ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI

Transkript

1 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI İLKOKUL VE ORTAOKULLARDA YAŞANAN SANAL ZORBALIK VE BUNLARIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Tezsiz Yüksek Lisans Projesi Semra APAKKAN Danışman Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ Samsun 2016

2 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ BİLİM DALI İLKOKUL VE ORTAOKULLARDA YAŞANAN SANAL ZORBALIK VE BUNLARIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Tezsiz Yüksek Lisans Projesi Semra APAKKAN Danışman Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ Samsun 2016

3 BİLİMSEL ETİK BİLDİRİMİ Hazırladığım Yüksek Lisans Proje çalışmasının bütün aşamalarında bilimsel etiğe ve akademik kurallara riayet ettiğimi, çalışmada doğrudan veya dolaylı olarak kullandığım her alıntıya kaynak gösterdiğimi ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, yazımda enstitü yazım kılavuzuna uygun davranıldığını taahhüt ederim Semra APAKKAN EŞ 2

4 ÖZET İLKOKUL VE ORTAOKULLARDA YAŞANAN SANAL ZORBALIK VE BUNLARIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Bu çalışmanın amacı, ilkokul ve ortaokullarda sanal zorbalık durumlarını değişik etkenler yönünden incelmek ve bu zorbalığı aşmada rehberlik hizmetlerinin önleyici çalışmaları ortaya çıkarmaktır. Günümüzün en büyük sorunlarından bir tanesi sanal zorbalık olduğu tartışmasızdır. Teknolojinin, internet kullanımının ve iletişim ağının genişlemesi kötü amaç taşıyan insanlara büyük alanlar sağlamaktadır. İnternet üzerinden insanlara tuzaklar kurulmaktadır. Her zorbalık sonucunda mağduriyetler ortaya çıkmaktadır. Cep telefonu, bilgisayar, tablet gibi araçlarla siber zorbalık çağımızda çok büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Özellikle akran grupları arasında ve okullarda son yıllarda sanal ve siber zorbalık oranı çok artış göstermektedir. Bu araştırma, nicel araştırma yöntemleri kullanılarak yapılandırılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Ankara ili Yenimahalle ilçesinde eğitim öğretim yılı içinde ilköğretim ve ortaöğretim okullarındaki öğrenciler oluşturmaktadır. Bunlar arasından amaçlı örneklem yoluyla seçilen 116 öğrenci çalışma grubunu oluşturmuştur. Araştırmada tarama mopdeli kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara bakıldığında, öğrencilerin büyük bir çoğunlu siber zorbalıkla karşılaşmadıklarını ifade etmişlerdir. Öğrencilerin yaşadıkları siber zorbalık durumları cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ailenin gelir düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin anne ve babanın eğitim düzeyi değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Buna karşın, öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ve internete girme sıklıklarına göre anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ve internette ziyaret edilen siteler değişkeninin arasında anlamlı bir fark görülmemiştir. Anahtar Kelimeler: Siber, Siber zorbalık, Sanal zorbalık i

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i İÇİNDEKİLER... ii TABLOLAR LİSTESİ... iv 1. BÖLÜM... 1 GİRİŞ Araştırmanın Problem Durumu Araştırmanın Amacı Araştırmanın Önemi Sayıltılar Sınırlılıklar Tanımlar BÖLÜM... 4 KURAMSAL ÇERÇEVE Error! Bookmark not defined Siber Zorbalık Siber Zorbalık Türleri Siber Zorbalık Araçları Siber Zorbalık Nedenleri Siber Zorbalığın Yaygınlığı Siber Zorbalığın Psikolojik Sonuçları Siber Zorbalıkla Başa Çıkma Stratejileri İlgili Araştırmalar BÖLÜM YÖNTEM Araştırmanın Modeli Çalışma Grubu ve Örneklem ii

6 3.3. Veri Toplama Aracı Verilerin Toplanması Verilerin Analizi BÖLÜM BULGULAR Demografik Özelliklere Ait Bulgular Siber Zorbalık Ölçeği Maddelerine Ait Bulgular BÖLÜM SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç Öneriler KAYNAKÇA EKLER ÖZGEÇMİŞ iii

7 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.Cinsiyet Tablo 2.Ailenin sosyo- ekonomik düzeyi Tablo 3.Annenizin eğitim durumu Tablo 4.Babanızın eğitim durumu Tablo 5.İnternete ne kadar sıklıkla giriyorsunuz? Tablo 6.İnternete girdiğinizde sıklıkla ziyaret ettiğiniz siteler Soru maddelerine ait tanımlayıcı istatistikler Tablo 7.İnternette başkasının adını kullanarak hesabı (MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) açarım Tablo 8. Facebook, Twitter gibi sitelerde gizlice başkalarının adını kullanarak hesap açarım Tablo 9. İnternette arkadaşlarımın ya da başka öğrencilerin öğrencisel bilgilerini kullanırım Tablo 10.İnternette başka öğrencilere virüslü mesaj ( ) gönderirim Tablo 11.Arkadaşlarımın haberi olmadan internette onların şifrelerini kullanırım. 24 Tablo 12. İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice (MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) adreslerine girmeye çalışırım Tablo 13. İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice onların oyunlarına girmeye çalışırım Tablo 14. İnternette başka öğrencilere onları tehdit eden mesajlar gönderirim Tablo 15. İnternette başka öğrencilere ya da arkadaşlarıma onların hoşlanmayacağı mesajlar gönderirim Tablo 16. İnternette başka öğrencilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını onların iznini almadan değişik sitelerde yayınlarım Tablo 17. İnternette başka öğrencilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını onların iznini almadan mesaj ( ) ile diğer öğrencilere gönderirim Tablo 18. İnternette başka öğrencilerle ya da arkadaşlarımla ilgili onların hoşlanmayacağı haberler yayınlarım Tablo 19. İnternette başka öğrencilerle ya da arkadaşlarımla ilgili gerçek olmayan söylentiler yayarım Tablo 20. İnternette başka öğrencilere ya da arkadaşlarıma hakaret eden mesajlar gönderirim iv

8 Tablo 21. İnternette başka öğrencilerle ya da arkadaşlarımla alay ederim Tablo 22. İnternette arkadaşlarıma ya da başkalarına hoşlanmayacakları kötü isim ya da lakap takarım Tablo 23. Bir insanın yüzüne asla söyleyemeyeceğim şeyleri internette ya da cep telefonunda rahatlıkla söylerim Tablo 24. Cep telefonundan başka kişilerin fotoğraflarını onların iznini almadan diğer öğrencilere gönderirim Tablo 25.Cep telefonundan başka kişilere onların hoşlanmayacağı mesajlar gönderirim Tablo 26. Cep telefonunu kullanarak başka öğrencilerle ilgili gerçek olmayan söylentiler yayarım Tablo 27. Cep telefonundan başka kişilere hakaret eden mesajlar gönderirim Tablo 28. Cep telefonunu kullanarak başka öğrencilerle alay ederim Tablo 29. Telefonla başkalarını arayarak onları rahatsız ederim Tablo 30. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin cinsiyete göre t-testi sonuçları Tablo 31. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyi ve ailenin sosyoekonomik düzeyinin betimsel istatistikleri Tablo 32. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ailenin sosyoekonomik düzeylerine göre Anova sonuçları Tablo 33. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ve annenin eğitim durumunun betimsel istatistikleri Tablo 34. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin annenin eğitim durumuna göre Anova sonuçları Tablo 35. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyi ve babanın eğitim durumunun betimsel istatistikleri Tablo 36. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin babanın eğitim durumuna göre Anova sonuçları Tablo 37. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ve internete girme sıklıklarının betimsel istatistikleri Tablo 38. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin internete girme sıklıklarına göre Anova sonuçları Tablo 39. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ve internette ziyaret edilen siteler değişkeninin betimsel istatistikleri Tablo 40. Öğrencilerde siber zorbalık davranışlarının yaşanma düzeyinin ve internette ziyaret edilen siteler değişkeninin Anova sonuçları v

9 vi

10 1. BÖLÜM GİRİŞ Araştırmanın bu bölümünde problemin durumu, araştırmanın amacı ve önemi, sayıltılar, kapsam ve sınırlılıklar ile tanımlar başlıklarına yer verilmiştir Araştırmanın Problem Durumu İletişim insanlığın var olduğu ilk günden bu yana var olan bir etkileşimdir ve insanlar iletişim içinde olabilmek için geçmişten günümüze çok çeşitli yöntemlere başvurmuştur. Teknolojinin hızla geliştiği günümüzde ise en çok kullanılan iletişim araçlarından biri de internettir. Teknolojik gelişmeler günümüzde internet tabanlı yeni iletişim olanakları sunmaktadır. Bu olanaklar kişilerin duygularını, düşüncelerini paylaşabilecekleri farklı ve yeni ortamlar yaratmaktadır. Bu ortamlar genelde sanal ortamlardır. Sanal ortamlar artık gerçek dünya ile neredeyse ayrılmayacak durumdadır. Bu gerçeğe yakın sanal ortamlarda kişiler arasında arkadaşlıklar kurulmakta, duygular ve düşünceler rahatça paylaşılmaktadır. Son yıllarda kişiler özellikle gençler günlük hayatta zamanlarının büyük bir kısmını sosyal paylaşım sitelerine ayırmaktadır. Bu sitelerde gençler duygularını, düşüncelerini, beğenilerini, içinde bulundukları durumlarını, resimlerini, sevdiği müzikleri, videoları, oynadıkları oyunları vs. birçok paylaşımda bulunabilmektedir. Gençler böylece internete dayanan bir sosyallik yaşamaktadır. Son yıllarda yaygınlaşan ve zorbalığın yeni bir formu olarak ortaya çıkan siber zorbalık bu etkiler arasında yerini almıştır (Erdur-Baker ve Kavşut, 2007). Siber zorbalık, Patchin ve Hinduja ya (2006) göre, kasıtlı ve tekrarlı bir biçimde elektronik metinler aracılığı ile yapılan zarar verme davranışı olarak tanımlanmaktadır. Campbell (2005) siber zorbalığı, e-posta, anlık mesajlaşma, sohbet odaları, cep telefonu, cep telefonu kameraları gibi araçlar kullanılarak başkalarına eziyet edilmesi şeklinde tanımlamaktadır. Strom ve Strom (2005) ise siber zorbalığı, akran tacizliğinin elektronik formu olarak tanımlamaktadır. İnternet temelli iletişimin çocuklar ve gençler arasında yaygın olarak kullanılmasıyla birlikte okullarda öğrencilerin göstermiş olduğu zorbalık davranışlarını sanal ortama taşımalarının yolu da açılmıştır. Zorbalığın fiziksel ortamdan sanal ortama geçişi ve sanal 1

11 ortamda devam etmesi siber zorbalık olarak tanımlanan sorunu ortaya çıkarmaktadır (Arıcak vd., 2008; Yaman, Eroğlu ve Peker, 2011). Bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bir birey ya da grup tarafından diğerlerine zarar vermek için tasarlanan kasıtlı, tekrarlanan ve düşmanca davranış içeren zorbalık türü olarak tanımlanan siber zorbalık e- posta, cep telefonu mesajları, anlık iletiler, sohbet odaları, sosyal ağlar, kişisel blog sayfaları, anket siteleri kullanılarak ve diğer dijital teknoloji araçları aracılığıyla yapılabilmektedir (Arıcak, 2009). Bu araştırmanin problem cümlesi, resmi ilk ve ortaokulda öğrenim gören öğrencilerin, ilkokul ve ortaokullarda yaşanan sanal zorbalık ve bunları çeşitli değişkenler açısından ortaya koymaktır. 1.2.Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı, ilkokul ve ortaokullarda yaşanan sanal zorbalık durumlarının çeşitli değişkenler açısından ortaya çıkarmaktır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara da cevap aranacaktır. 1. İlkokul ve ortaokullarda öğrenim gören öğrenci görüşlerine göre, yaşanan siber zorbalık durumu nedir? 2. İlokul ve ortaokullarda öğrenim gören öğrencilerin yaşadıkları siber zorbalık durumları: a. Cinsiyetlerine göre b. Anne ve babanın gelir düzeylerine göre c. Anne ve babanın eğitim düzeyine göre d. İnternete girme sıklıklarıne göre e. İnternette sıklıkla ziyaret edilen sitelere göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 2

12 1.3. Araştırmanın Önemi Bu araştırma, ilkokul ve ortaokullarda öğrenim gören öğrenci görüşlerine göre, yaşanan siber zorbalık durumlarını ortaya koyarak, bu konuda gerekli önlemlerin alınması ile ilgili kurumlara yardımcı olması açısından önemli görülmektedir. Çalışmanın benzer problemler yaşayan öğrencilere yönelik pilot bir çalışma olmasından dolayı; sınıf öğretmenlerine ise bireysel rehberlik anlamında katkı sağlaması açısından önem taşımaktadır. Bu araştırmanın, siber zorbalık davranışlarının uygulanması ile ilgili yapılacak olan başka araştırmalara da ışık tutacak olması bu araştırmayı önemli kılan unsurlardan biridir Sayıltılar 1- Araştırmada veri toplamada anket kullanılması doğrudur. 2- Ankete öğrenciler cevaplarını samimi ve doğru bir şekilde ifade etmişlerdir Sınırlılıklar Bu çalışma; 1- Ankara ili Yenimahalle ilçesinde öğretim yılında öğrenim gören ilkokul ve ortaokul öğrencileri ile sınırlıdır. 2. Öğrencilerin siber zorbalık düzeyleri, ölçme aracından aldıkları puanlar ile sınırlıdır. 3. Bireylerin kişisel bilgileri araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi Formu na verdikleri cevaplarla sınırlandırılmıştır Tanımlar Zorbalık: Zorbalık kişi ya da kişiler tarafından belirli bir süreç içerisinde tekrarlanan ya da birden fazla gerçekleştirilen, içinde bir güç dengesizliği barındıran, gücü elinde tutmak 3

13 isteyenlerin ihtiyaçlarını karşılayan, engellemeye gücü yetmeyenler tarafından maruz kalınan ve çeşitli şekillerde (sözel, psikolojik, fiziksel v.b.) ortaya çıkan davranış biçimidir (Bridge, 2010: 20). Siber zorbalık: Bir birey ya da grup tarafından başkalarına zarar vermek amacıyla bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak belli bir süreçte tekrarlanan, kasıtlı ve düşmanca davranışları içerir. (Belsey, 2004) 4

14 2. BÖLÜM KURAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Sanal Zorbalık Belsey (2006), sanal zorbalığı, başkalarına zarar vermek amacıyla, iletişim teknolojilerini kullanarak ve bilgi yolu ile bir kişi ya da grup tarafından kasten yapılan, tekrar eden düşmanca davranış şekilleri olarak tanımlamıştır. Patchin ve Hinduja ya (2006) göre ise sanal zorbalık; elektronik yazılar yolu ile kasıtlı ve birbirinin tekrarı olan, zarar veren davranışlardır. Sanal zorbalık davranışı, şiddetin bir türü olarak da tarif edilmektedir (Vandebosch ve Cleemput, 2008). Li ye (2010) göre ise, bilgisayar, cep telefonları ve diğer elektronik cihazların kullanımı yoluyla yapılan kasıtlı, tekrarlayan ve zarar verici davranışlardır. Arıcak a (2011:10) göre ise sanal zorbalık, İletişim teknolojilerini kullanarak bireye veya gruba, özel ya da resmi bir kişiye, kuruma karşı yapılan teknik boyutta zarar verme davranışlarının tümüdür. Sanal zorbalığın giderek daha yaygın hale gelmesi ( Hinduja ve Patchin 2009) durumun giderek daha ciddi boyutlara gelmesi, sanal zorbalık sorununun geleneksel zorbalık ile olası bağlantılarını çözmek adına araştırmacıları bu konuda çalışmalar yapmaya yöneltmiştir. Sanal zorbalık ve yüzyüze zorbalık, hedefteki kişilerin tehdit edilmesi, onlara sataşılması, hedefteki kişinin küçük düşürülmeye çalışılması bakımından benzerlik göstermektedir. Fakat internet ortamında yapılan zorbalığın daha kötü etkiler yaratması olasıdır. Yüzyüze gerçekleşen zorbalıkta duruma bir kişi veya bir grup dahil olurken, sanal ortam yolu ile gerçekleşen zorbalık türünde bir tuş ile bir çok insana, gruba müstehcen şakalar, fotoğraflar, yazılar veya nefret postaları gönderilmesi mümkün olmaktadır. İnternet ortamında saldırgan davranışı gösteren kişiler ekran lakapları kullanarak kendisini saklayabilmekte, yüzyüze herhangi birine karşı tehdit edici veya saldırgan tutumda söylemlerini iletemeyen kişiler sanal ortamda bu tür davranışlarını daha rahat sergilemeye eğilimlidirler. Zorbalık davranışları ile ilgili ortaya atılan, Kontrol Teorisinin de tanımını içine alan ( Olweus, 2005) açıklayıcı örneklerin internet zorbalığında da geçerli olması 5

15 mümkündür.kontrol teorisine göre, mağdur üzerinde kontrol sahibi olmaya duyulan ihtiyaç, zorbalık davranışları ile yakından ilgilidir. Olweus (1993) geleneksel zorbalığı erkeklerde fiziksel güç ile birleşmiş olan saldırganlık tepkisine sahip olmak olarak tanımlamıştır. Ancak kontrolün sadece fiziksel gücü içermeyeceğini aynı zamanda da kontrol ve liderlik durumlarının bireyin güç ve sosyal statü gereksinimleri ile güdülenen sözlü taciz, tehditler ve diğer rahatsız edici davranışlar ile de ortaya çıkabileceğine dikkat çekmiştir. Bazı bireyler için internet başkaları üzerinde hâkimiyet kurmak için kullanılır. Fiziksel güce gerek olmadığı için yüzyüze zorbalıkta insanlar üzerinde güç ve kontrol gösteremeyecek kişiler için sanal zorbalık güç gösterisi yapabilecekleri ortam olarak görülmektedir. Akranlardan oluşan seyirci grubuda var ise birey daha çok kabul göreceğini düşüneceğinden ve bunu yüksek bir sosyal statü olarak düşündüğünden dolayı da sanal zorbalık yoluna başvurmaktadır. Pellegrini ve Long (2002) yüz yüze zorbalığa maruz kalan bireylerin zaman zaman daha az güç sahibi akranları üzerinde zorbalık davranışlarını taklit ettiklerini göstermiştir. Bu sebeple mağdurlar da zaman zaman kaybettikleri güç ve kontrolü geri kazanmak için veya zorbalığı yapan kişiye ceza vermek amacı ile interneti zorbalık aracı olarak görmekte ve kullanmaktadır. İnterneti zorbalık aracı gören kişilerin kişilik özellikleri incelendiğinde; özgüvenin geleneksel zorbalıktaki rolü araştırılmasına rağmen, sanal zorbalık ve kendine güven arasındaki ilişkinin yeteri kadar araştırılmadığı görülür. Geleneksel zorbalık mağdurlarının, mağdur olmayanlara kıyasla daha az özgüvene sahip oldukları görülmektedir.bununla beraber Olweus (2011), mağdurların tersine geleneksel zorbaların ise büyük ölçüde özgüvene sahip olduğunu ortaya koymuştur. Sanal zorbalık ve özgüven ilişkisi, geleneksel zorbalık ve özgüven arasındaki ilişki ile benzerlik göstermektedir. Örneğin geleneksel zorbalık üzerine yapılan bir araştırma yüksek egoizm gibi (örneğin, büyüklenme, kendini yüceltme davranışı ve eleştiriye karşı savunma tepkisi) özgüvenin bazı yönlerden saldırgan davranışlarla yakından ilgili olduğunu ortaya çıkarmıştır (Salmivalli, Kaukiainen, Kaistaniemi ve Lagerspetz, 1996). Bu görüşün sanal zorbalıkta da geçerliliği mümkündür. Diğer bir deyişle sanal zorbalar, saldırganlıkla yakından ilgili olarak uyumsuz özgüvene sahip kişiler olarak nitelendirilmiş (örneğin, koruyucu bencillik, içe kapalı özgüven, kendini beğenmişlik, böbürlenme) geleneksel zorbalarla benzer özellikler taşıması mümkündür (Baumeister, Campbell, Krueger ve Vohs, 2003). Ayrıca sanal zorbaların, bire bir zorbalık davranışlarının tanımlandığı kaynaklarda gösterilen bir araç olarak internet üzerinden veya cep telefonlarını kullanarak özgüvenlerini yeniden kazanmak, düzeltmek veya arttırmak için saldırgan davranışlar sergiledikleri de görülmüştür.(sammivalli, Kaukiainen, Kaistaniemi ve 6

16 Lagerspetz, 1996). Sanal zorbalık yolu zorbalığı yapan kişinin kendini gizleme durumu kişinin duygu ve davranışlarındaki kontrol yeteneğindeki zayıf olması ve buna bağlı olarak oluşan kimlik belirsizliğinin de ilgisi olduğu öne sürülmektedir. Ayrıca kimlik belirsizliği, kişinin yapılan davranışların sonucunda doğacak olumsuz sonuçlarını düşünmeksizin hareket etmesine olan eğilimini arttırabilmekte ve yaptığı davranışlarının diğer insanları nasıl etkileyeceği konusunda kaygı duymamasına sebep oluşturmaktadır. Kimlik belirsizliği, dürtülerine hakim olamama ve sanal alemde başkalarına zorbalık yapma eğilimini arttırabilecek empati yoksunluğuna yol açabilmektedir. İnternet aracılığı ile sanal zorbalık yapan kişi mağdurların yüzlerini görnediği için verilen zarara da tanık olmak zorunda kalmamaktadır. Ayrıca, geleneksel saldırganlık davranışlarını önlemede yetişkin faktörünün ortaya çıkması sanal zorbalıkta daha az olasıdır ve bu yüzden bu davranışlar daha az kısıtlanabilmektedir. Son olarak, genç ve yetişkinler sanal zorbalığın sonuçlarını azımsamakta veya önemsiz görebilmekte ve hatta bu davranışların bilişim suçlarına da girdiğini çoğu kişi bilmemektedir. Bire bir gerçekleşen zorbalıklarda tanımlanan duyarsızlıkların aynısı siber zorbalık mağdurları için de kullanılabilmektedir. Belirli kişiliklere veya sosyal, duygusal ve davranışsal sorunlara sahip çocuk ve yetişkinler, siber hedef haline gelebilmektedir. Ayrıca, bir ortamda daha önce mağdur olmuş çocukların, (Kumpulainen vd, 1999). Çevre ve mekan değişikliği yapsa bile diğer ortamlarda da (internet) tekrar mağdur olması çok daha muhtemeldir Siber Zorbalık Türleri Sanal zorbalığın geleneksel zorbalıkta olduğu gibi çeşitli türleri bulunmakta ve bu konuda çeşitli görüşler ortaya sunulmaktadır. Bunlardan biri sanal zorbalığın iki türü olduğuna ilişkin görüştür. Birincisi olayın daha çok teknik boyutu ile ilgili elektronik sistemleri veya araçları etkisiz hale getirmek amacıyla, şifreleri ele geçirerek yada virüs bulunduran mailler gönderererek web sitelerini işlemez hale getirmek amacı ile eylemlerin yapıldığı elektronik zorbalıktır. İkincisi ise bilgi ve iletişim teknolojileri kanallarını kullanarak, kişileri sürekli rahatsız etme, alay etme, isim takma, kişiler hakkında dedikodu yayma, internet üzerinden kişiye hakaret etme ya da kişinin rızası olmadan kişinin bilgilerini 7

17 ve görüntülerini yayma gibi eylemleri içeren elektronik iletişim zorbalığıdır (Tanrıkulu, Kınay ve Arıcak, 2013). Doğrudan sanal zorbalık tanımına göre ise fiziksel, sözel, sözsüz ve sosyal olarak gerçekleştirilmektedir. Dolaylı yapılan sanal zorbalık ise; zorbanın kurbana ait bilgi veya görüntülerini kişiden izinsiz yayınlaması, telefon aracılığı veya yolu ile sosyal paylaşım sitelerinde kişi hakkında dedikodu yayarak veya kişiye iftira atarak eylemi gerçekleştirmesi olarak tanımlanmaktadır. (Vandebosch ve Van Cleemput, 2009). Sanal zorbalık türleri değerlendirildiğinde Willard (2007) zarar verme, sanal taciz, karalama, dışlama, başkalarının bilgilerini izinsiz kullanma, taklit etme şeklinde sıralamıştır. Vandebosh ve Van Cleemput (2008) tarafından yapılan araştırmada, katılımcılar sanal zorbalık içeren eylemleri; başkasının hesabını izinsiz ele geçirerek eylemlerde bulunma, dedikodu yapma,, cinsel içerikli mesajlar gönderme, cep telefonu ile tehdit etme olarak ifade etmişlerdir. Nocentini vd. ne (2010) göre, siber zorbaca davranışlar da yine benzer şekilde yazılı ve sözlü davranışlar (telefonla, mestin mesajı ve anlık mesajlaşma yolu gibi ) görsel davranışlar (birisine ait resim veya video) olarak sınıflandırılmıştır. Bamford un (2004) yaptığı araştırmada en fazla karşılaştığı siber zorbalığın görülme biçimleri ise: kimliğini gizleyerek başkasının yerine geçme onun ismini veya hesabını kullanarak kişiyi internet ortamında rahatsız edici davranışlar sergilediğini belirtir. Şahin, Sarı, Özer ve Er in (2010: 262) öğrenciler ile mülakatlarından oluşan araştırmalarında da yine aynı şekilde birinin kimliğini kullanarak diğerini rahatsız etme ve tehdit içeren konuşmalar ve mesajlar çekme yolunu en çok kullandıkları belirtilmiştir. Patchin ve Hinduja nın (2006) öğrencilerle yaptığı araştırma sonucuna göre, en fazla maruz kalınan siber zorbalık türlerinin, sanal ortamda başkaları tarafından göz ardı edilmek ve saygısızlık görmek olduğu belirlenmiştir Siber Zorbalık Araçları Araştırmacılar sanal ortamda meydana gelen zorbalık türünden davranışların en sık chat odaları, fotoğraf, video klip gönderme, web sitesi oluşturma, anında mesajlaşma, cep telefonuyla arama veya mesaj gönderme gibi davranışlar ile yapıldığını göstermiştir. (Ybarra ve diğerleri, ). Anlık Mesajlaşma yolu ile, aynı anda çevrim içi mesajlaşarak, telefon yolu ile de mesaj veya resim göndererek kişinin rızası olmadan bilgilerini, görüntülerini yayınlayarak onu mağdur etme şeklinde kullanılabilmektedir. (Ybarra ve Mitchell 2006: 1309). Sohbet 8

18 odalarında da kişi istemediği sohbete dahil olabilmektedir. Sohbet odalarındaki kişiler gerçek kimliklerini açıklamayabilirler ve sonuçlarını düşünmeksizin aklına gelen her şeyi söyleyebilirler. (Hinduja ve Patchin, 2009: 208). E-posta yolu ile E-posta iletişimdeki esnekliği, kullanım kolaylığı ve gücü ile Siber zorbalar e- posta göndererek bir kişinin rahatsız olabileceği bilgileri anında birçok insana iletebilir. Seri bir şekilde diğer birçok insana gönderilebilme özelliğinden dolayı kişi üzerinde yıkıcı etkileri olabilir (Bhat, 2008: 54) bu durum ise özel hayatın gizliliğini ile ilgili suç unsuru teşkil etmektedir. Sosyal ağ siteleri ise kişilerin tüm profilini paylaştıkları, arkadaş listelerini oluşturdukları web tabanlı uygulamalar olduğu için çevrim içi alanda güvenliği tartışılmaktadır. Yine Bloglar üzerinden de oluşturulan bir konu hakkında yazılan yorumlar da yazar ve okuyucu arasında bir etkileşim oluşturmakta ve siber zorbalar diğer kişinin zekâsı ve görünüşü, cinsel tercihleri ile ilgili saldırgan yazılar yazabilmekte ve yayınlayabilmektedir. (Bhat, ). Oluşturulan Forumlarda da kişi bunu forumun oluşturulma amacı dışında kullanarak diğerini incitmek amacı ile sanal zorbalık davranışı gösterebillmekte, saldırgan yazılar yazabilmektedir. Kişinin veya grubun saygınlığını azaltmak için iftira da atabilmektedirler. Web Siteleri de kişilerin sanal zorbalık yapabilecekleri uygulamalardır. Sanal zorbalar, başkalarının ilgisini çekmesi için zorbalık yaptıkları kişi veya kişiler hakkında video klip yayımlayarak kişinin kendisini olumsuz gösterebilirler. (Hinduja ve Patchin, 2009:209). Web sitelerini kullanarak yapılan siber zorbalıkta, zorbalığa maruz kalanlar çoğunlukla web sitesini kimin oluşturduğunu bilmezler. Bu tür siber zorbalık yani kişilerin özel hayatlarının web sitelerinde yapılan yayınlarla ihlal edilmesi, tehdit içerikli mesajların yazılması, küfür ve hakaret edilmesi kişilik haklarının ihlali konusuna girmektedir. (Bhat, 2008:53) ve suç olduğu çoğu kişi tarafından bilinmemektedir Siber Zorbalık Nedenleri Siber zorbalık bilişim teknolojileri kullanılarak istenilen an ve yerde gerçekleştirilebilmektedir (Peker Eroğlu ve Çitemel, 2012). Slonje ve Smith in (2008) yaptığı araştırma sonucuna göre, siber zorbalık yapanların, en çok siber mağdurla aynı okuldan olma durumu olarak tespit edilmiştir. Kişilerin arkadaş ortamını geliştirmek, can sıkıntısını 9

19 gidermek, kendisine yapılan yanlış bir davranış veya tutumdan dolayı kişiden intikam almak için sanal zorbalık yaptığı; canı sıkılan, yalnız olan gençlerin de sanal zorbalığa yönelebileceği ve şaka yapmak, kasıtlı olarak birine zarar vermek, sanal ortamın daha az çaba gerektirmesi, kolay olması, riskinin daha az olması nedenlerinden dolayı sanal zorbalık yapabileceği (Topçu vd., 2013) belirtilmektedir. Ayrıca, kişilerin sanal zorbalığı sürdürmesinin nedenleri olarak; kendilerini iyi hissetmeleri, iyi vakit geçirerek eğlenmeleri ve sosyal ilişkilerini artırmak olduğu belirtilmiştir (Yaman ve Peker, 2012). Ergenlik dönemindeki gençler ilgi görme ihtiyacını siber zorbalık yaparak gidermeye çalışmakta, bu şekilde kendilerini göstermekte ve sosyal statü oluşturabilmektedirler (Dilmaç, 2009). Sosyal cesaret ve sosyal yeterlilik düşüncesi de etken olmaktadır. Arıcak ın (2009) yaptığı araştırma sonucuna göre, önceden sanal zorbalık yapmış olmak bu davranışı tekrarlama olasılığını arttırmaktadır. Ayrıca sanal zorbalık yapmamış ve mağduriyet yaşamamış kişiler, yapmış ve yaşamış kişilere göre daha düşük psikiyatrik belirti göstermişlerdir. Smith vd. nin (2008) yaptıkları odak grup çalışmasında, sanal zorbalığın, intikam almak için, eğlence amaçlı yapıldığı ve zorbaların kendilerine güveni az veya hiç olmayan, kendilerinde oto kontrol problemi olan kişiler olduklarını belirtmişlerdir. Vandebosch ve Van Cleemput (2008) tarafından yapılan araştırmada da yine aynı şekilde eğlenmek için, intikam almak için, sıkıntıdan yapıldığı ve çoğunun da bunun sanal zorbalık olarak nitelendirildiğini bilmeden şaka yapmak için yapıldığı belirlenmiştir. Çetin, Peker, Eroğlu ve Çitemel in (2011) yaptıkları araştırma sonucuna göre, ilişkilerle ilgili bilişsel düzeyde anlamı çarpıtan, bireylerin sanal ortamda da sağlıklı ve sosyal ilişkiler kuramadıklarından dolayı sanal zorbalık yaptıklarını belirtmişlerdir Siber Zorbalığın Yaygınlığı Dünyada yaşanan sanal zorbalık olayları ile ilgili yapılan haberlerde görülen odur ki sanal zorbalık hızla yayılmaktadır ve bu durum araştırmacıların dikkatini çekmektedir. Sanal zorbalık sonucu mağdurların sayısının da her geçen yıl arttığı görülmektedir (Dilmaç, 2009). Türkiye ve bir çok Avrupa ülkesi için yeni bir konu olan sanal zorbalık, son beş yıldır özellikle ABD ve Kanada da eğitim bilimcileri ve psikologlar ilk sırada olmak üzere diğer uzmanlar tarafından da araştırılmakta ve tartışılmakta olan bir konudur. (Arıcak, 2011). 10

20 Peker, Eroğlu ve Ada (2012) yaptığı çalışmada Türkiye de yapılan çalışmaların sonucunda öğrenciler arasında sanal zorbalık ve bundan dolayı doğan mağduriyetin yaygın bir sorun olduğu vurgulanmaktadır. Dünyada yaşanan sanal zorbalık olaylarına ilişkin yapılan haberlerde de bu durumun yaygınlaştığı ve (Dilmaç, 2009) buna bağlı olarak da bu konuda yapılan araştırmaların sayısının arttığı görülmektedir. Peker, Eroğlu ve Ada (2012) nın yapmış olduğu çalışmada da Türkiye de yapılan çalışmaların sonucunda öğrenciler arasında sanal zorbalık ve mağduriyetin yaygın bir sorun olduğu vurgulanmaktadır. Aslında sorun teknoloji değil, teknolojinin nasıl kullanıldığı ile ilgilidir. Bir milyardan fazla insan günümüzde ilişkilerini sosyalleştirmek amacı ile sosyal paylaşım sitelerini kullanmaktadır. Gençlerin büyük kısmı popüler sitelere üye olabilmektedir ve bunun doğal sonucu olarak da her an sanal ortamda zorbalığa maruz kalma durumu doğabilmektedir. Çoğunluk ile gençler kendi aralarında bir diğerini sosyal ortamda incitmek amacı ile siber zorbalık yapmaktadır. Erkeklerin yine kızlara oran ile daha çok siber zorbalık yaptıkları tespit edilmiştir. Zorbalık mağdurlarının genellikle yalnızlık, depresyon, kendine güven eksikliği, okul korkusu ve sosyal kaygı gibi çeşitli psikolojik sorunları yaşadığı görülmektedir. Çoğunlukla şiddet ve şiddet kullanımına karşı olumsuz tutum sergilerler. (Dilmaç, 2009). Sanal zorbalık, günümüzde yaygın olarak görülmesinin pek çok sebebi vardır. Kişinin kimliğini gizleyebilmesi en büyük avantajıdır. Cep telefonlarının yaygın kullanımı,kişisel bilgisayarlar kötü amaçlı kullanım için iyi birer araçtır. Öyleki ilköğretim öğrencilerinin bile cep telefonu bulunmaktadır Siber Zorbalığın Psikolojik Sonuçları Sanal zorbalığın, sanal zorbalığa maruz kalanlarda ve sanal zorbalık davranışı gösterenlerde birtakım önemli psikolojik soruna yol açtığı görülmüştür. Sanal zorbalığın ilişkilendirildiği ve neden olduğu duygular öfke, üzüntü, korku, kaygı, utanç, kendini suçlama, depresif belirtiler, öfke, üzüntü, intikam isteği, nefret, aşağılanmışlık, yaralanma ve eğlenme olarak araştırmalardan elde edilen sonuçlar arasındadır (Erdur-Baker ve Tanrıkulu, 2010). Ayrıca sanal zorbalık davranışları gösterenlerin klinik sorunlar gösterme ihtimalini, 11

21 kişilerarası ilişkilerde mağdur olmanın da siber mağdur olma ihtimalini artırdığı görülmüştür. Sanal ortamda mağdur olan kişilerin büyük bir kısmı duygusal stres yaşadıklarını belirtmiştir. Sanal ortamda karşılaştıkları sorunlardan kişisel bilgilerin uygunsuzca paylaşılmasından dolayı utanç duygusunu yaşadıklarını ve kendilerini tehdit altında hissettiklerini bildirmişlerdir (Ybarra vd., 2006) Üzgün, çaresiz ve depresif hissetme mağdurların en çok yaşadıkları sorunlar arasında yer almaktadır. Bununla birlikte okula gitmekten korkan mağdurlar, sanal zorbanın kimliğini bilmemenin kendilerinde şüphe yarattığına da vurgu yapmışlardır (Eroğlu, 2011) Siber Zorbalıkla Başa Çıkma Stratejileri Araştırmalar incelendiğinde mağdurların kendilerini korumak için teknik yöntemleri tercih ettikleri görülmektedir. Bu teknik yöntemler sanal zorbayı engellemek, kullanıcı hesaplarının şifrelerini değiştirmek, servis sağlayıcısıyla iletişime geçerek ve yasal mercilere başvurarak gönderilen kişilerin belli değilse bu mesajları okumadan silmeyi içermektedir. Dehue, Bolman ve Völlink (2008) siber zorbalıkla baş etmede kullanılan yöntemleri inkâr etmek veya aynısıyla karşılık vermek olarak sıralamışlardır. Sonrasında sırası ile davranışı sonlandırmayı istemek, ortamdan uzaklaşmak, arkadaşları ile durumu paylaşmak,hiç kimseye bir şey söylememek izlemektedir.patchin ve Hinduja (2006) tarafından yapılan araştırmaya göre sanal zorbalıkla başa çıkmakta en çok kullanılan yöntem ve metod durumu bir arkadaşı ile paylaşmaktır. Agastson, Kowalski ve Limber (2007) tarafından yapılan araştırmaya göre ise öğrenciler sanal zorbalıkla mücadele etmekte sanal zorbayı kışkırtacak yöntemler yerine engelleme veya önemsememe gibi baş etme stratejilerinin kullanılmasının daha etkili olacağını ifade etmiştir. Smith ve diğerleri (2008) tarafından yapılan araştırmada öğrenciler en etkili baş etme stratejisinin mesajları ve kullanıcı hesaplarını engellemek olduğunu belirtmiştir. Diğer stratejiler; herhangi birisine söyleme, e-posta adresini ve telefon numarasını değiştirme, sanal zorbaya durmasını söylemedir. Huang ve Chou (2010) yaptıkları araştırmada sanal zorbalığa tanık olan öğrencilerin bunu başkasına bildirmek ile kendilerini sorumlu hissetmediklerini belirtmişlerdir. Ayrıca bu araştırmada siber mağdurların maruz kaldıkları davranışları en çok sınıf arkadaşlarıyla 12

22 paylaştığı, sınıf arkadaşlarını ise kardeşlerinin, ebeveynlerinin ve öğretmenlerinin izlediği belirlenmiştir. Siber mağdurların genellikle yaşadıkları durumu yetişkinler ile paylaşma noktasındaki çekinceleri ailelerinin internet kullanımına kısıtlama getirebilir düşüncesi ve yetişkin yardımının yetersiz kalabileceği düşüncesine olan inançlarıdır. (Slonje ve Smith, 2008). Wolak ve diğerleri (2007) siber zorbanın kimliğinin bilinmesi durumunda siber mağdurların durumu başkalarıyla paylaşmaya daha istekli davrandıklarını, siber zorbanın kimliğinin bilinmediği durumlarda ise başkalarıyla paylaşma isteğinin azaldığını belirtmiştir. Livingstone ve diğerleri (2011) tarafından 25 farklı ülkeden 9-16 yaş arasındaki katılımcılarla yapılan araştırmada ise mağdur olan kişinin en çok durumu birine anlattığı en az olanın ise öğretmeni ile durumu paylaştığpı göstergesidir. Arıcak ve diğerleri (2008) tarafından yapılan araştırmada ise Türkiye deki öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun siber zorbalığı arkadaşlarıyla paylaştığı en düşük göstergede ise öğretmenleriyle paylaşmayı tercih ettiğini göstermektedir. Parris, Varjas, Meyers ve Cutts (2014) sanal zorbalığa uğrayan ergen öğrencilerle yaptığı çalışmada ergen öğrencilerin tepkisel, önleyici ve hiçbir şey yapmamak olmak üzere üç tür başa çıkma becerisi kullandığını belirtmiştir. Tepkisel başa çıkma stratejileri, mesajları silerek veya görmezden gelerek durumdan kaçınmayı; önleyici başa çıkma stratejileri ise siber zorbayla konuşma ve güvenliğin arttırılmasını içermektedir İlgili Araştırmalar Erdur-Baker ve Kavşut (2007) yaptıkları araştırmada ortaöğretim öğrencilerinin interneti kullanma sıklıklarını incelemişler, kız öğrencilerin erkek öğrencilere kıyasla daha az mağdur olduklarını ve daha az zorbalık davranışını sergilediklerini saptamışlardır. Yine aynı yapılan araştırmada ailenin ekonomik gelirinin, yaş ve sınıf değişkenlerinin zorba olma veya mağdur olma ile ilişkili olmadığını tespit etmişlerdir. Topçu (2008) yapmış olduğu araştırmada; ergenlerde empati düzeyi düşük olan erkeklerin daha fazla sanal zorbalık yaptığını, empati düzeyi yüksek olan kız öğrencilerin ise daha az sanal zorbalık davranışını sergilediğini saptamıştır. Burnukara (2009) yapmış olduğu araştırmada; yaş arası ilk ve orta ergenlikte bulunan öğrencilerin cinsiyete göre sanal zorbalık davranışını durdurmak için başvurdukları 13

23 yöntemler arasında kızların yaşadıkları durumu birine anlatmak yöntemini erkeklere göre daha fazla tercih ettiğini; erkeklerin ise zorbadan davranışı devam ettirmemesini istemek, e- mail adreslerlerini değiştirmek, karşı koyarak mücadele etmek yöntemlerini tercih ettiğini, yine İlköğretim öğrencilerinin ortaöğretim öğrencilerine göre birine anlatmak, durmalarını istemek ve göz ardı etmek yöntemini tercih ederken, ortaöğretim öğrencileri ise karşı koyarak mücadele etmek, saldırgan e-postaları kayıt altına alarak ilgili yetkililere bildirmek yada aynı şekilde siber saldırı da bulunma yolunu daha çok tercih ettikleri görülmüştür. Bayar (2010) 1238 öğrenci üzerinde yaptığı araştırmada; öğrencilerin öğrenim gördüğü sınıf düzeyi yükseldikçe siber zorbalık davranışlarına daha az maruz kaldıklarını saptamıştır. Çifçi (2010) yaptığı araştırmada; dokuzuncu sınıf öğrencilerinin sanal zorbalık düzeyleri ile empatik eğilim gösterdikleri davranış tutumları arasındaki ilişkiyi incelemiş, meslek liselerinde sanal zorbalık düzeyinin diğer tür liselere göre daha fazla olduğunu saptamıştır. Şahin ve arkadaşları (2010) nitel araştırma yöntemlerinden biri olan özel durum çalışması ile yapmış oldukları araştırmada; yine aynı şekilde erkeklerin kızlara oranla daha çok siber zorbalık davranışını sergilediklerini tespit etmişlerdir. Yine Çetinkaya (2010) ikinci kademe ile yaptığı çalışmada aynı sonuca ulaşmıştır. Soydaş (2011) tarafından yapılan araştırmada; Cinsiyete göre; erkeklerde yaş değişkeninin siber zorbalık davranışlarının anlamlı yordayıcısı olmadığı; internet kullanım sıklığı ve annenin bilgisayar kullanım becerisinin ise anlamlı yordayıcısı olduğu; kızlarda ise yaş değişkeninin siber zorbalık davranışlarının anlamlı yordayıcısı olmadığı; mobil cihaz kullanım süresinin, internet kullanım süresi ve sıklığının anlamlı yordayıcısı olduğu saptanmıştır. Eroğlu ve Peker (2011) ortaöğretim öğrencileri ile yaptıkları araştırmada; sanal mağduriyet düzeyi ile aileden ve arkadaştan aldıkları sosyal destek boyutları arasında negatif boyutta bir ilişki olduğunu saptamışlardır. Çetinkaya (2010) ilköğretim ikinci kademe öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmada; sanal zorbalık davranışlarına uğrayan erkeklerin mağduriyet oranlarının kızlara göre daha fazla olduğunu ve erkeklerin kızlara göre sanal zorbalık davranışını daha sık uyguladığını saptamıştır. Özdemir ve Akar (2011),ortaöğretim öğrencilerine yönelik yaptıkları araştırmada sanal zorbalığın yaygınlığı ile cinsiyet, yaş, sınıf ve günlük internet kullanımı arasındaki 14

24 ilişkiyi incelemiştir. Katılımcıların en çok sosyal paylaşım sitesinde zorbalığa maruz kaldığı, erkeklerin kızlara göre daha fazla zorbalık davranışını sergilediğini, günlük internet kullanımı süresinin arttıkça sanal zorbalık düzeyinin de arttığını saptamışlardır. Sarak (2012) ortaöğretim öğrencisinde yapmış olduğu araştırmada; öğrencilerin sanal zorbalıkta bulunma, sanal zorbalığa uğrama durumlarını ve sanal zorbalıkla ilişkili faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı araştırma desenini kullanarak incelemiştir. Yapılan bu araştırmada; erkek öğrencilerin sanal zorba ve sanal kurban toplam puan ortalamasının kız öğrencilere göre daha yüksek olduğunu; ailede kardeş sayısı fazla olanlarda ve anne, babanın okuryazarlık eğitim durumuna göre de sanal zorbalığa uğrayan ve sanal zorbalığı kullanan olarak daha yüksek puanlı olduğunu saptamıştır. Ayas ve Horzum (2012) yapmış olduğu araştırmada; ilköğretim ikinci kademede bulunan öğrencilerin sanal zorba ve kurban olma durumlarının sınıf düzeyiyle arasındaki ilişkiyi incelemiş, 6.sınıfta öğrencilerin sanal zorbalığa daha çok maruz olduklarını saptamıştır. 15

25 3. BÖLÜM YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubu, araştırmada kullanılan bilgi toplama yöntemi, bilgi toplama aracı, verilerin toplanması ve verilerin analizinde yapılan çalışmalarla ilgili açıklamalara yer verilmiştir Araştırmanın Modeli Bu araştırmada, tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacıyla evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2004, s.79) Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, eğitim öğretim yılında Ankara ili, Yenimahalle ilçesinde ilkokul ve ortaokul eğitim kurumlarında öğrenim gören 116 öğrenci oluşturmaktadır. Öğrenciler tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir Veri Toplama Aracı Bu araştırmada veri toplama aracı Siber Zorbalık Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek Arıcak, Kınay ve Tanrıkulu (2012) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek 24 madden oluşmuş tek boyutlu bir ölçektir. Ölçek 4 lü Likert tipinde bir ölçektir. Ölçekteki varyans aralıkları kabul edilen bir düzeydedir. Ölçeğin Crompfa Alfa değeri. 95 dir. 16

26 3.4. Verilerin Toplanması Öğretmenlerden izin alınarak sınıflara girildi, anketi uygulama amacı öğrencilere Açıklanarak ölçek sınıflara dağıtıldı.öğrencilere ölçeği doldurmaları için yeteri Kadar zaman Verildi. Doldurma işi bittikten sonra araştırmacı tarafından ölçek toplandı. 3.5 Verilerin Analizi Veri toplama aracındaki veriler kodlanarak SPSS (Statiscial Package for Social Sciense) paket programına aktarılarak istatistik analizleri yapılmış ve elde edilen bilgiler çözümlenmiştir. Verilerin analizinde; frekans dağılımı, yüzde, anova, t testi teknikleri kullanılmıştır. Analizler tablolar halinde yorumlanmıştır. 17

27 4. BÖLÜM BULGULAR Bu bölümde, siber zorbalık yaşanma düzeyi kapsamındaki öğrencilerin görüşlerine ilişkin bulgular sunulmuştur Demografik Özelliklere Ait Bulgular Tablo 1.Cinsiyet Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Kız 53 45,7 Erkek 63 54,3 Total ,0 Öğrencilerin cinsiyete göre dağılımları; 63 öğrenci (%54,3) erkek, 53 öğrenci (%45,7) kız şeklinde görülmektedir. Tablo 2. Ailenin Gelir düzeyi Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Düşük 5 4,3 Orta 94 81,0 Yüksek 17 14,7 18

28 Toplam ,0 Öğrenci ailelerinin sosyo-ekonomik düzeyine göre dağılımları; 5 öğrenci (%4,3) düşük, 94 öğrenci (%81,0) orta, 17 öğrenci (%14,7) yüksek şeklinde görülmektedir. Tablo 3. Annenizin eğitim durumu Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Okur Yazar 5 4,3 İlkokul Mezunu 23 19,8 Ortaokul Mezunu 14 12,1 Lise Mezunu 34 29,3 Üniversite Mezunu 34 29,3 Yüksek Lisans- Doktora 6 5,2 Toplam ,0 Öğrencilerin annelerinin eğitim durumuna göre dağılımları; 5 öğrenci (%4,3) okuryazar, 23 öğrenci (%19,8) ilkokul mezunu, 14 öğrenci (%12,1) ortaokul mezunu, 34 öğrenci (%29,3) lise mezunu, 34 öğrenci (%29,3) üniversite mezunu, 6 öğrenci (%5,2) yüksek lisansdoktora mezunu şeklinde görülmektedir. Tablo 4. Babanızın eğitim durumu Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Okur Yazar 3 2,6 İlkokul Mezunu 8 6,9 19

29 Ortaokul Mezunu 20 17,2 Lise Mezunu 44 37,9 Üniversite Mezunu 37 31,9 Yüksek Lisans- Doktora 4 3,4 Toplam ,0 Öğrencilerin babalarının eğitim durumuna göre dağılımları; 3 öğrenci (%2,6) okur yazar, 8 öğrenci (%6,9) ilkokul mezunu, 20 öğrenci (%17,2) ortaokul mezunu, 44 öğrenci (%37,9) lise mezunu, 37 öğrenci (%31,9) üniversite mezunu, 4 öğrenci (%3,4) yüksek lisansdoktora mezunu şeklinde görülmektedir. Tablo 5. İnternete ne Kadar sıklıkla giriyorsunuz? Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Her gün 45 38,8 Haftada 2-3 kere 49 42,2 Haftada bir kere 12 10,3 Ayda bir kere 5 4,3 Hiç giremiyorum 5 4,3 Toplam ,0 Öğrencilerin internete ne kadar sıklıkla girdikleri durumuna göre dağılımları; 45 öğrenci (%38,8) her gün, 49 öğrenci (%42,2) haftada 2-3 kere, 12 öğrenci (%10,3) haftada 1 kere, 5 öğrenci (%4,3) ayda 1 kere, 5 öğrenci (%4,3) hiç giremiyorum şeklinde görülmektedir. 20

30 Tablo 6.İnternete girdiğinizde sıklıkla ziyaret ettiğiniz siteler Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Sohbet 9 7,8 Forum 3 2,6 Oyun 26 22,4 Eğitim ve ödev siteleri 31 26,7 Sosyal paylaşım siteleri 47 40,5 Toplam ,0 Öğrencilerin ziyaret ettikleri sitelere göre dağılımları; 9 öğrenci (%7,8) sohbet, 3 öğrenci (%2,6) forum, 26 öğrenci (%22,4) oyun, 31 öğrenci (%26,7) eğitim ve ödev, 47 öğrenci (%40,5) sosyal paylaşım siteleri şeklinde görülmektedir Siber Zorbalık Ölçeği Maddelerine Ait Bulgular Tablo 7. İnternette başkasının adını kullanarak hesabı (MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) açarıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman 97 83,6 Bazen 14 12,1 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 21

31 Öğrencilerin, İnternette başkasının adını kullanarak hesabı (MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) açarım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 97 öğrenci (% 83,6) hiçbir zaman, 14 öğrenci (%12,1) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 3 öğrenci (% 2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun interneti başkalarının adını kullanarak mail hesabı açmadıkları görülmektedir. Tablo 8.Facebook, Twitter gibi sitelerde gizlice başkalarının adını kullanarak hesap açarıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,2 Bazen 10 8,6 Çoğu zaman 3 2,6 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 Öğrencilerin, Facebook, Twitter gibi sitelerde gizlice başkalarının adını kullanarak hesap açarım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 100 öğrenci (% 86,2) hiçbir zaman, 10 öğrenci (% 8,6) bazen, 3öğrenci (% 2,6) çoğu zaman, 3 öğrenci (%2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında, öğrencilerin büyük çoğunluğunun başkalarının adını kullanarak sosyal paylaşım sitesinde hesap açmadıkları görülmektedir. 22

32 Tablo 9. İnternette arkadaşlarımın ya da başka kişilerin kişisel bilgilerini kullanırıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,7 Bazen 7 6,0 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Total ,0 Öğrencilerin, İnternette arkadaşlarımın ya da başka öğrencilerin öğrencisel bilgilerini kullanırım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 104 öğrenci (%89,7) hiçbir zaman, 7 öğrenci (%6,0) bazen 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 3 öğrenci (%2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük çoğunluğunun internette arkadaşlarının kişisel bilgilerini paylaşmadıkları görülmektedir. Tablo 10.İnternette başka kişilere virüslü mesaj ( ) gönderirime ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,0 Bazen 3 2,6 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 2 1,7 Toplam ,0 23

33 Öğrencilerin, İnternette başka öğrencilere virüslü mesaj ( ) gönderirim görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 109 öğrenci (%94,0) hiçbir zaman, 3 öğrenci (%2,6) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 2 öğrenci (%1,7) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun başka kişilere virüslü mesaj göndermedikleri görülmektedir. Tablo 11.Arkadaşlarımın haberi olmadan internette onların şifrelerini kullanırıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,9 Bazen 9 7,8 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 Öğrencilerin, Arkadaşlarımın haberi olmadan internette onların şifrelerini kullanırım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 102 öğrenci (%87,9) hiçbir zaman, 9 öğrenci (%7,8) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 2 öğrenci (%1,7) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında büyük çoğunluğun internette başkalarının şifresini kullanmadıkları görülmektedir. 24

34 Tablo 12. İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice (MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) adreslerine girmeye çalışırıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,9 Bazen 9 7,8 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 Öğrencilerin, İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice (MSN, Yahoo, Gmail, Mynet gibi) adreslerine girmeye çalışırım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 102 öğrenci (%87,9) hiçbir zaman, 9 öğrenci (%7,8) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 3 öğrenci (%2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir.. Genel olarak bakıldığında büyük çoğunluğun internette başkalarının şifresini kullanarak mail hesaplarına girmedikleri görülmektedir. Tablo 13.İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice onların oyunlarına girmeye çalışırıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,2 Bazen 11 9,5 Çoğu zaman 1,9 Her zaman 4 3,4 Toplam ,0 25

35 Öğrencilerin, İnternette arkadaşlarımın şifrelerini kullanarak gizlice onların oyunlarına girmeye çalışırım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 100 öğrenci (%86,2) hiçbir zaman, 11 öğrenci (%9,5) bazen, 1 öğrenci (%0,9) çoğu zaman, 4 öğrenci (%3,4) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında büyük çoğunluğun şifre kullanarak gizlice arkadaşlarının oyun sitelerine girmedikleri görülmektedir. Tablo 14.İnternette başka kişilere onları tehdit Eden mesajlar gönderirime ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,1 Bazen 3 2,6 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 Öğrencilerin, İnternette başka öğrencilere onları tehdit eden mesajlar gönderirim görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 108 öğrenci (%93,1) hiçbir zaman, 3 öğrenci (%2,6) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 3 öğrenci (%2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun başkalarına tehdit mesajlar göndermediklerini göstermektedir. 26

36 Tablo 15.İnternette başka kişilere ya da arkadaşlarıma onların hoşlanmayacağı mesajlar gönderirime ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,5 Bazen 6 5,2 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 Öğrencilerin, İnternette başka öğrencilere ya da arkadaşlarıma onların hoşlanmayacağı mesajlar gönderirim görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 105 öğrenci (%90,5) hiçbir zaman, 6 öğrenci (%5,2) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 3 öğrenci (%2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun başkalarına ve arkadaşlarına uygunsuz mesajlar göndermediklerini göstermektedir. Tablo 16. İnternette başka kişilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını onların iznini almadan değişik sitelerde yayınlarıma ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,6 Çoğu zaman 1,9 Her zaman 3 2,6 Total ,0 27

37 Öğrencilerin, İnternette başka öğrencilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını onların iznini almadan değişik sitelerde yayınlarım görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 112 öğrenci (%96,6) hiçbir zaman, 1 öğrenci (%0,9) bazen, 3 öğrenci (%2,6) çoğu zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir.. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğu arkadaşlarının veya başka kişilerin fotoğraflarını izinsiz internette yayınlamadıklarını göstermektedir. Tablo 17. İnternette başka kişilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını onların iznini almadan mesaj ( ) ile diğer öğrencilere gönderirime ilişkin sonuçlar. Gruplar Frekans(n) Yüzde (%) Hiçbir zaman ,2 Bazen 4 3,4 Çoğu zaman 2 1,7 Her zaman 3 2,6 Toplam ,0 Öğrencilerin, İnternette başka öğrencilerin ya da arkadaşlarımın fotoğraflarını onların iznini almadan mesaj ( ) ile diğer öğrencilere gönderirim görüşüne dair dağılıma bakıldığında; 107 öğrenci (%92, 2) hiçbir zaman, 4 öğrenci (%3,4) bazen, 2 öğrenci (%1,7) çoğu zaman, 3 öğrenci (%2,6) her zaman şeklinde görüşlerini bildirmişlerdir. Genel olarak bakıldığında öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun arkadaşlarının izni olmadan onlara ait kişisel fotoğrafları mail yolu ile bir başkasına göndermediklerini göstermektedir. 28