LİMAN VE TERMİNAL YONETİMİ III. Yrd. Doç. Dr. Tanzer SATIR

Transkript

1 LİMAN VE TERMİNAL YONETİMİ III Yrd. Doç. Dr. Tanzer SATIR

2 Limanlar ve terminal kavramı, liman ve terminal tasarımı

3 Limanlar genel olarak kara yolu tas ımacılıg ı ile deniz yolu tas ımacılıg ı arasında bir arayu z (Alderton, 1999) ya da denizden karaya yu k transferinin yapıldıg ı alanlar (Talley, 2009) olarak tanımlanabilir. Bu tanımı biraz daha açmak gerekirse, limanlar ticari gemilerin gu venli bir s ekilde yanas tıg ı, yu kleme ve tahliye operasyonlarının yapıldıg ı, gu mru k is lemlerinin gerçekles tig i, ayrıca yakıt, kumanya ve içme suyu gibi ihtiyaçların giderildig i alanlardır.

4 Liman Tu rleri Limanlar, deg is ik kategorilere go re sınıflandırılabilir. Bunlar içerisinde en sık kullanılanları: Konumuna go re liman tu rleri: Deniz limanı: Açık denize bakan limanlardır. Nehir limanı: Nehir u zerinde deniz tas ımacılıg ına imka n sag layacak uygun derinlig e ve akıs rejimine sahip bu yu k nehirler u zerinde bulunan limanlardır. O rneg in Avrupa daki Ren Nehri u zerinde pek çok liman bulunmaktadır.

5 Go l limanı: Van Go lu, Hazar Denizi, ABD deki Michigan Go lu gibi bu yu k go llerin bir kıyısından dig erine sefer yapan gemilerin yanas tıg ı limanlardır. Kanal limanı: Panama, Su veys gibi kanallar u zerinde kurulan limanlardır. Kullanım amacına go re liman tu rleri: Ticari limanlar: Genel anlamda ithalat ihracat u ru nlerinin elleçlendig i limanlardır. O zel bir bo lgeden ziyade, genis yelpazedeki bir mu s teri kitlesine hitap ederler. Genel olarak liman denilince ticari limanlar akla gelir.

6 Endu striyel limanlar: Ardalanında bulunan endu striyel bir bo lgeye hizmet vermek için kurulmus limanlardır. Balıkçılık limanları: Balıkçı gemilerinin yanas tıg ı limanlardır Askeri limanlar: Deniz kuvvetlerine bag lı askeri gemileri ve denizaltıların yanas tıg ı askeri alanlardır. Sıg ınma limanları: Ku çu k gemilerin fırtına zamanlarında gu ven içinde sıg ınabilmeleri için tasarlanmıs limanlardır. Marinalar: O zel yat ve gezinti teknelerinin yanas tıg ı limanlardır.

7 Yo netimine go re limanlar: Devlet limanları: Devletin sahip oldug u ve is lettig i limanlardır. Otorite limanları: Devlet tarafından kurulmus ama idaresi o zerk bir liman otoritesi tarafından yapılan limanlardır. Yerel yo netim limanları: Belediye vs. gibi yerel yo netim birimlerinin sahip oldug u ve is lettig i limanlardır. O zel limanlar: O zel sekto r tarafından is letilen limanlardır.

8 Terminalin Tanımı Genel olarak terminal, bir limanın belirli bir yu k tu ru nu elleçlemek u zere o zelles mis kısımlarına verilen addır. Du nya u zerinde pek çok liman, o zellikle de kargo trafig inin yog un oldug u bu yu k limanlar, operasyonel verimlilik adına daha ku çu k terminallere bo lu nmu s olmasına rag men deg is ik kargo tiplerinin bir arada elleçlendig i limanlar da mevcuttur.

9 Genel kuru yu k terminalleri Herhangi bir yu k grubunun elleçlenmesi için o zelles memis olan terminaller olarak tanımlanabilirler. Talley e go re genel kuru yu k terminalleri ya farklı o lçu lerde olup paketlenmis kargoların ya da standart o lçu lerde olan paketlenmemis yu klerin elleçlendig i terminallerdir. Paketlenmis kargodan kasıt palet ve konteynerler iken standard o lçu lerdeki paketlenmemis kargo ise otomobil, kereste, çelik vs. gibi yu kleri ifade etmektedir

10

11 Bir terminalin belli bir tu r yu ke o zelles mesi, o yu ku n o zelliklerine uygun ekipman (o rn. vinc, s ase, forklift vs.) ve altyapı tesisleriyle (o rn. rıhtım, rampa vs.) donatılması anlamına gelir. Belirli bir yu k tu ru ne o zelles memis kargo terminalleri ise daha ziyade genel amaçlı mobil rıhtım viçlerinin ucuna takılabilen halat, kepçe, kanca, ag gibi araçlar ile kargonun elleçlenmesi gerekmektedir (Alderton, 1999).

12 Konteyner terminalleri Terminal denilince akla gelen en o nemli terminal tu ru konteyner terminalleridir. Konteyner; genel olarak 20 ya da 40 fit uzunlug unda, standart boyutlarda ve ko s elerinde elleçleme ekipmanının rahatça ve gu venli bir s ekilde kavrayabilmesi için uygun yapıların bulundug u çelik bir kutudur. Tas ınması istenen yu k, konteynerlerin içine konularak konteynerin ag zı mu hu rlenir. Konteyner terminallerinde kullanılan elleçleme ekipmanları konteynerleri tas ımak için o zelles tikleri için, tas ınan her tu rlu mal için ayrı ayrı ekipmana ya da vinc bas lıg ına ihtiyac duyulmaz.

13 Konteyneri tas ıyacak olan tır dorseleri ya da tren vagonları da konteynerin s ekline uygun olarak imal edildiklerinden konteynerlerin bir araçtan dig erine transferi hızlı bir s ekilde gerçekles tirilebilir.

14 Ro Ro terminalleri Palet ya da konteyner ile birimles tirilmis yu kler gemilere uygun vinçler aracılıg ıyla kaldırılarak yu klendikleri için bu tu r terminaller Lo Lo (Lift On Lift Off) terminalleri olarak adlandırılır. Lo Lo terminallerinin aksine Ro Ro (Roll On Roll Off) terminallerinde yu kler vinçlerle kaldırılmak yerine bir rampa u zerinden tekerlekli araçlar ile yuvarlanarak gemilere yu klenir.

15 Sıvı yu k terminalleri Tas ınan yu ku n petrol, zeytinyag ı gibi sıvı olması ya da likit petrol gazı (LPG) gibi yu ksek basınc altında sıvılas tırılmıs olması durumunda tankerler kullanılır. Tanker tipi gemilerin yanas tıg ı terminaller de sıvı yu k terminali olarak adlandırılır. Sıvı yu k terminallerinde rıhtıma yanas an tankerlerde bulunan yu k, borular aracılıg ı ile karada konumlandırılmıs olan tanklara aktarılır. Bu tanklarda bir su re depolandıktan sonra da ya bas ka bir tankere aktarılır ya da boru hatları ile dig er kara terminallerine (o rn. rafineri vs.) tas ınır.

16

17 Do kme yu k terminalleri Hurda demir, is lenmemis cevherler, çimento, kum, tahıl gibi paketlenmemis katı yu klerin elleçlendig i terminallerdir. Bu tu r yu kler, genel amaçlı rıhtım vinçlerinin ucuna takılan kepçeler ile gemilerden kamyonlara aktarılabildig i gibi yu ru yen bantlar (konveyo r) ya da hava basınçlı (pno matik) boru sistemleri ile de gemilerden depolara (ya da silolara) aktarılabilir.

18

19 Yolcu terminalleri Yolcu terminalleri, yolcu gemilerinin yanas tıg ı terminallerdir. Yolcu terminalleri prensip olarak otobu s terminalleri ya da havaalanlarından çok da farklı deg ildir. Bilet gis esinden bekleme salonuna, kantin ya da lokanta gibi sosyal imka nlardan gu venlik kontrol noktalarına kadar ihtiyac duyulan tesisler bulunur. Ayrıca uluslararası yolcu tas ımacılıg ı yapılan terminallerde pasaport kontrolu, gu mru k kontrolu gibi fonksiyonları da barındırmak zorundadır (Keceli, Y., 2010).

20 Limanlar ve Terminaller

21 Liman ve Terminal Tasarımı

22

23 Limanlar sadece bulundukları bo lgenin değil tu m u lke ekonomisi ve komşu u lke ekonomileri ile de yakından ilgilidir. Ülke ekonomisi açısından çok o nemli olan limanların verdiği hizmetlerin, gelişen talebi karşılayacak arza sahip olması ve ekonomik gelişmeleri karşılayacak sosyal ve fiziki kapasitede olması gerekir. Taşımacılık şekillerinin değişmesi, hizmet anlayışının gelişmesi ve genişlemesi limanlarda lojistik hizmetlerinin de verilir duruma gelmesini sağlamıştır. Liman alanındaki hizmet çeşitlerinin artırılması taşınacak yu ku n paketlenmesi, ayrıştırılması, paletlenmesi veya konteynerize edilmesi v.b işlemlerin uygulanır hale gelmesi sağlanarak, klasik limancılık anlayışı dışında hizmet anlayışı yaratılmıştır.

24 LİMAN YERİ SEÇİMİNDEKİ FAKTÖRLER 1. Bo lgesel Fakto rler 2. Yerel Fakto rler

25 1- Bo lgesel Fakto rler - Ekonomik fakto rler yo nu nden bo lge; sanayi yatırımlarına, endu striyel gelis ime açık olmalıdır. - Liman alanı için genis arazi yatırımlarına ihtiyaç duyuldug undan, arazi maliyeti du s u k ve gerektig inde arazi genis letme maliyetleri ekonomik olmalıdır. - Kalkınmada O ncelikli Yo reler ve Organize Sanayi Bo lgeleri için gelis tirilmis tes vikler ve vergi uygulamaları dikkate alınmalıdır. -Bo lgeden sag lanacak is gu cu açısından bo lge u cret seviyeleri go z o nu nde tutulmalıdır.

26 Bo lgesel Fakto rler - Liman ins aat maliyetleri, is letmenin girdi ve çıktıları, tas ıma giderleri, enerji giderleri deg erlendirilmelidir. - Bo lgenin gelecekteki deniz ticaret potansiyeli belirlenebilir olmalıdır. Liman yeri seçiminde bo lgenin cog rafi o zellikleri çok o nemli rol oynadıg ından, liman yu k trafig i uluslararası deniz yolu u zerinde ya da bu artere çok yakın olmalıdır. Bo ylelikle ana arterden çok uzaklas ılmamıs, zaman ve maliyet kaybı minimuma indirilmis olur. - Liman arkasında denizden gelen malın hareketinin kesintisiz devamı için o ncelikle kara ve demiryolu, ayrıca havayolu ulas ımının sag lanması gereklidir.

27 Bo lgesel Fakto rler Ayrıca politik ve askeri o ncelikler go z o nu nde tutularak, u lkenin siyasi, ekonomik ve stratejik o ncelikleriyle paralellik sag laması yo nleriyle liman yeri deg erlendirilmelidir. Liman, tas ıyan açısından bir maliyet kapısı olup, tas ıyan yu k potansiyeli yu ksek olan limana ug rak yapmak ister. Bu açıdan çevredeki dig er limanlar ile etkiles im meydana geleceg i için liman yeri seçiminde bo lgede bas ka liman olup-olmadıg ı, bas ka liman varsa bunun yapılacak limana etkisi deg erlendirilmelidir.

28 2- Yerel Fakto rler Bo lgeye ait topografik ve batimetrik bilgilerin çes itli teknolojiler kullanarak sag lanması ve detaylı etu t edilmesi gerekir. Denizin çok sıg olması, bo lgenin dag lık yapıya sahip olması liman yeri seçimini etkilemektedir. Dig er yandan karadan ve denizden dip akıntısı liman dibinin dolmasına neden olur. Bu durum liman giris çıkıs ında ve limanda dip taramasını gerektirir. Uzun seyir kanalları ve suyollarının tarama maliyetlerinin yu ksek olmasından dolayı oldukça pahalı bir yo ntemdir.

29 Yerel Fakto rler Liman yeri seçiminde bo lgenin zemin etu tlerinin yapılması son derece o nemlidir. Bu etu tlerde o nceki jeolojik bulgular ve haritalar ile jeofizik yo ntemler ve teknolojilerden yararlanılır. Taramanın yapılabileceg i yumus ak bir zemin tercih edilirken, liman yapılarının yapılacag ı zeminin tas ıma kapasitesi yeterli olmalıdır.

30 Yerel Fakto rler Liman bo lgesi ru zga rların olus turdug u dalgalar, gel-git dalgaları ile su seviyesinin deg is imi, deprem dalgası ve tsunami olma olasılıg ı yo nu nden deg erlendirilmelidir. Dig er yandan su derinlig i açısından liman basenlerinde ve seyir kanallarında kumlanmadan dolayı yu ksek maliyetler dog abilmektedir. Bu yu k o lçu de katı madde tas ınımı varsa, bunların o nlemleri alınmalıdır. Ayrıca akıntı deniz ulas ımını olumsuz yo nde etkileyen bir fakto r oldug undan bo lgenin akıntı o zellikleri ayrıntılı olarak incelenmelidir.

31 Yerel Fakto rler Liman giris ve çıkıs larını etkileyebilecek en o nemli etken hakim ru zgarlar, sis ve mevsimsel yag ıs lardır. Bu etkenler liman yeri incelemesinde go z o nu nde bulundurulması gereken o nemli etkenlerdir. Ayrıca o nerilen projeden kaynaklanabilecek o nemli çevresel etkilerin (su, hava, toprak kirlilig i, gu ru ltu, titres im, ıs ık, ısı, radyasyon v.b gibi ) Çevresel Etki Deg erlendirmesi (ÇED) raporu çerçevesinde ortaya konması gerekmektedir.

32 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler En az 50 yıllık bir gelis me du s u nu lerek genis leme olanakları go z o nu nde bulundurulmalıdır. Dalga, akıntı ve kum hareketlerine go re liman giris ag zı tasarlanmalıdır, bu kos ullarda limanın genis letilmesi de go z o nu ne alınmalıdır. Liman içinde gemilerin rıhtımlara kolayca yanas ması, manevra sahası için yeterli yer ayrılması du s u nu lmelidir. Transit ambarları, antrepolar, açık sahalar, silo vb. ambar yerlerinin boyutları ve rıhtım ve arka alan konumları iyi incelenmelidir.

33 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Yeni ins a edilecek limanların yer seçiminde kıtalar arası tas ımacılıktaki temel bag lantı noktaları u zerinde yer alması ve o zellikle kendi enerji do ngu su nu ve ihtiyaçlarını kars ılamasının yanı sıra; tas ımacılık, dag ıtım, depolama, elleçleme, ayrıs tırma, gu mru kleme, ihracat, ithalat ve transit is lemler, altyapı hizmetleri, sigorta ve bankacılık, danıs manlık ve u retim gibi birçok entegre lojistik faaliyetin belirli bir bo lgede gerçekles tirilmesiyle, limanlar birer uluslararası lojistik u s haline gelebilecektir.

34 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Geleneksel olarak liman yerinin seçimi bilhassa mevzii cog rafik avantajları olan ve nu fusun da artması ile lu zumlu ihtiyaçları kars ılamak u zere dog al liman yerlerinde kendini go sterir. Zemin ve çevre etu tleri yapılarak, kıyı hareketleri ve su derinlikleri tetkik edilip, zeminin karakteri hakkında tam bir fikir edinebilmek için sondaj ve gerekli taban aras tırmaları yapılıp liman yeri uygunlug u kontrol edilir.

35 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Liman kurulus unda yer seçimine su derinlig i, uygun arazi yapısı, rıhtım bo lgesinin elveris lilig i, dalga hareketlerinin etkisi, tortulas ma (sedmentasyon) gibi pek çok dog al fakto r etki eder. Bir limanın sahip oldug u veya olacag ı derinlik onun ticari hayatı boyunca yanas acak gemilerin o zelliklerinde bir kısıtlama yaratacaktır.

36 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Hakim ru zgar s iddeti ve istikametleri, fırtına tekrarları, dalgaların yu kseklig i ve tesiri yu ksek ve alçak su seviyesinin med-cezir su resi ve seviye deg is iklig i, miktarı, hakim su akıntılarının yo n ve hızları gibi meteorolojik ve os inografik hareketlerin tetkikleri yapılmalıdır. Liman içinde rıhtımlara gemilerin kolayca yanas ması manevra ve do nme için yeterli yer ayrılması da go z o nu ne alınmalıdır. Dig er taraftan karadan da sondaj yapılmak suretiyle liman ins aatına ait tesislerin uygun yerleri zemin s artları da kontrol edilmelidir. Sahil durumu, derinlikler, kıyı durumu, civarın topografyası, akıntılar, kum hareketleri gibi teknik fakto rleri belirlemek için hidrografik, sismik, jeolojik, jeofizik, meteorolojik ve topografik etu tler yapılır.

37 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Bir limanın yerles im alanı için en ideali dog al bir sıg ınak olmasını sag layacak bir ada arkası, derin bir koy, nehir deltası vb. gibi dog al yapıdır. Bu tu r yerler yatırım maliyetlerini du s u rmekle kalmaz aynı zamanda gu venli seyir imkanı da sag lar. Astronomik gel-git, ru zgarlar, su seviyesindeki mevsimsel deg is imler, dalga yu kseklikleri, akıntılar, sis, buzlanma gibi dog al olaylar gemi operasyonunu ko tu etkileyen fakto rlerdir. Bu tu r dog al olayların tekrar sıklık ve s iddetlerini saptamak açısından istatistiki bir o n çalıs ma yapılmalıdır. Bu sayede ortaya çıkan her seçeneg in operasyonel sınırlar içerisinde kalıp kalmadıg ı tespit edilmelidir

38 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Tu m bu dog al olus umlar gemilerin manevra kabiliyetlerine olan etkileri açısından da incelenmelidir. Mevcut liman ag zı giris kanallarının derinlig i yerel çevresel s artlara o zellikle dalga ve tortulas ma hareketlerine bag lıdır. Gu venli seyir için ko tu havalardaki dalga boyları, akıntı yo n ve hızlarına go re belirli sınırlar çerçevesinde bir derinlik tespiti uygulanması gerekir. Saha yapılanması limanın karakterine (do kme, ham petrol, konteyner vb.) ve buna kars ılık gelen ardiye, operasyon ve yan sanayi ihtiyaçlarına bag lıdır. O rneg in modern bir konteyner rıhtımı yaklas ık 8 ila 10 hektarlık bir alan is gal eder. Planlamada rıhtım bo lgesinin yan sanayi tarafından kullanımı o nemli bir yer tutar. Pek çok rıhtım gelirinin o nemli bir kısmı bu bo lu mlerden gelen kiralama (leasing) geliridir.

39 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Dig er bir o nemli fakto r ise etki alanı etu du du r. Gu nu mu z teknolojisinde insan dog a ile savas ında hiç s u phesiz çok yol kat etmis tir. Denizler u stu ne adalar ins a edilmeye bas lanıldıg ından bu yana limanlara suni olarak kazandırılamayacak en bu yu k fakto r etki alanı olmaktadır. Liman yerinin arkasındaki demiryolu, kara ve havayolu bag lantıları ile kombine tas ımanın akacag ı istikametteki rotaların iyi aras tırılıp buralara mal ve hizmet akıs ının devamlı olabilmesi gerekmektedir.

40 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Yu k ve gemi sahiplerinin liman yeri seçiminde dikkate aldıkları hususlardan bazıları ise kısaca s u s ekilde sıralanabilir.

41 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Liman etki alanının potansiyeli. Limanın bag lı oldug u kanun ve yo netmeliklerin u cret tarifesinin dig er limanlara go re durumu. Genel ulas tırma s ebekesindeki servis kalitesi; liman personelinin verimi ve modern teknolojik ekipman hacminin durumu. Limanın genel rekabetçilig i; liman tarifesinin kabul edilebilirlig i ve mevzuat s artları. Du nya ticaretinde belirli bir u ru ne/yu ke olan talep miktarını en uygun maliyetle elleçleyebilmesi.

42 Liman Yerleşme Planında Araştırılması Gereken Fakto rler Limandan yu ku n son teslim yerine ulas ımı genel tas ıma maliyetinde o nemli bir rol oynar. Bu açıdan limanın, bo lgenin dig er ulas ım sistemleriyle sıkı bir ilis kisi olması ve olası yu k ve ticaret merkezlerine yakın olması gerekir. İklim s artları; su rekli ag ır kıs s artları, fırtına, donma vb. O zel çes it yu kler için ihtisas sahibi limanlarda ve o zel ekipman temini ile elleçleme. Limanların sundukları yan hizmetler; pilotaj ve ro morko r hizmeti, depolama, Yakıt ve kumanya tedariki, gu mru kleme vb. yeterlilig i.