Mardin ili ilköðretim okullarýnda 6-15 yaþ grubu öðrencilerde kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý

Transkript

1 Týp Araþtýrmalarý Dergisi 2007: 5 (1): ARAÞTIRMA Mardin ili ilköðretim okullarýnda 6-15 yaþ grubu öðrencilerde kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý Uz. Dr. Ayfer Gözü Dicle Üniversitesi Týp Fakültesi, Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Diyarbakýr Özet Amaç: Çalýþmada ilköðretim okulunda okuyan çocuklarýn kilo fazlalýðý ve obezite prevalansýnýn saptanmasý amaçlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem: Mardin ili merkez ilköðretim okullarýnda okuyan 6-15 yaþ grubundaki 715 çocukta, Beden Kitle Ýndeksleri (BKÝ) deðerleri Hastalýklarý Önleme ve Kontrol Merkezi'nin 2000 yýlýnda yayýnladýðý kriterlere göre deðerlendirilmiþtir. BKÝ persantil arasýnda olanlar kilo fazlalýðý,?95 persantil olan çocuklar obez olarak kabul edilmiþtir. Bulgular: Çalýþmada kilo fazlalýðý prevalansý kýzlarda %16.9, erkeklerde %12.7 saptanýrken, obezite prevalansý kýzlarda %4.4, erkeklerde %4.3 olarak bulunmuþtur. Çalýþmamýzda kilo fazlalýðý ve obezite prevalansýnýn her iki cinste yaþ gruplarý arasýnda anlamlý bir fark bulunmazken (p>0.05), obezite prevalansýnýn her iki cinste yaþ gruplarý büyüdükçe anlamlý olarak azaldýðý saptanmýþtýr (p<0.05). Obez çocuklarýn %90, kilo fazlalýðý olan çocuklarýn %96'sýnýn anne mesleði ev hanýmýydý. Anne eðitim düzeyi ve kardeþ sayýsý arasýnda negatif yönde korelasyon bulundu (r= , p<0.05). Sonuç: Çalýþma gurubundaki çocuklarda kilo fazlalýðý prevalansý yüksek bulunmuþtur. Gelecekte obezitenin bu yaþ grubunda bir saðlýk sorunu olarak Yazýþma Adresi: karþýmýza çýkacaðýný düþündürmektedir. Anahtar kelimeler: Kilo fazlalýðý, Obezite, Okul çocuklarý Prevalence of overweight and obesity among 6-15 year-aged schoolchildren at elementary schools in Mardin Objective: The study aims to determine the prevalence of obesity in the primary school-age children. Methods: It was carried out in the Mardin City and included 715 children aging between 6 and 15 years at primary schools. The children having percentiles between 85 and 95 were considered as overweight, and those over 95 were considered as obese. Results: It was found that the prevalence of overweight among girls and boys was 16.9% and 12.7% while the prevalence of obesity among girls and boys was 4.4% and 4.3% respectively. There was not significant difference in the prevalence of overweight and obesity between two age groups while it was found that the obesity prevalence significantly decreases with increasing age groups (p<0.05). Conclusion: The prevalence of overweight was higher among 6-15 years old schoolchildren in Mardin and it was thought that obesity could be a health problem among this age group in the future. Key Words: Overweight, Obesity, Schoolchildren Uz. Dr. Ayfer Gözü Dicle Üniversitesi Týp Fakültesi, Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý, Diyarbakýr Obezite eriþkin yaþ grubunda daha sýk görülmekle birlikte, çocukluk yaþ grubunda özellikle son yýllarda görülme sýklýðýnýn artmasý nedeniyle, önemsenmesi

2 32 Gözü gereken saðlýk problemlerinden biridir (1). Obezite, vücutta aþýrý yað depolanmasý ile ortaya çýkan, fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olabilen enerji metabolizmasý bozukluðudur. Nadiren primer bir hastalýða baðlý olarak geliþir, vakalarýn çoðunda belirlenmiþ bir hastalýk nedeni yoktur. Çocukluk döneminde baþlayan ve ileri yaþlarda da devam eden obezite morbidite ve mortaliteyi önemli ölçüde etkilemektedir (2). Obezite uzun dönemde, hipertansiyon, hiperkolesterolemi, hiperinsülinizm, zamanla koroner arter hastalýðý ve diabet mellitusa neden olmaktadýr. Eriþkin döneme gelmeden safra taþlarý, hepatit, uyku apnesi ve kafa içi basýncýn artýþý obez çocuklarda görülebilir (3-5). Obeziteyi deðerlendirirken vücuttaki yað dokusu ile yaðsýz dokunun oranlarýnýn belirlenmesi önemlidir. Vücuttaki yaðýn ölçümü için kullanýlan direkt ve indirekt yöntemler vardýr. Beden Kitle Ýndeksi (BKÝ) obezitenin deðerlendirilmesinde kullanýlan en pratik indirekt yöntemlerden biridir (2,6). Çocukluk çaðý obezitesi, son zamanlarda koruyucu hekimliðin önde gelen konularýndan birini oluþturmaktadýr. Bugün dünyanýn bir çok ülkesinde ve ABD'de gerek görülme yüzdesi gerekse obezite derecesi olarak belirgin bir artýþ göstermektedir. Amerika Birleþik Devleti'nde 1990 yýlýnda 3. Ulusal Beslenme ve Saðlýk Araþtýrmasýnda çocuk ve adolesanlarýn % 22'sinin fazla aðýrlýklý, % 11'nin ise þiþman olduðu saptanmýþtýr. Avrupa'da bölgesel farklar olmakla birlikte 5 yaþ altýnda % 4, 7-11 yaþ arasýnda % 23, yaþ grubunda ise % 29'a varan obezite oranlarý bulunmuþtur. Kýz çocuklarýnda sýklýk, genelde erkeklere göre daha fazladýr. Ancak bu durum ülkelere göre farklýlýk göstermektedir. Obezite ve kilo fazlalýðý Türkiye'de de özellikle þehir çocuklarýnda önemli bir saðlýk sorunu konumundadýr (1,7). Bu çalýþma Mardin ili 4 merkez ilköðretim okulunda okuyan 6-15 yaþ grubundaki çocuklarda kilo fazlalýðý (overweight) ve obezite prevalansýnýn saptanmasý amacýyla yapýlmýþtýr. Gereç ve Yöntem Araþtýrma, kesitsel tipte epidemiyolojik bir çalýþmadýr. Mardin il merkezinde 6-15 yaþ grubundaki ilköðretim okullarýna giden öðrenci ve okul sayýsý Ýl Milli Eðitim Müdürlüðünden öðrenildikten sonra 'Tabakalý rasgele örnekleme yöntemi' kullanýlarak belirlenen 18 okuldan 4 okula gidilerek, yaþ, cinsiyet dikkate alýnarak tarama yapýlacak öðrenci sayýsý 715 olarak belirlendi. Okullarýn seçiminde öðrencilerin sosyoekonomik durumu göz önünde bulunduruldu. Her çocuðun anne ve/veya babasýna çocuðun yaþý, ailenin eðitimi ve

3 Mardin ili ilköðretim okullarýnda 6-15 yaþ grubu öðrencilerde kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý 33 sosyal durumu, kardeþ sayýsý, konut-yaþam koþullarý ile ilgili sorularýn yer aldýðý bir anket uygulandý. Araþtýrmada görev alan araþtýrma görevlileri ve saðlýk personeli tarafýndan çocuklarýn boy ve aðýrlýklarý ölçüldü. Aðýrlýk ölçümünde 500 g'a hassas banyo tipi baskül ile üzerlerinde yalnýzca okul önlükleri býrakýlarak ölçüldü. Çocuklarýn boylarý ayakkabýlarý çýkarýlarak, topuklarý birleþik, kalça ve omuzlarý duvara dayalý olarak mezür ile ölçülmüþtür. Beden Kitle Ýndeksi, vücut aðýrlýðý (kg) / boy (m 2 ) formülü ile hesaplanmýþtýr. BKÝ'lerinin deðerlendirilmesinde Hastalýklarý Önleme ve Kontrol Merkezi'nin (CDC) 2000 yýlýnda yayýnladýðý yaþa ve cinse göre BKÝ'lerinin persantil tablo ve grafikleri kullanýlmýþtýr. BKÝ persantil arasýnda olanlar kilo fazlalýðý, > 95 persantil olan çocuklar obez olarak kabul edilmiþtir (8). Araþtýrmanýn verileri SPSS (Version 10.0) programýyla deðerlendirildi. Kategorik deðiþkenlerin analizinde x 2 testi, numerik deðiþkenlerin analizinde t testi kullanýldý. Bulgular Çalýþmaya alýnan Erkek 371 ( %51), Kýz 344 (%48.9 ) toplam 715 öðrencinin yaþ ortalamasý 10.57±2.3 yýl idi (Tablo 1). Çalýþmaya alýnan öðrencilerin 31'inde (% 4.33) obezite, 105'inde (% 14.7) kilo fazlalýðý saptandý. Cinsler arasýnda obezite prevalans oranýnda fark bulunmadý. Kilo fazlalýðý kýzlarda daha yüksek bulunsa da istatistiksel olarak anlamlý deðildi (p>0.05). Kilo fazlalýðý saptanan hastalarýn yaþ ortalamasý 10.36±2.3 iken obezite saptanan hastalarýn yaþ ortalamasý 8.35±2.19 olarak bulundu. Eðitim düzeyi yüksek olan anne-baba çocuklarýnda saptanan kilo fazlalýðý ve obezite oraný istatistiksel olarak anlamlý bulundu (p<0.05). Yaþ ve cinsiyete göre ortalama BKÝ deðerleri incelendiðinde, 6 yaþ grubundaki kýz çocuklarýnda ayný yaþtaki erkeklere ve diðer yaþ gruplarýna göre ortalama BKÝ deðeri anlamlý olarak daha yüksek bulunmuþtur (p<0.05, Tablo 2). Yaþa ve cinsiyete göre kilo fazlalýðý prevalansý incelendiðinde (Tablo 3), sekiz ve 13 yaþýndaki kýzlarda kilo fazlalýðý prevalansý ayný yaþtaki erkeklere göre anlamlý olarak daha fazla bulundu (p=0.033). Kilo fazlalýðý prevalansý kýz ve erkek çocuklarda sýrasýyla %12.7 ve %16.9 olarak saptanmýþtýr. Aradaki fark istatistiksel olarak anlamlý bulunmadý (p>0.05). Yaþa ve cinsiyete göre obezite prevalansý incelendiðinde (Tablo 4), her iki cinste 7 yaþ, erkeklerde 6 yaþ grubunda diðer yaþ gruplarýna göre obezite prevalansýnýn yüksek olduðu saptandý. Altý yaþýndaki erkeklerde saptanan obezite prevalansý ayný yaþtaki

4 34 Gözü kýzlara göre anlamlý olarak yüksek bulunmuþtur(<0.05). Obezite prevalansý erkeklerde %4.3, kýzlarda %4.4 bulunmuþtur (p>0.05). Anne-baba eðitim düzeyi ile obezite ve kilo fazlalýðý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý iliþki bulundu (p<0.05). Anne mesleði ev hanýmý olan çocuklarda kilo fazlalýðý ve obezite prevalansýndaki yükseklik istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur (p<0.05). Obez çocuklarýn %90'ý, kilo fazlalýðý olan çocuklarýn %96'sýnýn anne mesleði ev hanýmýydý. Kardeþ sayýsý arttýkça hem kilo fazlalýðý hem de obezite prevalansýnda azalma saptansa da istatistiksel olarak anlamlý bulunmadý (p>0.05). Anne eðitim düzeyi ve kardeþ sayýsý arasýnda negatif yönde korelasyon bulundu (r=-0.369, p<0.05). Erkek öðrencilerin kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý 6-8 yaþ grubunda diðer yaþ gruplarýna göre anlamlý olarak daha fazladýr(p=0.003, Tablo 5). Ayný zamanda erkek öðrencilerde yaþ gruplarý büyüdükçe kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý anlamlý olarak azalmaktadýr (r= , p=0.001). Kýz çocuklarýnda 6-8 ve12-15 yaþ grubunda kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý diðer gruplara göre anlamlý olarak daha yüksek bulunmuþtur(p=0.012, Tablo 6). Kýz ve erkekler arasýnda obezite+kilo fazlalýðý oranlarýnda fark bulunmadý(p=0.089,). Tartýþma Obezite, yüksek enerjili besinlerin çok tüketilmesi ve yaþamýmýzda fiziksel aktivitenin giderek azalmasý gibi çevre þartlarýndaki deðiþiklikler nedeni ile günümüzde özellikle sanayileþmiþ toplumlarda önemli bir saðlýk problemi haline gelmiþtir. Sosyo-ekonomik çevre ve demografik yapý da obezitenin ortaya çýkmasýyla ilgilidir. Sanayileþmiþ iki toplum olan Ýsveç ve ABD karþýlaþtýrýldýðýnda kültürel farklara baðlý olarak ABD'de obezitenin görülme sýklýðý iki kat daha fazladýr ve özellikle çocuk obezler dikkat çekmektedir. Obez çocuklar geleceðin yetiþkin obezleri olarak, toplumsal saðlýk sorunlarýna adaydýrlar (9). Geliþmiþ ülkelerde düþük sosyoekonomik durumdaki ailelerde ve çocuklarýnda obezite sýk iken geliþmekte olan ülkelerde ekonomik düzeyi yüksek olan ailelerde fazladýr(2). Sosyo-ekonomik çevre ve demografik yapýnýn, geliþmekte olan bir ülke olmamýz nedeniyle de bizim çalýþmada da kilo fazlalýðý ve obezite prevalansýný etkilediði bulunmuþtur. Ýstatistiksel olarak anlamlý bulunmasa da geliri yüksek mesleðe sahip olan baba çocuklarýnda, hem kilo fazlalýðý hem de obezite prevalansý diðer meslek gruplarýna göre arttýðý bulunmuþtur. Ayný evde yaþayan kiþi sayýsý ve kardeþ sayýsý arttýkça kilo fazlalýðý ve obezitenin prevalansýnda istatistiksel olarak anlamlý olmayan azalma saptanmýþtýr. Eðitim durumu ile obezite prevalansý arasýnda ters bir orantý söz konusudur(2). Çalýþmamýzda anne-baba eðitim durumu yükseldikçe kilo fazlalýðý ve obezite prevalansýnda artýþ olduðu bulunmuþtur. Bizim çalýþmamýzda kýzlar arasýnda kilo fazlalýðý prevalansý %16.9, obezite prevalansý % 4.4; erkekler arasýnda ise kilo fazlalýðý prevalansý %12.7, obezite prevalansý % 4.3 olarak bulunmuþtur. Çalýþmamýzda BKÝ'lerinin deðerlendirilmesinde kullandýðýmýz yöntemi kullanan Akýþ ve arkadaþlarýnýn Bursa ili Orhangazi ilçe merkezindeki 6-14 yaþ arasýndaki okul çocuklarýnda yaptýklarý çalýþmada kilo fazlalýðý prevalansýný kýzlarda %9.1, erkeklerde %8.4; obezite prevalansýný ise

5 Mardin ili ilköðretim okullarýnda 6-15 yaþ grubu öðrencilerde kilo fazlalýðý ve obezite prevalansý 35 kýzlarda %1.5, erkeklerde %1.8 olarak bulmuþlardýr (10). Yine Akaç ve arkadaþlarýnýn Kocaeli bölgesinde 6-16 yaþ arasýndaki okul çocuklarýnda yaptýklarý çalýþmada kilo fazlalýðý prevalansýný kýzlarda %10, erkeklerde %7.9; obezite prevalansýný ise kýzlarda %3.8, erkeklerde %4.5 bulmuþlardýr(11). Ýtalya'da ilkokul çocuklarýnda yapýlan ve BKÝ'lerinin National Healt and Nutrition Examination I'e (NHANES I) göre deðerlendirildiði çalýþmada erkeklerin %10'unda, kýzlarýn %9.3'ünde kilo fazlalýðý saptanmýþtýr(12). Bizim çalýþmamýzda tespit ettiðimiz kilo fazlalýðý ve obezite oranlarý her üç çalýþmadan da daha yüksek bulunmuþtur. Araþtýrmamýzda erkeklerde yaþ gruplarý büyüdükçe kilo fazlalýðý prevalansýnýn azaldýðý bulunmuþtur. Obezite prevalansý ise her iki cinste de 6-8 yaþ grubunda en yüksek olarak saptanmýþtýr. Akýþ ve arkadaþlarýnýn yaptýðý çalýþmada obezite prevalansý da benzer bulunmuþtur (11). Buna karþýn Suudi Arabistan'da yapýlan çalýþmada yaþla beraber kilo fazlalýðý ve obezite sýklýðýnýn arttýðý saptanmýþtýr (13). Sonuç Obezite prevalansý konusunda yapýlan çalýþmalar bu konunun önemli bir halk saðlýðý sorunu olduðunu ortaya koymuþtur. Obezite tedavisinin çok yönlü ve güç olduðu, uzun dönem takibinde sonuçlarýn yüz güldürücü olmadýðý görülmektedir. Geliþen dünyada büyük bir populasyonu, artan oranda etkilemeye devam eden obezitenin önlenmesi yalnýzca týbbi bir konu olmayýp sosyal ve ekonomik boyutlarý da içermektedir. Mardin ili merkezinde 6-15 yaþ grubu çocuklarda yaptýðýmýz bu çalýþmada kilo fazlalýðý prevalansýnýn yüksek saptanmasý, gelecekte obezitenin bu yaþ grubunda bir saðlýk sorunu olarak karþýmýza çýkabileceðini düþündürmektedir. Kaynaklar 1. Günöz H. Þiþmanlýk. Neyzi O, Ertuðrul T. Pediatri Cilt baský. Ýstanbul: Nobel Týp Kitabevi; 2002: Alikaþifoðlu A, Yordam N. Obezitenin tanýmý ve prevalansý. Katký Pediatri Dergisi 2000; 21: Iþýk P, Naçar N. Obezitenin komplikasyonlarý. Katký Pediatri Dergisi 2000;21: Bray GA. Complications of obesity. Ann Int Med 1985; 103: William H. Dietz, Thomas N. Robinson. Assessment and treatment of childhood obesity. Pediatrics in review 1993; 14: Freedman D.S, Serdula M.K, Khan L.K. The Adiposity Rebound: It's Contribution to Obesity in Children and Adults. Obesity in childhood and Adolescence. Nutrition Workshop Series, Pediatric Program 2002; 49: Schonfeld-Warden N, Warden CH. Pediatric Obesity. The Pediatric Clinics of North America 1997; 44: CDC Growth Charts. United States, from vital and health statistics of the Centers for Disease Control and Prevention, National Centers for Health Statistics, Advance Data, 314, December Alikaþifoðlu M, Tunçbilek E. Vücut aðýrlýðýnýn düzenlenmesinde genetik faktörler. Katký Pediatri Dergisi 2000; 21: Akýþ N, Pala K, Ýrgil E, Aydýn N, Aksu H. Bursa ili Orhangazi ilçesi 6 Merkez Ýlköðretim Okulunda 6-14 Yaþ Grubu Öðrencilerde Kilo fazlalýðý ve Obezite, Uludað Üniversitesi Týp Fakültesi Dergisi 2003;29: Akaç H, Babaoðlu K, Hatun Þ, Aydoðan M, Türker G, Gökalp AS. Kocaeli bölgesindeki okul çaðý çocuklarýnda obezite ve risk faktörleri, Çocuk Dergisi 2002; 2: Giampietro O, Virgone E, Carneglia L,, Griesi E, Calvi D, Matteucci E. Anthropometric indices of school children and familiar risk factors, Preventive Medicine 2002; 35: Mohsen A, F.El-Hazmi, Arjumand S. Warsy. Acomparative study of prevalance of overweight and obesity in children in different provinces of Saudi Arabia. Journal of Tropical Pediatrics 2002;48: