Profesyonel hastane çalýþanlarýnda bel aðrýsý prevelansý ve bel aðrýsýný etkileyen faktörler

Transkript

1 Týp Araþtýrmalarý Dergisi 2007: 5 (3): ARAÞTIRMA Profesyonel hastane çalýþanlarýnda bel aðrýsý prevelansý ve bel aðrýsýný etkileyen faktörler Levent Altýnel 1, Kamil Çagrý Köse 1, Elif Cihan Altýnel 2 1 Afyon Kocatepe Üniversitesi, Týp Fakültesi, Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalý, 2 Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon Saðlýk Yüksekokulu, Afyon Özet Yazýþma Adresi: Dr. Levent Altýnel Karaman mah. Leylak cad. No:13 D:10 Afyonkarahisar Tel: (505) levent_altinel@hotmail.com Amaç: Üniversite hastanesinde çalýþan öðretim üyesi, araþtýrma görevlisi ve hemþirelerin bel aðrýsý prevelanslarý, bel aðrýsýný etkileyen kiþisel ve meslekle ilgili faktörleri ve bireylerin tedavi tercihlerini saptamaktý. Gereç ve Yöntem: Veriler, iki ana kýsýmdan oluþan anket formu ile toplandý. Anket gönüllü denekler tarafýndan dolduruldu. Ankette demografik veriler haricinde bel aðrýsý sýklýðý, bireysel ve mesleksel risk faktörleri ve tedavi tercihleri sorgulandý. Sonuçlar: Çalýþmaya 75 (%28.0) öðretim üyesi, 93 (%34.7) araþtýrma görevlisi, 100 (%37.3) hemþire olmak üzere toplam 268 denek katýldý. 150'si bayan, 118'i erkekti. Yaþ ortalamasý 30.4±5.5 (18-52)'dü. HBA (hayat boyu bel aðrýsý) prevelansý %47, YBA (yýllýk bel aðrýsý) prevelansý %34.3, KBA (kronik bel aðrýsý) prevelansý %16.0'di. Ailede bel aðrýsý öyküsünün olmasý ve sigara kullanýmýnýn bel aðrýsý riskini artýrdýðý saptandý. Cinsiyet, kilo, ten rengi, sosyal durum, gebelik geçirme, günlük aktivite düzeyinin ve geçmiþte spor yapmýþ olmanýn bel aðrýsý sýklýðýný etkilemediði bulundu. Hemþirelerde bel aðrýsý sýklýðý hekimlerden yaklaþýk iki kat daha fazla bulundu. Hastane çalýþanlarý büyük oranda branþ hekimine baþvurmamýþ olup en çok baþvurulan klinik fizik tedavi idi. En çok yaptýrýlan tetkik MRI olup, daha sonra röntgen tetkiki gelmekteydi. Çýkarýmlar: Bel aðrýsý tüm toplumda olduðu gibi profesyonel hastane çalýþanlarýnda da sýk görülen önemli bir problemdir. Özellikle hemþireler bel aðrýsý açýsýndan ciddi risk altýnda olup, korunmaya yönelik eðitim verilmesi ve gerekli önlemlerin alýnmasýna ihtiyaç vardýr. Anahtar kelimeler: Bel aðrýsý, anket, risk faktörleri, hastane personeli Prevalence of back pain and pain related factors in professional healthcare workers Aim: The aim of this study is to determine the back pain prevalences, pain related subjective and work related factors and treatment preferences in healthcare workers (HCW) in a university hospital. (Instructors, research assistants and nurses) Material and Methods: The data were collected with the use of a questionnaire from volunteers. In addition to the demographic data, presence and frequency of back pain, subjective and work related risk factors and treatment preferences were questioned. Result: In a total of 268 HCW there were 75 (28.0%) instructors, 93 (34.7%) research assistants, and 100 (37.3%) nurses in the study group. There were 150 women and 118 men. The mean age was 30.4±5.5 (18-52). Lifetime back pain prevalence was 47%, yearly back pain prevalence was 34.3% and chronic back pain prevalence was 16%. Positive family history and smoking were found to be related to an increased risk of back pain. Sex, weight, race, social

2 116 status, history of pregnancy or sports activities and daily living activities were not found to be related to back pain. The prevalence of back pain in nurses was twice the prevalence of doctors. Most people did not present their complaints to branch doctors but preferred the physical therapy department. The most requested imaging modality was MRI followed by plain X-rays. Conclusion: Back pain is a serious problem among HCW. The nurses even have a greater risk because of hard working conditions. There is still need for proper training and precautions to decrease the prevalence of back pain in HCW. Keywords: back pain, questionnaire, risk factors, hospital crew Bel aðrýsý son kot ile gluteal kývrým arasýndaki dorsal bölgenin aðrýsý olarak tanýmlanmýþ (1) olup, aktif yaþayan toplumun %80'ni, hayatlarýnýn bir döneminde bel aðrýsý geçirmektedir.(2). Bel aðrýsý, hem halk saðlýðý hem de iþ gücü kaybý açýsýndan önemli bir problem oluþturmakta, kronik doðasý gereði ciddi ekonomik ve psikolojik sorunlara yol açmaktadýr. Bildiðimiz kadarý ile ülkemizde saðlýk çalýþanlarýnda bel aðrýsý ve bu durumun iþ gücüne etkileri çok araþtýrýlan bir konu olmamýþtýr. Türk literatüründe bu konuda Yüzüncü Yýl Üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi ve Þiþli Etfal Eðitim ve Araþt. Hast. çalýþanlarýn da yapýlýþ iki araþtýrma yer almaktadýr (3, 4). Biz de bu çalýþmada bir üniversite hastanesinde çalýþan öðretim üyesi, araþtýrma görevlisi ve hemþirelerin bel aðrýsý prevelanslarýný, bel aðrýsýný etkileyen kiþisel ve meslekle ilgili faktörleri ve bireylerin tedavi tercihlerini inceledik. Gereç ve Yöntem Bu çalýþma Afyon Kocatepe Üniversitesi (AKÜ) Hastanesi'nde çalýþan ve çalýþmaya gönüllü olarak katýlmayý kabul eden öðretim üyesi, araþtýrma görevlisi ve hemþireler olmak üzere toplam 268 kiþi üzerinde yapýldý. Veriler, bel aðrýsýný sorgulayan ve bel aðrýsý risk faktörlerini araþtýran, iki ana kýsýmdan oluþan anket formu ile toplandý (Þekil 1). Anket formunda bel aðrýsý risk faktörleri olarak, bireysel faktörler ve mesleki (profesyonel) faktörler sorgulandý. Çalýþmamýzda son kot ile gluteal kývrým arasýndaki dorsal bölge de hissedilen, tedavi gerektiren veya an az iki hafta süreyle tüm gün devam eden aðrýlar bel aðrýsý olarak kabul edildi. Anketin bel aðrýsýyla ilgili kýsýmýnda tüm hayat boyunca bel aðrýsý prevelansý (HBA) (cumulative life time prevelance), son 1 yýldaki bel aðrýsý prevelansý (YBA) (yearly low back pain prevelance), en son geçirilen bel aðrýsýnýn zamana göre prevelans daðýlýmlarý ve kronik bel aðrýlarýnýn (KBA) prevelansý saptandý. Üç aydan daha uzun süre devam eden aðrýlar kronik bel aðrýsý olarak tanýmlandý ve kronik bel aðrýsý þiddeti beþ derece üzerinden gruplandý (1) (Tablo 1). Ayrýca bel aðrýsýnýn baþlangýç yaþ daðýlýmý belirlendi. Bel aðrýsýný tetikleyen etkenler saptandý, yapýlan tetkik, tedaviler belirlendi. Mesleki faktörler çalýþýlan birimlerin bedeni iþ yükü aðýrlýðý göz önüne alýnarak, dahili branþlar, küçük cerrahi, majör cerrahi ve temel bilimler olmak üzere dört gurupta deðerlendirildi. Verilerin istatistik deðerlendirmesi SPSS 11.5 programýnda ve Student's t testi ve ki kare analizi kullanýlarak yapýldý. Ýstatistiksel anlamlýlýk seviyesi 0.05 olarak kabul edildi. Bulgular Çalýþmaya 75 (%28.0) öðretim üyesi, 93 (%34.7) araþtýrma görevlisi, 100 (%37.3) hemþire katýldý. Guruplar içinde çalýþmaya katýlým oraný sýrayla %83.3, %77.5 ve %90.9'du. 268 çalýþanýn 150'si bayan, 118'i erkekti. Yaþ ortalamasý 30.4±5.5 (18-52) saptandý. HBA prevelansý %47, YBA prevelansý %34.3, KBA prevelansý. %16.0'di. Bireylerin %37'sinde ilk bel aðrýsý 20 yaþtan önce baþlarken, %89'unda yaþ arasýnda baþlamýþtý. Kronik bel aðrýsý olanlarýn 12'si (%27.9) erkek ve 31'i (%72.1) kadýn olup, toplam 43 kiþiydi (p=0.028). Yaþ ortalamasý 29.9±5.8 (22-48)'idi. Kronik bel aðrýsý olanlarýn 9'u (%20.9) öðretim üyesi, 10'u (%23.3) araþtýrma görevlisi ve 24'ü (%55.8) hemþireydi (P=0.025). Bireysel Risk faktörlerinin bel aðrýsý oluþumuna katkýsý incelendiðinde, ailede bel aðrýsý öyküsünün olmasý ve sigara kullanýmýnýn bel aðrýsý riskini artýrdýðý saptandý (Tablo 2). Cinsiyet, kilo, ten rengi, sosyal durum, gebelik geçirme ve geçmiþte spor yapmýþ olmanýn bel aðrýsý riskini arttýrmadýðý bulundu. Bel aðrýsýný etkileyen mesleksel risk faktörleri arasýnda, çalýþýlan birim, çalýþma süresi ve çalýþma þeklinin etkili olmadýðý, buna karþýlýk mesleki görevler açýsýndan farklýlýk olduðu görüldü (Tablo 3). Hemþirelerde bel aðrýsý sýklýðý hekimlerden yaklaþýk iki kat daha fazla bulundu. Günlük aktivite düzeyinin bel aðrýsý sýklýðýný etkilemediði görüldü. Hastane çalýþanlarý büyük oranda branþ hekimine baþvurmamýþ olup en çok baþvurulan klinik fizik tedavi idi. En çok yaptýrýlan tetkik MRI olup, daha sonra röntgen tetkiki gelmekteydi. Bel aðrýsý için genellikle tedavi uygulanmamýþ olmakla beraber, KBA olan bireylerin %11.6'sý hastanede yatarak tedavi olmuþtu (Tablo 4). Tartýþma Altýnel ve ark Geliþmiþ ülkelerde iþ gücü kaybýna yol açan hastalýklarýn arasýnda ikinci sýrada yer alan bel aðrýlarý, üretim azalmasýný etkileyen en önemli faktör olarak kabul edilmektedir. Ýþ yerinde aðýrlýk kaldýrma, öne eðilerek çalýþma ve bel ve vücudun yanlýþ pozisyonlarda kul-

3 Profesyonel hastane çalýþanlarýnda bel aðrýsý prevelansý ve bel aðrýsýný etkileyen faktörler 117 Tablo 1. Kronik bel aðrýsý derecelendirmesi Tablo 2. Bireysel risk faktörlerinin bel aðrýsý sýklýðýna etkisi lanýlmasý gibi risk etkenlere maruz kalma ve uygun olmayan çalýþma koþullarýna baðlý olarak geliþen mesleki bel aðrýsý, sýk rastlanan sakatlanma nedenidir. Günümüzde teknolojinin yaygýnlaþmasýna raðmen beden hareketlerinin azalmasý sonucu bel aðrýsý sýklýðýnýn arttýðý düþünülmektedir. Ofis çalýþanlarý ve bilgisayar kullananlarý özellikle bu gurup içinde yer almaktadýr. Ülkemiz çalýþanlarýnda farklý iþ guruplarýnda bel aðrýsý prevelanslarýnýn belirlenmesi ve risk faktörlerinin ortaya konmasý, bel aðrýsý geliþimini önlemede önemli bir basamak teþkil edecektir. HBA prevelansý literatürlerde %32 ile %79.2 arasýnda bildirilmiþtir (1,2) yýlýnda Ando ve arkadaþlarýnýn yaptýðý Japonya da 314 hastane çalýþanýnda LBP prevalansý %54,7 bulunmuþtur (5). Bejai ve ark.'larý hastane çalýþanlarýnda yaptýklarý çalýþmada HBA prevelansýný %57.7, KBA prevelansýný %12.8 bulmuþlardýr. (2). Ülkemizde yapýlan çalýþmalarda HBA prevelansý %44 ile %63.3 arasýnda saptanmýþtýr. (3, 6, 7). Arslantaþ ve ark.'larýnýn sivil toplumda yaptýðý çalýþmada %57, Eryavuz ve ark.'larýnýn fabrika iþçilerinde yaptýðý çalýþmada ise %54 bulunmuþtur (6, 7). Bizim çalýþma gurubumuzda tüm bireylerin HBA prevelansý %47', KBA prevelansý %16.0'dýr. Bu durum hastane çalýþanlarýnda bel aðrýsý prevelanslarýnýn yurtdýþý çalýþmalarda yayýnlananlar ve kendi toplumumuzun farklý kesimleriyle benzer oranda olduðuna ve hastane çalýþanlarýnýn benzer oranda bel aðrýsý problemi yaþadýklarýna iþaret etmektedir. Çalýþanlarda en fazla bel aðrýsý, aðýr kaldýran ve uzun sure ayakta kalan bireylerde görülmektedir (2, 3, 6, 8). Bu nedenle hastane çalýþanlarý içinde hemþirelerde bel aðrýsý sýk görülen bir problemdir (9, 10) De Gaudemaris ve arkadaþlarýnca 1986 da hemþireler üzerinde yapýlan çalýþmada LBP yýllýk prevalansý % 62,4 bulunmuþtur (11) yýlýnda Smedley ve arkadaþlarýnýn 2405 hemþire üzerinde yaptýðý araþtýrmada LBP yýllýk prevalansý %45 bulundu (13). Tekeoglu ve ark.'larýnýn yaptýðý çalýþmada doktorlarda HBA prevelansý %44.73 iken, hemþirelerde bu oran %63.63 bulmuþlardýr (3). Bizim çalýþmamýzda da hemþireler hem bedenen daha fazla çalýþan gurubu hem de bel aðrýsý

4 118 Altýnel ve ark Tablo 3. Mesleksel risk faktörlerinin bel aðrýsý sýklýðýna etkisi Tablo 4. Saðlýk çalýþanlarýnýn bel aðrýsý ve kronik bel aðrýsýnda tedavi tercihleri

5 Profesyonel hastane çalýþanlarýnda bel aðrýsý prevelansý ve bel aðrýsýný etkileyen faktörler 119 olan bireylerin büyük çoðunluðunu (%47'sini) oluþturmaktadýr. Yine hemþire gurubunda KBA sýklýðýnýn daha fazla olduðunu saptadýk (P=0.025). Bel aðrýsý risk faktörü çalýþmadan çalýþmaya deðiþik olabilmekle beraber, bu durumun çalýþma popülasyonunda etkisi mevcuttur. Bejia ve ark'larý araþtýrmalarýnda ileri yaþ ve diþi cinsiyette bel aðrýsý fazla bulmuþlardýr (2). Eryavuz ve ark'larý fabrika isçilerinde bayanlarda bel aðrýsýnýn daha fazla olduðunu göstermiþtir (7). Arslantaþ ve ark'larý kýrsal popülasyonda yine yas ve kadýn cinsiyette bel aðrýsýnýn daha sýk olduðunu göstermiþlerdir (6). Çalýþmamýzda bel aðrýsý sýklýðýnda cinsiyet farký saptamadýksa da, kronik bel aðrýsý bayanlarda fazla bulunmuþtur (p=0.028). Burgmeier ve ark. çalýþmasýnda yüksek beden kutle indeksinin bel aðrýsý prevalansýný arttýrdýðý gözlenmiþtir (13). Bejai ve ark.'larý BKI, evli veya bekar olmanýn, sigara kullanýmýnýn, migren, sigara kullanýmý ve çalýþma yýlýnýn bel aðrýsý riskini artýrdýðýný, egzersizin ise bel aðrýsý ihtimalini önlediðini vurgulamýþtýr (2). Yine sigara kullanýmýnýn LBP ve disk hernisi sýklýðýný artýrdýðýný gösteren birçok çalýþma mevcuttur (3, 12, 13, 14). Demblans-Dechans ve ark.'larý spor aktivitesi ile LBP arasýnda baðlantý mevcut iken, Fanello ve ark.'larý düzenli spor aktiviteleri düþük LBP aðrý prevalansý bulunmuþtur (15, 16). Bazý yazarlar migren ve LBP ve hamilelik ve LBP arasýnda korelasyon olduðunu ispatlamýþlardýr (17). Çalýþmamýzda ailede bel aðrýsý öyküsü ve sigara kullanýmý hikayesi bel aðrýsý olan bireylerde anlamlý miktarda yüksek saptanmýþ olup, gebelik geçirme, spor ve günlük aktivite düzeyleri, çalýþýlan birim ve çalýþma þekli acýsýndan guruplar arasýnda farklýlýk bulunmamýþtýr. Ismail Bejia ve arkadaþlarýnýn çalýþmasýnda LBP aðrýsý olanlardan medikal tedavi alanlarýn oraný % 42 dir. Bizim çalýþmamýzda bel aðrýsý olanlar %44.4, kronik bel aðrýsý olanlar %53.5 oranýnda medikal veya cerrahi tedavi görmüþlerdir. Cerrahi tedavi yapýlanlar bel aðrýsý olanlarda %1.4 ve KBA olanlarda %2.3 olup, Fanello ve ark.'larýnýn raporlarýnda %1.2 vaka cerrahi olarak tedavi edildi (18). Þahin ve ark'larýnýn çalýþmasýnda da hekime baþvuru oraný %42 olup en çok baþvurulan klinik FTR'dur (4). Benzer þekilde ilgili branþ hekimine baþvuru oranlarý bizim çalýþmamýzda da hayli düþük olup, en çok baþvurulan kliniði fizik tedavi olmuþtur. Çýkarýmlar: 1- Bel aðrýsý tüm toplumda olduðu gibi profesyonel hastane çalýþanlarýnda da sýk görülen önemli bir problemdir. 2- Ailede bel aðrýsý öyküsü ve sigara kullanýmý öyküsü olanlarda bel aðrýsý sýklýðý daha fazla saptanmýþtýr. 3-Profesyonel hastane çalýþanlarý içinde özellikle hemþireler bel aðrýsý açýsýndan ciddi risk altýndadýr. Kaynaklar 1.Walker BF, Muller R, Grant WD. Low back pain in Australian adults: prevalence and associated disability. J Manipulative Physiol Ther 2004;27(4): Bejia I, Younes M, Jamila HB, et al. Prevalence and factors associated to low back pain among hospital staff. Joint Bone Spine. 2005;72(3): Telekoðlu Ý, Adak B, Kara M, Gürbüzoðlu N. Hastane personelinde bel aðrýsý. Romatizma 1997;12(1): Þahin F, Yilmaz F, Þahin T, ve ark.'larý. Hastanemiz çalýþanlarýnda muskuloskeletal sistem aðrýlarý. Þiþli Etfal Hastanesi Týp Bülteni. 2006;40(1): Ando S, Ono Y, Shimaoka M, et al. Association of self estimated work loads with musculoskeletal symptoms among hospital nurses. Occup Environ Med 2000;57(3): Arslantaþ D, Metintaþ S, Kalyoncu C, ve ark'larý. Eskiþehir kýrsal kesimi eriþkinlerinde bel aðrýsý sýklýðý. Medical Network Klinik Bilimler ve Doktor 2003;9(4): Eryavuz M, Akkan A. Fabrika çalýþanlarýnda bel aðrýsý risk faktörlerinin deðerlendirilmesi. Türkiye Fiziksel Týp ve Rehabilitasyon Dergisi 2003;49(5): Smedley J, Inskip H, Cooper C, Coggon D. Prospective cohort study of predictors of incident low back pain in nurses. BMJ. 1997;314(7089): Yip VY. New low back pain in nurses: work activities, work stress and sedentary lifestyle. J Adv Nurs. 2004;46(4): Violante FS, Fiori M, Fiorentini C, Risi A, Garagnani G, Bonfiglioli R, Mattioli S. Associations of psychosocial and individual factors with three different categories of back disorder among nursing staff. J Occup Health. 2004;46(2): De Gaudemaris R, Blatier JF, Quinton B, et al. Analyse du risque lombalgique en milieu professionnel. Rev Epidémiol Santé Publ 1986;34: Frank A, Townsend J. Low back pain. Smoking linked to back pain. Br Med J 1993;306: Burgmeier AC, Blindauer B, Lehmann R. Incidence, Prévalence et facteurs de risque de lombalgies hospitalières. Perspective de prévention. Med Trav 1987;134: Thomas E, Blotman F. Tabagisme et lombalgies. Rev Rhum (Ed Fr) 1998;65(3 bis): Demblans-Dechans B, Ayrolles C, Clement JL, Lassoued S, Fournie B, Fournie A. Biomécanique lombaire et sport: l'isthmolyse de L5. Rev Rhum 1988;55: Fanello S, Furber A, Le Cardinal S, Furber A, RoquelaureY, Penneau- Fontbonne D. La pathologie lombaire chez les médecins: Incidence, prévalence et facteurs de risque. Concours Méd 1994;116: Bezzaoucha A. Epidémiologie descriptive de la lombalgie à Alger. Rev Rhum Mal Ostéo Art 1992;59: Fanello S, Durand Stocco C, Jarny C, Chotard Frampas V, RoquelaureY. Le mal de dos et les soignants :Vers de nouvelles modalités de prévention. Concours Méd 1999;121:

6 120 Altýnel ve ark Þekil 1. BEL AÐRISI ANKETÝ Bu anket Afyon Kocatepe üniversitesi Týp Fakültesi Hastanesi'nde çalýþan gönüllü hekim ve hemþirelerin bel problemlerini ortaya koymak amacýyla, Ortopedi ve Travmatoloji AD' dan Dr. Levent ALTINEL tarafýndan yapýlmaktadýr. Bilgiler gizlilikle saklanacaktýr. Anketi yanýtlayarak verdiðiniz destek için þimdiden teþekkür ederiz. 1. Yaþ: 2. Cinsiyet: 3. Boy: 4. Kilo: 5. Ten rengi nedir? Beyaz, Esmer, Kumral, Sarýþýn 6. Ailede bel sorunu olan var mý, varsa kimlerdir? (birden fazla þýk iþaretlenebilir) Yok Baba-Anne-Kardeþ Dede-Büyükanne Amca-Hala, Dayý-Teyze Diðer 7. Sosyal durumunuz nedir? Evli Bekâr Boþanmýþ 8. Sigara kullanýyor musunuz? Kullanmýyorum Ara sýra Sigara tiryakisiyim 9. Gebelik sayýsýnýz (bayanlar için)? Yok ve üzeri 10. Meslek ve çalýþtýðýnýz birimi yazýnýz. Öðretim üyesi. Asistan Hemþire Meslekte çalýþma süresi: ve üzeri 12. Çalýþma þekliniz nedir? Gündüz Gece Gece+gündüz deðiþken 13. Ýþyerine geliþ aracýnýz nedir? Yürüyerek Minibüs- otobüs Otomobilimle Diðer Günlük yürüme mesafeniz ne kadardýr? m m 1-2 km 2 km fazla 15. Geçmiþte yaptýðýnýz düzenli spor var mýdýr? Evet Hayýr 16. Düzenli spor yapýyor musunuz? Yapýyorsanýz hangi sporu belirtin. Evet.. Hayýr 17. Hayatýnýzda kaç kez tedavi gerektiren veya en az 2 hafta süreyle tüm gün devam eden ciddi bel aðrýsý yaþadýnýz? Hiç 1-5 kez 5-10 kez Devamlý 17 soruya hiç yanýtýný verdiyseniz diðer sorularý cevaplandýrmayýnýz 18. Ýlk ciddi bel aðrýsý (tedavi gerektiren) kaç yaþlarýnda geliþti? sonrasý 19. En son ne zaman ciddi bel aðrýsý yaþadýnýz? 0-6 ay 6 ay-1 yýl 1-2 yýl 2 yýldan fazla 20. Halen devam eden bel aðrýsý probleminiz var mý? Varsa ne kadar süredir? Evet Hayýr 21. Aðrýnýz devamlý var ise, þiddeti ne düzeydedir? GI: Hafif GII: Orta, iþimi engellemiyor GIII: Orta, iþimi engelliyor GIV: Þiddetli, günlük hayatýmý hafif düzeyde kýsýtlýyor GV: Þiddetli, günlük hayatýmý ileri düzeyde kýsýtlýyor 22. Bel aðrýnýzý ortaya çýkaran etken veya etkenler nedir? Aðýr kaldýrma Ýþte normal çalýþma Eðildiði yerden doðrulma Oturduðu yerden kalkma Yatakta dönme Hepsi 23. Bel aðrýsýnýz için ne tür tetkik veya tetkikler yapýldý? Yapýlmadý Röntgen Tomografi MRI 24. Bel aðrýsý için hangi tür tedavi veya tedaviler kullandýnýz? Tedavi olmadým Doktor/lara gittim: Ortopedist Beyin cerrahi Fizik tedavi Kendim ilaç aldým, yaký yapýþtýrdým, krem sürdüm Çýkýkçýya gittim 25. Bel aðrýnýz için müdahale yapýldý mý? Yapýlmadý Ýlaç tedavisi Fizik ve kaplýca tedavisi Epidural infiltrasyon Cerrahi tedavi