Ekonomi Bülteni. 14 Ekim 2013, Sayı: 38. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji

Transkript

1 Ekonomi Bülteni, Sayı: 38 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji Yılları OVP si Dengeli ve Sorunların Farkında Olan bir Resim Çiziyor Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ercan Ergüzel Ali Can Duran 1

2 Yurt Dışı Gelişmeler ABD de bütçe çıkmazının çözümünde umut verici gelişmeler var. 1 Ekim den bu yana bütçe harcamaları konusunda cumhuriyetçiler ve demokratların anlaşmaya varamamaları nedeni ile ABD hükümeti kapalı kalmaya devam ediyor. Obama nın sağlık paketi harcamalarından vazgeçmemesi ve cumhuriyetçilerin bu harcamaların ertelenmesi ya da tamamen kaldırılması şartı ile anlaşmaya varacaklarını söylemeleri ABD nin borçlanma limitine ulaşacağı 17 Ekim tarihi yaklaştıkça piyasalar üzerinde olumsuz bir etki yaratıyordu. Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu temsilciler meclisi sözcüsü John Boehner iki tarafın daha detaylı bütçe görüşmeleri gerçekleştirmeleri için vakit kazanmak adına borçlanma limitini geçici bir süreliğine (6 hafta) yükseltilmesi yönünde teklif verdiklerini belirtti. Obama da bu önerinin herhangi bir politik koşula bağlı olmadığı taktirde bu planı kabul edeceklerini açıkladı. Henüz bir ortak nokta bulunamamış olmasına karşın kazanılacak bu sürede olumlu bir haber gelme ihtimalinin artması piyasaların haftanın son 2 gününde kazanımlarını artırması için önemli bir gelişme oldu. IMF global büyüme tahminlerini aşağıya revize etti. Uluslararası Para Fonu (IMF) Dünya Ekonomik Görünümü (WEO) raporunda global olarak büyüme rakamlarını en son Temmuz da güncellediği oranlara göre aşağı revize etti. IMF in açıklamalarında gelişmiş ülkelerdeki performansın yavaşlayan gelişmekte olan ülke (GOÜ) ekonomilerinin yerini doldurabilecek kadar güçlü olmadığına yer verdi. Arka arkaya 6. kez aşağı yönlü revizyonuyla beraber IMF global büyüme tahminini bu yıl için %3.2 den %2.9 a, önümüzdeki yıl için ise %2.8 den %3.6 ya revize etti. Yakın vadede global ekonomiye yön verecek 2 önemli gelişmenin olduğunu belirten IMF, bunlardan birinin FED in gevşek para politikasından çıkış hızı olduğunu bir diğerinin ise Çin in artık daha düşük hızlarla büyümesi olduğunu söyledi. GOÜ için büyüme tahmini bu yıl için 0.5 puan ve önümüzdeki yıl 0.4 puan aşağı çekerek sırasıyla %4.5 ve %5.1 olarak açıkladı. GOÜ ler arasında Çin haricinde Rusya ve Hindistan da da bu yıl için sırasıyla 1 puan ve 1.8 puanlık güçlü aşağı yönlü revizyonlar dikkat çekti. IMF Türkiye için tahmini ise bu yıl için %3.8, 2014 için ise %3.5 olarak açıkladı. Obama Güvercin aday Janet Yellen i seçti. Barrack Obama, Ocak ayında görev süresi dolacak olan FED Başkanı Ben Bernanke nin görevini üstlenmesi için şu an başkan yardımcılığı görevini yürüten Janet Yellen i resmen aday olarak seçti. Janet Yellen in başkanlık görevine seçilmesi için Senato nun onayı gerekiyor, ve Senato da demokratların (Obama nın partisi) çoğunluğa sahip olması Yellen in başkanlığının onaylanacağının en büyük işaretçisi. Ekonomiye destek vermek adına agresif politikaların savunucusu olan Yellen in resmen aday olarak seçilmesi piyasalarca pozitif karşılandı. Obama tarafından aday olarak açıklandığı basın toplantısında konuşan Yellen, adaylığı kabul edildiği taktirde öncelikli hedefinin ekonomik toparlanmayı güçlendirmek ve istihdamı artırmak olacağını belirtti. FED in toplantı tutanakları yayınlandı. FED açık piyasa komitesi (FOMC) Eylül toplantısının tutanaklarında varlık alımlarına devam etme kararın çok zor bir şekilde alındığına dair sinyal verildi. Tutanaklarda, karar sonrasında da belirtildiği gibi ekonomik aktivitenin yetersiz olmasından dolayı alımların devam edilmesine karar verildiği belirtildi. Fakat üyelerin çoğunun alımların bu yıl içerisinde azaltılması gerektiği ve piyasa beklentisinin de bu yönde oluştuğu bu nedenle daha fazla ertelenmemesi gerektiği yönünde görüş bildirmeleri ise dikkat çekti. Tutanakların piyasalar üzerindeki etkisi olmadı. Hükümetin kapalı kaldığı süre içerisinde ekonomik büyümeyi aşağı çekiyor olması ve Yellen in yeni FED başkanlığına bir adım daha yaklaşması (dolayısıyla gevşek para politikasına desteğin devam edeceği beklentisi) nedeniyle tutanaklar önemini bir miktar yitirmişti. Brezilya Merkez Bankası 5. kez faiz arttırdı. Enflasyonla mücadele etme kararı alan Brezilya Merkez Bankası politika faizini ekonomik aktivitenin toparlanmakta zorluk çekmesine karşın 50 baz puan artırarak %9.5 seviyesine yükseltti. Böylece arka arkaya 5 kez faiz arttıran merkez bankası Nisan ayından bu yana politika faizini 225 baz puan yükseltmiş oldu. Karardan önce açıklanan 12 aylık enflasyon rakamı arka arkaya 3 aydır gevşeyerek %5.86 ya gerilemesine karşın merkez bankasının anketi gerileme için fazla manevra alanı kalmadığına yıl sonuna kadar ancak %5.82 ye gerileyeceğine işaret ediyor. Yapılan değerlendirmeler ülkedeki enflasyon oranını yeniden %4.5 e indirebilmek için politika faizinin % aralığına yükseltilmesi gerektiğini gösteriyor. İngiltere Merkez Bankası politika faizini sabit tuttu. İngiltere Merkez Bankası (BoE) beklendiği üzere ekonomide daha fazla görülen toparlanma emarelerine paralel olarak politika faizinde herhangi bir değişikliğe gitmedi ve %0.5 seviyesinde sabit tuttu. Varlık alım programının boyutunu da artırmadı ve 375 milyar seviyesinde açıkladı. Ayrıca yönlendirme politikası uygulamaya başlayan BoE işsizlik oranı mevcut seviyesi olan %7.7 den %7 ye inmediği ve enflasyon müsaade ettiği sürece faizleri artırmayacağını yineledi. Bankanın tahminleri ise işsizlik oranının bu seviyeye ancak 2016 yılında gerileyebileceğine işaret ediyor. Ek olarak İngiltere, IMF in en son raporunda büyüme tahmininin gelişmiş ülkeler arasında en büyük yukarı yönlü revizyonun yapıldığı ülke olarak dikkat çekmişti ve 2014 tahminleri sırasıyla 0.5 puan ve 0.4 puan yukarı revize edilerek %1.4 ve %1.9 olarak açıklanmıştı. 2

3 Yurt İçi Gelişmeler Sanayi Üretim Endeksi, Ağustos 2013 Sanayi Üretimi mevsimsellikten arındırılmış olarak bir önceki aya göre %1 lik daralma beklentilerinin oldukça ötesinde %4 oranında daraldı. Takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretim endeksi ise bir önceki yıla göre piyasa beklentisi olan %4.1 lük artışın aksine %0.1 oranında daralmaya işaret etti ve yıl sonundan bu yana ilk kez daralmış oldu. Trendi daha net ortaya koyan yıllıklandırılmış artış oranı arka arkaya iki ay yükseldikten sonra %2.3 den %2.2 ye geriledi. Ödemeler Dengesi, Ağustos 2013 Cari denge aylık bazda 2.1 milyar $ olan piyasa beklentilerine paralel 2 milyar $ lık bir açık verdi. Geçen yılın Ağustos ayına göre %59 luk bir artış gösteren aylık açık, dış ticaret açığının %25 lik güçlü bir artış göstermesinden kaynaklanıyor. Dış ticaret açığında görülen bu güçlü artışın temel nedenlerinden olan parasal olmayan altın ticareti ayıklandığında ise aylık cari açığın geçen yıla göre %44 oranında gerilediği dikkat çekiyor. Ağustos ayında verilen 2 milyar $ lık açık ile birlikte 12 aylık birikimli cari açık 740 milyon $ lık bir artış ile 56.7 milyar $ seviyesine yükseldi ve böylece son 5 aydır arka arkaya yükselmiş oldu. Finansman tarafı incelendiğinde, Ağustos ta portföy yatırımlarının geçen ayki 3.2 milyar $ lık çıkışın ardından- 1.7 milyar $ artıya döndüğü görülüyor. Hisse senetlerinden 258 milyon $ lık çıkış olurken, tahvillere 1.9 milyar $ lık giriş olduğu görülüyor. Bu daha önceki aylardaki yüksek tahvil getirileri bu seviyelerden yeni yabancı yatırımcıların iştahını arttırabilir tezini doğrulayan bir gelişme. Şirketlerin borçlanmalarına bakıldığında da bir sorun gözükmüyor. Bankalar Ağustos ta yurtdışından 1.5 milyar $ lık ek kaynak alırken, şirketlerde bu rakam 665 milyon $ oldu. Geçen ay olduğu gibi Ağustos ta da kaynağı belirsiz para girişi oldukça kuvvetliydi ve 2.9 milyar $ a ulaştı. Kaynak girişlerinin güçlü olduğu Ağustos ta MB rezervlerini 4 milyar $ arttırdı. Bütçe Dengesi, Eylül 2013 Eylül de merkezi yönetim bütçesi bir geçen yıla göre %19 daha az 4.7 milyar TL açık verdi. İlk 8 ayda sınırlı da olsa 231 milyon TL lik fazla verilmişken, 9.ay ile birlikte yıl başından bugüne 4.5 milyar TL lik açık verilmiş oldu. 12 aylık bütçe açığı ise bir önceki 12 aylık döneme göre %41 azalarak 19 milyar TL olarak gerçekleşti. Eylül ayında gelir tarafında %30 a yakın görülen artış ile birlikte gelirlerin harcamalardan daha hızlı büyüyerek bütçede olumlu performansın devam ettiği trendini teyit etti. (Bir önceki ay sadece %5.5 lik bir artış göstererek Ağustos performansını negatif etkilemişti.) 9 aylık dönemde geçen yıla göre gelirlerdeki artış oranı % 19 olarak gerçekleşirken, harcamalarda %14 seviyesinde gerçekleşti. Böylece yıl başından bugüne ilk 9 ayda verilen 4.5 milyarlık bütçe açığı yıl sonu öngörüsü olan 33.9 milyar TL nin %13 ü kadar bir tutara işaret ediyor. Bütçe gelirlerinin büyük bir kısmını oluşturan vergi gelirlerinin büyümeyi de yukarı taşıyan iç talebin yüksek seyretmesine paralel güçlü performansı ile gelirleri yukarı taşıdığı gözlemlendi. Harcamalar tarafında ise; hükümet müdahalesinin göreceli olarak sınırlı olduğu kalemlerin yer aldığı cari transferler kalemlerinin (harcamaların yaklaşık %36 sını oluşturan) 2012 yılındaki artış oranının altında artış göstermesi harcamalar tarafında beklenenden iyi performansta etkili oldu. 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% (Milyar $) Sanayi Üretim Endeksi (Takvim Etkisinden Arındırılmış) Yıllık Değişim Yıllıklandırılmış (12 ay hareketli ortlama) Cari Denge'nin Kompozisyonu Enerji Dışı Cari Açık Enerji Açığı Cari Açık %2.2 -% Ocak - Eylül Değişim 2013 Hedef% Tamam. GELİR % % Vergi % % Vergi Dışı % 52 95% HARCAMA % % Faiz % 53 83% Faiz Dışı % % Bütçe Dengesi % % Faiz Dışı Denge % % 3

4 Finansal Göstergeler Haftalık ve Aylık Getiri 5 Günlük Değ (%, $ Bazında) Emtia End. 0.9 Altın -1.8 TL-Basket EURO/$ 0.1 BIST100 ($) MSCI EM 0.6 ABD-S&P Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End. Altın -5.8 TL-Basket 0.4 EURO/$ 1.9 BIST100 ($) 7.0 MSCI EM 2.2 ABD-S&P Haftanın sonuna doğru ABD bütçe görüşmelerinde umut verici sinyaller piyasalara destek verdi Para Piyasaları USD Libor 1 ay, 3 ay ve 12 ay (%) Aylık USD Libor 3 Aylık USD Libor % Aylık USD Libor %4 0.1 %0.17 Ocak 13 Mart 13 Mayıs 13 Temmuz 13 Eylül Aylık Libor Faizi (%) USD 0 JPY EUR 5 0 %4 % % Ocak 13 Mart 13 Mayıs 13 Temmuz 13 Eylül 13 Buna paralel gerileyen Libor faizleri de yönünü hafif yukarı çevirdi H. Senedi Piyasaları Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST100 Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE 100 EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2012=100) 160 MSCI Türkiye Endeksi MSCI GOÜ Endeksi Hisse senedi endekslerinin hemen hemen hepsinde bu olumlu haberin etkisi gözlemlendi Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4

5 Finansal Göstergeler Tahvil Piyasaları Gösterge Tahvil Faiz Oranı MB Haftalık Repo Faizi Politika Faiz Oranları (%) Gecelik Borç Alma ve Borç Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB Bra, BBB Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Gösterge tahvil getirisi %8 in hemen altına geriledi. Döviz Piyasaları USD'ye Karşı Değişim (%, Pozitif Değerler= $'a karşı değerleniyor) BRL MXN CZK 2.8 PLN 2.5 HUF 3.7 ZAR - KRW 1.4 TRY 1.5 JPY GBP 1 Aylık Değ (%) - EURO Günlük Değ (%) GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-12=100) Ocak 12 Mayıs 12 Eylül 12 Ocak 13 Mayıs 13 Eylül TL GOÜ Ortalaması 120 Değerleniyor Değer Kaybediyor USD haftalık bazda risklerin devam etmesi nedeniyle zayıf seyretti Emtia Piyasaları Emtia Endekslerinde Değişim (%) 0.0 Tarım Tem. Maden -4.9 Değ. Maden -1.3 Enerji Aylık Değ (%) Top. Endeks 5 Günlük Değ (%) Endişe (VIX) Endeksi Altın fiyatları liderliğinde değerli madenler ve VIX gerileyerek endişelerin azaldığına işaret etti Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5

6 Makro Ekonomi & Strateji Yılları OVP si Dengeli ve Sorunların Farkında Olan bir Resim Çiziyor Bu hafta içinde yıllarına ilişkin Orta Vadeli Program (OVP) açıklandı. Her ne kadar 3 yıllık projeksiyonları yansıtıyor olsa da aslında kamu otoritelerinin özellikle 2014 te nasıl bir para ve bütçe politikası hedeflediğini göstermesi açısından önem taşıyor. Zira 2015 ve 2016 projeksiyonları bir sonraki yılın OVP'si açıklandığında revize ediliyor olacaklar. Hem OVP dokümanı hem de Sn. Ali Babacan'ın ilgili basın toplantısında yaptığı sunum bir arada değerlendirildiğinde ortaya çıkan 5 önemli mesaj şu şekilde özetlenebilir: 1- Büyümedeki yavaşlama Türkiye'ye özgü değil: Hem dünya ekonomisi, hem de diğer gelişmekte olan ülkeler 2013'te bir önceki yılki beklentilerin oldukça altında büyüyecekler. Örneğin geçen yılki IMF Küresel Ekonomik Görünüm Raporunda Çin hariç GOÜ'ler için 2013 büyüme beklentisi %4.5 iken bu sene bu rakam %2.9'a revize edildi. Buna karşılık geçen yılki OVP'de Türkiye için %4.0 büyüme hedefi konulmuşken, yeni OV- P'de bu rakam %3.6'ya revize edildi (Bizim beklentimiz de %3.5 ile yeni OVP'ye paralel) Diğer bir ifade ile Türkiye büyüme hedeflerine ulaşma anlamında diğer GOÜ'lere kıyasla daha iyi bir performans ortaya koydu. 2- Türkiye giderek artan bir oranda %5'in altındaki büyüme oranlarını hedeflemeye başladı: Son 3 yılın OVP'sinde değişmeyen bir olgu var. Bir sonraki yılın büyüme oranı %4; takip eden yıllar ise %5 olarak hedefleniyor. Buna karşın sonuçlara bakıldığında 2012'de %2.2; bu sene ise %3.5 civarında bir gerçekleşme ile hali hazırda Türkiye'nin büyüme potansiyeli olan %5'in zaten altında belirlenmiş olan büyüme oranlarına bile ulaşılamadığı görülüyor. 3- Cari açık endişeleri paralelinde özellikle bankacılık sektörü özelinde alınan önlemler bu yavaşlamanın esas sebebi: Önce Merkez Bankası nın (MB) munzam karşılıkları arttırarak başladığı süreç, ardından BDDK nın da bu sürece destek vermesi ile özellikle tüketici kredileri üzerinde birbirini takip eden bir dizi önlem alınmasına; karşılık oranlarının yükseltilmesinden risk ağırlıklarının arttırılmasına; kredi kartlarında asgari ödeme tutarının arttırılmasından gelire paralel limit konulmasına kadar oldukça geniş bir yelpazede adımlar atıldı. Sadece bankalara değil, son yapılan düzenleme ile Tüketici Finansman Şirketleri de zorunlu karşılık kapsamına alınarak buradaki kredi genişlemesin de yavaşlatılması hedeflendi. Bunların henüz yeterli olmadığı düşünülüyor ki tüketici kredilerine ve kredi kartlarına ürün bazında taksit uygulaması ya da kredi kartlarında olduğu gibi bireysel kredilerin de maksimum tutarının gelire endekslenmesi gibi yeni çalışmalar yolda. Tüm bunlar paralelinde kredi artışı 2012 yılından itibaren sert şekilde yavaşladı. Türkiye de kredi büyümesi ile özel tüketim arasında oldukça güçlü bir ilişki olduğu düşünüldüğünde (yandaki grafik), bu önlemler beraberinde büyümede yavaşlamayı; büyümedeki yavaşlamada cari açığın düşürülmesini sağladı. Orta Vadeli Plan T 2014T 2015T 2016T GSYH (mil. TL) 1,298 1,416 1,559 1,719 1,895 2,095 GSYH (mil. $) Büyüme (%) 8.7% 2.2% 3.6% 4.0% 5.0% 5.0% Enflasyon (%) 10.4% 6.2% 6.8% 5.3% 5.0% 5.0% İşsizlik Oranı (%) 9.8% 9.2% 9.5% 9.4% 9.2% 8.9% Bütçe Dengesi (Mil. TL) Gelir (Mil TL) Harcama (Mil. TL) Bütçe Dengesi / GSYH -1.2% -2.1% -1.2% -1.9% -1.6% -1.1% Gelir / GSYH (%) 22.7% 23.5% 24.8% 23.5% 23.0% 22.6% Harcama / GSYH (%) 24.0% 25.6% 26.1% 25.4% 24.6% 23.7% Kamu Borcu / GSYH 39.4% 36.2% 35.0% 33.0% 3% 3% Cari Açık (Mil. $) Cari Açık / GSYH -10.0% -6.1% -7.1% -6.4% -5.9% -5.5% İhracat İhracat / GSYH 17.4% 19.4% 18.7% 19.2% 19.8% 2% İthalat İthalat / GSYH -3% -30.1% -30.6% -3% -30.4% -30.6% Dış Ticaret Dengesi Dış Ticaret Dengesi / GSYH -14% -11% -12% -11% -11% -10% $/TL (Yıl Sonu, Tahmini) Petrol (Ortalama, $) Otoriteler cari açığın yapısal bir problem olduğunun ve sadece para politikaları ile çözülemeyeceğinin farkında: Bu yüzden bu süreçte özel sektörün yatırım iştahını azaltmadan tasarruf oranını arttıracak uygulamalar hayata geçirildi. Özel sektörün yatırım iştahını arttırmak için yeni teşvik kanunu uygulamaya konulurken KOBİ ve ihracat kredilerini destekleyen kararlar alındı. Hanehalkı tarafında ise Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) katılım için %25 gibi oldukça yüksek bir oranda devlet katkısı verilerek toplam BES teki kaynakların 24 milyar TL nin; katılımcı sayısının ise 3.9 milyon kişinin üzerine çıkması sağlandı (2011 sonunda bu rakamlar sırasıyla 14 milyar TL ve 2.6 milyon kişi) 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Krediler ve Özel Tüketim Büyüme (Yıllık, Cari) Krediler Özel Tüketim 0% % 20% 15% 10% 5% 0% 6

7 Makro Ekonomi & Strateji 5- Tasarrufların arttırılması için özel kesim yanında kamu kesiminin de tasarruf etmesi gerekiyor: OVP sunum ve rapor detayları incelendiğinde önümüzdeki dönemde özellikle şirketler ve hanehalkının tasarruflarının arttırılması hedefleniyor. Yalnız burada kamu kesiminin de ekstra tasarruf edebilecek yeri olduğunu belirtmek gerekiyor arasında %15-%18 arasında olan faiz dışı harcamalar/gsyh oranının 2008 krizinin ardından %20-23 bandına oturduğunu; OVP ye göre yavaş yavaş gerilese bile 2016 da ancak %21.3 e düşüyor. Özetle, Türkiye nin kırılgan noktalarını en açık şekilde ortaya koyması açısından oldukça gerçekçi; daha orta vadede ise son yıllarda olduğu gibi %5 civarı büyüme, enflasyon ve cari açık üçlüsü ile ekonomi yönetiminde hassas dengeyi korumayı hedefleyen bir OVP olduğu söylenebilir yılında bu hassas dengede iç ya da özellikle dış ekonomik ve finansal gelişmeler paralelinde bir bozulma olması durumunda öncelik sıralamasında (genelde son yıllarda olduğu gibi) enflasyon en alt sıralarda yer alacak gibi görünüyor. Merkez Bankası nın son yaşanan volatilite karşısında döviz ihaleleri ve faiz anlamında attığı adımlar da bunu teyit eder nitelikte. 7