LİDERLİK VE KURAMLARI Mustafa Yılmaz SOSYAL PSİKOLOJİ

Transkript

1 LİDERLİK VE KURAMLARI Mustafa Yılmaz SOSYAL PSİKOLOJİ

2 Neler Öğreneceğiz? Liderlik Kavramı Yönetici Lider Farkı Liderlikle İlgili Yaklaşımlar Özellik Yaklaşımları Davranışsal Yaklaşımlar Michigan State Ve Ohio State Üniversitesi Çalışmaları Blake Ve Mouton un Yönetim Biçim Ölçeği D.Mc Gregor un X Ve Y Kuramları Durumsal Liderlik Modelleri Friedler in Durumsallık Modeli Yol Amaç Modeli Vroom- Yettom- Jago Modeli Yeni Liderlik Yaklaşımları Dönüşümsel Liderlik Karizmatik Liderlik Liderlikte Atıf Kavramı Pozitif Bir Liderlik Anlayışı: Otantik Liderlik

3 Liderlik Kavramı Liderlik bir sanattır. Diğer sanat dallarında olduğu gibi deneyim, zeka ve eğitim üstünlüğü liderlik için genel niteliklerdir. Liderlik bireyleri örgüt amaç ve hedeflere ulaştıracak şekilde onları eş güdümleme sanatıdır.

4 Liderlik Kavramı Liderlik, bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirme bilgi ve yeteneklerinin toplamıdır.

5 Liderlik Kavramı Lider mensup olduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçların gerçekleşmesinde gruba en etkili biçimde yön verebilen kişidir.

6 Liderlik Kavramı Herhangi bir durumda; Hedefe ulaşmak için Kişinin, grubun faaliyetlerini etkileme, yönlendirme, kontrol etme Grup üyelerini bir araya getirme Grubun devamlılığını sağlama süreci

7 Neden Lidere İhtiyaç Var? Bir işletmede bir lidere ihtiyaç duyma nedenleri; Grubun yeni durumlara uyabilmesi Grubun amacını gerçekleştirebilmesi Grup üyelerinin tatmin olabilmesi Grubun kendi bütünlüğünü koruyabilmesi Grup içindeki iş bölümünün rolleri farklılaştırması ile grubu motive etmesi Grup çalışması ile amaca daha kolay ulaşılmasının sağlanması Grupta Lider rolünü üstlenen kişi grup yapısını korumalı ve hedefe ulaşmada katkıda bulunması

8 Yönetici Lider Farkı YÖNETİCİLİK, yönetim tanımında belirlenen görevlerin etkili bir biçimde yerine getirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu anlamda; Yöneticilik, başkaları adına yapılan, önceden belirlenen amaçları gerçekleştirmek için uğraşılan bir işuğraşıdır.

9 Yöneticilik için eğitim, deneyim ve sürekli kendini yenilemeye ihtiyaç vardır. Liderlik ise, bir yönetim SANATI

10 Yönetici, insanları etkilerken gücünü formal yollarla elde eden kişidir. Liderlik ise bireylerin sosyal etkileme gücüyle (zeka, yetenek, beden ve sözel iletişim becerileri, önseziler gibi) oluşur. Lider formal olabileceği gibi bir grubun başı ya da grubun ihtiyacı olduğunda ya da bir kriz döneminde ortaya çıkabilir.

11 Herkes yönetici olabilir, ama herkes lider olamaz, ancak yöneticinin iyi bir lider de olması başarısında önemli bir rol oynar

12 LİDERLİKLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR Liderlik teorilerini 4 bölümde inceleyeceğiz; Özellik Yaklaşımları Davranışçı Liderlik Yaklaşımları Durumsal Liderlik Modelleri Yeni Liderlik Yaklaşımları

13 Özellik Yaklaşımları Özellikler Teorisi Büyük Adam teorisi diye de adlandırılır Liderlik çalışmalarının ilk dönemlerinde kişilik psikolojisi olarak ortaya çıkmıştır Liderin sahip olması gereken özellikleri belirleyip liderleri tanımlamıştır Bu teoriye göre Lider olunmaz, Lider doğulur Lider kişi; fiziksel, zihinsel, kişilik ve sosyo- ekonomik özellikleri ile gruptan farklıdır Teori, sadece Lideri incelemiş ancak onu takip eden grup üyelerini teması içine almamıştır.

14 Fiziksel Özellikler; Aileden kalıtımsal olarak geçer Başkalarına güven verici görünüm, boy, yakışıklılık ve cinsiyet Irk, olgunluk ve enerjik olma Zihinsel Özellikler; Lideri üstün gösterir Karmaşık işlerle ve problemlerle uğraşma, kuvvetli insan ilişkileri Güzel konuşma ve zekayı kullanma Kişilik Özellikleri; Başarıda önemli rol oynar Duygusal açıdan soğukkanlı, zorluklara karşı dayanıklı olma Düşmanca duyguları saklayabilme, kararlılık ve güven duygularını gösterebilme Sosyo-Ekonomik Özellikler; Liderin seçimi yalnız psikolojik temellere dayalı olarak değil, aynı zamanda sosyo-ekonomik niteliklere de bağlıdır. Sosyo-ekonomik nitelikler bir kişinin liderlik gücünü arttırır, ancak tek başına lider olmasını sağlamaz.

15 Davranışçı Liderlik Yaklaşımları Davranışçı Liderlik Teorileri; Lider kimdir? Lider ne yapar? Lider, çevredekilere, özellikle izleyicilerine nasıl davranır? Çevresindekilerle ilişkileri, iletişimi ve birlikte çalışma alışkanlıkları nasıldır? Davranışçı Liderlik Teorileri tüm bu sorulara yanıt arayan teorilerdir

16 Michigan State Üniversitesi Çalışmaları 1947 de Rensis Likert başkanlığında Michigan Üniversitesinde yapıldı Birbiri ile ilgi olan ve Örgütsel etkinliği artmasına neden olan Liderlik özelliklerini inceledi Grup üyelerinin tatmini ve grup verimliliğinin arttırılmasında liderin önemi belirlemeyi amaçlandı Sonuçta 2 lider davranışı belirlenmiştir; Kişiye yönelik ve İşe yönelik davranışlar Kişiye yönelik Liderde; İş görenlerin kişisel ihtiyaçlarının karşılanması Çalışma koşullarının iyileştirilmesi İşe yönelik Liderde; Grup üyelerinin çalışmalarını yakından kontrol edilmesi Otoritenin kullanılması Grubu belirlenmiş ilke ve normlara göre yönetmesi

17 Michigan Üniversitesi Çalışması Araştırma Sonucu Kişiye yönelik liderler; 1. Etkin lider davranışı gösterir 2. Astların iş tatmini arttırır 3. Performansı olumlu yönde etkiler

18 Ohio State Üniversitesi Çalışmaları 1945 te Ralph Stogdill başkanlığında Ohio State Üniversitesinde oldu Lider Davranışı Tanımlama Anketi (LBDQ) sonuçlarının analiz edilmesiyle oldu Analizlerde Liderlik, 2 farklı boyutta incelendi; İnisiyatif ve Anlayış özellikleri incelendi.

19 Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışması Liderlik Boyutları İnsiyatif Planlama ve örgütleme Karar verme Koordine etme Problem çözme İletişim sürecini belirleme Yöneltme, talimat verme Anlayış İş tatminine önem verme Arkadaşça davranma Duygu düşünceleri anlama Danışarak karar verme Destek olma İletişim kurma Baskıcı davranma

20 Blake ve Mouton un Yönetim Biçim Ölçeği Robert Blake ve Jane Mouton tarafından geliştirildi Liderlik 2 ana boyutta incelenmiştir; Üretime önem veren Lider Kişiler arasındaki ilişkilere yönelen Lider Bleke ve Mouton bu matris sayesinde 81 farklı liderlik tarzını ortaya çıkarmıştır

21

22 (1,1) Başarısız Yönetim Bu tarz liderde ne iş ne insan ilişkileri önemlidir Örgüt iş gören hedefleri arası uyumsuzluk İş görenler kendi haline bırakılır Önemli olan İşlerin yapılması değil nasıl yapılması gerektiğidir İletişim yukarıdan aşağı doğru tek yönlüdür (9,1) Otorite İtaat Bu tarz lider, işin zamanında ve eksiksiz bitmesini ister İnsan faktörleri dikkate alınmaz İletişim yukarıdan aşağı doğru tek yönlüdür (1,9) Klüp Yönetimi Gruptaki kişilerin ihtiyaçları önemlidir Dostça bir ortam hakimdir Yapılacak işe yeterince önem verilmez Hedefler açık şekilde belirlenmez

23 (9,9) Takım Yönetimi Hem işe hem işi yapana yeterince önem verilir Örgütün hedefleri ile kişisel ihtiyaçlar arası uyumsuzluk yoktur Yeterince fırsatta insanlar yaratıcılıklarını gösterebilir İki yönlü ve açık bir iletişim vardır Bu tarz başarılı bir liderlik için doğru matris noktası olduğu kabul edilir (5,5) Orta Yol Görevin gerekleri ile iş gören ihtiyaçları arasında ters orantı var Kullanılan yöntem, varolan durumu muhafaza etme yöntemidir Hem biçimsel hem biçimsel olmayan iletişim sistemleri kullanılır Yenilik ve değişikliklere açık değildir

24 McGregor un X ve Y Kuramları McGregor un X ve Y Teorileri Açısından Liderlik; X teorisine göre; Ortalama özellikteki bir insan çalışmayı sevmez işten kaçar Sorumluluk almayı sevmez Çalışmalar için zorlanmaları gereklidir Y Teorisine göre; İnsanlar kendilerini kontrol ederek çalışır Her insan potansiyelini geliştirip aldığı sorumlulukları çoğaltır Yönetici, iş görenlere yaratıcı ve kendilerini gelişitirici bir ortam sağlar McGregor un X teorisine sahip olan lider Otoriter ve Mücadeleci Y teorisine sahip olan lider ise Katılımcı ve Demokratik

25 DURUMSAL LİDERLİK MODELLERİ Durumsallık kuramları liderlik biçiminin, özel bir durumun gereklerine göre biçimlenmesi ve çeşitlenmesi gerektiğini, bu nedenle tek bir yaklaşımın bütün koşullar için geçerli olmayacağını belirtir. Liderler davranışlarını, değişen koşullara göre ayarlamalıdır. Durumsallık teorisi en uygun liderlik davranışının koşullara ve durumlara göre değişeceğini söylemektedir. Bazı durumsal liderlik modelleri; Fiedler in Durumsallık Modeli House un Yol Amaç Modeli Vroom-Yetton-Jago Modeli

26 Fiedler in Durumsallık Modeli Fiedler, liderin ortaya çıktığı durumlar üzerinde kurduğu modelinde, lider ve grup arasındaki ilişkiler, grubun liderin yeteneklerine güven derecesi, astların yaptıkları işin doğası (zor,çeşitli, tekdüze vb.) ve lidere ne derecede otorite verildiği gibi etmenler üzerinde durmaktadır. Kuram liderlik biçimleri ile durumun istekleri arasında eleştirme yapılması ve uyumun sağlanması durumunda grup etkinliğinin artacağını varsaymaktadır.

27 Liderlerin davranışlarının etkinliğini belirleyen üç önemli durumsal değişken vardır. Bunlar: Lider ile izleyiciler (üyeler) arasındaki ilişkiler (leader-member relations), Başarılacak işin niteliği (task structure) Liderin mevkiye dayanan otoritesinin derecesi (position power)

28 Lider-Üye İlişkileri: Lider ve astları arasındaki karşılıklı ilişkileri ifade eder. Lider ve astlar arasında karşılıklı sevgi, saygı, güven varsa bunlar iyi ilişkilerin işaretidir. Görev Yapısı: Yapılacak işin iyi tanımlanmış ve nasıl yapılacağının belirli olmasını ya da tam tersi belirsizliğin hüküm sürdüğü durumları açıklar. İşin yapısının belirliğinin yüksek olduğu durumlar, planlı ve önceden bilinen iş ortamlarını açıklarken, işin yapısının belirliliğinin düşük olduğu durumlar değişimi ve karışıklığı açıklar. Liderlerin Mevkii Gücü: Liderlerin sahip olduğu liderlik gücünün tabiatında var olduğunu ifade eder. Diğer bir anlamda, liderin üyeler tarafından lider olarak kabul edilmesi gerekir. Eğer lider, yeteri kadar astları yönlendirebiliyorsa, gerektiğinde ödüllendirip, cezalandırabiliyorsa liderin mevkii gücü yüksek ve uygundur. Eğer bütün bu özelliklere sahip değilse, liderin kontrolü dışında pek çok karar alınıyorsa liderin gücü zayıf demektir.

29 House un Yol- Amaç Modeli Yol-amaç modeli, 1970 li yıllarda Martin Evans ve Robert House tarafından geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Liderlikte yol-amaç modeli liderin belirli özelliklerinden çok, liderin davranışları ve durumları üzerinde durur. Araştırmacılar, liderlerin örgütte iki önemli fonksiyona sahip bulunduklarını ileri sürmektedirler. Bunlar; 1. Örgütsel amaçları belirleme ve böylece astlara hangi davranışlarının ödüllendirileceğini bildirme durumudur. 2. Arzulanan davranışlar doğrultusunda astları destekleyerek, onların amaçlara ulaşmasını sağlamak ve sonucunda da ödülleri arttırmaktır. Liderin davranışının astlarca kabul edilmesi, ancak bu davranışın derhal tatmin edici olmasına ve onların gelecekte erişebilecekleri bir tatmin için araç olabilme koşuluna bağlıdır. Ayrıca, bir liderin davranışı başarılı bir görev yapıldığı, bir ihtiyaç tatmin edildiği, başarılı bir iş için gerekli olan faaliyetler desteklendiği ölçüde güdüleyici olmaktadır.

30 Yol-amaç modeli, liderin farklı durumlarda farklı davranış görüntüleri göstereceğini ileri sürerek, dört liderlik davranışı belirler: Bunlar; yönlendirici, destekleyici, katılımcı ve başarıya yönelik lider tipleridir. 1. Yönlendirici Lider; astlardan beklentilerinin neler olduğunu açıklar, görevleri nasıl başaracakları konusunda rehberlik eder, iş programları ve astlara başarı standartlarının tanımını yapar. 2. Destekleyici Lider; astlara arkadaşça davranarak onların statülerine ilgi gösterir. Astların kendilerini iyi hissetmelerini sağlar. 3. Katılımcı Lider; kararları vermeden önce astların fikirlerine başvurur. Onların istek ve düşüncelerini dikkate alır. 4. Başarıya Yönelik Lider; amaçlara ulaşmada astlardan yüksek performans bekleyen, bu performansı göstermeleri için de gereken desteği sağlayan bir liderlik tipidir.

31 Vroom-Yetton-Jago Modeli Liderlikte 3. tip durumsallık modeli Vroom-Yetton-Jago modelidir. İlk olarak, Victor Vroom ve Philip Yetton tarafından öne sürülmüş, son yıllarda da Arthur G. Jago tarafından yaygınlaştırılmıştır. Bu model de, yol-amaç modeli gibi belirlenen bir durumdaki liderlik modelini tanımlamaya çalışır. Vroom ve Yetton katılımcı karar vermeyle ilgili beş düzey tanımlamaktadır. En otokratik liderlikten, en katılımcı liderliğe kadar bu beş düzey şu şekilde sıralanmaktadır.

32 1.Otoriter Lider (1) Lider, kendisine verilen uygun bilgileri kullanarak, sorunu çözer ya da kararı verir. 2.Otoriter Lider (2) Lider, gerekli bilgileri astlarından alarak, sorunun çözümüne kendisi karar verir. Astların oynadığı rol, kararın verilmesi için gereken bilgiyi sunmaktır.

33 3. Danışan Lider (1) Lider sorunu, astları bir grup olarak bir araya toplamaksızın, konuyla ilgili fikirlerini alarak bireysel olarak paylaşır. Sonra astların etkisini yansıtsın ya da yansıtmasın, kararı kendisi verir. 4. Danışan Lider (2) Lider sorunu, bir grup olarak astlarıyla paylaşır onların toplu fikirlerini öğrenir. Sonra astların etkisini yansıtsın ya da yansıtmasın kararı kendisi verir. 5. Katılımcı Lider Lider sorunu bir grup olarak astlarıyla paylaşır. Burada liderin rolü başkanlık yapmaktır. Lider kendi çözümünü ya da önerisini kabul etmesi için gruba baskıda bulunmaz. Amaç grubun da desteklediği en uygun çözüme ulaşmaktır.

34 YENİ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Küreselleşme ve rekabet, toplumsal ve kurumsal süreçlerdeki gelişmeler liderlik alanında da yeni yaklaşımların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Değişen insan sermaye ve bilgi yönetimi ile birlikte liderlerin de yeni bilgi, yetenek, vizyon, strateji geliştirmeleri ya da lider olabilmeleri için daha üst düzey bilgi ve becerilere sahip olmaları gerekmektedir. Yeni liderlik yaklaşımlarından Dönüşümsel Liderlik ve Karizmatik Liderlik konularını ele alacağız.

35 Dönüşümsel Liderlik Dönüşümcü liderlik anlayışına göre, lider izleyicilerin ihtiyaçlarını, değer yargılarını değiştiren kişidir. Dönüşümcü lider organizasyonları, değişim ve yenilenmeyi gerçekleştirerek üstün performansa ulaştıran kişidir. Bu da liderin vizyon sahibi olması ve vizyonu izleyicilere kabul ettirmesi ile mümkündür. Yani vizyon örgütsel yaşamı 'anlamlı' hale getirir, çalışanların heyecanını körükler.

36 Dönüşümsel liderlik biçiminde lider, karizma, geleceği görmek, empati yapabilmek gibi özelliklere sahiptir. Bir karizmatik lider,grup üyelerince olağanüstü özellikleri olduğu şeklinde algılanır. Liderin grup üyelerinde yarattığı sadakat ve heves onların esin yeteneğini geliştirir. Lider davranışı, astlar için bir örnek oluşturur. İzleyicilerin 'kendilerini adama' düzeylerini yükseltir. İşlerin devamlılığına önem veren geleneksel liderler (transactional), geçmişle bugünü bağdaştırarak, geçmişteki olumlu ve yararlı gelenekleri sürdürmek, bunları gelecekteki nesillere bırakmak açısından katkıda bulunurken, dönüşümsel liderler, bugün ile geleceği bağdaştırmaya çalışıp, yenilikçi ve yaratıcı etkinlikleri özendirerek, grup ve örgüt başarısını artırıcı bir rol oynarlar.

37 Karizmatik Lider Karizma, bilindiği üzere çekiciliği (attractiveness) ifade etmektir. Bir kişinin sahip olduğu karizmanın, başkalarını etkilemede önemli bir rol oynadığına daha önce işaret etmiştik. Karizmatik lider, sahip olduğu karizma oluşturan özellikleri ile başkalarını, kendi istediği yönde davranmaya sevk edebilen kişidir. Karizmatik lider izleyicilerini üstün performansa sevk eden kişidir.

38 Karizmatik liderler, takipçileriyle aralarında duygusal bağlar kurarak, onları umulmadık hedeflere doğru yönlendirebilirler. Dönüşümsel liderlikte olduğu gibi, burada da astların, örgütün amaçları ve misyonuyla ilgileri, kendi amaçlarının üzerindedir. Karizmatik liderler, astların sadakatini kazanırlar ve onlara örnek teşkil ederler. Karizmatik liderliği, dönüştürücü liderlikten ayıran en önemli özellik, karizmatik liderliğin her zaman yeniliğe ve değişime odaklanmamasıdır.

39 Karizmatik liderler, örgütlerinin geleceğini bugünden çok farklı görürler. Geleceği yakalayabilmek için, astları güçlendirerek ve geliştirerek sorumluluk almalarını sağlarlar. Astlarla aralarında çok güçlü bir bağ kurarlar ve güven ortamı yaratırlar. Kendilerini ve fikirlerini tanıtmak için tüm iletişim kanallarını kullanırlar; astları için hem fikirleri, hem de davranışlarıyla model oluştururlar.

40 KAYNAK:

41 LİDERLİKTE ATIF KAVRAMI Atıfta bulunulan kişinin davranışları ve etkileyen faktörlerin ayırt edici özellikleri olup olmadığını kıyaslanması Kişinin her hangi bir davranışı ve sonuçları gözlemlenmesi Bu davranışın bir liderlik davranışı olup olmadığı saptanması Bu davranış Liderlik davranışı olarak algılanıyorsa ve tutarlılık gösteriyorsa kişi LİDER olarak tanımlanabilir Lider bu teori yardımı ile, izleyicilerine ne şekilde davranacağını ve nasıl yönlendireceğini çözebilir Atıf Teorisi; Kişinin içsel özelliklerini kontrol etmesi Kişinin çevre faktörlerinden ne kadar etkilendiğini kontrol etmesi

42 POZİTİF BİR LİDERLİK ANLAYIŞI: OTANTİK LİDERLİK Otantiklik; kendi kendini bilmek, kendini doğru olarak ifade edebilmektir. Otantikliğin özü insanın kendini bilmesi, kabul etmesi ve kendine karşı daima net doğru olabilmesidir. Başka bir değişle «Birey; kendi öz değerlerine, kişiliğine, tercihlerine ve duygularına bağlı olduğu ölçüde otantiktir». Otantik, orijinal taklit olmayan anlamına gelir. Bu bağlamda otantik lider; «Kendi düşünceleri, davranışları ve diğerleri tarafından nasıl algılandıklarının farkında olan, kendilerinin ve diğerlerinin değerleri, ahlaki bakış açıları, bilgileri ve güçlü yönlerini bilen; içinde bulundukları-çalıştıkları ortamı tanıyan, kendine güvenen, umudu olan, iyimser, sorunların çabuk üstesinden gelebilen ve ahlaklı bireyler»dir.

43 Otantik liderlerin özellikleri özetle şu şekilde sıralanabilir; Topluma hizmet vermeyi ilke edinirler. Kimseyi taklit etmezler kendilerine özgüdürler. Kişisel çıkarlardan çok toplum çıkarlarını düşünürler. Statü onlar için çok önemli değildir. Otantik liderlik özelliği doğuştan değildir, sonradan geliştirmişlerdir. Güçlü bir kurum kültürü ve sosyal kültürlerde nasıl kabul edileceklerini ve köklü bir değişim için hangi kültürden yararlanacaklarını bilirler. Akıllarını kullanırlar ancak vicdan duyguları da davranışlarında baskın rol oynar.

44 KAYNAKÇA Kaynak: Kaynak: Kaynak: Kaynak: Kaynak:

45 Zihin, Kalp ve Ruh Bütünlüğünde Bireysel ve Toplumsal Gelişim TEŞEKKÜRLER