ALTERNAT F B R TÜR OLARAK LAHOS (Epinephelus Spp. L. 1758) BALIKLARININ

Transkript

1 ALTERNAT F B R TÜR OLARAK LAHOS (Epinephelus Spp. L. 1758) BALIKLARININ LARVAL YET T R C L K ÇALI MALARI H. OKAN KAMACI 1, AH N SAKA 1, KÜR AT FIRAT 1 1 Ege Üniversitesi Su ürünleri Fakültesi Yeti tiricilik Bölümü, skele-urla/ ZM R ÖZET Hızlı geli en deniz balıkları üretim sektörünün yapısı incelendi inde yumurtadan üretimi yapılan levrek ve çipura gibi balıkların yanında ekonomik de ere sahip farklı türlerin de yeti tiricili inin yapılması gündeme gelmi tir. Lahos balıkları et kalitesi yüksekli i, dayanıklılık ve hızlı geli im özelliklerinden dolayı yo un yeti tiricilik çalı maları için ideal bir alternatif tür olmaktadır. Yıllardır Uzakdo u ve Pasifik Okyanusunda kıyısı bulunan ülkelerde yeti tiricilik çalı maları do adan yavru toplanması ve a kafeslerde üretiminin yapılması eklinde sürdürülmektedir. Son 10 yıldır srail, spanya gibi Akdeniz ülkelerinde de kontrollü artlar altında larval yeti tiricilik çalı maları ba lamı ve ba arıya ula mı tır. Ancak yine de lahos balıklarının üretiminde ilk sırayı Uzakdo u ülkeleri almaktadır. Lahos balıkları genelde ta lık, kayalık, kum ve çamurlu diplerde ya amlarını sürdürmektedirler. Ortalama olarak m derinliklerde ya ayan bu balıklar protogynous hermafrodit özellik gösterirler. Lahos yumurtaların çapı ortalama µ civarındadır. Yeti tiricilik artlarında lahos balıklarından yumurta alımı kolay olmamaktadır. Fakat yapılan çalı malarda hormon uygulamaları ile yumurta alımı sa lanmaktadır. Yumurtalar C de inkubasyona alınırlar. Bu sıcaklıkta yumurtaların inkubasyonu yakla ık 3 4 gün arasında sürer. Bu süre sonunda yumurtadan çıkan larvaların boyları 2 3 mm. arasındadır. Larvaların beslenmesi, a ız açıklıkları oldukça ufak oldu u için, ye il su tekni i (Nannochloropsis sp. ve Tetraselmis sp.) ile birlikte ilk günler Bivalve larvaları ve S-type rotifer, daha sonra L-type Rotifer, Artemia nauplii, Artemia metanauplii, mikropartikül yemler ile yapılmaktadır. Lahos larvaları 33. günün sonunda larval dönemi bitirmekte ve metamorfoz dönemine girmektedirler. Bu dönemde balıkların boyları 25 mm ye ula maktadır. Yine yapılan çalı malarda larvalar 50. güne ula tıklarında boyları ortalama 7 cm olmaktadır. Larval yeti tiricilikte ba arının anahtarı ilk besleme periyodundaki ya ama yüzdesini arttırmaktır. Bu gerçekle tirildi i takdirde lahosların toprak havuz ve a kafesler gibi tüm kültür ortamlarında yüksek stok yo unlu unda yeti tiricili i yapılabilmektedir.ülkemizin do al faunasında bulunan iki farklı lahos türü (Epinepheus aeneus ve Epinephelus alexandrinus) üzerine yapılacak çalı malar ile yılda ortalama gr gibi bir a ırlı a ula abilen ve kültür artlarına dayanıklı bu türün ekonomimize kazandırılması sa lanacaktır. Anahtar Sözcükler: Lahos, yumurta, larva, yeti tiricilik, larval geli im. ABSTRACT Larviculture Studies of Groupers (Epinephelus spp. L. 1758) As an Alternative Species During the 80 s, marine fish culture studies was started and became economically important sector in our country. Firstly, sea bream juveniles were collected from nature and fed up in net cages. After that, sea bass larviculture was started and been continued rapidly. Most grouper species bring high prices in local or export markets, and thus are an attractive culture proposition for coastal aquaculture farmers. Groupers (Epinephelus sp.) are endemic fish distributing in many region of world. Because of having high economic value, there are several number of culture studies in the Far- East and Indo-Pacific country for years. In the Mediterranean region, culture studies are started and continued in Spain, France and Israel during the last ten years successfully. Groupers generally live in rocky and muddy bottom to between m depth. They are protogynous hermaphrodite fish. Grouper eggs have about µ diameter. Spawning and catching are main problem for culture of this species, but these problems can be solved with injection of hormone. Eggs are incubated at C and hatching of eggs are occurred between 3-4 days. Larvae have 2-3 mm length after hatching. Grouper eggs and newly hatched larvae are very sensitive to stress and handling. Handling mortality is minimized by handling only Neurula stage eggs (after the formation of the optic vesicles) and by stocking eggs into the culture tanks 2 hours before hatching so that the larvae need not be handled (Rimmer et al., 2000). Grouper larvae are stocked at relatively high density: per liter (Ruangpanit,1993; Duray et al., 1996) up to 50 per liter (Aslianti, 1996). Larvae are sensitive to light during the early stages of their development and are generally kept in dark conditions. Because of having small mouth, larvae start to feed with small-rotifer or bivalve larvae adding microalgae such as Nannochloropsis sp. and Tetraselmis sp.. Besides, during the larval period, large-rotifer, Artemia nauplii, Artemia metanauplii and microparticle feed are used. Larvae metamorphose into juvenile at the end of the about 33 days and have 25 mm length at this stage. Larvae are able to reach 7 cm length at the end of the 50 days. For larviculture of groupers, larval success is depending on the first feeding success. If it is doing well, groupers will be grown in culture environment such as ponds or cages with high survival rates. Recent improvements in hatchery production technology for high-value marine finfish species such as groupers have led to an increased interest in setting up hatcheries to 497

2 produce fingerlings for aquaculture. However, the technologies for production of grouper were not yet commercially viable and a range of research issues were identified as high priority for the development of aquaculture production technology for groupers. It was also apparent that there were limited opportunities for interaction amongst many grouper researchers in the region and that improved communication and collaboration would reduce duplication and increase resource utilization. Keywords: Grouper, egg, larvae, larviculture, larval growth. G R Yüksek ekonomik de ere sahip olan deniz balıklarının kültüre alınması çalı maları son yıldır hızla devam etmektedir. Geli en deniz balıkları üretim sektörünün yapısı incelendi inde yumurtadan üretimi yapılan levrek ve çipura gibi balıkların yanında ekonomik de ere sahip farklı türlerin de yeti tiricili inin yapılması gündeme gelmi tir. Ba ta levrek (D. labrax) ve çipura (S. aurata) balıklarının yeti tiricili i olmak üzere, mercan ve sinarit gibi alternatif deniz balıkları üretiminde ba arı oranı yapılan bilimsel ara tırmalar ile birlikte gün geçtikçe artmaktadır. Lahos balıkları da alternatif yeti tiricili e aday ekonomik bir deniz balı ı türüdür. Yeti tiricili i özellikle Asya kıtasında denize sınırı bulunan birçok ülkede yaygın bir ekilde yapılmaktadır. Bulundu u bölgeye endemik olmasına ve birçok alt türü bulunmasına ra men lahos balıkları yerel ve yurtdı ı balık marketlerinde yüksek fiyatlarda de er bulmaktadır. Öncelikle do adan yavru toplanması yolu ile Asya-Pasifik te yeti tiricilik çalı maları ba lamı ve bunu srail, spanya gibi Akdeniz ülkelerinde kültür ortamında yeti tiricili i üzerine ara tırmalar izlemi tir. Fakat yine de lahos yeti tiricili inde üretim miktarı olarak ilk sırayı Uzakdo u ülkeleri almaktadır. Akdeniz deniz balıkları üretiminde levrek ve çipura balıkları en büyük payı almaktadır. Yıllık 100 bin ton üretim hacmine sahip olması nedeni ile satı fiyatları a a ı dü en ve çok tercih edilen bu iki tür gibi lahos balıkları da öncelikle yüksek geli im oranı ile bu özelliklere sahip olacak di er bir alternatif tür adayıdır. Lahos balıkları arzu edilen tatlarından, dayanıklılık ve hızlı geli im özelliklerinden dolayı yo un yeti tiricilik çalı maları için ideal bir alternatif tür olmaktadır. Yüksek geli im özelli ine sahip olan lahos balıkları larva yeti tiricili indeki dü ük ba arı a ılması gereken çalı ma konuları arasındadır. Bu konuda birçok bilimsel ara tırma yapılmaktadır. Fakat alt tür farklılı ının fazlalı ı nedeni ile ayrıntılı olarak incelendi inde tek bir alt tür üzerine yeterli miktarda ara tırmanın bulunmadı ı ortaya çıkmaktadır. Yeti tiricilik ortamına ve suni yemlere kolay uyum sa laması böyle büyük bir balık türü için önemli özelliklerinden birisidir. Bu özelli inden dolayı üretim miktarının daha yüksek ba arıya ula masına yardımcı olacak ara tırmaların yapılmasında kolaylık sa lamaktadır. Artık biyolojik özellikleri ve ihtiyaçları yapılan ara tırmalarla kesin bir ekilde ortaya konulmu (Brusle, 1985) lahos balıkları üzerine yapılan larva yeti tiricilik çalı malarının da artması ile bu tür yeti tiricilik sektöründe yerini alacaktır. Lahos Balıklarının Genel Özellikleri Phylum : Vertebrata Super Classis : Gnathostomata Classis : Osteicthyes Ordo : Perciformes Familya : Serranidae Subfamilya : Epinephelidae Genus : Epinephelus sp. Lahos balıkları yaygın olarak tüm okyanuslarda, tropik ve subtropik sularda yayılım gösterirler ( ekil.1). Demersal türlerdir. Serranidae familyasına ait en iri türler arasındadır. Görünü itibarı ile çe itli renklere sahip olan lahoslar, ülkemizde genellikle ye ilimsi-gri bir renge sahiptirler. Benekli az yada çok belirgin ardarda sıralanmı dikme siyah bantlar ve sıralı noktalar ile ba kısımlarında iki yada üç adet oblik çizgi bulunmaktadır. Lahos balıkları genelde ta lık, kayalık, kum ve çamurlu diplerde ya amlarını sürdürmektedirler. Ortalama olarak m derinliklerde ya ayan bu tür, ülkemiz sularında özellikle kayalık sahillerde 8-12m lerde görüle bilmektedirler. Yavru lahos balıklarına Posidonia ve Cycmodocea türü bitkilerle örtülü yerlerde rastlanmaktadır. Ayrıca bu balıkların ya ama ortamlarına çok sadık balıklar oldukları bilinmektedir. Lahos türleri genellikle bulundukları bölgelerden ayrılmamaktadırlar. Bu balıkların fırsatçı karnivor olarak adlandırılan bir beslenme özelli i vardır. Lahos balıkları do al ortamında asıl besinlerini Cephalopoda, Crustacea ve nvertebrata sınıfı canlılar olu turmaktadırlar. Ayrıca küçük balıklarla da beslenmektedirler. 498

3 Bu balıklar, su sıcaklı ı C olan sub-tropikal bölgelerde sıkça bulunurlar. Yakın akrabası olan levrek balıkları gibi geni tuzluluk aralıklarında ya ayabilirler. Bu tuzluluk aralı ı genelde arasında olmaktadır. Lahos balıklarında en iyi geli imin 35 tuzlulukta oldu u bildirilmi tir. Yine yapılan denemeler sonucunda bu balıkların en iyi C sıcaklık aralı ında geli tikleri bulunmu tur. Bu da genelde bulundukları bölgelerin genelde tropikal bölgeler olmasını ve göç etmediklerinin bir göstergesidir. The distribution of groupers in the world. ekil.1. Lahos balıklarının dünya üzerindeki da ılımı. Yukarıda ya ama ve su ortamları ile ilgili olarak bilgiler do rultusunda lahos balıkları ülkemiz sularında özellikle Bodrum, Güllük, Antalya ve Adana olmak üzere Güney Ege ile Akdeniz Bölgeleri denizlerimizde ya amaktadırlar. Bunların yanı sıra yine yakla ık olarak aynı su ve yapı özellikleri gösteren Asya nın Filipinler, Malezya, Tayland Ve Japonya gibi güney kıyıları ile Amerika da Hawaii ve Meksika kıyılarında da ılım göstermektedirler. Akdeniz de ise tüm Avrupa kıyıları ile Kızıldeniz de bulunurlar. Fakat lahos balıkları bulundukları yerlere ve ekolojik durumlara göre özellikle renklerinde bazı farklılıklar bulunmakta ve bu farklılıklara göre isimlendirilmektedirler. Anaç Özellikleri Ve Anaç Yönetimi Lahos anaçları di er türlerde oldu u gibi do adan tuzaklar ya da paraketeler ile yakalanmaktadır. Di iler genellikle 3 5 kg. a ırlı ında ve cm. boyunda buna kar ılık erkek bireyler ise, ortalama cm. boy ve ortalama 7 10 kg. a ırlıkta olmaktadır. Anaçlar kültür ortamında genellikle pelet yem ile birlikte ya yem adı verilen kıyılmı ahtapot, balık gibi besinler ile beslenmektedirler. Ergin lahos balıklarının do al ortamlarında sabahın erken saatlerinde ve güne batı ına yakın beslendikleri belirlenmi tir. Bu özellikleri ile yeti tiricilik ortamında da devamlı besleme yerine, bu ekilde beslendiklerinde iyi bir geli im göstermi lerdir. Lahos balıkları protogynous hermafroditizm özelli i göstermektedirler. Yani bu balıklarda di iden erkek bireye bir dönü üm söz konusudur. Yapılan ara tırmalar sonucunda di i bireyler e eysel olgunlu a ortalama 5 ya ında ve erkek bireyler ise ortalama 7 8 ya ında ula maktadırlar. E eysel olgunlu a ula an bireyler su sıcaklı ına ba lı olarak genellikle Mayıs-Temmuz ayları arasında üreme gösterirler. Ülkemiz sularında ise üreme sezonları A ustos-eylül ayları arasındadır. Erkek bireylerin çok büyük boyutlarda olması, yakalanması ve sa lıklı bir biçimde kültür ortamına ula malarında bir engel olu turmaktadır. Bunun sonucunda do adan yeti kin erkek bireylerin yeti tiricilik çalı malarında kullanılmalarını engellemektedir. Fakat hormon uygulaması ile 5-6 ya ındaki di ilerin erkek bireylere dönü türülmesi yada bu dönü ümün hızlandırılması mümkün olmaktadır. Ayrıca yine yurt dı ında yapılan çalı malarda hormon uygulamaları ile yumurta alınımı da kolayla tırılmaktadır. Hormon ile cinsiyet dönü ümünde genellikle Metiltostesteron, LH-RH ve HCG hormonları kullanılmaktadır. Özellikle 17 metiltestesteron uygulamalarında di i bireylerin hızlı bir ekilde erkek bireylere dönü tü ü belirlenmi tir mg/kg vücut a ırlı ı eklinde ayda bir doz metiltesteron uygulandı ında 5ay sonunda dönü üm tamamlanmaktadır (Tan-Ferman et al.,1994). Bunun yanında silastik implant (deri altı) kapsüller içinde 4 mg/kg vücut a ırlı ı dozunda yapılan hormon uygulamalarında ise 7-10 hafta arasında cinsiyet dönü ümü bildirilmi tir (Marte et al., 1995). Cinsiyet dönü üm çalı malarında ya ve balık büyüklü ü en önemli etkenlerdir. 3 ya ındaki di i bireylere yapılacak hormon uygulamaları sonucu 2 ayda dönü üm gerçekle ebilmektedir. Fakat ya ve a ırlık artıkça dönü üm 10 aya kadar uzamaktadır. Ayrıca yapılan ara tırmalarda dönü üm için kullanılacak bireylerin minimum 1.5 kg a ırlı a sahip olmaları gerekti i belirtilmektedir (Quinitio et al., 1997). Di ilerden yumurta alınımında ise çe itli yöntemler uygulanmakta ve ba arılı sonuçlar elde edilmektedir (Tablo.1). Genellikle HCG ve GnRHa hormonları kullanılmakla beraber son yıllarda teknolojinin ilerlemesi sayesinde implant (deri altı) hormonlar uygulanarak da yumurta alınmaktadır. 499

4 Tablo.1. Di i lahos anaçlarına uygulanan hormon enjeksiyon yöntemleri. The treatment of hormone injection to female grouper breeders. UYGULAMA LK DOZ SON DOZ BEKLEME PER YODU (SAAT) IU HCG 1000 IU HCG µg/kg GnRHa 10 µg/kg GnRHa µg/kg LHRH + 14 µg/kg HCG µg/kg GnRHa /.H. (5 mm deri altına) Anaç balıklar kültür ortamında15 m 3 lük silindir tanklara m 3 e 4 5 kg olacak ekilde stoklanırlar. Di i ve erkek bireyler genellikle 3:1 oranında stoklanırlar. Lahos balıklarında di iler ortalama adet/kg. oranında yumurta vermektedirler. lginç olarak, yapılan gözlemler sonucunda bu balıkların ya ı lı havalarda yumurta verimlerinde belirgin bir artı oldu u belirlenmi tir. Kültür artlarında yumurta alımı genelde do al yolla gerçekle ememektedir. Bu sebeple hormon uygulamaları ile yumurta geli imi sa lanmakta ve sa ım yolu ile alınan yumurtalar suni döllenme ile döllenmektedirler. Lahos anaçları C sıcaklıkta ve tuzlulukta bulundurulmalıdır. Çözünmü oksijen miktarı ise 6 8 mg/lt olmalıdır. Anaçların beslenmesinde iyi bir yumurta verimi için; pelet yemler ile beslenme oranı %1 3/C.A. ve ya yem ile besleme oranı %5 10/C.A. olacak ekilde bir besleme yapılmalıdır (C.A.: Canlı A ırlık). Yumurta Özellikleri Ve nkubasyon Yeti tiricilik artlarında lahos balıklarından yumurta alımı kolay olmamaktadır. Lahos yumurtaların çapı yakla ık µ büyüklü ündedir. Ayrıca yumurtalar tek ya damlasına sahiptir ve ya damlasının büyüklü ü ortalama µ dur. Yumurtaların boyutları, balıkların büyüklü ü göz önüne alındı ında oldukça küçüktür. Yumurtalar genellikle döllenmeden saat sonra açılırlar. Bu açılım zamanı alt türlere ve bunların inkubasyon sıcaklıklarına göre de i im göstermektedir. Örne in ülkemiz sularında bulunan E. aeneus türünde açılım 25 saatte olmaktadır. Yumurtalar ve larvalar stres ve ellenmeye kar ı oldukça hassastırlar. Ellenme sonrası ölümler sadece neurula evresi sırasında yapılacak uygulamaların yapılması ile önlenebilir (göz olu umundan sonra). Çe itli yöntemlerle anaçlardan alınan yumurtalar C de inkubasyona alınırlar. 500µ göz açıklı ına sahip inkubatörlerde ve bu sıcaklıklarda yumurtaların inkubasyonu yakla ık 1 2 gün arasında sürmektedir. Yumurtalar farklı stok yo unluklarında stoklanmaktadır. Yapılan ara tırmalarda yumurta/lt stok yo unlu unda en iyi açılımın oldu u belirlenmi tir. Ayrıca inkübatörlere 100 ml/dakika havalandırmanın açılımı arttırıcı olumlu etkisi oldu u belirtilmektedir (Toledo et al., 2004). Dünyada çe itli endemik lahos türleri üzerine yapılan çalı malarda, 26 C de inkubasyon süresi 26.9 saat, 30 C de 22.1 saat ve C de saat olarak bulunmu tur. Bu süreler sonunda yumurtadan çıkan larvaların boyları 2 3 mm arasında olmaktadır ( ekil.2). Bunun yanında lahos yumurtalarının embriyolojik geli im dönemleri de yapılan ara tırmalar sonucu belirlenmi tir (Tablo 2). Bu safhaların belirlenmesi ellenme sonrası ölümlerin engellenmesinde önemli olacaktır. ekil.2. Lahos yumurtaları ve yumurta açılımı (Glamuzina et al., 2000). Grouper eggs and egg hatching (Glamuzina et al., 2000). Larval Yeti tiricilik Özellikleri Yumurtadan Çıkan Lahos Larvaların Vitellüs Keselerindeki Endojen Besin Rezervlerini Tüketmeleri, C sıcaklıklarda yakla ık 3 4 gün sürmektedir. Besin keselerini tüketen larvalar ph, 4-8 mg/l çözünmü oksijen, tuzluluk ve C sıcaklı ın sa landı ı larval yeti tiricilik ortamlarına alınmaktadırlar. 500

5 GEL M SAFHALARI ZAMAN (saat) (25 C) BOY (mm) Döllenmi yumurta ±29 2 li Blastomer lü Blastomer li Blastomer lı Blastomer li Blastomer lü Blastomer 2.50 Morula 4.40 Gastrula 7.50 Neurula Somit ve Optik Kese Olu umu Embryo Hareketi Kalp Atı ı Yüzgeç Olu umu Yumurtadan çıkı % Yumurtadan çıkı % ±0.048 Tablo.2. Lahos yumurtalarını 25 C de embriyolojik geli imi (Glamuzina et al., 2000). The embryonic development of grouper egg at 25 C (Glamuzina et al., 2000). Larvalar 2 3 m 3 lük silindir-konik tanklara ya da 6 10 m 3 lük silindir larva tanklarına stoklanırlar. Larvalar yumurtadan çıkmadan 2 saat önce elleme stresini önlemek için larva tankına alınırlar. Lahos larvaları larva/lt olacak ekilde stoklandıkları gibi (Ruangpanit, 1993; Duray et al., 1996) ve 50 larva/lt eklinde de stoklanmaktadır (Aslianti, 1996). I ı a kar ı oldukça hassas olan yumurta ve larvalar karanlık ortamda tutulurlar. Larval periyotta ise tankların ı ıklandırması 40 watt lık flouresan ampullerle yapılmaktadır. Lahos larvalarında lüks gibi yüksek ı ık iddetlerinin ba arıyı arttırdı ı belirtilmektedir (Toledo et al., 2004). Lahos larvalarına birçok ara tırmada çe itli ekillerde besleme protokolleri uygulanmaktadır. Bu uygulamaların ortak özellikleri ilk gün ye il su (Alg) uygulanmasıdır. Bu uygulamada genellikle Nannochloropsis sp. ve Tetraselmis sp. türü algler kullanılmaktadır. Silindir eklinde olan larva tanklarına Nannochloropsis oculata 500x10 3 ve Tetraselmis sp x10 6 miktarında verilir (Watanabe et al., 1996, Rimmer et al., 2000). Larvaların a ız açıklıkları oldukça ufak oldu u için bunlara ye il su tekni i ile birlikte ilk günler Bivalve ya da Copepod larvaları (30 35µ) verilmektedir. Bu canlılar ile dı ardan canlı yem alımına alı tırılan larvalara daha sonra sırası ile SS-type Rotifer, S-type Rotifer, Artemia nauplii, Artemia metanauplii ve mikropartikül yemler verilmektedir. Temel olarak larval beslemede kullanılan iki tür protokol bulunmaktadır. Bunlar yarı entansif ve entansif yeti tiricilik protokolleridir ( ekil. 3, 4). Lahos larvalarına ilk besleme yeti tiricilikte kar ıla ılan en büyük sorunlardan birisidir. Çünkü lahos larvaları oldukça küçük a ız açıklı ına sahiptirler. Bu nedenle özellikle SS-type rotifer bu larvalar için oldukça uygundur (<90 µ). Levrek ve çipura kültürlerinde kullanılan S-type rotifer, lahos larvalarının sindirimine uygun de ildir. lk beslemede rotifer miktarı adet/ml eklinde uygulanır (Tamaru et al., 1995). 10. günden sonra artemia ortamda 1 3 adet/ml olacak ekilde verilmeye ba lanır. Bu miktar güne kadar 7 10 adet/ml ye kadar yava bir ekilde arttırılır günlerden sonra kıyılmı balıketi ya da mikropartikül yemler ile beslenen yavrular oldukça hızla geli meye devam ederler. Fakat buna kar ılık larva ya ama ba arısı oldukça dü ük kalmaktadır (Tablo.3, 4). Lahos larvaları sıcaklı a ba lı olarak ortalama 33. günün sununda larval dönemi bitirmekte ve metamorfoz dönemine girmektedirler. Bu dönemde balıkların boyları 25 mm ye ula maktadır ( ekil.5). Yine yapılan çalı malarda larvalar 50. güne ula tıklarında boyları 7 cm ye ula tı ı bildirilmi tir. Bu da ilk yumurtadan çıktıklarında boyları çok küçük olan bu balıkların buna kar ılık ne kadar iyi geli tiklerini göstermektedir. Yine yapılan ara tırmalarda, bu balıkların 6. ay sonunda 800 gr. a ırlı a ula tı ı belirlenmi tir. Tablo.3. Farklı lahos türlerinin yumurta açılımı ve larva ya ama oranları. Egg hatching and larval survival rates of different grouper species. YUMURT YUMURTADA YUMURTADA LARVA LARVAL LARVAL TÜRLER A ÇAPI N ÇIKMA N ÇIKMA BOYU DÖNEM YA AMA (mm) SÜRES (saat) ORANI (%) (mm) (gün) YÜZDES (%) E akaara E. fuscoguttatus E. malabaricus E. tauvina E. striatus (28 30 C) (26 30 C) (29 30 C) ( <2 24 C) (28 C) (25 C)

6 Tablo.4. Larval dönem boyunca lahos balıklarının ya ama yüzdeleri. Survival rates of groupers during larval stage. GÜN YA AMA YÜZDES (%) LK STOK LK BESLEME 4 40 LK BESLEME SONRASI 6 20 ARTEM A LE BESLEME GÜN ÖLÜMLER SÖRVAJ SATI 60 5 ekil.3. Yarı entansif larva yeti tiricili inde uygulanan üretim protokolü. Using production protocol for semi intensive larviculture. ekil.4. Entansif larva yeti tiricili inde uygulanan üretim protokolü. Using production protocol for intensive larviculture. 502

7 ekil.5. Çe itli larval dönemlerinde lahos balıkları (Fishbase). Different larval stages of Groupers (Fishbase). SONUÇ VE ÖNER LER lk defa 1970 li yıllarda Asya kıtasında denizden yavru yakalama ve bunların büyütülmesi ile ba layan lahos yeti tiricili i son yıllarda büyük ilerlemeler kaydetmi tir. leri derecede yeti tiricilik teknolojileri kullanılarak lahos balıkları kültür ortamında %5-7 lere varan larval üretim miktarlarında yeti tirilmeye ba lanmı tır. Özelikle kültür artlarına dayanıklılı ı, ekonomik de erinin yüksek olması, hızlı bir geli ime sahip olması ve tüketiciler tarafından istekle tüketilmesi gibi avantajlara sahip lahos balıkları alternatif yeti tiricilik için ideal bir türdür. Yine de lahos yeti tiricili inde, larvaların küçük boyutta yem alma özelli i, erkek anaç bulunamaması, larval a amada nedeni bilinmeyen ölümlerin olması gibi sorunlar ile kar ıla ılsa da yapılacak yeni çalı malar ile bu sorunlar da a ılmaya ba lanmı tır. Do al ortamlarının yanı sıra, yeti tirme ortamında devamlı olarak do al besinin bulunamaması dolayısı ile ara tırıcılar bu balıkları pelet yemlere alı tırmaya çalı mı lardır. Bu ara tırmaların sonucunda lahos balıklarının yeti tiricilik ortamında pelet yeme iyi uyum sa ladıklarını gözlemi lerdir. Böylelikle di er ticari olarak yeti tirilen türler gibi bu balıklarında suni yeme adaptasyon davranı ının yüksek oldu u anla ılmı tır. Özellikle yem teknolojisindeki ilerlemeler ile yavru balıkların daha kolay beslenebilecekleri yemlerin yapılabilir olması bu sorunların önemli bir tanesini çözecektir. Larval yeti tiricili in ba arısının dü ük olmasında ba lıca 3 nokta bulunmaktadır. Bunlardan ilki ilk beslemede kar ıla ılan sorunlardır. Lahos larvaları için ilk besinin ne oldu u bir netlik kazanmamı tır. kincisi özellikle 25. günlerde kar ıla ılan ok sendromu dur. Bunun sebebinin besin yetersizli i oldu u dü ünülmektedir ve yüksek ölümlere yol açmaktadır. Özellikle besinlerdeki HUFA içeri inin az olması en büyük etkendir. Üçüncüsü ise kanibalizm dir günlerde görülen yüksek kanibalizmin önlenmesi için boylama yapılmalıdır. Fakat boylamada strese yol açmakta ve sok sendromu ile kar ıla ılmaktadır (Duray et al., 1997, Lim, 1993, Rimmer et al., 2000). Ülkemizde bulunan kuluçkahanelerde de çipura ve levrek türlerinin yanında mercan (P. pagrus) sinarit (D.dentex) gibi alternatif türlerin yeti tiricili i çalı malarına ba lanılmı tır. Bu türlerin üretiminde ba arılı sonuçlar elde edilmektedir. Denizlerimizde bulunan E. aeneus ve E. alexandrinus türlerinin de alternatif türler kapsamına alınması dü ünülmekte ve do adan anaç toplama çalı maları yapılmaktadır. Geli en kuluçkahane teknolojileri ile bu türün de di er alternatif türler gibi ülke ekonomisine kazandırılması, yeti tiricilik problemlerinin ortadan kaldırılması ile mümkün olabilecektir. Larval yeti tiricili i bilinen bilgilerin azlı ı nedeniyle çok kolay olmamasına ra men çalı maların arttırılması ile bu sorun giderilebilecektir. Genel davranı larının ara tırılması ve bunların yeti tiricilik ortamına uygulanması sonucunda lahos balıkları yılda 600 gr gibi ortalama bir a ırlı a ula ması gibi özelliklerinden dolayı ekonomik bir yeti tiricilik türü olmaya en önemli adaydır. Ayrıca bu türün Dünyayı Koruma Birli i nin Denizleri Koruma Merkezi kayıtlarına göre, 1996 yılından beri IUCN nin kırmızı bülteninde yer almı ve açık bir ekilde soylarının tükenmekte oldu u bildirilmi tir (Gökçe ve ark., 2003). Bu nedenle üzerinde yapılacak birçok yeni ara tırma ile Epinephelus türünün tükenmesinin önüne geçilebilecektir. KAYNAKÇA Aslianti, T., (1996). Larval rearing of the grouper Cromileptes altivelis at different stocking densities. Jurnal Penelitian Perikanan Indonesia 2(2),

8 Bruslé, J., Exposé Synoptique des Donneés Bibliographiques sur les Mérous Epinephelus aeneus (Geoffroy Saint Hilaire, 1809) et E.quaza (Linnaeus, 1758) de l Océan Atlantique et de la Mediterranée. FAO, Rome, 64 pp. Duray, M.N., Estudillo, C.B., Alpasan, L.G., The Effect of Background Colour and Density on Rotifer Intake, Growth and Survival of the Grouper (Epinephelus suilus) larvae. Aquaculture 146 p Duray, M.N., Estudillo, C.B., Alpasan, L.G.,1997. Larval rearing of the Grouper (Epinephelus suilus) under laboratory conditions. Aquaculture 150 p Fishbase. Glamuzina, B., Glaviç, N., Tutman, P., Kozul, V., Skaramuca, B., Egg and larval development of laboratory reared goldblotch grouper, Epinephelus costae (Steindachner, 1878) (Pisces, Serranidae). Sci.Mar. 64(3): Gökçe, M.A., Cengizler,., Özak, A.A., skenderun körfezinde yakalanan lagos (Epinephelus aeneus) larda üreme modeli ve gonat histolojisi. Turk.J.Vet.anim.Sci., 27: Lim, L.C., Larviculture of the greasy grouper Epinephelus tauvina F. and the brown-marbled grouper E. fuscoguttatus F. in Singapore. Journal of the World Aquaculture Society 24, Marte, C.L., Quinitio, G., Caberoy, N., Spontaneous spawning of sex-inversed grouper Epinephelus coioides administered 17 alpha-methyl testosterone implants. (Abstract) Fourth Asian Fisheries Forum, October 1995, Beijing, China. Quinitio, G.F., Caberoy, N.B., Reyes Jr., D.M., Induction of sex change in female grouper Epinephelus coioides by social control. The Israel Journal of Aquaculture Bamidgeh 49: Rimmer, M.A., Williams, K.C., Phillips, M.J., Proceedings of the Grouper Aquaculture Workshop held in Bangkok, Thailand, 7 8 April 1998, Network of Aquaculture Centres in Asia-Pacific, Bangkok, Thailand. Ruangpanit, N., Manuwong, S., Tattanon, T., Kraisingdecha, P., Arkayanont, P., Rojanapitayagul, S Preliminary study on the rearing of fry of grouper, Epinephelus malabaricus. Report of Thailand and Japan Joint Coastal Aquaculture Research Project, 2:35-38.National Institute of Coastal Aquaculture, Songkhla, Thailand Tamaru, C.S., Cholik, F., Kuo, J.C-M., Fitzgerald, J.Jr., Status of the culture of milkfish (Chanos chanos), striped mullet (Mugil cephalus) and grouper (Epinephelus sp.). Reviews in Fisheries Science 3(3), Tan-Fermin, J.D., Garcia, L.M.B., Castillo, A.R., Induction of sex inversion in juvenile grouper Epinephelus suillus (Valenciennes) by injections of 17 alpha-methyltestosterone. Japan Journal of Ichthyology 40: Toledo,J.D., Caberoy, N.B., Quinito, G.F., Advances in Grouper Aquaculture. Editors: M.A. Rimmer, S. McBride and K.C. Williams, Australian Centre for nt. Agriculture Research, Canberra, pp: Wanatabe, W.O., Ellis, S.C., Ellis, E.P., Lopez, V.G., Bass, P., Ginoza, J., Moriwake, A., Evaluation of firstfeeding regimens for larval Nassau grouper Epinephelus striatus and preliminary pilot-scale culture through metamorphosis. Journal of the World Aquaculture Society 27,