STRATEJİK YÖNETİM SÜRECİNDE VİZYON VE MİSYON

Transkript

1 STRATEJİK YÖNETİM SÜRECİNDE VİZYON VE MİSYON Öğr.Gör. Arzu Meltem Dinler Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Globalleşme ile birlikte yaşanan hızlı teknolojik değişim, yeni pazarların ortaya çıkması ve ezici rekabet karşısında stratejik yönetimin önemi, yadsınamaz şekilde ön plana çıkmıştır. Stratejik yönetimde, strateji ve aksiyon planlarının oluşturulabilmesi için, öncelikle vizyon ve misyon bildirgelerinin oluşturulması gerekmektedir. Stratejik yönetimin iki ayağı olan vizyon ve misyon kavramını açıklamaya başlamadan önce, stratejik yönetim kavramının kapsamını açıklığa kavuşturmamız gerekir. STRATEJİK YÖNETİM Stratejik yönetimin tanımı konusunda bu alanda çalışmalar yapan işletmeciler arasında tam bir fikir birliği yoktur. Şöyle ki: John M. Bryson na göre; Stratejik yönetim, bir organizasyonun ne yaptığını, varlık nedenini ve gelecekte ulaşmak istediği hedefleri ortaya koyan bir yönetim tekniğidir. (Bryson,1988:5, Aktaran Aktan,) W. Barry göre ise Stratejik yönetim, bir organizasyonun gelecekte varmak istediği hedefleri ve bu hedefe nasıl ulaşılacağını gösteren süreci analiz eder. (Barry, 1986:10,Aktaran Aktan) Bu iki tanımın ışığı altında stratejik yönetimi şu şekilde tanımlayabiliriz: Stratejik yönetim, bir organizasyonun hedeflerine ulaşabilmesi için doğru stratejiler geliştirip, bu stratejilerin etkin olarak uygulamaya konulmasını ve varılan sonuçların değerlendirilip, saptanmış olan hedefe ulaşılıp ulaşılmadığının saptanmasını amaçlayan, bir yönetim sürecidir. 1

2 Ancak, bazen stratejik planlama ile stratejik yönetim i kavramları bir birleri yerine gelişi güzel kullanılmaktadır. Oysa bu iki kavram bir birinden farklıdır. Stratejik yönetim, geleceğin planlanması değildir. İşletmenin çevresi sürekli değiştiğinden, stratejik yönetim değişen koşullara göre, yönetim stratejisinin değişmesini ve ortaya çıkan değişimlere hızla adaptasyon sağlamasını içerir. Oysa tek seferde yapılan stratejik planlamada belirli bir hedefin saptanması söz konusudur (Güçlü, 2003: 66). Diğer bir ifade ile stratejik planlama işletmenin belirlenen hedeflere ulaşabilmesinde izleyeceği yolu tarif etmektedir (Şenol,2009). Bir işletme, amaçlarını gerçekleştirmek için stratejiler oluşturulurken, öncelikle saptanan stratejilerin bir planlamasının yapılması söz konusudur. Daha sonra yapılan planlar çerçevesinde stratejiler uygulanır ve son aşamada uygulama sonuçları gözden geçirilerek, denetlenir. Dolayısıyla, stratejik planlama, stratejik yönetim kavramından farklıdır ( Aktan, 2008:3) VİZYON Vizyonun kelimesi dilimizde görüş, geniş görüşlülük, uzak görüşlülük, görme gücü, önsezi, imgelem, hayal, düş gibi anlamları içermektedir. İşletme yönetimi açısından ise vizyon, gelecekte ulaşılmak istenen durumun ya da varılmak istenen noktanın resmini ifade etmektedir. (Hatipoğlu, 2009:83). Aynı zamanda bir organizasyonun gelecekte ne olmak istediğinin hangi noktaya gelmek istediğinin tanımlanması (Efil, 2004: 306) olan vizyon, gelecekte ulaşılması arzu edilen bir durumla ilgili hayalin ifadesidir. Daha kısa bir ifade ile bir işletmenin gelecekteki durumunun sözcüklerle ifade edilmiş bir hedefidir ((Ülgen ve Mirze, 2004:179). Bu açıklamalardan çıkan sonuç ise vizyonun, işletmenin mevcut gerçekleri ile gelecekte gerçekleşmesi beklenen koşulların birleştirerek, işletme için arzu edilen bir gelecek imajı yaratmaktır. (Koçel, 2005:130). Vizyon, yöneticinin ya da liderin daha önce hiç düşünülmemiş ya da başarılamamış, fakat gelecekte başarılmasını düşündüğü, özgün düşünceleri olarak ortaya çıkar. Bir başka deyişle, herhangi bir stratejiye dayanmayan düşünce ve hayallerdir. Ancak, stratejik yönetimde öncelikle bir vizyonun belirlenmesi gerekir. Yöneticinin ya da liderin vizyonu, aynı zamanda onun gelecekle ilgili beklentilerini, yeniliğe ve yaratıcılığa açık olup olmamasını ve başka kişilerin görüşlerinden yararlanma derecesini de yansıtır (Eren, 2005:18). 2

3 Stratejik yönetim sürecinde önemli bir başlangıç noktasını oluşturan vizyon, bazı yazarlar tarafından stratejilere yol gösterebilecek tek başlangıç noktası olarak gösterilmektedir. Eğer vizyon, stratejilerde tek başlangıç noktası olduğu benimsenirse, aynı zamanda stratejilere yol gösteren bir pusula olarak, yaratıcı beyinlerin eseri olarak nitelendirilir (Ülgen ve Mirze, 2004:179) Gelecekteki çalışanlara rehber olan vizyon, aynı zamanda yatırımcılara da hedeflenen amaçlara ulaşmak için nasıl hareket etmeleri gerektiği konusunda yol gösterir. Bir organizyonun saptanmış olan vizyonu, söz konusu organizasyonda çalışanları belirli ilkeler çerçevesinde, belirli hedeflere yönlendirir ve böylece onları bir sürü verimsiz iş yapmaktan kurtarır. Vizyonu olmayan bir organizasyon ise, rotası olmayan gemiye benzer. Diğer bir ifade ile vizyonun varlığı, işletmeyi koordinasyona, yaratıcılık ve rasyonel davranışlar göstermeye yönlendirirken, vizyonun yokluğu ise işletme ve çalışanları başarısızlık ve kaosa sürükler. (Ülgen ve Mirze, 2004: 180). Uygulamada, güçlü vizyonların genellikle bir lider ya da örgütün üst düzey yöneticilerden kaynaklandığı görülür. Vizyonun paylaşması ya da gerçekleştirilmesi için lider ya da yönetici konumunda olanların, vizyonunu organizasyon içinde yer alan herkese benimsetmeleri gerekir. (Ülgen ve Mirze, 2004: 180). Bir organizasyonun vizyonunun, organizasyon içindeki yer alan herkes tarafından benimsenebilmesinin koşulu için ise, saptanmış olan vizyonun, basit, hatırlanabilir ve etkileyici olması gerekir. Diğer yandan basit ve hatırlanabilir olan vizyon aynı zamanda iddialı, örgüt içi ve dışı paydaşlara uygulanabilir, örgütün ne istediği ile paydaşları tarafından nasıl bilinmek istediğini anlatabilen, örgütün hizmetlerinden yararlananların yaşam kalitesini nasıl artırabileceğine ilişkin varsayımları olan bir yapıda olmalıdır (Kotter, 1998, aktaran Küçüksüleymanoğlu, 2008:405). Vizyon oluşturulurken iki temel yöntem takip edilebilir. Birinci yöntem, vizyonun kurucu ya da lider tarafından önceden belirlenmesi ve belirlenmiş olan vizyonun örgüt üyeleri ile paylaşılmasıdır. İkinci yöntem ise, vizyonun çalışanlarla birlikte geliştirilmesidir. Birinci yöntemin başarısı için, şirketin en üst düzey yöneticilerinin güçlü liderlik yeteneğine sahip olması gerekir. İkinci yöntemin başarısı için ise, örgütte çok sağlıklı bir iletişim ortamı bulunmalıdır (Ülgen ve Mirze, 2004;183). 3

4 Birinci yöntemin izlenmesi halinde, üst düzey yöneticileri önceden belirlemiş oldukları vizyonu çalışanlarla paylaşırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir: İfadelerde ve amaçta açık olmak gerekir. Vizyonun temelini oluşturan gerçekler çok açık ve net olarak, sürekli vurgulanmalıdır. Vizyon sadece çalışanlar tarafından hayata geçebileceği için, çalışanların değerleri olduğu belirtilmelidir. Vizyon hakkında çalışanların da görüşlerinden yararlanılmalı ve vizyon hazırlanırken mutlaka çalışanlara danışılmalıdır. İkinci yöntemin izlenmesi halinde, vizyonun çalışanlar ile birlikte geliştirilmesinde aşağıdaki unsurlara dikkat edilmelidir. Vizyon belirlenirken herkesin görüşüne eşit değer verilmelidir. Ortak fikirde anlaşmaktan ziyade birbirlerini tamamlayan görüşlere prim verilmelidir. Amacın sadece yazılı bir vizyon bildirgesi oluşturmak değil de işletmenin gerçek bir vizyonunu ortaya koymak olduğu unutulmamalıdır. Diğer yandan, işletmelerde etkin bir vizyonnun oluşturulması için Tom Peters sekiz ilke öne sürmüştür. Bu ilkeler (Aktan, 2008): Vizyonun etkin olarak kabul edilmesi için insan davranışlarını etkileyecek düzeyde olmalı, Yeterince açık olmalı ve organizasyonun başarısını kamçılamalı, Her zaman en mükemmeli hedeflemeli, Katı kurallarla belirlenmemeli, her zaman belli bir esnekliği içermeli, İstikrarlı ve yeniliklere açık olmalı, Çalışanlara yetki devrini amaçlamalı, Geçmişi şerefle anmalı ve geleceğe hazırlamalı, En mükemmeli amaçlamalıdır. 4

5 Ancak vizyon, bir işletmede insanları geleceğe yönlendirmede tek başına yeterli değildir. İşletme üyelerinin misyon, amaç ve hedeflerle birlikte, temel değerleri anlamaları ve özümsemeleri gerekmektedir. Zira işletmenin vizyonu, misyonu, işletmenin amaç ve hedefleri ile değerlerinin bir bileşiminden oluşur (Ülgen ve Mirze, 2006: 183). MİSYON: Misyon, vizyonla birlikte, işletmenin başarısını artırmanın ve stratejik yönetimin etkili olmasının başlangıç noktasını oluşturan bir diğer önemli kavramdır. Ancak, misyon kelimesi, çoğu kez yanlış kullanılmakta ve farklı anlamlar yüklenmesi nedeniyle tartışmalara neden olmaktadır. Hatta, vizyon kelimesi doğru anlamda kullanılmış olsa bile, resmî bir beyandan ibaret kalan uygulamalara konu olmaktan öteye gitmemektedir ( Koçer, 2007:13). Misyon kelimesi dilimizde, bir kişi ya da topluluğun üstlendiği özel görev, en büyük arzu, temel hedef, anlamına gelmektedir. İşletme yönetimi açışından ise misyon, bir işletmeye yön vermek ve anlam kazandırmak için belirlenmiş olan ve o işletmeyi benzerlerinden ayıran görev ve ortak değerleri ifade etmektedir. Bu bağlamda misyon işletmenin ya da örgütün kuruluş ya da varoluş nedenini, temel amaçlarını ve hedeflerini net bir şekilde ortaya koyan bir kavramdır (Ülgen ve Mirze, 2006:175). Dolayısıyla misyon organizasyonların faaliyet alanlarını, çalışanların müşteriler, hissedarlar ve de toplum açısından hangi amaca yöneldiğini göstermektedir. (Efil, 2004: 306). Daha öz bir ifade ile misyon, organizasyonun varoluş nedenini açıklamaktadır. Misyon kavramını kapsamını dört başlık altında sıralamak mümkündür (Ülgen ve Mirze, 2006:176): Misyon, işletmelerde stratejistlere ve çalışanlara yol gösteren bir rehberdir. Stratejik yönetimin başlangıç evresinde strateji, misyonun tanımlandığı sınırlar dâhilinde ele alınmalıdır. İşletme misyonu, ortaya koyduğu değer ve felsefe normları ile çalışanlar arasında bir köprüdür. İşletme misyonu, tüm sosyal paydaşlara işletmenin işi, sahip olduğu değerler ve örgütün felsefesi ile ilgili bir açıklama özelliğindedir. 5

6 İşletmelerin misyonları ile ilgili açıklamalarının, nasıl olması gerektiği ile ilgili kesin bir biçimden söz edilemez. Ancak misyonla ilgili açıklamaların aşağıdaki ifadeleri içermesi gerekir (Eren,2005: 20): İşletmenin ürettiği temel mal ve hizmetler nelerdir? İşletmenin hedef pazarını kim oluşturur? İşletmenin kullandığı teknolojiler nelerdir? İşletmenin iş yaparken genel felsefesi nasıldır? İşletme kendisini nasıl görmektedir? Misyonla ilgili açıklamaların içermesi gereken yukarıdaki konuların verdiği mesajdan da anlaşıldığı gibi, misyonun stratejinin açıklanmasından bir başka deyişle, örgütsel kaynaklar tahsis edilmeden önce, belirlenmesi gerekmektedir. Diğer yandan bir örgütün misyona sahip olmasının birçok önemli işlevi vardır (Koçer, 2007:14) Şöyle ki: Tüm yönetici ve personelin saptanan amacın gerçekleştirilmesi için ortak hareket etmesini sağlar. Örgütsel güçleri bir araya toplayarak, motivasyonu sağlar. Örgütün ussal kaynaklar bulması açısından uygun ortam oluşturur ve ortak strateji belirlenerek bulunan kaynakların tahsisine yardımcı olur. Örgütteki herkesin ve özellikle de yöneticilerin iş sorumluluğunu anlamasına yardımcı olur. Örgütsel amaçların ve stratejilerin belirlenmesini kolaylaştırıcı bir atmosfer oluşmasını sağlar. SONUÇ Globalleşme ile birlikte artan rekabet ortamında işletmelerin varlıklarını sürdürmeleri giderek güçleşmektedir. Bu nedenle, işletme üst yönetiminin öncelikle vizyon ve misyonunu bilinçli ve açık olarak saptamış ve sürekli değişen koşullara ayak uydurabilecek stratejik yönetim anlayışına sahip olması gerekmektedir. Ancak, işletmelerin başarısı için ilk koşul, her ne 6

7 kadar stratejik yönetimin iki ayağı olan, örgütün misyon ve vizyonunu doğru olarak tanımlamış olması ise de, saptanmış olan vizyon ve misyonun çalışanlar tarafından da benimsenerek sahiplenilmiş olması da gerekir. Diğer yandan, yönetimsel başarı için, misyon ve vizyonunun doğru olarak tanımlamış olması ve çalışanlar tarafından benimsenmesine ilave olarak, işletmenin her kademesinde yer alan elemanların çalışkanlık, kararlılık, fedakârlık, planlı ve sistematik hareket etme ve benzeri değerlere sahip olmaları gerekir. KAYNAKLAR Aktan Coşkun Can (2008) Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlama ÇEİS Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası Yayını, Cilt 22,Sayı 4 / Temmuz Aktan Coşkun Can (2009), Geleceği Kazanmanın Yolu: Stratejik Yönetim Barry W.B.(1986), Strategic Planning Workbook for Public and Nonprofit Organization Amherst Wilder Foundation. St Paul: Bryson J. M. (1988), Strategic Planning Workbook for Public and Nonprofit Organization, San Fransisco: Jossey- Bass Doğan Selen ve Celal Hatipoğlu Küçük ve Orta Boy İşletmelerde Vizyon Açıklamasının İşletmenin Performansına İlişkin Bir Araştırma Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 2, 2009 Efil İsmail (2004), İşletme Yönetimi, Aktüel, İstanbul Eren Erol (2005), Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, Beta yayınları, İstanbul Güçlü Nezahat (2003), Strategic Management, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 23, Sayı Koçel Tamer (2005), İşletme Yöneticiliği, Arıkan Basım Yayım Dağıtım, İstanbul Koçer İsmet (2007), İşletme ve Organizasyonlarda Stratejik Yönetim Yaklaşımları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Kotter J.P. (1998), Vizyon, Strateji ve Liderlik, Executive Excellance 2-6:

8 Küçüksüleymanoğlu R. (2008), Stratejik Planlama Sürci, Kastamonu eğitim Dergisi, Cilt 16, No: Şenol Coşkun (2009), Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlama Gümrük Dünyası Dergisi / Sayı 60, Ülgen Hayri ve S. Kadri Mirze (2004), İşletmelerde Stratejik Yönetim, Literatür Yayınları, İstanbul 8