FARSÇA GRAMERİ NECDET TOSUN

Transkript

1 FARSÇA GRAMERİ NECDET TOSUN

2 FARSÇA GRAMERİ أقسام ضماي ر ضماي ر شخصی. 1 ضماي ر مشترك. 2 ضماي ر إشارات. 3 ضماي ر منفصل. 1 خود (Bu) این من خویش (O) آن تو خویشتن (Bunlar) اینان اینھا (وی ( او (Onlar) آنھا ما شما إیشان ضماي ر متصل. 2 إضافی. 2 فاعلی. 1 (Kitabım) کتاب م م م (Kitabın) کتابت ت ی kitabı) (Onun کتابش ش د kitabımız) (Bizim کتابمان مان یم kitabınız) (Sizin کتابتان تان ید kitabı) (Onların کتابشان شان ند 2

3 FİİLLER A) Aslî Fiiller fiillerdir. : Vurmak gibi Farsça asıllı زدن Gelmek, : آمدن Söylemek, : گفتن B) Ca lî Fiiller : Anlamak gibi Arapça, Farsça ve فھمیدن Aksamak, : لنگیدن Kızarmak, : سرخیدن Türkçe isim ve sıfatların sonuna یدن ekleyerek yapılan fiillerdir. C) Mürekkeb Fiiller Dönmek, : بر گشتن Gelmek), : آمدن Kapı, : در ( Girmek : در آمدن Açmak, : باز کردن : Kapıyı kapatmak gibi isim-masdar, sıfat-masdar veya harf-i izâfe-masdardan در بستن oluşurlar. NOT: Masdarlar ya دن ya da تن ile biter; mastar eki nun dur. داشتن : Sahip olmak, دیدن : Görmek. FİİL-İ MAZİ 1. Mutlak (-di li geçmiş zaman) Söylemek) :گفتن ( dedim. : Ben گفتم dedin. : Sen گفتی dedi. : O گفت dedik. : Biz گفتیم dediniz. : Siz گفتید dediler. : Onlar گفتند demedim. : Ben نھ گفتم demedin. : Sen نھ گفتی demedi. : O نھ گفت demedik. : Biz نھ گفتیم demediniz. : Siz نھ گفتید demediler. : Onlar نھ گفتند Görmek) :دیدن) Okumak) :خواندن ( Görmedim. : ندیدم Okudum/Çağırdım. : خواندم ندیدی ندید ندیدیم خواندی خواند خواندیم خواندید ندیدید ندیدند خواندند 3

4 2. İstimrârî (Şimdiki zamanın hikâyesi) (گفتن (Masdar: (کردن (Masdar: Yapmıyordum. : نمی کردم Yapıyordum. : می کردم Diyordum. : می گفتم نمی کردی می کردی می گفتی نمی کرد (نمیکرد) می کرد می گفت می کردیم نمی کردیم می گفتیم نمی کردید می کردید می گفتید نمی کردند می کردند (میکردند ( می گفتند 3. Karîb (-miş li geçmiş zaman) (Masdar: رفتن : Gitmek) Gitmişim. : رفتھ ام رفتھ ای رفتھ رفتھ ایم رفتھ اید رفتھ اند Gitmemişim. : نرفتھ ام نرفتھ ای نرفتھ نرفتھ ایم نرفتھ اید نرفتھ اند (است ( ) نالیدن (Masdar: ) گرستن (Masdar: İnlemişim. : نالیده ام Ağlamamışım. : نھ گرستھ ام نالیده ای (نالیدهء ( نھ گرستھ ای نالیده نھ گرستھ نالیده ایم نھ گرستھ ایم نالیده اید نھ گرستھ اید نالیده اند ن ھ گرستھ اند 4

5 4. Baîd (-miş li geçmiş zamanın hikâyesi) ) آمدن (Masdar: ) تاختن (Masdar: Koşmuştum. : تاختھ بودم Gelmiştim. : آمده بودم آمده بودی آمده بود آمده بودیم تاختھ بودی تاختھ بود تاختھ بودیم تاختھ بودید آمده بودید آمده بودند تاختھ بودند ) دیدن (Masdar: Gelmemiştim. : نیامده بودم Görmemiştim. : نھ دیده بودم نھ دیده بودی نیامده بودی نیامده بود نیامده بودیم نیامده بودید نھ دیده بود نھ دیده بودیم نھ دیده بودید نھ دیده بودند نیامده بودند گفتھ نبودم fiili modern Farsça da نھ گفتھ بودم NOT: dememiştim anlamına gelen şeklinde de kullanılır. 5. İktidârî /Yeterlilik (ayrıca bk. s. 10) Göremedim. : نھ توانستم دید نھ توانستی دید نھ توانست دید Görebildim. : توانستم دید توانستی دید توانست دید توانستیم دید نھ توانستیم دید نھ توانستید دید نھ توانستند دید توانستید دید توانستند دید 5

6 Yapabilirim. : توانم کرد Gidebiliyordum. : می توانستم رفت توانی کرد تواند کرد توانیم کرد توانید کرد توانند کرد می توانستی رفت می توانست رفت می توانستیم رفت می توانستید رفت می توانستند رفت Mutlak İktidârî: توان رفت : Gidilebilir, gitmek mümkündür. Görülebilir. : توان دید Okunabilir. : توان خواند FİİL-İ MUZÂRÎ Fiillerin muzârî (geniş zaman ve şimdiki zaman), emir, duâ, istek, ism-i fâil sıygaları, hâl köklerinden yapılır. Hâl kökleri semâîdir (kuralsızdır). Hâl köklerine geniş zaman kökü demek mümkündür. بگو Masdar Mâzî kökü Hâl kökü Emir گو گوی گفت گفتن Söylemek: ببر بر برد بردن Götürmek: ببست بست استاد استادن durmak: Ayakta با ور - بیاور آور (آر ( آورد آوردن Getirmek: بفرمای فرمای فرما فرمود فرمودن Emretmek: ببین بین دید دیدن Görmek: بافکن - بیفکن افکن افکند افکندن Atmak: بافت افت افتاد افتادن Düşmek: بزن زن زد زدن Vurmak: برو رو رفت رفتن Gitmek: بشنو شنو شنود (شنید ( شنودن (شنیدن ( Dinlemek: 6

7 a) Geniş Zaman ) دیدن (Masdar: ) رفتن (Masdar: ) شنودن (Masdar: Görürüm. : بینم Giderim. : روم Dinlerim. : شنوم بینی روی شنوی بیند رود شنود بینیم رویم شنویم بینید روید شنوید بینند روند شنوند b) Şimdiki Zaman ) رفتن (Masdar: ) زدن (Masdar: Gitmiyorum. : نمی روم Gidiyorum. : می روم Vuruyorum. : می زنم نمی روی می روی می زنی نمی رود می رود می زند نمیرویم می رویم می زنیم می روید نمیروید می زنید (نمی روند) نمیروند می روند می زنند kullanılır. Bazen geniş zaman kalıbı, şimdiki zaman ve gelecek zaman anlamında da MÜSTAKBEL sonuna istikbâli çekilecek fiilin (خواه ( kökünün : İstemek. fiilinin hâl خواستن mâzî kökü getirilerek yapılır. Görmeyeceğim. : نخواھم دید Söyleyeceğim. : خواھم گفت خواھی گفت نخواھی دید نخواھد دید خواھد گفت 7

8 نخواھیم دید نخواھید دید نخواھند دید خواھیم گفت خواھید گفت خواھند گفت Bazen asıl fiil (mâzî kök) yerine mastar da kullanılır. خواھم گفتن : Söyleyeceğim. GEREKLİLİK KİPİ Sıyga-i vücûbiyye باید den sonra fiil hâl kökünün başına ب ilave edilip çekilir. ) رو kökü:, Hal رفتن (Masdar: gerek. : Gitmeliyim, gitmem باید بروم باید بروی باید برود باید برویم باید بروید باید بروند Gitmemeliyim. : نباید بروم نباید بروی نباید برود نباید برویم نباید بروید نباید بروند Mutlak باید خواند : Okumak gerek. İnşâî veya ilzâmi sıyga: بروم : Gideyim. نروم : Gitmeyeyim (gitmem). بروی نروی برود نرود برویم نرویم بروید نروید بروند نروند EMİR KİPİ Fiilin hâl kökünün başına ب ilavesiyle yapılır. ) رو kökü:, Hâl رفتن (Masdar: ) دان kök:, Hâl دانستن (Masdar: Git! : برو Bil! : بدان Gidin! : بروید Bilin! : بدانید 8

9 NOT: Hâl kökü, başına ب gelmeden de emir anlamında kullanılabilir: دان Bil! Git! رو İki fiile emirde ب gelmez: كردن- كرد- كن شدن شد- شو Emr-i Hâzır Emr-i Gâib Okuyalım. : بخوانیم Okusun. : بخواند Oku. : بخوان Okuyun. : بخوانید Okusunlar. : بخوانند NEHİY KİPİ ) رو kökü:, Hâl رفتن (Masdar: Gitme! : مرو Gitmeyin! : مروید : görmek دیدن (بین ( Görme! : مبین Görmeyin! : مبینید MECHÛL FİİL a) Mâzî Mechûl: (bilmek: دانستھ شدم ) دانستن : Bilindim. شکستھ شدم :kırıldım دانستھ شدی دانستھ شد دانستھ شدیم دانستھ شدید دانستھ شدند b) Muzârî Mechûl (Geniş Zaman) دانستھ شوم : Bilinirim. دانستھ شوی دانستھ شود دانستھ شویم دانستھ شوید دانستھ شوند 9

10 c) Şimdiki Hâlin Mechûlü Görünmüyorum. : دیده نمی شوم Görünüyorum. : دیده می شوم دیده نمی شوی دیده می شوی دیده می شود دیده نمی شود دیده نمی شویم دیده نمی شوید دیده نمی شوند دیده می شویم دیده می شوید دیده می شوند ŞART SIYGASI Okuyorsam. : اگر می خوانم a) Mazî b) Muzârî c) Hâl isem. : Okur اگر خوانم ise. : Okudum اگر خواندم اگر می خوانی اگر خوانی اگر خواندی اگر می خواند اگر خواند اگر خواند اگر می خوانیم اگر خوانیم اگر خواندیم اگر خوانید اگر می خوانید اگر خواندید اگر می خوانند اگر خوانند اگر خواندند DUÂ: Muzârî üçüncü şahsın د ından önce ا ilâvesiyle oluşturulur. Versin. : دھاد دھد دھی دھم : Vermek دادن (ده) Görmesin. : مبیناد Görsün. : بیناد YETERLİLİK SIYGASI a) Mâzî توانستم دید : Görebildim. نھ توانستم دید : Göremedim. توانستی دید توانست دید Gidebiliyordum. : می توانستم رفت توانستیم دید توانستید دید توانستند دید 10

11 b) Muzârî توانم رفت : Gidebilirim. توانم بروم : Gidebilirim. توانی بروی تواند برود توانی رفت تواند رفت توانیم رفت توانید رفت توانند رفت Gidemem. : نتوانم رفت Gidemem. : نتوانم بروم نتوانی رفت نتوانی بروی نتواند رفت نتواند برود (c Hâl می توانم رفت : Gidebiliyorum. می توانم بروم : Gidebiliyorum. می توانی رفت می توانی بروی می تواند رفت می تواند برود Gidemiyorum. : نمی توانم رفت Gidemiyoruz. : نمی توانیم برویم İSMİN HÂLLERİ Yalın hâli خانھ : Ev. Bizi) : مارا) : Beni مرا : من+ را : Evi خانھ را hâli) -i, e (-e, -i, -nin : را Ona) : بدان با ن) : Bana بمن : Eve, ev ile بخانھ hâli) -e (-e : بھ : Bende درمن : Evde درخانھ hâli) -de (-de : در : Benden ازمن زمن : Evden از خانھ hâli) -den (-den : از Bazı Ekler: hâli) -ile (beraberlik : با (sebebiyet) : için برای : Ev ile باخانھ : Ev için ) بھر ازبھر ( برای خانھ : Evin üzerinde برخانھ üzerinde : بر (olumsuzluk) 1 -sız : بی نا gelir. : Sıfatların başına نا gelir. : İsimlerin başına بی 1 11

12 SORU ŞEKLİ : کجا : Nere, neresi, nerede, nereye? تا کجا : Ne vakte kadar? Ne? : چھ Neyi? : چھ را Nereden? : از کجا Kimi? : کھ را Nereye? : بکجا gibi. -ce, ol vakit, çünkü, : چو چون چن Kim? : کھ Niçin? : برای چھ zaman? : Ne کی için? : Kim برای کھ Hangi? : کدام : Nasıl, ne zaman, çünkü, gibi, -ınca, madem ki چون Nasıl? : چطور gördün? : Beni nerede مرا کجا دیدی istiyor? : Benden ne ازمن چھ می خواھد geldi? : Kim کھ آمد : Kaç چند İZÂFET HÂLİ (Tamlamalar) 1. İsim Tamlaması: : Babanın gözü چ ش م پ د ر : Sizin kaşınız ا ب ر وى ش م ا : Sizin arkadaşınızın armudu گ لاب ى د وس ت ش م ا : Odamızın penceresi پ ن ج ر هء ا ت اق م ان 2. Sıfat Tamlaması : : Tatlı elma س ی ب ش ی ر ین kuş) : Büyük tavuk (büyük م ر غ ب ز ر گ Not: İsmin fâiliyet, mefûliyet ve izâfet hâli olabilir. İzafetler (isim tamlamaları) Arapça daki gibi muzaf-muzafun ileyh ikilisinden oluşur. a) Şekil Yönünden 1) İzâfet-i Tâm در دانشکده : Fakültenin kapısı. (İzâfet bağı olan kesre var.) 12

13 2) İzâfet-i Maktû صاحب دل : Gönül sâhibi. 2 3) İzâfet-i Maklûb گلاب آب گل : Gülsuyu. b) Mânâ Yönünden 1) İzâfet-i Mülkî, muzâfun ileyhi kābil-i mâlikiyet olan izâfetlerdir. evi. : Yusuf un خانە یوسف 2) İzâfet-i Tahsîsî, muzâfın, muzâfun ileyhe âidiyetinin anlaşıldığı izâfetlerdir. eğeri. : Eşeğin زین خر 3) İzâfet-i Beyânî, muzâfun ileyh, muzâfın çeşit veya cinsini bildirdiği izâfetlerdir. روز جمعھ : Cuma günü. درخت سیب : Elma ağacı. 4) İzâfet-i Teşbîhî, manalarında benzetme bulunan izâfetlerdir. boylu. : Servi قدسرو kirpik. : Ok gibi تیر مژگان dudak. : Yakut لب لعل 5) İzâfet-i İstiârî, muzâfın kendi manası dışında kullanıldığı izâfetlerdir. eli. : Zamanın دست روزگار kulağı. : Akıl گوش ھوش NİDÂ HÂLİ yapılır. ile یا آ ای Rabbim! : Ey خداوندا Rabbim! : Ey یا رب adam! : Ey ای مرد OLUMSUZLUK çevirir. ekleri kelimeleri olumsuza (tersine) بدون نا بی uyanık. : Akıllı, با ھوش idrak. : Akıl, can, ھوش akılsız. : Kendinden geçmiş, baygın, بی ھوش Cahil. : نادان Âmâ. : نابینا : Çirkin نا خوش çeşididir. gibi izâfet bağının bulunmadığı izâfet سرمایھ 2 13

14 İSM-İ FÂİL Genelde fiilin hâl köküne ilâve edilen muhtelif eklerle elde edilir. a) Hâl kökünün sonuna نده getirilerek yapılır. (Masdar) : Okumak. خواندن fâil) : Okuyan. (İsm-i خواننده kökü) (Hâl خوان (Masdar) : Söylemek. گفتن fâil) : Hatip. (İsm-i گوینده kökü) (Hâl گوی (Masdar) : Uçmak. پریدن fâil) : Uçan. (İsm-i پرنده kökü) (Hâl پر b) Hâl kökünün sonuna ان ilavesiyle yapılır. (Masdar) : Gülmek. خندیدن (Masdar) : İnlemek. نالیدن (Masdar) : Yakmak. سوختن fâil) : Gülen. (İsm-i خندان kökü) (Hâl خند fâil) : İnleyen. (İsm-i نالان kökü) (Hâl نال yanan. : Yakan, سوزان kökü) (Hâl سوز c) Fiilin hâl kökünün sonuna ا ilavesiyle yapılır. Mübâlağa bildirir. (Masdar) : Bilmek. دانستن bilen. : Âlim, çok دانا kökü) (Hâl دان (Masdar) : Görmek. دیدن gören. : Çok iyi بینا kökü) (Hâl بین d) Fiilin mâzî köküne ار getirilerek yapılır. Mübâlağa bildirir. (Masdar) : Satın almak. خریدن fâil) : Satın alan, müşteri. (İsm-i خریدار kökü) (Mâzî خرید kökü) (Hâl خر Not: Bu ek bazı filleri ism-i fâil değil, ism-i mef ûl yapar: (Masdar) : Tutmak. گرفتن mef ûl) : Tutulan, tutulmuş. (İsm-i گرفتار kökü) (Mâzî گرفت kökü) (Hâl گیر e) Hâl kökü sonuna گار getirilerek yapılır. (Masdar) : Öğretmek, öğrenmek. آموختن fâil) : Öğretmen. (İsm-i آموزگار kökü) (Hâl آموز f) Ma nâ isimlerinin sonuna کار getirilerek yapılır. Günahkar. : گناھکار Günah. : گناه Zâlim. : ستمکار Zulüm. : ستم 14

15 g) Madde isimlerinin sonuna گر getirilerek yapılır. Sarraf. : زرگر Altın. : زر Ma nâ isimlerine de gelir. Öven. : ستایشگر Övme. : ستایش Âlim. : دانشگر دانشمند دانشور İlim. : دانش : Kimyacı كیمیاگر İşçi. : کارگر İş. : کار h) Bir isme bitişen muzâri kökleri, ism-i fâil anlamı kazandırır. : tutmak گرفتن (گیر):...: طرفگیر : Sahip olmak داشتن (دار):...: علمدار.../... حسھ دار İSM-İ MEF ÛL Fiilin mâzî kökünün sonuna okunmayan ه ilâve edilerek yapılır. Beğenilen. : پسندیده Mazlûm. : ستم زده ستم رسیده günler. : Geçmiş روزھای گزشتھ mallar. : Çalınmış اموال دزدیده (rebap) : Kırılmış rubap رباب شکستھ İSM-İ MASDAR a) Sıfatların, bazı isimlerin ve fiillerin hâl köklerinin sonuna yâ-i masdariyet getirilerek yapılır. Düşkünlük. : افتادگی Düşkün. : افتاده Güzellik. : خوبی Güzel. : خوب Kötülük. : بدی Kötü. : بد Dirilik. : زنده گی Diri. : زنده Âlimlik. : دانایی داناي ی Yoksulluk. : بینوایی Soğukluk. : سردی Sıcaklık. : گرمی (Masdar) : Örtmek. پوشیدن Örtü. : پوشی kökü) (Hâl پوش b) Fiillerin hâl köküne ش i masdariyet ekleyerek yapılır (Evveli kesreli olur). 15

16 Bilgi. : دانش kökü) (Hâl دان (Masdar) : Bilmek. دانستن Yanış. : سوزش kökü) (Hâl سوز (Masdar) : Yakmak, yanmak. سوختن c) Fiillerin hâl köklerine ve zaman isimlerine hâ-i masdariyet ekleyerek yapılır. (Masdar) : Ağlamak. گریستن yaşı. : Ağlayış, göz گریھ kökü) (Hâl گری (Masdar) : İnlemek. نالیدن İnleyiş. : نالھ kökü) (Hâl نال Gülüş. : خنده خندیدن Günlük. : روزه روز d) Fiillerin mâzî köklerine ار getirilerek yapılır. söyleyiş. : Makale, گفتار kökü) (Mâzî گفت (Masdar) : Söylemek. گفتن İş. : کردار کردن yüz. : Güzel, görülmeye değer, دیدار دیدن Yürüyüş. : رفتار e) Fiillerin hâl köklerine اك ilâve edilerek yapılır. Elbise. : پوشاك kökü) (Hâl پوش (Masdar) : Giymek. پوشیدن Yiyecek. : خوراك kökü) (hâl خور (Masdar) : Yemek خوردن İSM-İ ÂLET a) İsimlerin sonuna دان ilâve edilerek yapılır. Vazo. : گلدان Şamdan. : شمعدان Mum. : شمع b) Fiillerin hâl köklerinin sonuna ه ilâve edilerek yapılır. (Masdar) : Sıvamak. مالیدن Mala. : مالھ kökü) (Hâl مال (Masdar) : kızartmak تافتن Tava. : تاوه kökü) (Hâl تاو İSM-İ TASĞİR a) İsmin sonuna ك getirilerek yapılır. Küçültme, acıma ve/veya kınama bildirir. kuş. : Küçük kuş, zavallı مرغك Kuş. : مرغ adam. : Küçük adam, kötü مردك Adam. : مرد 16

17 NOT: ك tahkîr olarak kullanıldığında sonuna hâ-i resmiye (okunmayan he) eklenebilir. kadın. : Kötü زنکھ veya زنك Kadın. : زن hâkim. : Adaletsiz دادگرکھ veya دادگرک Hâkim. : دادگر b) İsimlerin sonuna چھ ilâve edilerek yapılır. sofra. : Küçük خوانچھ خوان bahçe. : Küçük باغچھ باغ Kirpik. : ) مژه ( مویچھ kıl. : Saç, موی kaval. : Küçük نایچھ نای karınca. : Küçük مورچھ مور c) İsimlerin sonuna و ilâve edilerek yapılır. Sevgi ve acıma bildirir. Köpekçik. : سگو Oğulcuk. : پسرو Annecik. : مادرو d) İsimlerin sonuna hâ-i resmiye ilâve edilerek yapılır. Ev. : خانھ Saray. : خان İSM-İ TAFDÎL ( صفة تفضیلی : İsimlerde mukāyese) a) Sonuna تر (daha) ilâve edilen isim diğerine tercih edilmektedir. faydalı. : daha سودمندتر : faydalı سودمند Akıllı. : خردمند -li. -lı, : مند faydalıdır. : Akıl, maldan daha خرد از مال سودمندتر است. : daha kötü بدتر üstün. : Daha برتر faydalıdır. : Birazcık tedbir çok askerden daha تدبیر اندك از لشکر بسیار مفید تر است. gibidir. b) تر takısı bazen کھ ile kullanılır. Bugünkü Farsça da bu kullanım terk edilmiş iyidir. : İlim maldan daha دانش بھتر کھ مال iyi. : Daha بھتر İyi. : بھ ترین eklenir. این in sonuna تر c) En üstünlük elde etmek için büyük. : En بزرگترین Büyük. : بزرگ Firdevsî dir. : İran şairlerinin en büyüğü بزرگترین شعرای ایران فردوسی است. adam. : En güçlü توانا ترین مرد 17

18 * Üstünlük Sıfatına Örnek Cümleler: a) Daha üstünlük : tatlıdır. : Bu elma, ondan daha ا ین س یب ش یر ین ت ر از آ ن س ت büyüktür. : Kavun, yumurtadan daha خ ر ب ز ه ب ز ر گ ت ر ا ز ت خ م م ر غ ا س ت sahiptir. : Hangi ev daha fazla odaya ك د ام خ ان ھ ب یش ت ر ا ت اق د ارد küçüktür. : Karpuz, ağaçtan daha ھندوانھ از درخت كوچكتر است b) En Üstünlük: güzeli. : Kadınların en ز یب ات ر ین ز ن ھ ا : Erkeklerin en genci ج و ان ت ر ین م ر د ھ ا mevsimdir. : Yaz, en sıcak ت ابس ت ان گ ر م ت ر ین ف ص ل ا س ت : Firdevsi Meydanı, Tahran ın meydanlarının م ید ان ف رد و س ى ك وچ ك ت ر ین م ید ان ھ اى ت ھ ر ان س ت en küçüğüdür. İSM-İ MEVSÛL a) کھ : Akıllı ve akılsızlar için kullanılır. Sonrasını sıfat cümlesi yapar. Arapçadaki الذى, İngilizce deki who gibidir. kişi, : Allah yolunu arayan ھر آنکس کھ او راه یزدان بجست yıkadı. : Canının aklını su ile با ب خرد جان بشست. b) چھ : Genellikle akıllı olmayanlar için kullanılır. İngilizce deki which/that gibi. şey : O arkadaşın vasfından bildiğim آنچھ میدانم زوصف آن ندیم NOT: İsm-i mevsullerden önce ekseriyâ şu kelimeler gelir: onu). (o, آن (bu, bunu) veya این şey. : Şu söylüyor olduğum این کھ میگویم kadardır. : Senin anlayabileceğin بقدر فھم تست ) تو است (.ھر ki : Her kim ھرکھ 18

19 Şahıs zamirlerinden sonra: توکھ : Sen ki ماکھ : Biz ki Yâ-i nekre: ki : O gönül ki, bir gönül دلی کھ ) جمع ( ÇOĞULLUK İSİMLERDE Bugün, çoğunlukla tüm isimler ھا ile çoğul yapılır. a) Akıllı ve canlılar آن ve ھا ile, cansızlar ھا ile çoğul yapılır. Kapılar. : درھا در Masalar. : میزھا میز Adamlar. ( Avamca ) : مردا Adamlar. : مردان مردھا مرد b) Gelişip büyüyen canlılar hem آن hem de ھا ile çoğul yapılır. Ağaçlar. : درختھا درختان درخت c) Vücûdun çift a zâları hem آن hem de ھا ile çoğul yapılır. Göz. : چشم Kaş. : ابرو مژه yanaklar. : Yüzler, رخسارھا رخساران رخسار رخ Ayaklar. : پایان پا Kirpikler. : مژھا مژگان El. : دست Kol. : بازو Diş. : دندان Dudak. : لب d) Zaman isimleri hem آن hem de ھا ile çoğul yapılır. Yıllar. : سالھا سالان سال Günler. : روزھا روزان روز Asır. : قرن Ay. : ماه Hafta. : ھفتھ e) آن İle çoğul yapılacak ismin sonunda hâ-i resmiye varsa گ ye dönüşür. Haftalar. : ھفتگان ھفتھ f) آن İle çoğul yapılacak ismin sonunda و veya ا varsa آن dan önce bir izâfet yâ sı ilâve edilir. Kaşlar. : ابرویان ابرو Ayaklar. : پایان پا Efendiler. : خدایان خدا Ceylanlar. : آھویان آھو 19

20 g) ھا ile çoğalacak ismin sonunda hâ-i resmiye varsa düşer. 3 Bardaklar. : پیالھا پیالھ taraklar. : Omuzlar, شانھا شانھ Ancak başka cemi ile karışacaksa düşürülmez. Evler. : خانھ ھا خانھ Pınarlar. : چشمھ ھا Pınar. : چشمھ Göz. : چشم h) Ma nâ isimleri آن ve ھا ile çoğul yapılır. غمھا غمان Keder. : غم ı) Özellikle yer bildiren bazı kelimeler Arapça daki آت takısı ile çoğul yapılır. Bahçeler. : باغات باغ Köyler. : دھات ده Ayrıca آت ile çoğalan kelimenin sonunda hâ-i resmiye varsa ج e çevrilir. yazışmalar. : Yazılar, نوشتجات نوشتھ İsim, elif ile bitiyorsa ve ان ile çoğul yapılacaksa ی eklenir. دانایان دانا KESRELER 1. İzâfet Kesresi در خانھ : Evin kapısı. 2. Atıf Kesresi پیر فقیر : İhtiyar ve fakir. 3. Kesrey-i İbn اورخان عثمان : Osman ın oğlu Orhan. SIFAT-I NİSBÎ (İSM-İ MENSÛB) 1. Yâ-ı nisbet آسمانی (ابری) : Bulutlu. نشابوری : Nişaburlu. yapılmış. : Seramik, topraktan سفالین ین 2. yapılmış. : Altından زرین Altın. : زر NOT: Bazen ین kelimesine hâ-i resmiye ilâve ederler: yapılmış. : Gümüşten سیمینھ Gümüş. : سیم yünlü. : Yünden yapılmış, پشمینھ Yün. : پشم 3 Bu kural günümüz Farsça sı için geçerli değildir. 20

21 FİİLERİN BAŞINA GETİRİLEN HARFLER a) Fiilin başındaki ب harfi eski Farsça da ب yazılıp bi şeklinde okunuyordu. Bugün ب yazılıp fiilin sesine göre be, bi, bu şeklinde okunur. Yaptı. : بکرد Ye! : بخور Oku! : بخوان Gör! : ببین. (لتحسین الکلام ( kullanılmıştır bitişik yazılmalıdır. Eskiden zînet için ب Bu Bugün te kid bazen de tereddüt için kullanılmaktadır. b) ن harfi fiillerin başına gelip fiilleri olumsuz yapar. Eski Farsça da ن olarak yazılıp ni şeklinde okunuyordu. Bugün نھ yazılıp ne şeklinde okunur. ب ile kullanılınca den ب evvel gelir. Genellikle می ve den ھمی önce kullanılır. Gelmiyor. : ھمی نیاید Gelmiyor. : نمی آید c) م nehy ve dua sıygalarının evvelinde kullanılır. Yeme! : مخور Ye! : بخور Bazen mim-i nehy den sonra fiil kullanılmayabilir. Burada her zaman olduğu gibi اس ت gizlidir. yok. : Ordu مھ سپاه yok. : Bayrağın مھ رایت تو yoksun. : Sen مھ (است) تو d) می ve ھمی mazî ve muzarînin başına gelip istimrar bildirir. می رود می FİİLLERİN SONUNA GELEN HARFLER a) Şart ve cezâ yâ ı: olurdu. : Eğer derdim bir olsaydı ne اگر دردم یکی بودی چھ بودی b) Yâ-ı temennî: bilselerdi. : Keşke insanlar canlarının kıymetini کاشکی قیمت انفاس بدانندی خلق. 21

22 verir. c) Yâ-ı istimrârî: Mazi veya muzari fiillerin sonuna getirilir ve yor manası کردی : می کرد yapıyordu? : Bu işi kim این کاررا کھ کردی NOT: ی bazen می ve ھمی ile de kullanılır. buluyorlardı. : Onlardan ruh از ایشان ھمی یافتندی روان. d) Elif-i duâ: Muzari fiilin üçüncü şahıs د harfinden önce, bazen sonra, bazen hem önce hem sonra kullanılır. Etsin. : کناد şahıs) (Muzari 3. کند (Masdar) کردن.(باد (ve: : Olsun (Çift elifli). بادا şahıs) (Muzari 3. بود (Masdar) بودن sonda) : Olsun. (Elif شودا e) Elif-i cevâb (elif-i zâid): Soru ve cevap halinde گفتن fiil-i mâzî üçüncü şahsının sonunda kullanılan elifdir. idi. : Cevap verdi: Ne yapılabilir ki takdir böyle گفتا چھ توان کرد کھ تقدیر چنین بود. Masdarların sonuna yâ-i liyakat gelebilir. değer. : Görülmeye دیدنی Görmek. (Masdar) : دیدن İSİMLERİN SONUNA GELEN YÂ HARFLERİ a) Yâ-yı vahdet/ yâ-yı nekre: kitap). : Bir kitap (herhangi bir کتابی kitaplar. : Bazı کتابھایی b) Yâ-yı taaccüb: : Ne ilginç kitap چھ عجب کتابی tüyler. : Ne parlak چھ پرھای براقی 22

23 SAYILAR بیست و یك 21 یك 1 صد و بیست و یك 121 بیست و دو 22 دو 2 دویست سیصد 300 سی 30 س ھ 3 چھار صد 400 سی و سھ 33 چھار 4 پان صد 500 سی و چھار 34 پنج 5 (چھل) چل 40 شش 6 ششصد 600 ھزار چھل و پنج 45 ھفت 7 ده ھزار پنج اه 50 ھش ت 8 پنجاه و ھفت 57 ن ھ 9 صد ھزار (کرور) پانصد ھزار پنجاه و ھشت - 58 ده 10 شصت 60 یازده 11 ملیون ملیار شصت و نھ 69 دوازده 12 نھ صد 900 ھفت اد 70 سیزده 13 ھفتاد و یك 71 چھارده 14 ھزار و نھ صد و نود و یك 1991 دو ھزار و یازده ھش تاد 80 پانزده 15 ھشتاد و دو 82 ش انزده 16 (ھیوده) ھفتده 17 ن ود - 90 (ھژده) ھشتده 18 نود و سھ 93 ص د ن وزده 19 بیست 20 صد و ده 110 SIRA SAYILARI چھارم Dördüncü: یکم نخستین نخس ت اول Birinci: دوم (دویم ( İkinci: روز ھزارم gün: Bininci ھزارم Bininci: Üçüncü: داستان شب ھزار و یك masalı: 1001 gece سوم 23

24 Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar دو شنبھ س ھ ش نبھ چھار شنبھ پن ج ش نبھ جمعھ آدینھ شنبھ یك شنبھ GÜNLER ŞEMSÎ AYLAR 1. Nisan) (21 Mart 20 فروردین.2 اردی بھشت.3 خرداد.4 تیر.5 مرداد.6 شھریور.7 مھر.8 آبان.9 آذر.10 دی.11 بھمن 12. اسفند Mart) (21 Şubat 20 FİİLLERİN KISIMLARI 1-Lâzım Fiiller 2-Müteaddî Fiiler 3-Hem lazım hem müteaddi fiiller. Lazım fiil : Yalnız fâil ile tamam olan fiiller; ب ھ ر أم گ ر یس ت = ağladı Behram جمشید خندید = güldü Cimşit حسن رفت= Hasan gitti على ا مد = geldi Ali ر ف ت ا ن ك ھ ر ف ت و آ مد آ ن ك ی امد = geldi Giden gitti, gelen 24

25 ب ود ا نچھ بود غیر چھ غم دارى = oldu Artık ne gamlanırsın, olan Müteaddî (Geçişli) Fiil : Faili olmakla beraber mef ule muhtaç olan fiillerdir. ب ر اد ر ت و ا و ر د / چھ ا ورد ne getirdi Kardeşin getirdi ب ر اد ر ت و ك ت اب ر ا ا و ر د : getirdi Kardeşin kitabı خ ون خ ود گ ر ب ر ید ى ب ر ز م ین Yere-toprağa dökersen kendi kanını ب ھ ك ھ ا ب ر وی ب ر یدی ب ر ك ن ار Eteğe yüz suyu dökmenden iyidir Hem Lazım, Hem Müteaddi Fiiller: İki halde de kullanılan fiillerdir. آت ش ب س وخ ت : yandı Ateş آت ش خ ان ھ ر ا س وخ ت : yaktı Ateş evi چ ر اغ ب ر ا ف ر وخ ت : Lamba yandı خ اد م ج ر اغ ر ا ب ر ا ف ر وخ ت yaktı: Hizmetçi, lambayı Lâzım Fiilin Müteaddî (geçişli) Yapılışı: Fiiller, hal köklerinin sonuna Yıkatırım : تعدیة yapılır. getirilerek müteaddi آندن آنیدن خ ور انی د ن : Yedirmek Yıkatmak : چ ر ان ید ن : Otlatmak ن وش ان ید ن : İçirmek ر س ان ید ن : Ulaştırmak خ ور د ن : Yemek (چر) (نوش) خ ور Hal kökü چ ر ید ن : Otlamak ن وش ید ن : İçmek ر س ید ن گ ف ت ن ر س گذ را ن ید ن : Geçirmek گ وی ان ید ن : Söyletmek گذش ت ن (گذ ر ) Geçmek ش س ت ن : Yıkamak مىش وی ان م (ش وى) ش ویانیدن ش وی ان م Yıkatıyorum : NOT: م ان د ن kelimesi, lazım fiiller arasında zikredilse de bıraktı manasında kullanıldığında müteaddidir. ا ح م د م ان د : kaldı Ahmed ا ح م د ك ت اب ر ا م ان د : bıraktı Ahmed kitabı Sonuna ش د ن İlavesi alan fiiller Lazım, - ممنون شدم - ممنون كردم 25

26 olmak Sonuna ك ر د ن ilavesi alan fiiller Müteaddi anlam kazanır. yapmak Bazı fiiller zaten müteaddi anlam taşıdığı için aynen kalır. gitmek ب ر د ن ر فتن götürmek YÖNLER: : Arka پشت : ön جلو : üst بر : روی : alt زیر : düz مستقیم : sol چ پ : sağ ر اس ت : yan نزد TEŞBİH EDATLARI misli. = Gibi, benzeri, م ان ن د 1- zaman, : Gibi, -dığı چ ون ince) = Gibi, (madem ki, çünkü, - چو - چ ون 2- çünkü, nasıl, ne zaman, madem ki : şeytan د یو د ی واس ا : gibi = dev gibi, şeytan آس ا 3- : Peri gibi پ ر یس ان = س ان 4- م ھ م ھ و ش : gibi = Ay و ش 5- : Yeşilimsi سبزفام : Kara gibi سیاھفام = ف ام 6- İSM-İ MEKAN EKLERİ گلستان ق ص اب خ انھ حیدرآباد اسلام آباد قرارگاه -gâh: -hâne, - istân, -âbâd, RENKLER : میخانھ گذرگاه قرغزستان : Sarı ز ر د : Beyaz س ف ید : Kırmızı س ر خ : Kara سی اه= س ی ھ : Yeşil س ب ز : Kahverengi ق ھ و ي ى : Pembe ص ور تى (ezrek): Mavi : ا ز ر ق = آبى UZUV İSİMLERİ: : ciğer جگر : کبد : dil زبان : baş سر : bağırsak روده : احشاء : kaş ابرو : el دست : kalp دل saç :گیسو : ayak پا: پای : sırt, arka پشت : kıl مو : yüz رو : Parmak انگشت : dudak لب : burun بینی : kulak گوش : ağız دھن: دھان : diz زانو : göz چشم: دیده : mide شکم : بطن : beyin مغز: دماغ 26

27 İYELİK EKLERİ: : Ben öğretmenim من معلم ھستم : Ben öğretmenim من معلم م : Sen öğretmensin تو معلم ھستی : Sen öğretmensin تو معلم ی öğretmendir. : O او معلم است : O öğretmendir او معلم است ما معلم ھستیم شما معلم ھستید ما معلمیم شما معلمید ایشان معلم اند ایشان معلم ھستند Not: 1. Her dil gibi Farsçada da imlâ yönünden aynı yazılıp aynı veya farklı telaffuz edilen ancak anlamları farklı olan kelimeler vardır. (Türkçe de yüz kelimesinin birçok anlama gelmesi gibi). Tercümelerde bunlara dikkat edilmelidir. Meselâ: fiilinin mâzî (di li geçmiş zaman) ve muzârî (geniş zaman) 3. tekil بودن (بو - باش ( şahısları aynı yazılır, farklı okunur, anlamları da farklıdır. ب ود م ب ودی : Oldum, oldun, oldu ب ود ب و د بودیم بودید بودند ب و م ب و ی بویم بوید بو ند : Olurum, olursun, olur Modern Farsça da bu fiilin muzari köklerinden daha ziyade باش kullanılır: باش م باشی باشد باشیم باشید باشند 2. Aynı yazılıp farklı okunan kelimelere dikkat etmek gerekir: saman. : ک ھ küçük; : ک ھ yoksa; : kim? (soru); -ki (bağlaç), çünkü, ک ھ چون vardır: 3. Aynı yazılıp aynı okunan ancak manası farklı olan kelimeler de (gibi, çünkü, nasıl, ne zaman, -ınca, -dığı için, madem ki) kelimesi gibi. hikayesi) (goftî): sen dedin (mâzî) veya o diyordu (şimdiki zamanın گفتى kelimesi gibi. 4. Yazma eserlerde genellikle Fârsî kef harfleri Arabî kef gibi yazılır. Manaya dikkat ederek okumak ve mana vermek gerekir. sağır. (ker): : کر şâyet. (ger): eğer, : گر 27

28 امثلە مختلفھ FARSÇA FİİL KALIPLARI : Söylemek گ ف ت ن : Söyledim گ ف ت م : Söylerim گ وی م : Söylüyorum م ى گ وی م : Söylüyordum م ى گ ف ت م : Söylüyordum گ ف ت م ى : Söylemişim گ ف ت ھ ا م : Söylemiştim گ ف ت ھ ب ود م : Söylememiştim ن ھ گ ف ت ھ ب ود م Söyleyebildim :ت و ان س ت م گ ف ت : Söyleyebilirim ت و ان م گ ف ت : Söyleyebiliyorum م ى ت و ان م گ ف ت (mutlak) : Söylenebilir ت و ان گ ف ت! Söyle : ب گ و! Söyleme : م گ و : Söyleyeceğim خ واھ م گ ف ت : Söylemeliyim ب ای د ب گ وی م Meçhul) : Söylendim (Edilgen, گ ف ت ھ ش د م Meçhul) : Söylenirim (Edilgen, گ ف ت ھ ش و م : Söyleniyorum گ ف ت ھ م ى ش و م : Söylediysem ا گ ر گ ف ت م : Söylersem ا گ ر گ وی م : Söyleyen گ وی ن د ه : Söyleyen گ وی ان : Söylenen, söylenmiş گفتھ : Söyletmek گ وی ان ید ن 28

29 ÖRNEK CÜMLELER : 1 م ن آب ن وش ید م : içtim Ben su م ن آب ن وش ید ه ب ود م : içmiştim Ben su م ن آب ن وش م : içerim Ben su م ن آب م ى ن وش م : içiyorum Ben su م ن آب م ى ن وش ید م : içiyordum Ben su م ن آب ن وش ید م ى : içiyordum Ben su م ن آب ن وش ید ه ا م : içmişim Ben su م ن ب ھ ب چ ھ آب ن وش ان د م ) ن وش ان ید م ) : içirdim Ben çocuğa su آب ن وش ید ه ش د : içildi Su آب ن وش ید ه م ى ش و د : içiliyor Su م ن آب ن وش ان ش د م : oldum (İsm-i Fâil ) Ben su içen م ن آب ن وش ن د ه ش د م : oldum (İsm-i Fail ) Ben su içen این آب ن وش ید ن ى ا س ت : değerdir Bu su, içilmeye آن آب را م ن وش : içme! O suyu این آب را ب ن وش :! iç Bu suyu ا ین آب ر ا خ واھ م ن وش ید : içeceğim Bu suyu آب ر ا ت و ا ن س ت م ن وش ید : içebildim Suyu این آب ر ا ب ای د ب ن وش م : içmeliyim Bu suyu آب ر ا ت و ان م ن وش ید : içebilirim Suyu ÖRNEK CÜMLELER: 2 م ن ش یش ھ ر ا ش ك س ت م : kırdım. Ben camı ش یش ھ ش ك س ت ھ ش د : kırıldı Cam م ن ب ھ آن ق ر ه ت و ان س ت م ر ف ت : gidebildim. Ben Ankara ya ت و ن ان ت و ان ى خ ور د yiyebilirsin.: Sen ekmek ا و آب خ واھ د ن وش ید : içecek O su ش م ا آب خ واھ ید ن وش ید : içeceksiniz Siz su م ن گ ل ز یب ا د ید م : gördüm Ben güzel gül ت و ن ان ب ز ر گ خ ور د ى : yedin Sen büyük ekmek 29

30 ب ھ خ ان ھ ب ر و : git! Eve ب ھ م اد ر ت و ن گ اه ك ن :! bak Annene ش م ا گ ل د ان ب ز ر گ خ ر ید ید : aldınız Siz büyük vazo ا یش ان ب ھ م ھ م ان خ ان ھء کوچک رفتند: Onlar küçük otele gittiler ا گ ر ب ھ ت ھ ر ان ر و م ك ب اب خ ور م : yerim Tahran a gidersem kebap ر س ت ور ان ك ج ا است nerededir?: Lokanta ا ز ت ر ك ی ھ ك ى آم د ید :? geldiniz Türkiye den ne zaman آ ی ا ش م ا آب ن وش ید ید :? mi Acaba siz su içtiniz گفت مت گوی دش (Ben) sana söyledim (birinci zamir fâil, ikinci zamir mef ûl zamiri) : (O) ona söyler : ÖRNEK CÜMLELER: 3 م ن ت و ھ ر ھ ر ر وز م اه ی ک ک یل و خ ی ار ا ز س ب ز ی ف ر وش ی م ی خ ر م پ ن چ ک یل و ب ر ن ج ا ز خ وار ب ار پ د ر ا ح م د ھ ر س ال ی ک گ ل د ان ب ز ر گ م ی خ ر د چ ر ا م ر د م د ر ف ص ل ت اب س ت ان م ی و ه ب یش ت ر م یخ ر ن د آن ھ ا ف ر د ا س اع ت ھ ش ت ص ب ح ب ھ م ش ھ د م ی آی ن د م ن ف ر د ا ش ب ت ا س اع ت ن ھ د ر خ ان ھ ھ س ت م ا یش ان د یر وز د ر د ان ش ک د ه ب ود ن د ا و ا س م ش ر ا ب ھ م ن گ ف ت ا ین ل ط ف ا ا مر م ج ید د ام ن ق ش ن گ ر ا ا ز ک ج ا خ ر ید ی و ز ظ ھ ر ب ر ای ن اھ ار ک ت اب ھ ای ش ر ا ب ھ ک س ی ن م ی د ھ د م ا ب ر اد ر ا و ن س ت یم ر ن گ م وی م ع ل م پ س ر آن ھ ا س ر خ ا س ت ب ھ خ ان ە م ا ب ی ای ید ب چ ە م ن ک ج ا ا س ت د وس ت ت ان د یش ب ک ج ا ب ود ب چ ھ ای ش ان ک ج ا ھ س ت ن د ا و ک ف ش ص ور ت ی خ ر ید ب ھ خ ان ە م ا ک ی آم د ش م ا ک ی ا ز ف ر ان س ھ آم د ید ف ر وش ی ب ر اد ر ت ت و ح الا ب ھ ک د ام ش ھ ر م ی ر و ی چ ن د ت ا س یب چ ق د ر ش ک ر من معلمم: من معلم ھستم ما معلم ھستیم شما معلم ھستید تو معلم ھستی م ی خ ر ی او معلم است ایشان معلم ھستند 30

31 FARSÇA DENEME SINAVI : PERSIAN QUIZ çekiniz. Mastarını şimdiki zaman kalıbına çevirip (gidiyorum) رفتن (رو) 1-2-Aşağıdaki tamlamaları Türkçe ye çeviriniz : مرغ بزرگ ) a سیب شیرین (b خانە پدر شما (c رنگ مویتان (d 3- Aşağıdaki cümleleri Farsça ya çeviriniz: a) Cam kırıldı. Ben su içtim. Ben çocuğa su içirdim. b) Ali Ankara ya gitti. O her sene Ankara ya gider. c) Ben bugün beş kilo elma satın aldım. d) Hasan Ahmed den daha büyüktür. Zeynep kadınların en güzelidir. 4-Aşağıdaki cümleleri Farsça ya çeviriniz: a) Sen 1998 yılında Ankara dan İstanbul a geldin.(not:tarih rakamla değil, Farsça yazıyla olacak ) b) Mevlana Celâleddin-i Rûmî kaç kitap yazmıştı? c) İbnü l Arabî nin kitaplarını kim gördü? d) Onlar Mesnevî yi okudular mı? Başarılar Dilerim. Doç. Dr. Necdet TOSUN 31

32 FARSÇA DENEME SINAVININ CEVAPLARI: م ى ر و م.1 م ى ر و ى م ى ر و د م ى ر و یم م ى ر و ید م ى ر و ن د 2. a) Büyük kuş b)tatlı elma c) Babanızın evi d) Saçınızın rengi ش یش ھ ش ك س ت ھ ش د (a.3 م ن آب ن وش ید م م ن ب ھ ب چ ھ آب ن وش ان ید م ع ل ى ب ھ آن ق ر ه ر ف ت (b ا و ھ ر س ال ب ھ آن ق ر ه ر و د م ن ا م ر وز پ ن ج ك یل و س یب خ ر ید م (c ح س ن ب ز ر گ ت ر ا ز ا ح م د ا س ت (d ز ی ن ب ز ی بات ر ین ز ن ھ ا ا س ت ت و د ر س ال ھ ز ار و ن ھ ص د و ن ود و ھ ش ت ا ز آن ق ر ه ب ھ ا س ت ان ب ول آم د ى (a.4 م و لا نا ج لا ل ال دین ر وم ى چ ن د ك ت اب ن و ش ت ھ ب ود (b ك ت اب ھ اى ا ب ن ال ع ر ب ى ر ا ك ھ د ید (c آی ا ا یش ان م ث ن و ى ر ا خ وان د ن د (d 32