Kitle Iletisim Araclarinin Etkileri

Transkript

1 Kitle Iletisim Araclarinin Etkileri KITLE ILETISIM ARAÇLARININ ETKILERI Kitle iletisimi toplumsal arastirmalarda üzerinde israrla durulan ve belki de en az açikligin saglandigi konu degisik araçlarin etkileridir. Birçok ülkede kitle iletisim araçlari izlenirken sarf edilen zaman ve bu araçlarin üretim ve dagitimi için ayrilan kaynaklarin miktari düsünüldügünde böyle bir sorgulamanin nedeni yeterince anlasilabilir. Bir yanit olusturmak için çok sey yazilmis ve epeyce arastirma yapilmissa da konunun hem kitle iletisim araçlarinin genel önemi hem de özelde kitle iletisiminin belirli düzeylerinin olasi etkileri açisindan yine de tartismali oldugu kabul edilmelidir. Bu konuda bitmeyen zorluklardan birisi araçlarin etkilerini arastiranlarla kitle kitle iletisim araçlari üreticileri ve alanda kamu politikalarini olusturanlar arasindaki iletisim eksikliginden kaynaklandigindan tartisma kaçinilmaz olarak kullanilan terimlere bazi açikliklar getirilmesiyle baslamistir. Kitle iletisim araçlari içerikleri ve örgütlenmis biçimleriyle çok çesitlilikler gösterir ve toplum üzerinde etkili olabilecek genis bir alandaki faaliyetleri kapsarlar. Birey grup kurum ister bütün toplum ya da kültür düzeyinde olsun etkilerin hangi düzeyde olustugu konusunda açikliga sahip olmak zorunlulugudur. Bunlarin her biri veya hepsi herhangi bir yolla kitle iletisiminden etkilenebilir. Kitle iletisim araçlarinin sadece bireysel siyasi görüsleri degil yürütülüs ve baslica etkinliklerinin düzenlenme biçimlerini de etkilenmesinin olasi oldugu siyaset alani iyi bir örnek olusturmaktadir. Iletisimin genis heterojen ve bilinmeyen izleyiciye dogru yöneltilen seklidir. Genisligin ölçüsü iletisimcinin / göndericinin izleyicilerle yüz yüze bir sekilde iliski kurma olanaksizligidir. Heterojen olmasi kesinlikle saptanmis belli bir grup elit gibi kamuya açik olmayanin ötesinde olmasidir. Bilinmeyenin anlami göndericiye izleyicilerin genellikle yabanci bilinmeyen kisiler olmasidir. Kitle iletisime hizli kamusal ve geçici olarak tanimlanabilir: Kamusaldir çünkü ileti halkin izlemesine açiktir. Hizlidir çünkü ileti izleyicilere kisa sürede ya da ayni zamanda yetismesi için hazirlanmistir. Geçicidir çünkü genellikle o an alindigi an tüketilmesi amaçlanmistir devamli kayitlara geçmesi için degil. Bunun istisnasi film radyo ve video kütüphaneleridir. Kitle iletisim araçlari genis izleyici topluluklarinin ilgisini çekmesi düsüncelerinin degistirilmesi ve davranislarinda degisiklik gösterebilir. Kitle iletisim araçlari toplumdaki bireyler arasi düsünce tarzindaki farkliliklari ortaya çikartir ve bu sadece bireyler arasi degil örgüt grup ve kurumlar arasinda da olur. Kitle Iletisim Etkisi Üzerine Arastirmalarin Tarihi Kitle iletisimi arastirmalarinin "dogal bir tarihi" vardir. Araçlarin etkilerinin incelenmesi kamuyu çok yakindan ilgilendirmektedir. Bir yanda suç siddet kültürel ve ahlaki durum iletisim araçlarinin egitici ya da beyin yikayici gücü gibi kaygi kaynagi baslica konular vardir. Bunlarin her biri zaman içinde artan ya da azalan önemlerde etkilere ugramislardir. Diger yandan da kullanilan iletisim aracinin ya da onun kullanim biçiminin degismesine neden olan teknoloji ve sosyal davranistaki degisme olgulari bulunmaktadir. Popüler gazeteler çizgi dergiler sinema radyo ve televizyon kamunun ilgisini üzerlerinde toplayis sirasiyla birbiri ardina arastirma konulari olmuslardir. Kitle iletisim araçlari sanayinin gereksinmeleri özellikle reklamciligin etkililigi konusuyla ilgilenmeleri de önemli bir rol oynamistir. Kitle iletisim araçlarinin modern toplumlara katkisinin anlasilabilmesinde temel olabilecek birçok konuda bosluklar bulundugunu kabul etmemiz gerekir. 1/5

2 Bununla beraber bazi ilerlemeler kaydedilmistir. Iletisim araçlarinin etkisinin arastirmakla oldugu elli yili askin süreyi üç ana asamada inceleyebiliriz.19 uncu yüzyilin sonunda 1930' lara kadar süren birinci asamada iletisim araçlari Avrupa ve Kuzey Amerika' da görüs ve inançlari biçimlendiren yasam aliskanliklarini degistirebilen davranislarin yönlendirilmesinde etkin olan bazi dirençlerle karsilasmasi halinde dahi siyasi sistemleri belirleyen önemli bir güç olarak degerlendirilmekteydi. Böyle görüsler bilimsel arastirmalara degil popüler basinin sinemanin radyonun ilgi görerek izleyizi topluluklarinin toplumun genis kesimlerine dogru hizla yayginlasmasinin ampirik gözlemlenisine dayandirilmaktaydi. Ayrica iletisim araçlarinin bu denli güçlü oldugu varsayimi reklamcilar Birinci Dünya Savasinda hükümet propaganda görevlileri gazete sahipleri ve totaliter devletler yöneticileri arasinda destek bulmus ve bu kosullarda hemen herkesçe en dogru düsünce olarak benimsenmistir. Kitle iletisim araçlarinin -arastirmalarin çogunun yapildigi dönemde mevcut baslica araçlar radyo film ve baskidir- bireysel kanaatleri tutumlari ya da davranislari degistirmede dogrudan katkilarin pek olmayacagi gibi suç islenmesinin saldirganligin veya begenilmeyen diger sosyal olgularin da dogrudan nedeni olmadiklari ortaya çikmistir. Arastirmalar elbette degisik iletisim araçlarinin hiç etkileri olmadigini göstermemistir; ancak baska toplumsal olgularin öncelikli geldigini belirlemis ve iletisim araçlarinin gücünü varolan toplumsal iliskilerin yapisi ile kültür ve inanç sistemi çerçevesinde yerini buldugunu ortaya çikarmislardir. Kitle iletisim araçlari hemen hemen her seyden etkilenmistir. Ortaya çikan yayinlar ile kitle iletisim araçlari genisletilmistir. Zamanla toplumdaki davranislar degismis ve kitle iletisim araçlarini gelismistir. Kitle Iletisim Araçlarinin Süreç ve Modelleri Etkilerin nasil ve niçin beklenildigi gibi oldugu ya da olmadiginin kavranmasi yolunda bazi ilerlemeler kaydedilmistir. Kitle iletisiminin etkilerini arastirilirken sorulara yanit bulmada güçlük çekilmesinin nedenlerinden birisi etkilerin ortaya çikisiyla ilgili mekanizmalar konusundaki bilirsizliktir. Iletisim araçlarinin iletilerinin izleyici toplulugu üyelerinin kisilik özelliklerine göre belirli uyarilma nitelikleri oldugu kabul edilerek izleyici topluluklarinin gösterdikleri çesitliligin degerlendirmeye alinmasi amaçlanmaktadir. Bu kisacasi karmasik uyarilara karsi farkli kisilerinin tepkilerinin de farkli olacagini da anlatmaktadir. Iletisim araçlari davranis biçimlerini dolayli olarak etkilemektedirler. Bu kitle iletisim araçlarinin etki gücüne gösterilen ilginin canli kalmasina yardimci olan temel süreçlerden birisini ortaya çikaran önemli bir belirlemedir. Çünkü insa edilmis bir dünya ve toplumsal yasam imgesi ile sosyal gerçekligin tanimlarini saglayarak kitle iletisim araçlarin bilinç üzerinde dogrudan etkide bulunduklari düsüncesini içermektedir. Gerçekten de izleyici topluluklari üyeleri kendileri ve sosyal dünyalari hakkindaki bilgileri iletisim araçlariyla toplumun kendilerine sunuç biçimlerinden ögrenirler. Yasamdan uygun davranma için gerekli bilgileri iletisim araçlari saglarlar ve bu bilgiler zaman içinde uzun bir toplumsallasmis süreciyle birikirler. Iletisim araçlarinin bireyler üzerinde etkileri sadece dolayli degildir. Birey bu etkilere çok önceleri geçmiste de ugramis olabilir. Böyle bir sürecin incelenmesinin zorluklarini dile getirmeye bile gerek yoktur. Ancak böylece hiç olmazsa dikkatimiz iletisim araçlarinin içerigine zaman içinde tutarli olup olmadiklarina bakilmasi geregine ve degisik iletisim araci kaynaklarina yönelmis olmaktadir. Kitle iletisim araçlari bireylerin siyasal sistem üzerine bilgilerini de bu sisteme bagliliklarina etkileyebilirler. Bu etkileme iletisim aracinin yapisinin degismesine bagli olarak zaman içinde gerçeklesebilecegi belirli insan ya da konulari iletisim araçlarinda yer bulusuyla da olabilir. Kitle iletisim araçlarini bireyler kurumlar ile toplum ve kültür için önemli sonuçlari oldugunu ortaya koymaktadir. Çok kesin nedensel baglari göstermemiz ya da gelecekle ilgili güvenilir öngörülerde bulunamayisimiz varligimiz bu sonucu ortadan kaldirmaz. Kitle iletisim araçlarinin gücü konusu ise daha farkli bir seydir. Bu özünde kitle iletisim araçlarini yöneten onlara sahip olan ya da denetleyenlerin ya da bir iletide bulunmak için onlari kanal olarak kullananlarin baskalarina yönelik amaçlarini ne kadar etkin olarak yerine getirdiklerini ya da getirebildiklerini sormaktadir. Böyle bir görüsün dayanagi tartismalarla açiga çikarilmistir. Kitle iletisim araçlari üzerinde denetim çesitli olanaklar saglar. Birincisi kitle iletisim araçlari belirli sorunlara çözümlere ya da insanlara çekip yönlendirerek güç sahibi olanlari kayirip buna bagli olarak da rakip birey ya 2/5

3 da gruplara yönelmesini önlerler. Ikinci olarak kitle iletisim araçlari statü saglar mesruiyeti güçlendirir. Üçüncü olarak kitle iletisim araçlari belli kosullarla inandirma ve seferber etmenin bir kanali olabilir. Dördüncüsü kitle iletisim araçlari belirli topluluklarin olusmasina ve varliklarini sürdürmesine yardimci olabilir. Besincisi iletisim araçlari psisik ödül ve doyumlari sunulmasinda araç olabilir. Rahatlatir eglendirir ve gururlari oksayabilir. Genellikle kitle iletisim araçlari toplumda bir iletisim araci olarak aldiklarini geri vermektedirler. Ayni zamanda hizli esnek planlanmalari ve kontrolleri kolaydir. Etkinin Kanitlari Kitle iletisim araçlarini etkilerini inceleyen arastirmalari anlamli bir biçimde tartisabilmek için bilesik bir sorunu daha önce deginilen düzey etki ve süreç türü arastirma yöntem ve stratejisi gibi çesitli ayrimlari yansitan bir dizi baslik altindan ele almak yararli olacaktir. Ayirt edici özellikleri olan ve ayri degerlendirilmeleri gereken bir dizi iletisim araçlari durumlari ve süreçleridir. En önemli iletisim araçlari durumlari sunlardir: 1) Kampanya 2) Toplumsal gerçekligin tanimlanmasi ve toplumsal normlar 3) Ani tepki ya da reaksiyon 4) Kurumsal degisme 5) Kültür ve toplumda degismeler. Kampanya Iletisim araçlarinin etkileri veya etkililigi üzerine yazilanlarin çogu ya kampanyalar konusunda yapilan arastirmalardan çikartilmistir. Ya da varsayimsal kampanya durumlarina iliskin kestirimleri kapsamaktadir. Gerçekte kampanya iletisim araçlarinin ne en yaygin rastlanildigi kosullari gösterir ne de izleyici topluluklarinin en olagan olarak karsilastigi bir durumdur. Kampanya degisen derecelerde asagidaki özellikleri gösterir: Belirli amaçlari vardir ve bunlari gerçeklestirmek için planlanmistir; belirli ve genellikle kisa olan bir zaman süresi vardir; yogundur ve genis bir alani kapsamayi amaçlar; ilke olarak etkililigi degerlendirmeye açiktir; dayanaklari genellikle yetkileridir; hedef kitlesi içinde popüler olmasi gerekmez ve onlara "satilmak" zorundadir; çogu kez paylasilan degerlerden olusan bir çerçeveye oturtulmustur. Kampanya genellikle kendileri tartismali olamayan amaçlari gerçeklestirmeye çalisir; oy verme bagista bulunma satin alma egitim saglik güvenlik gibi. Bu biçim iletisim içeriginin çok degisik çesitliligini günlük örneklerini ve ayirt edici özelliklerini kolayca görebiliriz. Izleyici topluluguna iliskin etkenler içinde en açik birinci kosul bir kitleye ulasilma zorunlulugudur. Ikincisi ise ulasilan kitlenin büyüklügü tek basina ulasilmak istenilenlerin kapsanmasinin güvencesi olmadigindan izleyici toplulugundan uygun olanlari mutlaka ulasilmasidir. Önceden bilgilendirirmis ve iyi yönlendirirmis bir kitleye ulasan bir "bilgilendirme ve yönlendirme" tarafindan anlatilmaktadir. Üçüncü kosul izleyici toplulugunun en azindan ters duygularla dolu ya da dirençli olmamasidir. Bu sinirlama en çok siyasal kampanyada görülür. Dördüncüsü izleyici toplulugu içinde kisisel iletisim ve iliskili kisiler arasindan statünün yapisi kitle iletisim araçlariyla yürütülen kampanya ve onun amaçlarindan yana ise basari çok daha büyük olur. Toplumsal Gerçekligin Tanimi ve Toplumsal Normlarin Olusumu Burada esas olarak çok kez rastlantisal planlanmamis ve alici için bilinçsiz gönderici bakimindan ise neredeyse her zaman belirli bir amaca dayanmayan iletisim araçlari yoluyla ögrenme sürecini ele almaktayiz. Bu nedenle "etkililik" kavraminin kullanimi toplumsal gelismede iletisim araçlarini planlanmis ve bilerek bir rol üstlendigi toplumlar disinda genellikle yerinde olmayacaktir. Sosyalist iletisim araçlarinin bazi yönleri ya da gelismekte olan ülkelerde kullanilmakta olan iletisim araçlari için bu kavram uygun olabilir. Olup bitenin baslica iki yönü vardir. Bir yön iletisim araçlari ile sunulan toplumsal dünyanin tutarli görüntü ve izleyici topluluklarinin gerçekligi sunulan bu biçimini "olgulari" normlarin degerlerin beklentilerin gerçekligi olarak benimsemesi bir diger yön de bireyin davranislarinin ve ben kavraminin biçimlenmesin yeri olan iletisim araçlari ile kisinin kendisi arasinda sürekli ve selektif bir iletisim olmasidir. Iletisim araçlarinin siddet olaylari üzerine etkileri tartisildiginda çok kez tam tersi bir sonuç çikarilmaktadir. Genel kamuoyunun toplumda yasa tanimazligin artisinda hala önemli ölçüde iletisim araçlarini sorumlu tuttugu anlasilmaktadir. Bu görüs büyük olasilikla çok nadiren "kazanan taraf" olarak gösterilse de cürümce 3/5

4 siddetin iletisim araçlarinda çok sik yer bulunmasindan kaynaklanir. Etkilerin güç ve yönü ne olursa olsun kitle iletisim araçlarinin siddet suç ve toplumsal olarak kinanan davranis tasarimlarinin en inandirici kaynagi oldugu ve kisisel ve ortak izlenimlerinin biçimlenmesi için malzeme sagladi görüsünün yaygin görüs oldugu sonucuna varmak hakli gibi görünmektedir. Ani Tepki ve Tepkinin Etkileri Kitle iletisim araçlarinin edinilen bilginin aniden yaygin ve ortak panik halinde tepkilere yol açabilecegi çokça tartisilmis ancak pek seyrek olarak gösterilebilinmistir. Wells' in Dünyalar Savasi' nin 1938 yilinda radyo piyesi olarak yayinlanisi sirasinda Marslilarin dünyayi isgal etmekte olduklari haber bültenine benzetilerek aktarilmasi -büyük ölçüde Cantril' in (1940) olaydan sonra yaptigi arastirmaya dayanilarak- bu konuda en çok anilan örnektir. Bazi benzerlikler gösteren bir baska olay da Isveç' te 1973 yilinda Rosengren tarafindan incelenmistir. Elde edilen sonuçlar ileri sürülen aaa konusunu bütünüyle kuskulu hale getirmektedir. Görüldügü kadariyla her iki olayda da çok fazla bir davranissal tepki olmamis ancak olanlar sonradan baska iletisim araçlari tarafindan abartilmislardir. Baska Toplumsal Kurumlara Yönelik Sonuçlar Kitle iletisim araçlari gelisirlerken iki seyi tartismasiz basarmislardir. Baska faaliyetlere ayrilan zamani ve gösterilen ilgiyi kendilerinde toplamislar ve "kitle iletisim araçlari öncesi" kosullarda elde edilebilecek olandan fazla bilginin daha fazla sayida kisiye ulasmasinda bir kanal olmuslardir. Bu olgular özellikle büyük sayilarda ve miktarlarda bilgi iletisimine zaman ayrilmasina ve dikkate gereksinimi olan baska kurumlar için birtakim sonuçlar dogurmustur. Iletisim araçlari baska kurumlarla rekabet ederler ve varolan kurumsal amaçlara ulasmanin yollarini gösterirler. Böylece diger toplumsal kurumlar bir yolla uyum saglamak ya da tepkide bulunmak veya kitle iletisim araçlarindan yararlanmak için baski altinda kalmislardir. Liberal-demokrat genel bir çerçevenin bulundugu toplumlarda siyaset kurumu kamunun baslica bilgi kaynaginin kitle iletisim araçlari oldugu bir toplum kosullarina degiserek daha fazla uyum saglayabilmektedir. Bu durumda modern kitle iletisim araçlari kamunun ve baski gruplarinin sesi seçmenlerin ve politikacilarin tercih ve karalarinin olusmasinda bilgi kaynagi olarak basindan miras kalan yerlesik bir siyasi islevi yerine getirirler. Kitle iletisim araçlarinin "gündemi" belirledikleri ve sorunlari sürekli olarak günü gününe yeniden tanimladiklari görüsü giderek agirlik kazanirken siyasetçiler ve siyasal partiler de artan biçimde ne yapilmasi gerektigi konusunda bir oy birligi saglayan görüse karsi tepki gösterme durumunda kalmaktadirlar. Modern kitle partilerinin kontrol altinda tuttuklari iletisim agi kitle iletisim araçlari sebekesi ile kolayca rekabet edemez. Bu nedenle partiler ulusal platformda kendilerine yer bulabilmek için kismen iletisim araçlari kurumlarinin belirledigi kosullar çerçevesinde digerleriyle rekabet halinde bulunmak zorundadirlar. Örnegin Ingiltere' de özellikle televizyon konusunda son yirmi bes yilda bu duruma iliskin çesitli gelismeler görülmüstür. Kültür ve Toplumda Degismeler Iletisim kurumlarinin gelismesiyle kültür ve toplumsal yapinin bir ya da birden fazla biçimde etkilendigini fark etmek zor olmayacaktir. Eger bildiklerimizin içerigi bir seyler yapis tarzimiz zamani kullanisimiz ve toplum-da temel olan etkinliklerin düzenlenisi kismen iletisim araçlarina bagimli ise karsilikli birbirine bagimlilik olgusu apaçiktir. Kitle iletisim araçlarinin bireyler kurumlar ile toplum ve kültür için önemli sonuçlari oldugunu çok açikça ortaya koymaktadir. Çok kesin nedensel baglantilari gösteremememiz ya da gelecekle ilgili güvenilir öngörülerde bulunamayasimiz vardigimiz bu sonucu ortadan kaldiramaz. Kitle iletisim araçlarinin gücü daha farklidir. Iletisim araçlarini yöneten onlara sahip olan ya da denetleyenlerin veya bir iletide bulunmak için onlari kanal olarak kullananlarin amaçlarinin gerçeklesip gerçeklesmediklerine bakilir. Kitle iletisim araçlarinin tarihi politik ve ekonomik güç pesinde kosanlarin bunu degerli bir mülk olarak gördüklerini göstermektedir. Denet kitle iletisim araçlari üzerinde bazi önemli olanaklar saglar. 4/5

5 Birincisi iletisim araçlari dikkatleri belirli sorunlara çözümlere ya da insanlara çekip yönlendirerek güç sahibi olanlari kayirip buna bagli olarak ta rakip birey ya da gruplara yönelmesini önlerler. Ikinci olarak kitle iletisim araçlari statü saglar mesrutiyeti güçlendirir. Üçüncü olarak iletisim araçlari belirli kosullarda inandirma ve seferber etmenin bir kanali olabilir. Dördüncü olarak kitle iletisim araçlari belirli türden kamularin olusmasina ve varliklarini sürdürmesine yardimci olabilir. Besincisi iletisim araçlari psisik ödül ve tatminlerin sunulmasinda araç olabilir. Rahatlatir eglendirir ve gururlari oksayabilir. Genelde kitle iletisim araçlari toplumda bir iletisim araci olarak aldiklarini geri vermektedirler. Kaynak Site: Ismail KIRBAS ile Web Sitesi Tasarimi Belge Adresi: 5/5