CBS TABANLI ĐZMĐR ĐL ACĐL YARDIM PLANI UYGULAMALARI

Transkript

1 TMMOB COĞRAFĐ BĐLGĐ SĐSTEMLERĐ KONGRESĐ Kasım 2009, Đzmir CBS TABANLI ĐZMĐR ĐL ACĐL YARDIM PLANI UYGULAMALARI ÖZET N. Yazgan 1, Ö. Zorlu Külçe 2, E. Kavas 3 1 Đzmir Valiliği Kriz Yönetim Merkezi, CBS Birimi,ĐZMĐR, neslihan.demirbasa@gmail.com 2 Đzmir Valiliği Kriz Yönetim Merkezi, CBS Birimi,ĐZMĐR, oznurzorlu@gmail.com 3 Đzmir Valiliği Kriz Yönetim Merkezi, CBS Birimi,ĐZMĐR, ecekavas@gmail.com Her türlü coğrafi referanslı bilginin etkin olarak elde edilmesi, depolanması, güncellenmesi, kullanılması, analizi ve görüntülenmesi için bilgisayar donanımı, yazılımı, personel ve yöntemlerin organize olarak toplanması, acil durum yönetimi konusunda etkin ve doğru karar verilebilmesi, acil yardım hizmet gruplarının çalışmalarına destek olabilecek bilgiye hızlı erişim ve etkin kullanım amacıyla Đzmir Valililiği Kriz Yönetim Merkezi bünyesinde Acil Durum Yönetimi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Birimi oluşturulmuş ve çalışmalarına başlamıştır. Đzmir Đl Acil Yardım Planında yapılacak güncellemelerle paralel olacak şekilde veri girişi, veri güncellemesi, sorgulama ve veri analizi işlemleri yapılmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda oluşturulacak haritalar ile Kriz Yönetim Merkezi afetlere karşı daha hazırlıklı hale gelecektir. Anahtar Sözcükler: Kriz Yönetimi, Afet, Mekansal Analiz, Đzmir Đl Acil Yardım Planı, Acil Durum Yönetimi. ABSTRACT APPLICATIONS OF IZMIR EMERGENCY RESPONSE PLAN WITH GIS DATABASE Emergency Rule and Geographic Information System has been constituted in Crisis Management Center of Izmir Governorship and started to work to sum organized computer hardware, software, personals and methods ; to get all sorts of geografical referenced information to save, to update, to use, to analize and to display ; to decide effective an true about emergency rule ; to access fast and to use effective the information, which can boost to works of emergency aid facilities. Data entry, inquiry and data update continue with updating of Izmir Emergency Response Plan. Crisis Management Center will become more prepared for disasters with these maps which are made by the reason of these studies. Keywords : Crisis Management, Disaster, Spatial Analysis, Izmir Emergency Response Plan, Emergency Rule. 1. GĐRĐŞ Bu makalede 88/12777 sayılı Afetlere Đlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik in, Başbakanlık Kriz Yönetim Durum Değerlendirme Merkezi - Afet Plan Çalışmaları formatı ve Afet Yönetimi evrelerini göz önüne alarak hazırlanan Đzmir Đl Acil Yardım Planının CBS uygulamaları anlatılmaktadır. Đllerde 7269 sayılı kanuna dayanılarak çıkarılan Afetlere Đlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri gereğince Đl Acil Yardım Planları hazırlanmaktadır. Acil yardım planında tanımlanan görevler yönetmelikte belirlenen Hizmet Grupları tarafından yapılmaktadır. Ancak, yönetmeliğin yayınlandığı tarihinden bugüne kadar yönetim yapımızda meydana gelen değişmeler, Büyükşehir belediyelerinin oluşması, yeni düzenlenen yasalar, belediye ve özel idarelere acil yardım planı yapma görevi verilmesi ve bilimsel ve bütünleşik Afet Yönetimi kavramlarının önem kazanması Đlimizde Đl Acil Yardım Planları nın yeni bir anlayışla ele alınmasını gerektirmiş ve plan yeni bir anlayışla geliştirilmiştir. Đlgili yönetmeliğin 4. maddesinin 1. fıkrası uyarınca, vali ve kaymakamlar, görevli bakanlık, kurum ve kuruluşlar ile askeri birlikler, ilgili mevzuat ve bu yönetmelik gereğince düzenlenecek acil yardım planları ve acil yardımla ilgili yönergelerle kendilerine verilen görevleri yerine getirmekten ayrı ayrı sorumludurlar. Đkinci fıkrada ise, afetin meydana gelmesinden itibaren, alınması gereken her türlü acil tedbirlerin alınmasından ve acil yardımların bir emir beklemeden yapılmasından afetin meydana geldiği yerin mülki amirinin sorumlu olduğu açıkça düzenlenmiştir. Acil Yardım Planları, tehlike ve risklerin tespit edilerek, kurum ve kuruluşların, sivil toplum örgütlerinin ve toplumun buna karşı etkin stratejilerinin belirlenmesini öngörmektedir. Đzmir ölçeğinde hazırlanan Đl Acil Yardım Planı bu anlayış ile her türlü afet/ acil durum öncesi, anı ve sonrasında can ve mal koruyucu çalışmaların düzenlenmesini temel oluşturmaktadır. Afet olmadan önce eğitimli kadrolarını malzeme araç ve gerecin doğru noktalarda konumlandırılması, kurumların tamamının eşgüdümlü olarak eğitim ve donanımının

2 CBS Tabanlı Đzmir Đl Acil Yardım Planı Uygulamaları sağlanması gibi faaliyetlerin belirlenmesini, afet meydana gelmesi halinde ise, ortaya çıkabilecek kayıpların ve tehlikelerin giderilmesi öncelikle tehlike ve tehdit altındaki canlıların kurtarılması ilk yardım, kayıpların bulunması, geçici iskan faaliyetlerinin ve lojistik desteğin sağlanması gibi konular belirlenmeye çalışılmaktadır (Mersin, Arıkan, 2007). Plan çalışmaları sürecinde, 11 Merkez Đlçe Đl Planına uyumlu doğrudan vatandaş ile ilişkileri içeren Đlçe Destek Planları nı, diğer 19 Đlçe ise yönetmelik ile belirlenen 9 hizmet grubunu içeren Đlçe Acil Yardım Planlarını hazırlamışlardır. Büyükşehir olan Đzmir ilinde Đl Acil Yardım Planı idari ve fiziki yapı göz önüne alınarak 11 Merkez Đlçeyi kapsayacak şekilde 15 hizmet grubu ile hazırlanmıştır. Ayrıca diğer kurum ve kuruluşların hazırladığı planlar da bu plana eklenmiştir. Plan içerisinde afet yönetimi personel planlaması yapılmış, planın uygulanması amacıyla Đl Kurtarma ve Yardım Komitesi oluşturulmuş ve Valilik Kriz Yönetim Merkezi nde Đl Afet Bürosu kurulmuştur. Đlimiz ve çevresinde meydana gelebilecek afetlerle ilgili olarak yapılacak iş ve işlemleri destekleyici ve yönlendirici çalışmalarda bulunmak, mevcut çalışmaları bir araya getirmek ve değerlendirmek üzere üniversitelerimizin konuyla ilgili mühendislik ve mimarlık fakülteleri, Büyükşehir Belediyesi Đmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı ve TMMOB ne bağlı ilgili odalardan öğretim üyesi/uzman kişilerden oluşan Danışma Kurulu Valiliğimiz Kriz Yönetim Merkezi bünyesinde çalışmalarını sürdürmektedir. Đl Kurtarma ve Yardım Komitesi nin acil yardım hizmetlerini süratli, sağlıklı ve düzenli yürütebilmesi için Haberleşme, Ulaşım, Yıkıntıları Kaldırma, Arama ve Kurtarma, Đlk Yardım ve Sağlık, Ön Hasar Tespit, Güvenlik 1 (Emniyet), Güvenlik 2 (Jandarma), Satın Alma, Kiralama, El Koyma ve Dağıtım, Tarım, Elektrik, Su ve Kanalizasyon, Geçici Đskan, Çevre, Basın ve Halkla Đlişkiler hizmet grupları oluşturulmuştur (Şekil 1). KAMU KURUMLARI KRĐZ MASALARI ĐL KRĐZ YÖNETĐM MERKEZĐ BAŞKANI VALĐ YARDIMCISI ĐLÇE KRĐZ YÖNETĐM MERKEZLERĐ DANIŞMA KURULU ĐL AFET BÜROSU ĐL KURTARMA VE YARDIM KOMĐTESĐ VALĐ YARDIMCISI EGE ORDUSU VE GARNĐZON KOMUTANLIĞI TEMSĐLCĐSĐ BÜYÜKŞEHĐR BELEDĐYE BAŞKANLIĞI TEMSĐLCĐSĐ ĐL JANDARMA KOMUTANI ĐL EMNĐYET MÜDÜRÜ ĐL ÖZEL ĐDARESĐ GENEL SEKRETERĐ ĐL AFET VE ACĐL DURUM MÜDÜRÜ ĐL MĐLLĐ EĞĐTĐM MÜDÜRÜ BAYINDIRLIK VE ĐSKAN ĐL MÜDÜRÜ ĐL SAĞLIK MÜDÜRÜ TARIM ĐL MÜDÜRÜ KIZILAY ŞUBE BAŞKANI HĐZMET GRUP BAŞKANLIKLARI HABERLEŞME HĐZMETLERĐ ULAŞIM HĐZMETLERĐ YIKINTILARI KALDIRMA HĐZMETLERĐ ARAMA VE KURTARMA HĐZMETLERĐ ĐLK YARDIM VE SAĞLIK HĐZMETLERĐ ÖN HASAR TESPĐT HĐZMETLERĐ GÜVENLĐK 1 (EMNĐYET) HĐZMETLERĐ GÜVENLĐK 2 (JANDARMA) HĐZMETLERĐ SATIN ALMA, KĐRALAMA, EL KOYMA VE DAĞITIM HĐZMETLERĐ TARIM HĐZMETLERĐ ELEKTRĐK HĐZMETLERĐ SU VE KANALĐZASYON HĐZMETLERĐ GEÇĐCĐ ĐSKAN HĐZMETLERĐ ÇEVRE HĐZMETLERĐ BASIN VE HALKLA ĐLĐŞKĐLER HĐZMETLERĐ Şekil 1: Örgütlenme Şeması Đldeki bir afet anında ve sonrasında oluşacak ihtiyaçların giderilmesi için gelen yardımların depolanması ve düzenli dağıtılması amacıyla, Satın Alma, Kiralama, El Koyma ve Dağıtım Hizmetleri Grubu bünyesinde Doğal Afet Bölgesi Lojistik Destek Üstü Koordinasyon Merkezi (DABLDÜKM), Lojistik Destek Koordinasyon Merkezleri (LDKM) ve Đleri Dağıtım Merkezlerinden (ĐDM) oluşan Lojistik Destek Sistemi oluşturulmuştur (Şekil 2).

3 Yazgan, Zorlu Külçe ve Kavas 1.1 Kriz Yönetim Merkezinin Yapılanması Şekil 2: Lojistik Destek Koordinasyon Merkezleri Kriz Yönetim Merkezimiz acil durumlara hazırlıklı olmak ve gerektiğinde müdahale edebilmek amacıyla 17 Ağustos 2001 de açılmıştır. Đzmir Valiliği Kriz Yönetim Merkezi, ilgili Vali Yardımcısı başkanlığında faaliyetlerini 24 saat çalışma esasına göre sürdürmektedir. 1.2 Coğrafi Bilgi Sistemleri Çalışmaları Acil durum yönetimi konusunda etkin ve doğru karar verilebilmesi, acil yardım hizmet gruplarının çalışmalarına destek olabilecek bilgiye hızlı erişim ve etkin kullanımının sağlanması amacıyla Kriz Yönetim Merkezi nde Acil Durum Yönetimi ve Coğrafi Bilgi Sistemi çalışmaları yürütülmektedir. Đzmir Valiliği Kriz Yönetim Merkezi bünyesinde yapılan Coğrafi Bilgi Sistemleri çalışmalarında, MapInfo Professional 8.5, Vertical Mapper ve MapBasic 7.5 programları kullanılmakta olup, çeşitli kurum ve kuruluşlardan farklı formatlardaki sayısal haritalar ve tablosal sözel bilgiler alınmıştır. Bu bilgiler, MapInfo programı kullanılarak sisteme entegre edilip, birbirleriyle ilişkilendirilerek kullanılır hale getirilmiştir. Elde edilen bu harita ve haritalarla ilişkilendirilmiş tablosal bilgilerden faydalanılarak, amaçlar doğrultusunda harita üretimi ve sorgulamalar yapılmaktadır. Bu bilgiler belirli periyotlarda güncellenip, üzerinde çeşitli sorgulamalar geliştirilmeye devam edilmektedir. Kısa vadede hedeflenen ve tamamlanan çalışmalar, Đl Acil Yardım Planı Coğrafi Bilgi Sistemi ile bütünleştirilmiştir. Sözel ve tablosal veriler toplanarak, sayısal haritalarla bütünleştirilmiştir. Afet yönetim haritaları oluşturulmuştur. Afet sonrasında, görevli ekiplerin afet mahallinden gönderecekleri bilgileri Coğrafi Bilgi Sistemi yardımıyla yorumlayarak Acil Durum Yönetimine veri tabloları, haritalar ve raporlar sunmayı ve karar mekanizmalarını bilgilendirmeyi sağlayacak çalışmalar yapılmıştır. Uzun vadede hedeflenen çalışmalar, Kurumlar ve birimler arası kurulacak extranet / intranet sistemleri ile CBS verilerinin ortak kullanımı çalışmalarını desteklemek, Tespit edilen riskli bölgelerde gerekli görüntüleme, sorgulama, analiz ve simülasyon işlemleri çalışmalarını sürdürmek.

4 CBS Tabanlı Đzmir Đl Acil Yardım Planı Uygulamaları Bu çalışmalarda şu veri girişleri yapılmış olup çeşitli haritalar üretilmiştir: Resmi Binalar (kaymakamlık, kamu kurumları, lojmanlar, emniyet binaları, muhtarlık binaları, askeri tesis ve binalar, konsolosluklar, vs) Sağlık Kurumları (hastaneler, poliklinikler, dispanserler, vs) Eğitim Tesis ve Binaları (okullar, halk eğitim merkezleri, öğrenci yurtları, vs) Turistik ve Kültürel Tesisler (oteller, termal tesisler, kültür sanat tesisleri, tarihi ve turistik yapılar, sit alanları vs) Ulaşım Tesis ve Binaları (havalimanı, vapur iskeleleri, otoparklar, vs) Haberleşme Tesis ve Binaları (posta işletmeleri, telekom binaları, vs) Sosyal Hizmet Tesis ve Yapıları (misafirhaneler-sosyal tesisler, huzurevleri, vs) Çeşitli Tesis, Bina ve Alanlar (meslek odaları, spor tesisleri/alanları, pazaryerleri, su depoları, mezarlıklar, vs) Afette Kullanılacak Alan ve Tesisler (Afette hastane olarak kullanılacak binalar, çadırkent alanları, helikopter iniş alanları, iş makineleri toplanma alanları, vs) Đdari sınırlar (Đl-Đlçe-Köy-Mahalle sınırları ve nüfus verileri) Fay Hatları (Diri, olası diri ve çizgisel faylar ile 1900 yılından sonra Đlimizde olmuş 3 ten büyük depremlerin yerleri) Deprem Đstasyonları (Kuvvetli ve zayıf yer hareketleri istasyonları) Hidroloji (Irmak, dere, kuru dere, göl-gölet, barajlar, baraj koruma sınırları, sulama kanalları, regülatörler, vs) Deniz Yapıları (Balıkçı barınakları, balık çiftlikleri, deniz fenerleri, liman ve iskeleler) Toprak Sınıflaması (Arazi kullanım, toprak özellikleri, büyük toprak grupları, arazi tipleri, arazi kullanım kabiliyeti ve kabiliyet alt sınıfları) Orman Amenajman Planları (Orman kapalılığı, arazi kullanımı, mescere) Yol Haritaları (Daimi araç yolları, iki şeritli yollar, iki ve daha fazla şeritli yollar, otoyollar, yaz araç yolları) Sanayi (Organize sanayi bölgeleri, küçük sanayi, serbest bölge) Sayısal Yükseklik Modeli Eğim ve Bakı Haritaları Şekil 3 ve Şekil 4 de veri girişi yapılan katmanlara ait örnekler gösterilmiştir. Şekil 3: Veri girişi yapılan katman örnekleri

5 Yazgan, Zorlu Külçe ve Kavas Şekil 4: Veri girişi yapılan katman örnekleri Üretilen sayısal haritalar üzerinde; Adres (11 ilçe), Yerleşim yeri (Tüm Đzmir), Geçici iskan hizmetleri (misafirhaneler, oteller, spor salonları vb.), Sağlık tesisleri, Emniyet Müdürlüğü ne ait binalar, Okullar, Afet sonrasına ilişkin (ilk toplanma yerleri, çadırkentler, LDKM, ĐDM, alternatif yol vb.) sorgulamalar yapılabilmektedir. Afet sonrasına ilişkin sorgulama örnekleri Şekil 5, Şekil 6 ve Şekil 7 de gösterilmiştir. Şekil 5: Veri sorgulamaları

6 CBS Tabanlı Đzmir Đl Acil Yardım Planı Uygulamaları Şekil 6: Đlçe adına göre ilk toplanma yeri sorgulaması örneği Şekil 7: Đlk toplanma yeri sorgulaması örneği

7 Yazgan, Zorlu Külçe ve Kavas 2. SONUÇ Afetlere karşı dirençli bir toplum yaratmanın ön koşullarından biri, afet yönetiminin risk yönetimi safhasında, planlama çalışmalarına önem vermektir. Planlı bir hazırlık dönemi, olası riski ve hasar görebilirliği azaltacağı gibi afet anında etkili ve hızlı bir müdahale şansı da yaratacaktır. Afet zararlarını azaltan, uzun vadeli kalıcı çözümler getirecek fiziksel planlamaya duyulan gereksinimin önemi kavranmaya başlanmıştır. Ancak, zarar azaltma çalışmaları çerçevesinde, kentlerde risk analizlerinin yapılması, makromikro bölgeleme haritalarının ve kentsel dönüşüm projelerinin hazırlanması gibi kentlerimizin afete duyarlı yaklaşımla planlanması gerekmektedir. Đzmir Đl Acil Yardım Planı, yalnızca acil durum anı ve sonrasına yönelik sürece ilişkin olarak çözüm üretmeyi amaçlayan bir planlama çalışması olmayıp, acil durum öncesinde riski azaltmayı amaçlayan, kriz yönetiminin yanı sıra risk yönetimini de içeren, çağdaş afet yönetimi anlayışını özümsemiş bir acil yardım planıdır. Đl Acil Yardım Planı nda yapılan güncellemelere paralel olacak şekilde, veri girişi, veri güncellemesi, sorgulama ve veri analizi işlemleri devam etmektedir. Bu çalışmalar sonucunda oluşturulacak haritalar Đl Kriz Yönetim Merkezi nin, afetlere/olaylara müdahalesini ve yönlendirme işlemlerini daha sağlıklı ve hızlı olarak gerçekleştirebilir hale getirecektir. KAYNAKLAR 88/12777 sayılı Afetlere Đlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik 7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun Đl Acil Yardım Planı, Đzmir Valiliği, Mersin O., Arıkan Ş., Đzmir Acil Yardım Planı, TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, sayfa 313.