LİDERLİK ve LİDERLİK TEORİLERİ İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. MUSTAFA ÖZGÜN ATALAY

Transkript

1 LİDERLİK ve LİDERLİK TEORİLERİ İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. MUSTAFA ÖZGÜN ATALAY

2 LİDERLİK Liderlik, kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. - Lider başkalarını etkilerken, etkileme gücünü bulunduğu mevkiden (pozisyondan) almamaktadır. Bu yöneticinin işidir (yasal güç uyma). - Liderliğin esası başkalarına ilham vererek, onları heyecanlandırarak, kalplerine ve akıllarına hitap ederek insanları etkileyebilmekten geçmektedir (etkileyebilme gücü benimseme). - Liderin insanları etkilemek için mevkiye ihtiyacı bulunmamaktadır. O iletişim özellikleri sayesinde insanları mevkiye gerek kalmaksızın etkileyebilmektedir.

3 LİDERLİKLE İLGİLİ ÖNEMLİ OLAN ÜÇ HATIRLATMA 1. Liderlik her yerde görülebilir, sadece işletmelerde olması şart değildir: Steve JOBS (işletme lideri), Mustafa Kemal ATATÜRK (siyasi lider), kâr amaçlı olmayan kuruluşlarda faaliyet gösteren arkadaşlarınız (TEMA, LÖSEV) lider olabilirler. 2. Liderlik için resmi (makam) yetkisine sahip olmaya gerek yoktur: Hiçbir yetkisi olmadığı halde kitleleri peşinden sürükleyen kişiler olabildiği gibi, yetkilerle kuşanmış olmasına rağmen insanları etkileyemeyen çokça insan vardır. 3. Lider ile yöneticilik aynı anlamı taşımamaktadır: Yönetici, işi doğru yapandır. Halihazırda olanı kurallarına göre oynayarak en iyiyi yapmaya çalışır. Lider ise, doğru işi yapandır. Yaratıcıdır, değiştiricidir, kuralları belirtir.

4

5 LİDERLİK TEORİLERİ Liderlik süreci kapsamında ele alınacak teorilerde lider şu faktörlerle etkileşim halindedir: Lider (kendisi), izleyiciler (etkileşim içine girdiği kişiler) ve koşullar (içinde bulunulan durum). Dolayısıyla liderlik süreci şu fonksiyonla ifade edilebilir: Liderlik = f (Lider, İzleyiciler, Koşullar). Liderlik teorileri iki şekilde sınıflandırılmaktadır: Evrensel Liderlik Teorileri ve Durumsallık/Koşul Bağımlılık Liderlik Teoriler Evrensel Liderlik Teorileri: Özellikler Teorisi, Liderlik Davranışı Yaklaşımı, X ve Y Teorileri Yaklaşımı ve Sistem 4 Yaklaşımı Durumsallık Liderlik Teorileri: Fiedler in Durumsallık Yaklaşımı ve Yol-Amaç Teorisi

6 ÖZELLİKLER TEORİSİ Liderlik konusunu açıklamak için geliştirilmiş ilk teoridir. Bu teori liderliğin üç boyutundan (lider, izleyiciler, durum) sadece lider değişkenini esas alarak liderliği anlatmaktadır. Bir başka ifadeyle, kişinin lider olarak kabul edilmesi ve grubu etkilemesinin nedeni bu kişilerin sahip olduğu özelliklerdir. Bu teoriye göre, liderin bir lider olarak kabul edilebilmesi için diğerlerinin sahip olmadığı bazı farklı kişilik özelliklerine sahip olması gerekir. Lider diğerlerinden ayrı bir kişiliğe sahiptir.

7

8 ÖZELLİKLER TEORİSİNE ELEŞTİRİLER İlk eleştiri, bu teorinin sadece lider değişkenini ele alarak inceleyen bir teori olmasına yöneliktir. Liderin etkileşime girdiği kişiler ve içinde bulunulan durumlar dikkate alınmamıştır. İkinci eleştiri, bazı kişilerin az sayıda özelliği olmasına rağmen lider olabildikleri, bazılarının ise bu özelliklerden fazlasına sahip olmasına rağmen lider olamadıkları tespit edilmiştir. Bu durum sadece lider değişkeninin kullanılmasının liderliği açıklamada bazı sakıncalarının olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla, bu teorinin yetersiz kalması üzerine davranışsal liderlik teorileri geliştirilmiştir.

9 DAVRANIŞSAL LİDERLİK TEORİLERİ Özellikler teorisi sadece lideri bir değişken olarak ele alırken; davranışsal liderlik teorilerinde ise lider ve izleyiciler bir değişken olarak ele alınmıştır. Davranışsal Liderlik Teorisi nin esası, liderleri başarılı ve etkin yapan hususun, liderin özellikleri ve izleyicileri ile olan iş ilişkileridir. İş ilişkilerinden kasıt şudur: Lider astlarına yetki devrediyor mu, devretmiyor mu? Onları nasıl kontrol ediyor? Astlarıyla nasıl ilişki kuruyor? Özellikler teorisinde bu sorulara cevap verilmemiştir. Yani izleyicilerle olan ilişkiler dikkate alınmamıştır.

10 OHIO STATE ÜNİVERSİTESİ LİDERLİK ÇALIŞMASI Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışması nda liderlik davranışlarını tanımlamada iki değişkenin önemli bir rol oynadığı belirtilmiştir. Bu faktörler; kişiyi dikkate alma ve insiyatif (işe ağırlık verme) olmaktadır. Kişiyi dikkate alma faktörü, kişilerarası ilişkilere dayanan faktördür. Bu faktör liderin izleyiciler üzerinde güven ve saygı yaratması, onlarla iyi ilişkiler geliştirmesi yönündeki davranışlarını ifade etmektedir. Kişiye ağırlık verilirse, çalışanların devamsızlığı ve işten çıkış oranları (işgören devir oranı) azalır. İnisiyatif (işe ağırlık verme) faktörü, işe ağırlık verme ile ilgili faktördür. Liderin gerçekleştirmek istediği işle ilgili grup üyelerini organize etme, onlara amaçlar belirleme, koordine etme ve denetleme gibi bazı faktörleri içerir. Daha çok iş üzerinedir. İşe ağırlık verilirse, performans ve verimlilik artar. NOT: Bu çalışma, hangi liderlik türünün daha iyi olup olmadığı yönünde bir açıklama yapmamaktadır.

11 UNIVERSITY OF MICHIGAN ÇALIŞMASI University of Michigan çalışmasında Ohio State University çalışmasının değişkenleri kullanılmıştır. Teorik açıklamaları tamamıyla aynıdır. Fakat ulaştığı bulgular bakımından önemli bir farklılık bulunmaktadır. University of Michigan çalışması ise kişiye yönelik liderlik davranışının işe yönelik davranış tarzından daha etkin olacağını savunmuştur. Ohio State University çalışmasında böyle bir net ayrım yoktu. Çünkü işe yönelik lider; verilen görevlerin yapılıp yapılmadığını inceler, yapılmadığını gördüğü takdirde mevkiye dayanan cezalandırma gücünü kullanır. Kişiye yönelik lider, çalışanları etkileyen, onlarla yakın ilişkiler geliştiren ve motivasyonlarını artıran liderdir. Dolayısıyla çalışanlar üzerinde kişiye yönelik lider daha verimli olabilmektedir.

12 BLAKE ve MOUTON UN YÖNETİM TARZI Ohio State ve Michigan University in bulguları ele alınarak bir matriks elde edilmiştir. 1.1 yönetimi tamamıyla başarısızdır. 1.9 yönetiminin önem verdiği konu astlarının hisleri ve memnun olmalarıdır. Fakat iş önemsenmemektedir. Verimlilik azdır. 9.1 yönetiminin önem verdiği konu ise iştir, fakat çalışanın hisleri önemsenmemektedir. 9.9 yönetimi hem işe hem de verimliliğe önem vermektedir. En ideal ve istenen yönetim tarzı budur. MATRİKSİ

13 MCGREGOR UN X VE Y TEORİSİ X Teorisi (-) İnsan çalışmayı sevmez ve işten mümkün olduğunda kaçmaya bakar. Çalışma kişiye yük gelir. İnsan sorumluluk yüklenmez, fazla istekli değildir ve güvenceyi her şeye tercih eder. İnsanlar çalıştırılmak için zorlanmalı ve yakından kontrol edilmelidir (insanların içsel motivasyonu yok). BAŞARI İÇİN OTORİTER, KONTROLCÜ LİDER GEREKLİDİR. Y Teorisi (+) Kişi için iş, oyun ve dinlenme gibi doğal bir şeydir. Kişi, sorumluluk üstlenmeyi kişisel gelişim olarak görür; dolayısıyla sorumluluk üstlenmeyi seve seve kabul eder. Çalıştırılmak için zorlanmasına gerek yoktur. İnsan gelişime açıktır, yeter ki ona uygun şartlar sunulabilsin. BAŞARI İÇİN KATILIMCI, DEMOKRATİK LİDER GEREKLİDİR.

14

15 DİĞER YÖNETİCİ TARZLARI SINIFLANDIRMALARI Demagog Lider: Korkutma, tehdit, göz dağı vererek ve öteki (SANAL düşman) yaratarak gerçeği manipüle eden ve mutlak itaat bekleyen bir lider tipidir. Yönetici Lider: Sadece kendini izleyen grubun çıkarlarını düşünen, başka grupların sorunları ile ilgilenmeyen veya umursamayan bir lider tipidir. Arabulucu Lider: İçinde bulunduğu grubun tümünün sorunları ile ilgilenen, bütünün çıkarlarını savunan lider tipidir. Hizmetkar Liderlik: Liderin ilk ve tek özelliği kendisini izleyenlere hizmet etmektir. Yıkıcı (Zehirleyici) Liderlik: Kendini izleyenleri küçük gören yada düşüren, onlara saygı göstermeyen, kendini beğenen NARSİST bir lider türünü ifade eder.

16 LİDERLİKTE DURUMSALLIK TEORİSİ Durumsallık teorileri, liderlik olayının oluştuğu koşullara göre ağırlık veren teorilerdir. Yani bu teori, değişik durumlara göre değişik liderlik tarzlarının gerektiğini savunmaktadır. Durumsallık teorisi bu özellğinden ötürü, tek ve en iyi liderlik tarzı bulunduğunu savunan diğer teorilerden farklılaşmaktadır. Örneğin, Michigan State of University Liderlik Teorisi en iyi liderlik tarzının kişiye yönelik liderlik tarzının olduğunu savunmaktaydı. Ama durumsallık teorisine göre kişiye yönelik ya da işe yönelik liderlik tarzlarından hangisinin verimli olacağı duruma göre değişmektedir.

17 FRED FIEDLER IN ETKİN LİDERLİK MODELİ Bu liderlik modelinde, liderlerin davranışlarının etkinliğini belirleyen üç önemli durumsal değişken vardır: 1-) Lider İzleyiciler arasındaki İlişkiler: İyi veya zayıf Lider, izleyiciler tarafından sevilip sayılıyor mu? Lidere güven ve bağlılık var mı? 2-) Başarılacak işin niteliği: Planlanmış yada planlanamayan Yapılması gereken işin önceden belirlenmiş metotlarla yapılıp yapılamayacağını belirtmektedir. Bazı işler rutindir, önceden planlanarak yapılabilir; bazı işler karmaşıktır, önceden planlanarak yapılması mümkün değildir. 3-) Liderin mevkiye dayanan otoritesinin derecesi: Fazla yada az yetki Liderin ödüllendirme, cezalandırma, işe son verme, terfi ettirme gibi yetkisi az mı çok mu?

18 GRUP LİDERİN NE YAPILMSAINI SÖYLEMESİNİ BEKLEMEKTEDİR KİŞİYE YÖNELİK

19 AMAÇ YOL TEORİSİ Amaç yol teorisinde liderin en önemli işi, izleyiciler için önemli sayılacak amaçlar belirlemek ve izleyicilerin bu amaçları gerçekleştirecekleri yolu bulmalarına yardım etmektir. Bu amaçların gerçekleşmesinde yöneticilerin liderlik davranışları önemlidir. Örneğin, başarmak istedikleri nitelikleri kendilerinde gören, sorumluluk almayı ve çalışmayı doğal olarak gören, kontrol edilmeyi sevmeyen izleyiciler, liderin otoriter tavrını daha az benimseyecektir. Bu izleyiciler daha çok demokratik bir lider talep etmektedirler. Örneğin, sorumluluk almayı sevmeyen, çalışmayı yük olarak gören izleyiciler, liderin etkili olabilmesi için daha çok otokratik bir lider olması gerekmektedir.

20 ETKİLEŞİMCİ, DÖNÜŞÜMCÜ ve KARİZMATİK LİDERLİK Etkileşimci Liderlik: Bu liderler, çalışanların amaçları ile işletmenin amaçları arasında bir bağlılık ve ilişki oluştururlar. Böylece, işletmesi için çalışan aynı zamanda kendi için de çalışmış hissetmektedir. Dönüştürücü Liderlik: Bu liderler, çalışanlarının kalplerini ve düşüncelerini etkileyerek; işletme amaçlarının çalışanların kişisel beklentilerinin önüne geçmesini sağlamaktadır. Karizmatik (Çekici) Liderlik: Liderin herhangi bir özelliği nedeniyle izleyicileri peşinden sürükleyebilmesidir. Örneğin; konuşması, ikna edebilmesi, ileri görüşlülüğü gibi

21 PAZARLAMA FONKSİYONU İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ ARŞ. GÖR. MUSTAFA ÖZGÜN ATALAY

22 PAZARLAMA ve PAZARLAMA İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Pazarlama: Müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını karşılamak üzere, işletme ve müşteriler arasında gerçekleşen değiş-tokuş işlemidir. Müşteriler, mal veya hizmet satın alarak kendi ihtiyacını karşılamakta İşletmeler, bunun karşılığı olarak değerli başka şeyleri (para, alacak senedi vb.) elde etmektedir. NOT: Pazarlama faaliyetinin en can alıcı noktası, müşterinin istek ve ihtiyacının karşılanmasıdır. NOT 2 : Pazarlama faaliyetleri işletme dışından işletme içine doğrudur. Yani, işletmeler ürettiğini satan değil; müşterilerin istek ve ihtiyaçlarına göre mal ve hizmet üreten yapılardır.

23 PAZARLAMA FAALİYETLERİ Pazarlama faaliyetleri sırasıyla altı basamakta gerçekleştirilmektedir: 1. Müşteri ihtiyaçları ortaya çıkarılır. 2. Müşteri ihtiyaçları belirtildikten sonra bu ihtiyaçları giderici mal ve hizmetler üretilir. 3. Üretilen mal ve hizmetler uygun bir şekilde fiyatlandırılır. 4. Fiyatlandırılan mal ve hizmetlerin dağıtımı gerçekleştirilir. 5. Mal ve hizmetlerin satış artırıcı teknikler ile piyasada tutulması sağlanır. 6. Satılan mallar, satış sonrası destek faaliyetleriyle müşteri memnuniyetini pekiştirir.

24 PAZARLAMAYA BAKIŞ AÇISININ TARİHSEL GELİŞİMİ 1. Üretim Anlayışı Dönemi: Bu dönemde işletmeler, ne üretirsem onu satarım düşüncesindedirler. Bu düşünceye sahip olmalarında, talebin arzdan fazla olması ve müşterilerin ürün ve hizmetlerden beklentilerinin düşük olması fikri yatmaktadır. 2. Satış Anlayışı Dönemi: Bu dönemde işletmeler üretmenin değil satmanın en büyük sorun olduğu düşüncesindedirler. Ne üretirsem onu satarım, yeterki satmasını bileyim mantığı ön plandadır. Bu dönemde işletmeler, reklamlara satışı gerçekleştirebilmek için önem vermiş ve reklamların sayısında patlamalar olmuştur.

25 PAZARLAMAYA BAKIŞ AÇISININ TARİHSEL GELİŞİMİ 3. Modern Pazarlama Anlayışı: Bu dönemde odak noktası müşterinin istek ve ihtiyaçlarını giderecek mal ve hizmetleri üretmektir. Yani işletmeler, ürettiğini satmaya değil; satılabildiklerini üretmeye başlamışlardır. 4. Sosyal Pazarlama Anlayışı: İşletmelerin, tüketici istek ve ihtiyaçlarını giderirken topluma karşı saygılı olması gerektiğini vurgulayan pazarlama türüdür. Örneğin; meşrubat üreticisi firmanın kimyasal atıkları göle, denize boşaltmamaları

26 Pazarlamanın Faydaları 1. Yer Faydası: Bir ürünün bol olduğu yerden, kıt olduğu yere getirilmesi, taşınması ve tüketicilerle buluşturulması yer faydasına örnektir. Örneğin, Mersin de üretilen muzun; muz üretimi yapılmayan Karadeniz, Doğu Anadolu bölgelerinde pazarlanması 2. Zaman Faydası: Bir ürünün üretiminin bol olduğu zamanda saklanıp, kıt olduğu zamanda tüketicilerle buluşturulması zaman faydasına örnektir. Örneğin, buğdayın yaz zamanı stoklanarak her mevsimde pazarlanabilmesi 3. Mülkiyet Faydası: Bu işlem değiş-tokuştan kaynaklanan faydadır. Tüketiciler tükettiği mal ya da hizmetten fayda sağlamaktadır. İşletmeler de bunun karşılığında değerli kıymetler (para, alacak senedi vs.) almaktadırlar.