KÜTÜPHAN-E TÜRKİYE PLANLAMA VE PİLOT UYGULAMA PROJESİ HALK KÜTÜPHANESİ KULLANICI ANKETİ DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 KÜTÜPHAN-E TÜRKİYE PLANLAMA VE PİLOT UYGULAMA PROJESİ HALK KÜTÜPHANESİ KULLANICI ANKETİ DEĞERLENDİRMESİ 01 TEMMUZ 2014

2 Bu rapor, Hacettepe Teknokent Teknoloji Transfer Merkezi ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü nün ortaklığı ile T.C. Cumhurbaşkanlığı nın himayelerinde yürütülmekte ve Bill ve Melinda Gates Vakfı Küresel Kütüphaneler Girişimi tarafından desteklenmekte olan Kütüphan-e Türkiye Planlama ve Pilot Uygulama Projesi ekibi tarafından projenin ihtiyaç analizi çalışmaları kapsamında hazırlanmıştır.

3 Giriş Bu raporda ile tarihleri arasında 26 ilde uygulanan Halk Kütüphanesi Kullanım Araştırması Anketi nden elde edilen bulgular değerlendirilmektedir. Söz konusu anket 26 sorudan oluşmaktadır ve halk kütüphanelerinin ziyaret edilme sıklıkları, kullanılma amaçları, halk kütüphanelerinde verilmekte olan hizmetlere yönelik kullanıcı tutumları gibi konularda detaylı bilgilerin elde edilmesine olanak tanımaktadır. Anket kapsamındaki soruların oluşturulmasına çeşitli kişi ve dokümanların önemli düzeyde katkıları olmuştur. Global Libraries Initiative (Küresel Kütüphaneler Girişimi) tarafından uzun bir süredir üzerinde çalışılan ve kısa adı CIMS olan Common Impact Measurement System (Ortak Etki Ölçüm Sistemi) temel olarak soruların şekillenmesinde önemli role sahiptir. Bununla birlikte Kütüphan-e Türkiye Projesi kapsamında görev yapan Eğitim Grubu tarafından da ankete bazı sorular eklenmiştir. Ayrıca EUROSTAT (2014) tarafından hazırlanmış olan bireylerin bilgisayar ve Internet kullanımlarına yönelik olarak yapılan kavramsal tanımlamalara dayalı seçeneklere de ankette yer verilmiştir. Anketlerin uygulanması sürecini Anadolu Araştırma adlı bir şirket üstlenmiştir. Anket uygulaması yapılırken il nüfusları dikkate alınmaksızın her ilden en az 100 halk kütüphanesi kullanıcısına ulaşılması planlanmıştır. Sayının belirlenmesinde Global Libraries Initiative tarafından hazırlanan Overview of Global Libraries Performance Metrics (PMs) and the Common Impact Measurement System (CIMS) başlıklı kaynaktan yararlanılmıştır (Global Libraries, 2013). Bu kaynakta hibe alan ülkelerde yapılacak değerlendirmeler için kullanılacak anketlere ülke bazında minimum 400 yanıt alınması önerilmektedir. Çalışmamız kapsamındaki analizlerin daha sağlıklı yapılabilmesi, temsil oranının bir miktar daha artırılabilmesi için pilot proje 1

4 kapsamında bu rakamın oldukça üzerinde bir sayı belirlenmiş ve il bazında en az 100 kullanıcıya anket uygulanmasına karar verilmiştir. Söz konusu sayı belirlenirken proje bütçesi ve sahada kalınması gereken süre ile projenin bağlı olduğu takvim göz önünde bulundurulmuştur. Sonuç olarak Halk Kütüphanesi Kullanım Araştırması Anketi pilot proje kapsamında yer alan kütüphanelerdeki 2670 kullanıcıya uygulanmıştır. Anket Uygulanan Kitle Hakkında Genel Bilgiler Anket kapsamındaki 26 ildeki (Adana, Ankara, Aydın, Balıkesir, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Isparta, İstanbul, İzmir, Kars, Kastamonu, Kayseri, Kırklareli, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Muş, Nevşehir, Samsun, Trabzon, Zonguldak) 77 halk kütüphanesinde 1 gerçekleştirilmiştir. Anket belirlenen zaman diliminde kütüphaneye gelen kullanıcılara uygulanmış, uygulama esnasında halk kütüphanelerinde çalışan personelden yardım alınmıştır. Hangi ilden kaç kişiye anket uygulandığı bilgisi Şekil 1 de sunulmaktadır. Şekil 1 den de görüleceği üzere illerdeki anket uygulanan kullanıcı sayısı 100 ile 114 arasında değişim göstermektedir. 1 Malatya Yeşilyurt İlçe Halk Kütüphanesi nde anket uygulamak için kalınan süre içerisinde kütüphaneye kullanıcı gelmemiştir. İl bazında ulaşılmak istenen hedef sayı pilot çalışma kapsamındaki diğer halk kütüphanelerinden (Malatya İl Halk Kütüphanesi ve Darende Sadrazam Mehmet Paşa İlçe Halk Kütüphanesi) tamamlanmıştır. 2

5 Şekil 1. Pilot çalışma kapsamındaki iller ve illere göre uygulanan anket sayıları Ankete yanıt veren halk kütüphanesi kullanıcılarının %55 i (1474 kişi) kadın, %45 i (1196 kişi) erkektir. Nasıl bir bölgede yaşadıkları ile ilgili soruya kırsal alan diyenlerin oranı %53 (1425 kişi), kentsel alan diyenlerin oranı %47 dir (1245 kişi). Ankete katkı sağlayan kullanıcıların yaş dağılımlarına bakıldığında 15 ile 72 yaş aralığında oldukları görülmektedir (bkz. Şekil 2). Kullanıcıların yaşlarının saçılımına bakıldığında anket uygulanan kişilerin %61 inin 20 yaş ve altında olduğu saptanmıştır. Anket uygulaması yapılan kitlede 15 yaşın altında kimse bulunmadığı bilindiğinden yaş arası kullanıcıların çalışmanın uygulandığı zaman zarfında kütüphanelerden en fazla yararlanan kitle olduğunu söylemek olanaklıdır. 50 yaş ve üzeri kullanıcılar sadece %1 lik bir dilimi oluşturmaktadır. 3

6 Sıklık Kullanıcıların Yaşlarının Saçılımı Yaş Şekil 2. Kullanıcıların yaşlarının saçılım grafiği Kullanıcıların eğitimleri ile ilgili bilgiler ise Tablo 1 de gösterilmektedir. Buna göre kütüphaneyi kullananlar içerisinde en büyük grup ortaokul mezunlarından oluşmakta, lise mezunları çok az bir fark ile ortaokul mezunlarını izlemektedir. Diğer seçeneğinde bulunan iki kişiden biri okuma yazma bilmediğini, diğeri ise ilkokul terk olduğunu belirtmiştir. Bu veriler Tablo 2 deki verilerle birlikte değerlendirildiğinde, kullanıcıların eğitim durumlarının düşüklüğü ile ilgili ortaya çıkan tablonun genelde yaşları düşük olan öğrencilerin kütüphane kullanıcısı olması ile ilgili olduğu söylenebilir. Tablo 1. Kişilerin eğitim durumları Eğitim durumu N % İlkokul mezunu 63 2,4 Ortaokul mezunu ,1 Lise mezunu ,8 İki yıllık yüksekokul mezunu 95 3,6 Üniversite mezunu ,6 Lisansüstü mezun 43 1,6 Diğer 2 0,1 Toplam ,0 4

7 Anketi yanıtlayanlara iş durumunuz nedir? şeklinde soru yöneltilmiş, katılımcıların %16 sı işsiz olduklarını ifade etmiştir. Ankete katılanlar içerisinde öğrencilerin oldukça baskın oldukları (%73) görülmektedir. Bu veri aynı zamanda kütüphane kullanıcıları içerisinde öğrencilerin ne denli yoğun olduğunu göstermesi açısından önemlidir. Tablo 2. Kişilerin iş durumları İş durumu N % Çalışan ,2 İşsiz ,0 Öğrenci ,4 Yanıt vermemeyi tercih ederim 10 0,4 Toplam ,0 Herhangi bir fiziksel engeliniz bulunmakta mıdır? sorusuna verilen yanıtlara bakıldığında ise katılımcıların %1,4 ü (38 kişi) fiziksel engeli olduğunu belirtmiştir. Bu soruya yönelik olarak üç kişi yanıt vermemeyi tercih etmiştir. Ankete yanıt verenlerin aylık gelirleri 1 TL ile TL arasında değişmektedir. Katılımcıların aylık gelirlerini gösteren saçılım grafiği Şekil 3 te sunulmaktadır. Genel tabloyu göstermek açısından Şekil 3 de yer alan veriler kullanılarak katılımcıların aylık gelirleri eşit aralıklı olarak gruplanmış ve Tablo 3 hazırlanmıştır. Tablo 3 incelendiğinde, gelirini beyan edenlerin %64 ünün 1500 TL nin altında aylık gelire sahip olduğu görülmektedir. 5

8 Katılımcıların Aylık Gelirlerinin Saçılımı Sıklık Aylık gelir (TL) Şekil 3. Aylık gelir saçılım grafiği Tablo 3. Kişilerin gelir dağılımı Gelir (TL) N % , , , , , ve üzeri ,6 Toplam ,0 Not: Katılımcıların 1047 si bu soruya yanıt vermek istememiştir. Ankette ilgili soruya yanıt veren kitlenin %97 sinin aylık geliri 3000 TL ve altındadır. Bu nedenle Şekil 3 te ortaya konulan resmin daha anlamlı olması için Şekil 4 oluşturulmuştur. 6

9 Katılımcıların Aylık Gelirlerinin Saçılımı Sıklık Aylık gelir (TL) Şekil 4. Kullanıcıların aylık gelirleri (3000 TL ye kadar olan kısmı) Halk Kütüphanesi Kullanıcılarının Bilgi ve İletişim Teknolojilerini Kullanımı Halk kütüphanesi kullanıcılarına evlerinde hangi teknolojilerin bulunduğuna yönelik soru sorulmuş, alınan yanıtlar doğrultusunda Tablo 4 oluşturulmuştur. Buna göre hemen hemen herkesin cep telefonuna sahip olduğu görülmektedir. Ancak %25 lik bir kesimin evinde bilgisayar bulunmaması, katılımcıların %39 unun ise evden Internet erişiminin olmaması dikkat çekicidir. Bununla birlikte, evinde bilgisayar olmayan kullanıcıların (678 kişi) sadece %5 i (34 kişi) bilgisayar kullanmadığını belirtmiştir. International Telecommunication Union (2013) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmanın sonuçlarına göre Türkiye de 2012 yılında 100 kişiye düşen cep telefonu rakamının 91,5 olduğu ifade edilmektedir. Aynı çalışma yıllara göre cep telefonu hattı aboneliği sayılarını da vermekte ve son yıllardaki gözlenen gelişme dikkatleri çekmektedir yılında olan cep telefonu hattı abonesi sayısı 2012 yılında ye ulaşmıştır. Bu bağlamda 7

10 anket uygulanan kullanıcı kitlesindeki cep telefonu sahipliği rakamları oldukça normaldir. Tablo 4. Kişilerin evlerindeki teknoloji Teknoloji N Tüm katılımcılar içindeki oran Cep telefonu ,2 Bilgisayar ,6 Internet ,3 Bilgisayarı ilk kez nerede kullandıkları sorusuna verilen yanıtlar Tablo 5 te, Internet i ilk kez nerede kullandıkları sorusuna verilen yanıtlar ise Tablo 6 da sunulmaktadır. Bu iki soruya ilişkin olarak değerlendirme yapıldığında, neredeyse her iki kişiden birinin bilgisayarı ilk kez evde kullandığı ve Internet i ilk kez evde kullananların oranının %40 ın üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 5. Kütüphane kullanıcılarının biligisayarı ilk kez nerede kullandıkları Bilgisayarı ilk kullandıkları yer N % Ev ,1 Okul ya da üniversite ,5 Internet kafe ,6 Bilmiyorum/hatırlamıyorum 99 3,8 İş yeri 93 3,5 Halk kütüphanesi 78 3,0 Diğer 36 1,4 Toplam ,9 Not: Yuvarlama hatasından dolayı toplam %100 den farklıdır. 8

11 Bireylerin hem bilgisayar kullanımlarında hem de Internet kullanımlarında öğretim gördükleri yerlerin önemli rolü olduğu görülmektedir. Bilgisayarı ilk kez okul ya da üniversitede kullandığını ifade edenlerin oranı %24, Internet i ilk kez buralarda kullandığını belirtenlerin oranı %22 dir. İlk defa bilgisayarı bir halk kütüphanesinde kullananlar %3, ilk defa Internet i bir halk kütüphanesinde kullananlar ise %3,5 düzeyindedir. Anketi yanıtlayanlar içerisinde kütüphaneye gelip de Internet i hiç kullanmamış olan %2 lik (47 kişi) bir kullanıcı kitlesi bulunmaktadır. Tablo 6. Kütüphane kullanıcılarının Internet i ilk kez nerede kullandıkları Internet i ilk kullandıkları yer N % Ev ,4 Internet kafe ,4 Okul ya da üniversite ,0 Bilmiyorum/hatırlamıyorum 110 4,2 İş yeri 95 3,6 Halk kütüphanesi 92 3,5 Diğer 50 1,9 Toplam ,0 Katılımcılara Internet e ücretsiz olarak nerelerden ulaşabildiklerine yönelik soru yöneltilmiştir. En büyük orana sahip yer halk kütüphanesidir. Halk kütüphanesini okul ya da üniversite izlemektedir. Oranı diğer seçeneklere göre az da (%4,8) olsa Internet kafenin Internet e ücretsiz olarak erişilen yer olarak işaretlendiği görülmektedir. Adı Internet kafe olan bazı işletmeler müşterilerine çeşitli hizmetler (örneğin, oyun konsolu, yeme-içme gibi) sunarken Internet ten de ücretsiz olarak yararlanılmasını sağlamaktadır. 9

12 Tablo 7. Kişilerin Internet e ücretsiz olarak eriştiği yerler Internet e ücretsiz olarak erişilen yerler N % Halk kütüphanesi ,0 Okul ya da üniversite ,1 Kütüphane dışında halka açık bir bina ,5 İş yeri 196 7,5 Internet kafe 125 4,8 Kullanıcıların Internet e ücretsiz olarak eriştiği yerlere ilişkin cevapları analiz edildiğinde, sadece halk kütüphanesinden Internet e ücretsiz erişen kullanıcıların toplam kullanıcılara oranı %23 tür. Bu oran halk kütüphanelerinin Internet kullanımındaki önemini farklı bir açıdan ortaya koymaktadır. Halk kütüphanesi kullanıcılarına bilgisayar ve Internet kullanımı ile ilgili hangi işlemleri yapabildikleri de sorulmuştur. Tablo 8 de bilgisayar kullanımı ile ilgili neler yapabildiklerine, Tablo 9 da Internet kullanarak yapabildikleri işlemlere yer verilmektedir. Kütüphane kullanıcılarının büyük bir çoğunluğu bilgisayarlarındaki bir dosyayı veya klasörü başka bir yere kopyalayabildiğini veya taşıyabildiğini belirtmektedir. Ankette yer alan bilgisayar kullanımı ile ilgili yapılabilecek işlemlerden herhangi birini yapamayacağını ifade edenler %4 lük bir orana sahiptir. 10

13 Tablo 8. Kullanıcıların bilgisayar kullanımı ile ilgili yapabildiği işlemler Bilgisayar kullanımı ile ilgili işlemler N % Bilgisayarımdaki bir dosyayı veya klasörü başka bir yere kopyalayabilirim veya taşıyabilirim ,9 Bir kelime işlemcide (örneğin, Microsoft Word gibi) kes, kopyala ve yapıştır komutlarını kullanarak bir belge içerisinde bulunan bir metni yine aynı belge içerisinde başka bir yere kopyalayabilirim ve yapıştırabilirim ,8 Bir hesaplama tablosunda (örneğin, Microsoft Excel, vb. dosyası gibi) temel aritmetik formülleri (toplama, çıkarma, çarpma, bölme, ortalama alma) kullanabilirim ,2 Büyük dosyaları veya klasörleri gerekli programları (örneğin, WinZip, WinRar gibi) kullanarak sıkıştırabilirim ,9 Bilgisayara yazıcı veya modem gibi cihazları bağlayıp kurulumunu yapabilirim ,8 Özel bir programlama dilini kullanarak bir bilgisayar programı yazabilirim 169 6,3 Hiçbiri 112 4,2 Halk kütüphanesi kullanıcılarının büyük bir çoğunluğu (%96) bilgi bulmak için bir Internet arama motoru kullanabildiğini ifade etmektedir. Kullanıcıların web sayfası oluşturma dışında Internet kullanma becerilerine yönelik genel itibariyle belli bir düzeyde olduklarını söylemek olanaklıdır. Tablo 9 da bulunan ilk dört seçeneğe yönelik olarak alınan yanıtlar içerisinde en düşük oran %79 dur. Bu dört seçeneği izleyen diğer iki seçenekte ise en düşük orana sahip bir web sayfası oluşturabilirim seçeneği ile dosya paylaşım siteleri kullanarak dosyaları paylaşabilirim seçeneği arasında da %50 ye varan oranda bir farklılık bulunmaktadır. Kütüphane kullanıcılarının yarıdan fazlası dosya paylaşım sitelerini kullanabildiğini ifade etmiştir. 11

14 Tablo 9. Kullanıcıların Internet kullanımı ile ilgili yapabildiği işlemler Internet kullanımı ile ilgili işlemler N % Bilgi bulmak için bir Internet arama motoru kullanabilirim ,1 Dosya ekleyerek bir elektronik posta gönderebilirim ,2 Çevrimiçi sohbet odalarına ya da herhangi bir çevrimiçi tartışma forumuna mesaj gönderebilirim ,3 Internet üzerinden sesli ve görüntülü görüşme yapabilirim ,1 Dosya paylaşım siteleri kullanarak dosyaları paylaşabilirim ,3 Bir web sayfası oluşturabilirim 210 7,9 Hiçbiri 80 3,0 Halk Kütüphanesi Kullanımı Ankete katılanların yaklaşık yarısı haftada bir kereden fazla halk kütüphanesinden yararlandıklarını belirtmektedir (bkz. Tablo 10). Bu oran belli bir çekirdek halk kütüphanesi kullanıcısı olduğunu göstermesi bakımından anlamlıdır. Tablo 10. Halk kütüphanesi ziyaret edilme sıklıkları Ziyaret sıklığı N % Haftada bir kereden fazla ,5 Yaklaşık haftada bir kere ,8 Yaklaşık ayda iki-üç kere ,9 Yaklaşık ayda bir kere 222 8,3 Yaklaşık her üç ayda bir 73 2,7 Yaklaşık her altı ayda bir 37 1,4 Yaklaşık yılda bir ya da daha az 104 3,9 Bu benim ilk ziyaretim 126 4,7 Bilmiyorum 20 0,7 Toplam ,9 Not: Yuvarlama hatasından dolayı toplam %100 den farklıdır. 12

15 Anketi yanıtlayanların birden çok seçeneği işaretleyebildikleri halk kütüphanesi kullanma amaçlarının ne olduğuna yönelik soruya verdikleri yanıtlar incelendiğinde, kullanıcıların yarıdan fazlasının (%62) kitap ödünç almak ya da okumak amaçlı olarak halk kütüphanesini kullandıkları ortaya çıkmıştır (bkz. Tablo 11). Diğer seçeneğinde ağırlıklı olarak ders çalışmak ve ödev yapmak gibi nedenler sıralanması anket uygulanan halk kütüphanesi kullanıcılarının önemli bir bölümünün öğrenci olması ile yakından ilişkilidir. Kullanıcıların %24 ü bilgisayar kullanma amacıyla halk kütüphanesine gittiklerini ifade ederken, Internet kullanma amaçlı olarak halk kütüphanesine gidenler %30 luk bir orana sahiptir. Tablo 11. Halk kütüphanesi kullanım amaçları Kullanım amacı N % Kitap ödünç almak ya da okumak ,9 Kitap ve dergi dışındaki bilgi kaynaklarından yararlanmak ,1 Boş zamanları değerlendirmek ,9 Internet kullanmak ,5 Bilgisayar kullanmak ,9 Gazete ve dergi okumak 215 8,1 Fotokopi çektirmek 141 5,3 Diğer ,0 Kullanıcılara halk kütüphanesi kullanım amaçlarının dışında güncel durumu görebilmek amacıyla son bir yılda halk kütüphanesinde hangi faaliyetlerde bulundukları da sorulmuştur. Buna göre kitaplara ya da gazetelere göz attım veya okudum, kitap ya da DVD, CD, video gibi diğer malzemeleri ödünç aldım ve kütüphanede Internet e girdim seçenekleri diğer faaliyetlere göre daha fazla ön plana çıkmıştır. Seçenekler içerisinde başka bir faaliyette bulundum seçeneği de yer almış, bu seçeneği 13

16 işaretleyenlerden açıklama yapmaları beklenmiştir. Açıklamalar göstermektedir ki, halk kütüphanelerinde yapılan faaliyetlerden birisi de ders çalışmaktır. Tablo 12. Son 12 ayda halk kütüphanesinde yapılan faaliyetler Faaliyet N % Kitaplara ya da gazetelere göz attım veya okudum ,2 Kitap ya da DVD, CD, video gibi diğer malzemeleri ödünç aldım ,6 Kütüphanede Internet e girdim ,4 Bilgisayar kullandım ,6 Kafe, tuvalet, hediyelik eşya dükkânı gibi diğer olanakları kullandım ,8 Fotokopi makinası ya da faks kullandım 228 8,5 Bir bilgisayar ya da Internet i kullanarak nasıl bilgi bulacağım konusunda bire bir tavsiye aldım 166 6,2 Bir ders ya da eğitim sınıfına bizzat katıldım 154 5,8 Bir etkinliğe, sergiye ya da toplantıya katıldım 111 4,2 Kütüphanede gönüllü olarak çalıştım 75 2,8 Diğer ,4 Araştırmaya katılanlara teknolojiyi (örneğin, kablosuz ağ, Internet, bilgisayarlar, vb.) son 12 ayda halk kütüphanesinde hangi amaçlar için kullandıkları da sorulmuştur. Kullanıcıların yarıdan fazlasının (%54,5) sayılan 21 faaliyetin herhangi birisini son 12 ayda halk kütüphanesinde gerçekleştirmediği anlaşılmaktadır (Tablo 13). Söz konusu faaliyetlerin son bir yıl içerisinde yapılma oranlarına bakıldığında ise belli faaliyetlerin oranının oldukça düşük olduğu gözlenmektedir. Örneğin, çevrimiçi bir kursa katılmak, Internet bankacılığı hizmetlerini kullanmak, ürün veya hizmet satmak, işim ile ilgili hizmetleri ve ürünleri tanıtmak, işim için potansiyel müşterileri belirlemek ve potansiyel iş yapılacak kişileri ve çalıştırılacak kişileri saptamak gibi seçeneklerin halk kütüphanesi kullanıcıları arasında işaretlenme oranı %1-2 düzeyindedir. 14

17 Tablo 13. Kullanıcıların teknolojiyi son 12 ayda halk kütüphanesinde kullanma şekilleri Faaliyet N % Haberleri öğrenmek ,9 Çevrimiçi (online) içerik oluşturmak (örneğin, bir duvara ya da yorum yapılabilecek bir siteye not göndermek, Internet günlüğü (blog) yazmak, çevrimiçi bir profili güncellemek, fotoğraf yüklemek, web sayfası tasarlamak ya da bir web sayfasına içerik hazırlamak) ,1 Ailem ve arkadaşlarımla e-posta aracılığı ile iletişim kurmak ,1 Ailem ve arkadaşlarımla e-posta dışındaki diğer çevrimiçi araçları kullanarak iletişim kurmak ,5 Devlet ile ilgili bilgi aramak (örneğin, yasalar veya yönetmelikler, hükümet programları ve hizmetlerinin tanımları, resmi formlar, ya da devlet ile ilgili işler) ,7 İş amaçlı olarak diğer insanlarla e-posta dışındaki diğer çevrimiçi araçları kullanarak iletişim kurmak ,8 Ürün veya hizmet satın almak ,2 Devlet hizmetlerini kullanmak (resmi formları indirmek / doldurmak / göndermek, vergi ödemek, izin belgesi ya da resmi belge talebinde bulunmak) ,1 Lise sonrası bir programa (örneğin, üniversite ya da bir sertifika/staj programı) başvurmak ,9 Resmi olmayan eğitim kaynaklarını (örneğin, çevrimiçi ya da yüz yüze ücretsiz kurslar, eğitim seansları, çalışma grupları ya da öğrenim çevreleri) araştırmak. 93 3,5 Tarımla ilgili konularda bilgi aramak (örneğin, tarım araçları veya teknikleri, ekin fiyatları, hava durumu bilgileri). 82 3,1 Lise sonrası bir bursa (örneğin, sertifika almak için) başvurmak. 73 2,7 Yönetişim sürecine katılmak (örneğin, politikacıların ya da vatandaşların haklarını araştırmak, yerel yönetimler ya da seçilmiş kişilerle etkileşim kurmak, politik olaylarda nasıl gönüllü olunabileceğini veya politik hareketlere nasıl katılınabileceğini öğrenmek). 71 2,7 Yurt dışında yaşayan ya da uzaklarda bulunan ailemle ve arkadaşlarımla iletişim kurmak. 66 2,5 Özgeçmiş yazabilmek için bana yardımcı olacak bilgiyi aramak. 63 2,4 Çevrimiçi bir kursa katılmak. 49 1,8 Internet bankacılığı hizmetlerini kullanmak. 45 1,7 Ürün veya hizmet satmak. 41 1,5 İşim ile ilgili hizmetleri ve ürünleri tanıtmak. 28 1,0 İşim için potansiyel müşterileri belirlemek. 23 0,9 Potansiyel iş yapılacak kişileri ve çalıştırılacak kişileri saptamak. 23 0,9 Hiçbiri ,5 15

18 Halk kütüphanesindeki teknoloji sayesinde, aile ve arkadaşlarıyla normalde olacağından daha fazla iletişim kurduğunu ifade edenlerin oranı tüm halk kütüphanesi kullanıcıları içerisinde %4,5 tir. Halk kütüphanesindeki teknolojiyi kullanmak suretiyle bir devlet hizmetine erişerek zamandan tasarruf ettiğini belirtenler %2,4; devletin kendilerine borçlu olduğu bir parayı ya da yardımı/desteği aldığını ifade edenler ise %0,4 lük orana sahiptir. Kullanıcılara halk kütüphanesindeki teknoloji (örneğin, kablosuz ağ (wi-fi), Internet, bilgisayarlar, e-kitaplar) sayesinde ne gibi faydalar elde ettikleri sorulmuş, alınan yanıtlar Tablo 14 te sunulmuştur. Tablo 14. Halk kütüphanesindeki teknoloji (örneğin, kablosuz ağ (wi-fi), Internet, bilgisayarlar, e-kitaplar) sayesinde gerçekleşenler Faaliyet N % Okuma faaliyetlerini, normalde yapacağımdan daha fazla yaparım ,4 Paradan tasarruf ettim (örneğin, kablosuz ağ ya da Skype kullanarak teknoloji ve iletişim giderlerinden tasarruf ettim, ürün satın alarak ya da devlet formlarını doldurarak seyahat masraflarından tasarruf ettim ya da fiyatlar çevrimiçi daha ucuz olduğundan tasarrufum oldu) ,6 Topluluk ya da sivil toplum faaliyetleri (örneğin, yerel dernekler, mahalle grupları, gönüllülük faaliyetleri) hakkındaki farkındalığım arttı ,6 Kullanıcılara halk kütüphanesi hizmetleri (örneğin, Internet, bilgisayarlar, kütüphane personeli ya da dışarıdan destek veren uzmanlardan alınan eğitim ya da yardım) sayesinde neler öğrendiklerine ilişkin sorulan soruya verilen yanıtlar Tablo 15 te sunulmaktadır. 16

19 Tablo 15. Halk kütüphanesinde öğrenilenler Öğrenilenler N % Bilgi bulmak için Internet te basit arama yapmak (örneğin, Google ya da Bing kullanarak) ,8 Microsoft Ofis yazılım ürünleri kullanmak (örneğin, Outlook, Word, Excel) ,4 Bilgisayarı açmak ve kapatmak ,2 Fare kullanmak ,5 Web sitelerini kullanmak (örneğin, Facebook un web sitesi) ,2 E-posta göndermek ve almak 258 9,7 İleri düzey çevrimiçi bilgi araması yapmak (örneğin, web siteleri içerisinde arama yapmak, sonuçları daraltmak için filtreleme kullanmak) 228 8,5 Çevrimiçi iletişim yazılımlarını ya da uygulamalarını kullanmak (örneğin, Skype) 199 7,5 Diğer çevrimiçi hizmetleri kullanmak (örneğin, e-bankacılık, fatura ödemek, çevrimiçi ürün satın almak) 172 6,4 Devlet desteği başvurusu için dosya hazırlamak 146 5,5 Hiçbiri ,0 Tablo 16 kullanıcıların halk kütüphanesi hizmetlerini (örneğin, teknoloji, toplantılar için fiziksel mekânlar ya da ders çalışma oturumları, kütüphane personeli ya da dışarıdan destek veren uzmanlardan alınan resmi olmayan eğitim ya da yardımlar) son 12 ayda hangi amaçlarla kullandıklarını CIMS de yer alan başlıklar temelinde sunmaktadır. Kullanıcıların %52 si Tablo 16 da yer alan dokuz faaliyetin herhangi birisini halk kütüphanesinde son bir yılda yapmamıştır. En büyük oranın %39 ile ödevimi tamamladım seçeneğinde olduğu, birçok faaliyetin (özellikle iş başvuruları ile ilgili seçenekler) kullanıcıların az bir bölümü tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. Kullanıcı kitlesi içerisinde işsiz olduğunu belirten %16 lık bir bölüm olmasına karşın iş ilanları ve işe başvuru yapma gibi seçeneklerin oranının düşük 17

20 olduğu ifade edilebilir. Ancak bu anket çalışmasının kişilerin kütüphane dışında söz konusu işlemleri yapıp yapmadıklarını ya da böyle bir şeye gereksinim duyup duymadıklarını ölçmediği unutulmamalıdır. Tablo 16. Halk kütüphanesinde son bir yılda yapılan faaliyetler Faaliyetler N % Ödevimi tamamladım ,5 Resmi olmayan öğrenim olanaklarından faydalandım (örneğin, çevrimiçi ya da yüz yüze ücretsiz kurslar, eğitim seansları, çalışma grupları ya da öğrenim çevreleri) ,1 Özgeçmiş yazdım ,8 İhtiyaçlarımı karşılayan bir sağlık bilgisi buldum (örneğin, sağlık durumum, tıbbi tedavim, diyet, beslenme, spor ya da egzersizle ilgili) 179 6,7 Başkası adına eğitim bilgisi aradım 154 5,8 Başkası adına sağlık bilgisi aradım 134 5,0 İş ilanları ya da istihdam olanakları buldum 127 4,8 Başkası adına iş ilanlarını ya da istihdam olanaklarını araştırdım 107 4,0 Bir işe başvurdum 98 3,7 Hiçbiri ,2 Kullanıcılara Tablo 16 daki sorulara verdikleri yanıtlara göre farklı sorular yöneltilmiştir. Tablo 17 bu soruları, sorulara olumlu yanıt veren kişi sayılarını ve tüm kullanıcılar içindeki oranları sunmaktadır. Buna göre, halk kütüphanesi hizmetlerini kullandıktan sonra iş teklifi alan kullanıcılar %1, halk kütüphanesi hizmetleri sayesinde buldukları sağlık bilgisinin kişilerin sağlıkları ile ilgili almaları gereken bir kararı açıklığa kavuşturduğunu ve sağlıklarının düzelmesine yardımcı olduğunu belirtenler %3 lük oranlara sahiptir. Kullanıcıların yarısından fazlası özellikle halk kütüphanelerinde verilen hizmetlerin okuldaki başarıya olumlu yansıdığını düşünmektedir. 18

21 Tablo 17. Kullanıcıların halk kütüphanesi sayesinde elde ettiği yararlar Faaliyet N % Halk kütüphanesi hizmetlerini (örneğin, kablosuz ağ, bilgisayar, İnternet, kütüphane personeli ya da dışarıdan destek veren uzmanlardan alınan eğitim ya da yardımlar) kullandıktan sonra bir iş teklifi aldım 32 1,2 Halk kütüphanesi hizmetleri sayesinde bulduğum sağlık bilgisi sağlığımla ilgili kendi almam gereken bir kararı açıklığa kavuşturdu 88 3,3 Halk kütüphanesi hizmetleri sayesinde bulduğum sağlık bilgisi sağlığımın düzelmesine yardımcı oldu 78 2,9 Halk kütüphanesi hizmetlerini kullanarak eriştiğim kaynakların sonucu olarak bir iş bulabilmek için daha donanımlıyım ,9 Halk kütüphanesi hizmetlerini kullanarak eriştiğim kaynakların sonucu olarak okuldaki başarım yükseldi ,0 Halk kütüphanesi hizmetlerini kullanarak eriştiğim kaynakların sonucu olarak gelirim arttı 207 7,8 Tablo 18 de halk kütüphanesi kullanıcılarının halk kütüphanelerinde verilen hizmetlere ne düzeyde önem verdikleri ile ilgili bulgular yer almaktadır. Tabloda koyu olarak yer alan hücrelerdeki yüzdeler söz konusu hizmete ilişkin olarak en fazla kişinin tercih ettiği seçeneği göstermektedir. Tablo 19 da yer alan 14 hizmetin 13 ünde kullanıcılar söz konusu hizmetleri daha yoğun şekilde çok önemli olarak nitelemişlerdir. Kullanıcılar sunulan seçenekler arasında sadece CD/DVD ödünç almak seçeneğini kesinlikle önemli değil kategorisinde değerlendirmişlerdir Bu seçeneği işaretleyenlerin oranı yaklaşık %27 dir. Hizmetlerin önem düzeyi algılaması bakımından bazı seçenekler için önemli ve çok önemli seçeneklerindeki oranların bu tip bir anket çalışması için yüksek olduğu söylenebilir. Tablo 18 incelendiğinde, her seçenek için oranları değişmekle birlikte (%2 den (kitap okumak/ödünç almak) %27 ye (CD/DVD 19

22 ödünç almak) kesinlikle önemli değil kategorisini tercih eden kullanıcılar olduğu görülmektedir. Tablo 18. Halk kütüphanelerinde verilen hizmetlerin önem düzeyi Kütüphane hizmetleri Kitap okumak/ödünç almak 2,1 1,5 6,4 15,6 74,5 Gazete/dergi okumak 9,4 7,6 16,8 21,9 44,3 CD/DVD ödünç almak 26,6 9,9 18,3 18,9 26,3 Yerel topluluğun buluşacağı mekân 15,7 8,9 16,6 23,5 35,3 Bilgisayarlara ücretsiz erişim 11,3 4,7 10,7 21,1 52,3 Internet e ücretsiz erişim 12,0 4,5 10,9 20,3 52,2 Kütüphane çalışanları tarafından Internet üzerinden iş arayanlar için rehberlik sağlanması (örneğin, özgeçmişin nasıl yazılacağı ya da iş arama olanakları hakkında bilgi) 21,2 8,7 19,2 21,5 29,4 Kütüphane çalışanları tarafından Internet üzerinden işletmeler için bilgi (örneğin, iş nasıl kurulur, iş fırsatları arama) sağlanması 22,0 10,6 19,3 19,7 28,4 Kütüphane çalışanları tarafından Internet üzerinden vergi işlemleri, resmi formlar vb. devlet hizmetleri ile ilgili bilgiye erişim için rehberlik sağlanması 22,8 10,3 18,5 18,8 29,7 Kütüphane çalışanları tarafından bilgisayar ve Internet becerileri eğitimi sağlanması 18,7 6,0 15,7 23,6 36,0 Çocuklar için okul ve ders kitapları 7,5 3,7 11,0 20,1 57,7 Yetişkinler için çalışma materyalleri ve ders kitapları 5,4 3,5 9,1 20,3 61,7 Yerel topluluk ile ilgili / yerel topluluk için bilgi 9,6 5,0 14,6 28,0 42,8 Fotokopi ve yazıcı hizmetleri 13,6 5,3 11,9 25,4 43,8 Not: Tabloda bulunan hücrelerdeki tüm değerler yüzde üzerindendir. Seçenekler ankette yer aldığı şekliyle sıralanmaktadır. Koyu olanlar o satırdaki en yüksek orana işaret etmektedir. Kesinlikle önemli değil Önemli değil Ne önemli değil ne önemli Önemli Çok önemli Gereksinim analizi yapmak amacıyla katılımcılara halk kütüphanelerinde gerçekleştirilecek etkinliklere yönelik ücretsiz eğitimler verilmesi durumunda hangilerinden faydalanmak isteyecekleri sorulmuştur. Alınan yanıtlar Tablo 19 da sunulmaktadır. Ortaya çıkan tablo göstermektedir ki, bilgisayar kullanımı ile ilgili olarak halk kütüphanelerinde verilecek eğitimlere talep gösterecek belli bir kitle mevcuttur. Çeşitli düzeylerde bilgisayar kullanımına yönelik verilecek eğitimler halk kütüphanelerinin toplumun farklı kesimlerinde daha görünür hale gelmesinde de önemli rol oynayacaktır. 20

23 Tablo 19. Halk kütüphanelerinde verilecek olası eğitimler Eğitim N % İleri düzey bilgisayar kullanımı (web sayfası oluşturma, yazılım geliştirme, vb.) ,8 Internet üzerinden ilgi alanınıza yönelik ücretsiz kurslara katılmak (yabancı dil, vb.) ,4 Internet üzerinden ders takibi (örneğin, açık öğretim dersleri) ,7 Sağlık bilgilerini edinmek (Internetten randevu almak, hastalıklar, doktorlar, reçete, ilaç kotası vb. ile ilgili bilgi edinmek) ,6 Orta düzey bilgisayar kullanımı (yazı yazma, hesap yapma vb.) ,1 Yaşadığınız il/ilçe ile ilgili haberleri Internetten edinmek ,1 Temel bilgisayar kullanımı (bilgisayar açma, dosya oluşturma, e- posta, Internet kullanma vb.) ,9 İş arama, başvuru yapmak (özgeçmiş hazırlama, iş ilanlarını takip etme vb.) ,7 Aileniz ve arkadaşlarınızla Internet üzerinden sesli ve görüntülü görüşmek ,7 Internetten otobüs, tren, uçak bileti almak/rezervasyon yaptırmak ,9 Devlet hizmetlerini kullanmak (resmi formları indirmek / doldurmak / göndermek, vergi ödemek, izin belgesi ya da resmi belge talebinde bulunmak) ,9 Belediye hizmetleri ile ilgili işlemleri Internetten yapmak (fatura ödemek, başvuru yapmak, başvuru takibi, duyurulardan haberdar olmak vb.) ,7 Internet bankacılığını güvenli olarak kullanmak ,3 Yönetim sürecine katılmak (seçmen kayıt bilgisi, vatandaş hakları, yerel yönetimler ya da seçilmiş kişilerle iletişim kurmak, politik olaylarda nasıl gönüllü olunabileceği vb. hakkında bilgi sahibi olmak) ,6 Gazetelere, TV kanallarına mesaj göndermek, tartışmalara katılmak ,3 Siyasi partiler ile ilgili bilgi edinmek ,0 Şirket kurma koşulları, kredi imkânları hakkında bilgi edinmek ,4 Çocuğunuzun Interneti kullanırken hangi sayfalara girdiğini denetleyebilmek ,5 Ürün veya hizmet satın almak ,5 Çocuğunuzun dersleri ile ilgili bilgi edinmek ,2 Banka kredileri, faizler vb. hakkında bilgi aramak ,3 Ürün veya hizmet satmak ,2 Tarım, hayvancılık vb. işlerle ilgili bilgi almak ,9 Not: Seçenekler halk kütüphanesi kullanıcılarının faydalanmak istedikleri faaliyetlerin sıklığına göre sıralanmıştır. Tabloda yer alan yüzdeler söz konusu eğitime katılmak isteyeceğini belirten kişilerin 2670 kişiye oranı üzerinden hesaplanmıştır. 21

24 Sonuç Halk Kütüphanesi Kullanım Araştırması Anketi nden elde edilen tanımlayıcı istatistiklerin sunulduğu bu raporda genel hatlarıyla pilot proje kapsamında yer alan kütüphanelerdeki kullanıcılara ilişkin bilgiler özetlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışma bir yıl sonra tekrar edilecek ve projenin halk kütüphanelerinin kullanıcılarını etkileyip etkilemediği, etkilediyse ne derece etkilediği ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Hiç şüphesiz, elde edilen veriler ile birlikte proje süresince halk kütüphanelerinden gelen geri bildirimlerin de ayrıca değerlendirilmesine gereksinim duyulmaktadır. Kaynakça EUROSTAT. (2014). Information society statistics. 15 Nisan 2014 tarihinde /data/main_tables adresinden erişildi. Global Libraries. (2013). 15 Nisan 2014 tarihinde adresinden erişildi. International Telecommunication Union. (2013). Mobile-cellular telephone subscriptions. 15 Nisan 2014 tarihinde D/Statistics/Documents/statistics/2013/Mobile_cellular_ xls adresinden erişildi. 22