EYUPSULTAN SEMPOZYUMU

Transkript

1 E Y Ü P S U L T A. N S E M PO Z YU M U IV TARİHİ, KÜLTÜRÜ VE SANATIYLA EYUPSULTAN SEMPOZYUMU IV TEBLiGLER Türkiye Diyanet Vakf İsHim Araştrmalar Merkezi Kütüphanesi Dem. No: f Tas. No: '3S6.L,, '-!U.S EYÜP BELEDİYESİ KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜGÜ Tel: (0212) Fax: (O 212)

2 T. A R i H K. Ü L T ü R Ü V E S A N A T Y L A EYÜP BELEDiYE Sİ KÜLTÜR YAYINLARI 13 GENEL YÖNEfİM: OSMANSAK YA YlN SORUMLUSU: İRFAN ÇALIŞAN GRAFiK TASARlM: Y AZIEVi İLETiŞiM HİZMETLERİ FiLM ÇlKlŞ: KO MBİ BASH SEÇİL OFSET CİLT BAYINDIR BASlLDI GI YER, İSTANBUL BASKITARiHi>'. KASIM 2Öo :.:: - Eyüpsultan Senpozynu kitabnda kullanlan, tebliğ sahiplerine ait olanlar dşndaki görsel malzemeler Eyüp Belediyesi, Kazn Zaim ve Yazevi İletişim Hizmetleri arşivlerine aittir.. Kitaptaki tüm yazlarn ve görsel malzemelerin yayn hakk Eyüp Belediyesi'ne aittir. Bir başka yerde izinsiz olarak yaynlanamat ve kullanlamaz.

3 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A EYÜP/KUYUBAfiI, EM N BABA TEKKES RESTORASYON DE ERLEND RMES Z Dr. Yük. Mimar AYTEN ERDEM 1956 da do du. Y ld z Teknik Üniversitesi Restorasyon Anabilim Dal Araflt rma Görevlisi. Ayn Üniversitenin Rölöve-Restorasyon Program nda 1985 y l nda lisanüstü, 1997 y l nda doktora e itimini tamamlam flt r. Y ld z Saray Çit Kasr (1983) ile Ç ra an Saray (1987) Rölöve ve Restorasyon Projelerinin haz rlanmas na ve uygulamalar na, Bursa-Osman Gazi (1989) ve Diyarbak r-kaleiçi (1990) Koruma mar Plan çal flmalar na kat lm flt r. 202

4 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V Foto. 1 Emin Baba Tekkesi, girifl (güney) cephesinin 1964 y l ndaki görünümü (Necdet flli Arflivi). Foto. 2 Emin Baba Tekkesi, girifl (güney) cephesinin 1971 y l ndaki durumu (Necdet flli Arflivi). Eyüp- Fethi Çelebi Mahallesi, Savaklar Caddesi, 113 ada, 3 parselde bulunan Emin Baba Tekkesi, Kuyubafl Tekkesi ya da Pertevniyal Valide Sultan Tekkesi adlar yla da an lmaktad r 1. Edirnekap surlar n n hemen d fl nda yer alan bu yap H. 1284/M tarihinde, Sultan Abdülaziz in annesi olan Pertevniyal Valide Sultan taraf ndan 2 Nakfli Tekkesi olarak yapt r lm fl olup, bir dönem Bektafli Tekkesi olarak da hizmet vermifltir 3. Uzun y llar kullan lmayan Emin Baba Tekkesi 1983 y l nda yang n geçirmifl, 1990 y l nda Vak flar Müdürlü ü taraf ndan Yunus Emre yi ve Güzel Sanatlar Sevenler Derne i ne 1995 y l nda ise restorasyonunu yapt rmak flart yla stanbul Büyük fiehir Belediyesi ne tahsis edilmifltir. Tekke nin restorasyonu, stanbul Büyük fiehir Belediyesi taraf ndan 1997 y l nda SUAK Anonim fiirketi ne yapt r lm fl ve yap bu tarihten itibaren Türkiye Gönüllü Teflekküller Vakf ile Sosyal, Stratejik ve Ekonomik Meseleleri 1- Haskan, Mehmet Nermi, Eyüp Sultan Tarihi, laveli 2. bask, stanbul, Eyüp Sultan Vakf Yay n, 1996, s Yap n n ana girifl kap s üzerindeki kitabesi flöyledir; Padiflah- Hazreti Sultan Aziz in Mederi/Hazret-i Pertev- Niyah Sultan ü ziflan ûlyâ/ Dergâh-pak- r za Hakk ma mur eyledi/görmemifl asla felek böyle kerem-kân ü sahâ/rahata oldu mübeddel ehl-i fakirin firkâti/böyle sâhib-i merhamet Sultan a k lsunlar dua/oldu bu evrâd- ezkâr n hemi dilde kârim/dâimâ olsun mu ni Halik ve arz ü sema/subhiya cevherle tarih-i zâhira bu dergah /Ol Emin Baba ya elmâh Murtaza gördü reva/1284. Haskan, Mehmet Nermi, a.g.e., s Demirel flli, Esin, stanbul Tekkeleri Mimarisi, Eklentileri ve Restorasyonu, Yay nlanmam fl Doktora Tezi, YTÜ, 1998, s. 89.

5 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto. 3 Emin Baba Tekkesi girifl cephesi. Cihannüma kat henüz y k lmam fl, ön planda bugün mevcut olmayan çeflmenin Sultan Aziz tu ral ayna tafl görülmekte, 1973 (Necdet flli Arflivi). Foto. 4 Emin Baba Tekkesi, sa yan (do u) cephe ile arka (kuzey) cephenin 1963 y l ndaki durumu (Necdet flli Arflivi). Araflt rma Merkezi nin kullan m na verilmifltir. YAPININ M MAR ÖZELL KLER Edirnekap Mezarl n n bafllang - c nda bulunan ve Dervifl brahim Namazgâh sofas üzerinde yer ald söylenen 4 Tekke nin rölövesinin yap ld 1990 y l nda sadece d fl duvarlar saçak silmesi seviyesine kadar ayakta kalabilmifltir. Bölme duvarlar ile ahflap cihannüma kat y k lm fl ve Yunus Emre yi ve Güzel Sanatlar Sevenler Derne i taraf ndan içinde izinsiz kaz yap lm flt r y l nda yap - lan restorasyon s ras nda da özgün niteliklerini k smen kaybeden yap n n mimari özelliklerini ancak 1990 y l nda yap lan rölövesine ve 70 li y llarda 204

6 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V 205 çekilmifl foto raflar na dayanarak anlatmak mümkündür. Ahflap cihannümal, kâgir bir yap olan Emin Baba Tekkesi, güneyindeki Savaklar Caddesi nden 3 kenar moloz tafl duvarla çevrelenmifl bir avlu ile ayr lm flt r (Bkz. P.1). Yap n n parsel s - n r na oturan bat kenar nda, avlu seviyesinden 95 cm yükseklikte konumlanm fl bir hazire mevcut olup, do u ve kuzey kenarlar 2 no lu parsel ile çevrelenmifltir. Yaklafl k olarak m/13.45 m boyutlar nda olan Tekke nin cihannüma kat 4 yöne e imli k rma çat n n ortas nda, kuzey-güney do rultusunda uzanmaktad r. Orijinal plan flemas bölme duvarlar n n y k lmas ve duvar izlerinin de k smen yok edilmesinden dolay tam olarak bilinememektedir. Kareye yak n dikdörtgen planl yap n n kuzey ve güneydeki uzun kenarlar Savaklar Caddesi ne paralel konumdad r. Güney duvar n n ortas nda yer alan ana girifl kap s, orta aksta bulunan girifl tafll na aç lmaktad r. Bu tafll n bat s nda tevhidhane mahallinin, do usunda ifllevi bilinmeyen 2 odan n, tam karfl s nda-kuzeyinde ise tuvalet mahallinin bulundu u san lmaktad r. Tevhidhanenin güney beden duvar nda; içinde kalem ifli kâbe tasvirleri olan bir mihrap nifli, güneydo u köfledeki odan n do u duvar nda ise orijinal bir ocak bulunmaktad r. Cihannüma kat na ç kan verdivene ait hiç bir ize rastlanmam flt r. Bat beden duvar üzerinde görü- Foto. 5- Emin Baba Tekkesi, sol yan (bat ) cephe ile yan ndaki hazirenin 1969 y l ndaki görünümü. Arka planda Tekke nin bugün mevcut olmayan ah r binas görülmekte (Necdet flli Arflivi). Foto. 6- Emin Baba Tekkesi, girifl cephesi, (Esin Demirel flli). 4- Haskan, Mehmet Nermi, a.g.e., s. 322.

7 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A Foto. 7 Emin Baba Tekkesi, bat ve kuzey cepheleri, (Esin Demirel flli). KUYUBA$1. RÖLÖVE PROjESi. P.3!!:. ll e..!2... ~ ~ - ll!_ -l. KUVUBASI, EMiN BABA TE KK ESi. RÖLÖVE PROj ESi J!..!'.,.._...,.~-=-=-. ~ :: --~--=- =;:::; :L 1!? -~--m r:r~ ~~ ;./ '. //-- ' - 'L!2_ " ; SOl YAN CE?Ht, 11~0 206

8 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V len devflirme mezar tafl basamaklar n da cihannüma kat na ç k fl sa layamad klar, dolay s yla baflka bir nedenle yap ld klar anlafl lmaktad r (Bkz. Foto. 9). Girifl tafll n n alt nda bulunan ve yap ya ad n veren sarn ç ile kuyuya ait mermer kapak ve bilezi e de rölövenin yap ld tarihte rastlanmam flt r (Bkz. Foto. 8). Emin Baba n n mezar 5 girifl avlusunun kuzeybat köflesindedir. Girifl avlusu içinde bulunan çeflitli mezar tafllar n n aras nda küfeki tafl ndan ap lm fl olan 2 mezar di erlerine k yasla daha görkemlidir. Caddeye bakan avlu duvar üzerinde, avlu girifl kap s n n do usunda bulunan çeflmenin Sultan Aziz in tu ras n tafl yan ayna tafl ile küfeki tafl mezarlar n hemen yan nda bulundu u söylenen küfeki namazgâh tafl na rölöve aflamas nda rastlanmam fl, yap n n kuzey taraf ndaki 2 no lu parselde yer alan kârgir ah r binas n n da bu tarihte tamamen y k ld görülmüfltür (Bkz. Foto. 5). Yal n ve abart s z cephelere sahip olan yap n n basit profilli tafl korniflle sonlanan tafl-tu la almafl k beden duvarlar bilinmeyen bir tarihte çimento harçl s va ile s vanm flt r (Bkz. Foto. 1-7). Simetrik olan girifl (güney) cephesi, girifl kap s n n bulundu u orta k - s m biraz geriye çekildi i için 3 modülden oluflmaktad r (Bkz. Foto. 6, P.3). ki yandaki genifl modüllerde tafl söveli ve demir parmakl kl 2 pencere, ortadaki dar olan modülde ise, mermer söveli ana girifl kap s ile 2 yan nda tafl söveli 2 dar pencere bulunmaktad r. Girifl kap s n n üzerindeki 2 bölümlü mermer kitabenin her bölümü 207 Foto. 8 Emin Baba Tekkesi nin izinsiz yap lan kaz sonras ndaki durumu ve yap ya ad n veren kuyu bilezi i (Necdet flli Arflivi). Foto. 9 Emin Baba Tekkesi, kuzey iç duvar. Sol tarafta devflirme mermer basamaklardan biri görülmekte, 1990 (Esin Demirel flli). Foto. 10 Emin Baba Tekkesi, tevhidhane mahallindeki mihrap nifli, 1990 (Esin Demirel flli). 5- Tekke nin önündeki küfeki tafl mezarlardan biri H. 1175/ M 1761 tarihinde vefat eden Dervifl Mehmed e, di eri ise Dervifl brahim e aittir. H tarihli namazgâh tafl ise rölövenin yap ld tarihte mevcut olmamakla birlikte onar m s ras nda girifl avlusuna yerletirilmifltir. Haskan, Mehmet Nermi, a.g.e., s Bu namazgâh tafl n n 50 li y llarda Topkap daki Abdullah Baba Tekkesi nden getirildi i söylenmektedir.

9 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A KU'tU '3/.':J E:N ln &'.Bh T E ~::: i :c;tooa~ rr~.jesj,......,,...~ l..üaw r-t "" l,.i"ww!!i u;, u..... ~-=--~ h1ll!.rl... {- w.u.j \.ll2l ::.-.&~... nl< LW't... ~--. ~~- QU>JJ c...:.-.,.,.r. ~ P..t-.. n,.,. u!11'1....j - ' w r 1. '' 1.l,., _J., ~ ' ::; L j _;. :~ ~~ " :::::2:"..:... li~- " '5<..,;,..; -..;; :; ~.. '..._ ~ ~t: --..._.... ~.F r.q ~)! LJ[JJ -o: T ~ J - L "(/ eo - rl. 'l-(ll'rlj 3J:ŞI _ EMN '3.' :A i:. KK"t'::i,..-:.:. O "rj.a';vr~ rn:c:::; " a u.1. ' " i.- 1'';1 H r.n. tnlru r... n 208

10 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V befler sat rdan oluflmaktad r. Yap n n eski foto raflar nda pencere üstlerinde tu ladan yap lm fl bas k kemerler, alaturka kiremitli k rma çat ve bu çat n n ortas nda yer alan, girifl modülü geniflli indeki cihannüma kat gözükmektedir (Bkz. Foto. 2, 3, P.9). Ahflap kaplamal cihannüma kat, saçak silmesi seviyesinden itibaren yaklafl k 3 m. kadar daha yükseklikte olup, alaturka kiremitli k rma bir çat ile kapat lm flt r. Cihannüma kat n n avluya bakan cephesinde demir parmakl kl, sürme kanatl 2 pencere mevcuttur. Yap n n sa yan (do u) cephesi ile arka (kuzey) cephesi arazi e iminden dolay girifl avlusundan 2.25 m. daha afla dad r (Bkz. Foto. 7). Do u cephesinde tafl söveli 4 pencere bulunmakta, bu cephe boyunca uzanan cihannüma kat n n sa ve sol kenarlar - na yak n k s mlar nda ise sürme kanatl 2 pencere yer almaktad r. Kuzey cephesinde düzeninde s ralanan sövesiz pencerelerden ortadaki 2 küçük pencerenin tuvalet penceresi oldu u anlafl lmaktad r (Bkz. Foto 4, P.10). Bu cephenin cihannüma kat nda ise biri daha küçük olan 2 pencere mevcuttur. Yap n n hazireye bakan sol yan (bat ) cephesi sadece cihannüma kat ndaki 2 pencere ile d fla aç lmaktad r (Bkz. Foto 5). esas al narak haz rlanan bu projede yap n n mevcut plan ve cephe özellikleri korunmaya ve yitirilmifl de- erleri de kazan lmaya çal fl lm flt r. Yap n n Vak flar Genel Müdürlü ü taraf ndan hangi kurulufla tahsis edilece i bilinemedi i için onar m n ifllev verme koflulu genifl kapsaml Foto. 11 Emin Baba Tekkesi girifl cephesinin onar m sonras nda durumu, Nisan 2000 (Ayten Erdem) Foto. 12 Emin Baba Tekkesi, girifl cephesi ve onar m s ras nda yap lan girifl sahanl, Nisan 2000 (Ayten Erdem) ONARIM PROJES VE LKELER Emin Baba Tekkesi için haz rlanan restorasyon projesi, stanbul 1 No lu Kültür ve Tabiat varl klar n Koruma Kurulu taraf ndan tarihinde onaylanm flt r. Bina üzerindeki mevcut izler ve eski foto raflar 209

11 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A KUYU I:I t.si n.mt.: OAOA TEPUr.~ i R l::~l lll [f.s''cn PRO.Ir.-:;1 f '+- L '. 1 c.'n. r..rn '.Alli. ~: 1. -'.. KU'fUM":l -~ 1-!.AF!A f CKKL:l RF.:.TORA5YIJN r~oi::.:. tl::< t::.ll. 1":(1 210

12 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V olarak düflünülmüfltür. Tevhidhane narme döfleme ile cihannüma kat n n mahalli çok maksatl kullan mlara, mevcut beden duvarlar na yük olmamas sa lanm flt r. güneydo udaki ocakl oda sohbet ve küçük boyutlu toplant lara ayr lm fl, Cephe onar m nda öncelikli olarak çimento harçl s van n raspa tuvalet ve abdest alma mahalli için girifl tafll n n kuzeyindeki eski yeri edilmesi ve ortaya ç kacak olan tafltu la almafl k duvar karakterinin Ho- uygun görülmüfl, kaz s ras nda aç - lan 2,5 m. yüksekli indeki k s mda rasan harçl s va ile derzlenmesi esas ise arazinin do al e imine de uygun al narak, cihannüma kat n n 25 cm oldu u için mutfak ve kalorifer dairesinden ibaret bir bodrum kat olufllar ile kaplanmas düflünülmüfltür. geniflli indeki ahflap kaplama tahtaturulmutur (Bkz. P.6, 7). Cihannüma Ana girifl kap s ile pencere do ramalar ahflap kanatl olarak tasarlan- kat na ç k fl ve bodrum kata inifl merdivenleri kuzeydo udaki odan n m fl, demir pencere parmakl klar n n bat duvar na paralel yerlefltirilmifltir. eskisi gibi nötr bir biçimde yeniden Çok harap durumda olan yap n n yap lmas uygun bulunmufltur. Çat statik olarak problem yaratmamas örtüsü olarak alaturka kiremit kullan lacak, girifl avlusundaki mezarlar ve mevcut duvarlar n yap lacak olan duvarlar ile ba lant s n n sa lanmas ve çeflme korunacak, avluyu çevreleyen hazire ve ihata duvarlar mevcut için mevcut duvarlar n içine yer yer betonarme perde ve kirifller yerlefltirilecek yap n n üstünü örten betocakt r. Cephelerde yap lacak olan karakterlerine uygun olarak onar la- 211

13 T A R H K Ü L T Ü R Ü V E S A N A T I Y L A tek de ifliklik, arka (kuzey) cepheye mevcut tuvalet pencereleri biçiminde 2 küçük havaland rma penceresi aç lmas d r (Bkz. P.10). ONARIMDA YAPILAN DE fi KL KLER * Yap n n cephelerindeki almafl k duvar karakteri ortaya ç kar lmam fl ve duvarlar yeniden çimento harçl s va ile s vanarak hiç sahip olmad bir renge, k rm z ya boyanm fl, cihannüma cepheleri de yaklafl k 5 cm yüksekli indeki ahflap malzeme ile kaplanm flt r (Bkz. Foto. 11). * Girifl cephesinde, ortadaki modülün d fl duvar yüzeyinden biraz daha geride olmas gereken cihannüma kat, saçak silmesi ile ayn yüzeyde tutulmufl (Bkz. Foto. 14, 3), bu kat n kuzeye ve güneye bakan pencereleri projede belirtilenden daha yüksek yap lm flt r. * Bodrum kat n girifl cephesinden de fl k almas için girifl avlusunun kotu mevcut seviyesinden 50 cm daha afla- ya düflürüldü ü için ana girifl kap s - n n önüne basamakl bir girifl sahanl yerlefltirilmifl ve bütün mezarlar tahrip edilerek sadece küfeki mezar tafllar ile Emin Baba n n mezar b rak lm flt r (Bkz. Foto. 12). * Ana girifl kap s demir do ramadan yap lm fl, pencerelere abart l demir parmakl klar tak lm flt r. * Arka (kuzey) cephedeki sövesiz pencerelere söve tak lm fl, bodrum kata bahçeden girifli sa layan bir kap aç lm flt r (Bkz. Foto. 13). * Sa yan (do u) cephede, bodrum kat seviyesinde küçük bir pencere aç lm fl, 1 adet tu la baca yerine 2 adet kesme tafl kaplama baca yap lm flt r (Bkz. Foto. 14). * Tafl saçak silmelerinin önüne ya mur oluklar yerlefltirilmifltir. 212

14 E Y Ü P S U L T A N S E M P O Z Y U M U I V * Girifl avlusunu s n rlayan duvarlarla küçük çeflme tamamen y k lm fl, Savaklar Caddesi ne paralel konumdaki moloz tafl duvar n yerine kesme tafl duvar yap lm flt r. (Bkz. Foto.1, 11). SONUÇ Yukar da bahsedilen Emin Baba Tekkesi restorasyonunda da görüldü- ü gibi, ülkemizde yap lan onar mlar n büyük bir k sm nda eski eserlerin belgesel nitelikleri yok edilmekte ve karfl m za geçmifltekinden çok daha farkl, taklit yap lar ç kmaktad r. Art k, tafl nmaz kültür varl klar n n korunabilmeleri için sadece bu yap lar an t ilan etmenin, de erlerini ve sorunlar n ortaya koyan saptama-belgeleme çal flmas yapman n, bu çal flmaya dayanarak onar m projesi haz rlaman n ve Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kurulu nun onay n alman n yeterli olmad aç kt r. Bütün bu çal flmalarla birlikte, yap lan onar mlar n da s k bir flekilde kontrol edilmesi ve onar m projesine uygun 213 yap lmas n n sa lanmas gerekmektedir. Bu nedenle, Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kurulu nun onaylad projeleri uygulama aflamas nda kontrol edebilecek bir örgütünün ve yapt r m gücünün olmas ivedilikle sa lanmal d r. Aksi takdirde onar m yoluyla yok edilerek yeniden yarat lan yap lar eski eser olarak an - lacakt r. Foto. 13 Emin Baba Tekkesi, arka (kuzey) cephesi ve onar m s ras nda aç lan bodrum kat kap s, Nisan 2000 (Ayten Erdem). Foto. 14 Emin Baba Tekkesi, onar m sonras nda sa yan (do u) cephe, Nisan 2000 (Ayten Erdem).