Gençlerin Tütün Kullanımından Korunmasında Belediyelerin Yapabilecekleri

Transkript

1 Gençlerin Tütün Kullanımından Korunmasında Belediyelerin Yapabilecekleri Prof.Dr.Hilal Özcebe Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

2 Sunum Planı Adolesan dönem ve özellikleri Sağlık sorunları Türkiye de gençler Gençler ve tütün kullanımı Sağlığın geliştirilmesi yaklaşımı Belediyelerin yapabilecekleri

3 Adolesan Dönem yaşlar arası Erken adolesan dönem (10-13) Orta adolesan dönem (14-15) Geç adolesan dönem (16-19) Yaşamın 1/7 si... Kaynak: WHO, Adolescent Friendly Health Services, WHO, The Health of Young People: A Challenge and a Promise, Geneva, 1993.

4 Adolesan Dönem Çocukluktan erişkinliğe geçiş Büyüme ve gelişme süreci Hızlı büyümeye alışamama Uyum sorunları Farklı deneyimler

5 Dünyada Adolesan Nüfus Dünya nüfusu altı milyarın üzerindedir. Dünya nüfusunun beşte birini yaş grubu (1,2 milyar) oluşturmaktadır. Gençlerin 4/5 ü gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Kaynak: WHO, 2002.

6 Gençlerin Farklılıkları... Farklı Gereksinimleri... Eğitim kurumlarına ulaşamayan gençler Sosyal desteği yetersiz olan gençler Örselenen ve şiddet uygulanan gençler Çalışan gençler Çatışma ortamlarındaki gençler Mülteci gençler Evli gençler Etnik gruplar içindeki gençler Özürlü gençler... Kaynak: WHO, Programming For Adolescent Health and Development, 1999.

7 Adolesan Dönem Sağlık Sorunları

8 Adolesan Döneme Özel Sağlık Sorunları Fiziksel büyüme ve ruhsal gelişmeye uyum sağlayamama Beslenme davranışlarının oluşturduğu sorunlar Üreme ve cinsel sağlık sorunları Madde kullanımı sorunları Yaralanmalar (Kaza ve şiddet) Kaynak: WHO Programming For Adolescent Health and Development, Report of a WHO/UNFPA/UNICEF Study Group on Programming For Adolescent Health, WHO Technical Report Series, No:886, Geneva.

9 Gençlerin gelecek yaşamları üzerinde etkileri olan alışkanlıklar ve hastalıklar olarak özetlenebilir.

10 Birden Fazla Riskli Davranış Sigara kullanma Alkollü içki içme Şiddet içeren davranışlar İntihar girişimi Okuldan kaçma Aileden ayrılma Kumar oynama Şans oyunu oynama Silah taşıma Madde kullanımı Güvensiz cinsellik... Kaynak: Neinstein LS, Kenzie RG and Morris RE. High-Risk and Out-Of-Control Behaviour Disorders in Adolescent Health Care A Practical Care (ed. LS Neinstein). Lippincott Williams&Wilkins, pp , Philadelphia, 2002.

11 Türkiye, Gençler ve Bazı Riskli Davranışlar

12 Madde Kullanımı İle İlgili Riskli Davranışlar Erkek Kız Toplam Alkollü içki içme; En az bir defa % 35,0 % 25,4 % 30,0 Son bir ayda en az bir kez % 31,5 % 10,6 % 16,5 Uyuşturucu/uyarıcı madde kullanma; En az bir defa Son üç ayda en az bir kez % 9,8 % 4,3 % 3,0 % 1,0 % 4,0 % 2,9 N= Kaynak: T.B.M.M. Çocuklarda ve Gençlerde Artan Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu (10/337,343,356,357). Türkiye de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde Şiddet ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Saptanması (Şubat 2007)

13 Silah Taşıma, Çete Üyesi Olma, Kumar ve Şans Oyunu Oynama (%) Erkek Kız Toplam Delici-Kesici Alet 13,1 4,3 9,2 Ateşli Silah 8,5 2,6 5,9 Çete Üyesi Olma 10,6 4,1 7,7 Kumar Oynama 8,9 2,6 6,2 Şans Oyunu Oynama 31,9 10,1 22,4 N= Kaynak: T.B.M.M. Çocuklarda ve Gençlerde Artan Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu (10/337,343,356,357). Türkiye de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde Şiddet ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Saptanması (Şubat 2007)

14 Son Üç Ayda Şiddetle Karşılaşma ve Uygulama (%) Tanımlar verildikten sonra; Karşılaşma Uygulama Fiziksel Şiddet 22,0 35,5 Sözel Şiddet 53,0 48,7 Duygusal Şiddet 36,3 27,6 Cinsel Şiddet 15,8 11,7 Kaynak: T.B.M.M. Çocuklarda ve Gençlerde Artan Şiddet Eğilimi ile Okullarda Meydana Gelen Olayların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu (10/337,343,356,357). Türkiye de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde Şiddet ve Bunu Etkileyen Etmenlerin Saptanması (Şubat 2007) N=20.009

15 Adolesan Dönem Bilgi ve Yaşam Tarzları Araştırmasına Katılan Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Otomobil İle Seyahat Sırasındaki Bazı Riskli Davranışlarının Yüzde Dağılımı (Adnan Menderes, Harran, Kırıkkale, Kocaeli, Mersin, Ondokuz Mayıs, Osmangazi, Yüzüncü Yıl Üniversiteleri, 2004) Otomobil İle Seyahat Sırasındaki Riskli Davranışlar Erkek Kadın Toplam Emniyet kemeri (yolcu olarak) (1576) (1519) (3101) Hiç bir zaman 20,6 12,2 16,4 Nadiren 18,1 13,6 16,0 Emniyet kemeri (sürücü olarak) (518) (135) (653) Hiç bir zaman 16,0 5,2 13,8 Nadiren 15,1 7,4 13,5 Araç kullanırken hız sınırını aşma (514) (134) (648) Her zaman 8,6 1,5 7,1 Bazen 61,4 38,8 56,8 Son 1 ay içinde içkili iken araç kullanma 1,8 0,7 1,5

16 Cinsel Deneyim Erkek Kadın Topla m Yok Var Yanıtsız Sekiz Üniversite Birinci Sınıf Öğrencilerinin Cinsel Deneyimleri (Adnan Menderes, Harran, Kırıkkale, Kocaeli, Mersin, Ondokuz Mayıs, Osmangazi, Yüzüncü Yıl Üniversiteleri, 2004) 64,5 31,9 3,6 93,0 5,7 1,3 78,5 19,0 2,5 Toplam Kaynak: Bertan M, Özcebe H, Doğan BG, Haznedaroğlu D, Kırcalıoğlu N ve Bülbül SH. Üniversite Birinci Sınıf Öğrencilerinin Adolesan Dönem Konusundaki Bilgi Ve Yaşam Tarzlarının Belirlenmesi Araştırması (Adnan Menderes, Harran, Kırıkkale, Kocaeli, Mersin, Ondokuz Mayıs, Osmangazi, Yüzüncü Yıl Üniversiteleri, 2004) ICC ve HÜTF Halk Sağlığı AD, 2004

17 Gençler ve Tütün Kullanımı

18 Sigara ve Riskli Gruplar Çocuklar Gençler Yaşlılar Gebeler Engelliler (kendini savunamayacak)

19 Gençler ve Sigara İle Tanışma Sigara içenlerin çoğunluğu sigaraya 20 yaşından önce başlamaktadır. Türkiye de yapılan incelemeler, sigara içenlerin yaş ortalamasının gittikçe düştüğünü göstermektedir.

20 Sigaraya Başlama Yaşı 2503 kişide yapılan araştırma sonuçlarına göre sigara içme sıklığı; ortaokul öğrencilerinde %3, lise öğrencilerinde %28 dir.

21 Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması (%) Şimdiye Kadar Halen Erkek 34,9 (± 2,8) 14,0 (± 1.5) Kız 21,5 (± 2,3) 6,0 (± 1,0) Toplam 29,3 (± 2,1) 10,9 (± 1,1) Türkiye KGTA na 61 ilden 202 okulda eğitim gören toplam 15,957 öğrenci katılmıştır. KGTA, İlköğretim 7., 8., Lise 1 ve Hazırlık sınıfı öğrencileri üzerinde 2003 yılında uygulanan bir ankettir. Kaynak: Ergüder T, Soydal T, Uğurlu M, Çakır B, Warren CW. Tobacco use among youth and related characteristics, Turkey. Soz Praventiv Med. 51 (2006) 91 98

22 Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması (2003) Hiç sigara içmeyenlerin %7,7 si gelecek sene başlamayı planlama; Kızlar %5,8 ve erkekler %9,1 Halen sigara içenlerin %50,4 ü bakkaldan sigara almakta; Kızlar %42,9 ve erkekler %53,5 Gençlerin %86,7 sinde yaşlarından dolayı sigara alırken sorun yaşamamaktadırlar.

23 Üniversite Öğrencileri ve Sigara İçme Sıklığı Üniversite öğrencileri arasında sigara içme sıklığı %21-48 arasında bulunmuştur. Üniversite öğreniminde öğrencilerin sınıfı ilerledikçe sigara içme sıklığı artmaktadır.

24 Sigaraya Başlama Nedenleri

25 Sigaraya Başlama Nedenleri 1. Yakın çevrede tütün ürünü kullanan kişilerin varlığı 2. Tütün ürün(leri)nin reklamının yapılması

26 Tütün Firmaları ve Tanıtım Etkinlikleri Sigara şirketleri reklam ve tanıtım kampanyaları yapmaktadırlar Gençlerin %20,1 i bir tütün firması temsilcisi tarafından kendisine bedava sigara verildiğini belirtmiştir.

27 Logolar ve Sigara İçme Çocuk ve gençlerin kullanım eşyaları üzerinde sigara logolarının kullanılması, çocuk ve gençlere yönelik etkinliklerde tütün üreticilerinin sponsor olması sigaraya ulaşılabilirliği artırmaktadır. KGTA sonuçlarına göre reklam gördüğünü söyleyen gençler daha çok sigara içmektedirler.

28 Sigaraya Başlama Nedenleri 1. Yakın çevrede tütün ürünü kullanan kişilerin varlığı 2. Tütün ürün(leri)nin reklamının yapılması 3. Modaya veya güncel akımlara uyma çabası

29 Sigara İçilen Popüler Mekanlar Kafe, internet kafe, kantin vb. yerlerde tütün ve tütün ürünlerinin (sigara, nargile... vb) içilmesi ve içenler için çekici yerlerin bulunması...

30 Sigaraya Başlama Nedenleri 1. Yakın çevrede tütün ürünü kullanan kişilerin varlığı 2. Tütün ürün(leri)nin reklamının yapılması 3. Modaya veya güncel akımlara uyma çabası 4. Sıkıntı/stres 5. Eğlenmek için 6. Merak 7. Özenti 8. Formda kalmak için 9. Yalnızlığı gidermek için 10.İlgi çekmek için

31 Sigaraya Başlamayı Etkileyen Kişiler

32 Sigara İçmeyi Etkileyen Kişiler Aile, anne ve baba, Öğretmen, Arkadaş, Sporcu, Sanatçı, Lider konumundaki kişiler ROL MODEL!!!

33 Bazı Meslek Gruplarında Bir çalışmada; Sigara İçme Gazeteciler %63,9 Öğretmenler %50,8 Sanatçılar %46,2 Doktorlar %43,9

34 Rol Modeli Kişiler ve Sigara İçme Toplumda rol modeli olan kişiler arasında sigara içme sıklığı toplumun diğer kesimlerine göre daha yüksektir.

35 Tütün Şirketleri ve Rol Model Kişiler Tütün şirketleri, ürün yerleştirme, ulusal tanınmayı sağlamak, şirketlerini güçlendirmek için günümüzdeki en başarılı film ve televizyon programlarını tanıtım amacıyla kullanmaktadırlar.

36 Moda Dünyası ve Sigara Ürün yerleştirme Tanıtımı Moda gösterilerinde sponsor olma Modeller ve imajların sigara ile bağlantısını kurma

37 Sigara Tanıtımı Yapılan Yerler Kendi marka kıyafetlerinin promosyonu ve moda ile ilgili olayların sponsorluğu daha çok gençlerin bulunduğu eğlence yerlerinde yapılması Konserlerde bedava sigara dağıtımı

38 Sigara Tanıtımı Yapılan Yerler Siber oyunlar, uluslararası dergilerde çıkan reklamlar ve otomobil yarışlarında ürün yerleştirme!!!

39 Riskli Davranışlardan Korunma ve Sağlığın Geliştirilmesi

40 Sağlığın Geliştirilmesi Ottawa Şartı Sağlığı geliştirme, insanların sağlıkları üzerinde kontrol gücüne sahip olma ve sağlıklarını geliştirme kapasitesine sahip olma süreci olarak tanımlanmaktadır. Kaynak: SABEM. Ottawa Şartı. /www. sabem. saglik.gov.tr// forum/ ezadmin/ htmlarea/ files/ documents/ 1248_14sagligi_ gelistirme_ottowa_ sarti.pdf, Erişim Tarihi: 12 Ekim 2005.

41 Sağlığın Geliştirilmesi Tam olarak fiziksel, mental ve sosyal anlamda iyi olma halini sağlayabilmek için; birey veya grup, isteklerinin farkında olabilmeli, isteklerini tanımlayabilmeli, çevreyi değiştirebilmeli ve uyum sağlayabilmelidir. Kaynak: SABEM. Ottawa Şartı. /www. sabem. saglik.gov.tr// forum/ ezadmin/ htmlarea/ files/ documents/ 1248_14sagligi_ gelistirme_ottowa_ sarti.pdf, Erişim Tarihi: 12 Ekim 2005.

42 Risk Faktörleri Koruyucu Etmenler Risk Faktörleri Riskli Davranışlar Olumsuz Sonuçlar _ Koruyucu Etmenler Kaynak: Jessor R. Protection and Risk in Adolescent Behavior, Health, and Development. Theory and Findings from the Peoples Republic of China and the U.S. 10th Eara Conference 2-6 May 200, Antalya, Turkey.

43 Koruyucu Etmenler Olumlu davranışlar Sağlığın geliştirilmesi davranışları Riskli davranışlara karşı kendini kontrol edebilme Pozitif davranışlar için sosyal destek sağlanması Kaynak: Jessor R. Protection and Risk in Adolescent Behavior, Health, and Development. Theory and Findings from the Peoples Republic of China and the U.S. 10th Eara Conference 2-6 May 2006, Antalya, Turkey.

44 Gençlerin Gereksinimleri Nelerdir? Bilgi ve beceri Güvenli ve destekleyici çevre Sağlık ve danışmanlık hizmeti

45 Belediyeler; Gençlerin Sağlığının Korunması ve Geliştirilmesinde Neler Yapabilirler?

46 Belediyelerin Savunuculuk Rolü-1 Sağlığa yapılan ve gençlere yapılan yatırım geleceğe yönelik yatırımın önemi, Gençlere yönelik sağlıklı olma ve sağlığı etkileyen etmenlerin vurgulanması, Sektörler arası işbirliğinde ortak amaçlar ve kaynakların kullanımına ilişkin mekanizmaların oluşturulması, Genç dostu yaşam yerleri, eğitim ortamları geliştirilmesi.

47 Belediyelerin Bilgilendirme Rolü Kanıta dayalı çalışmaların değerlendirilmesi ve seçilmesi, Araştırmalara kaynak ayrılması, Medya ile bilginin yayılması, Halk sağlığı müdahalelerinde önceliklerin belirlenmesi, Sağlık ve sağlıklı davranışlar konusunda toplumun bilgilendirilmesi, Sağlık alanında olmayan toplumda çalışan kişilerin sağlığın geliştirilmesi konusunda duyarlılığını artırılması.

48 Belediyeler; Sağlık Politikaları, Uygulamalar ve Mali Konular Politika ve uygulamalarında sağlığı geliştirmeye yönelik yaklaşımların benimsenmesi, Yatırımların sonuçlarının uzun sürede alınacağı konusunda bilgilendirme, Sağlığın geliştirilmesine yönelik etkinlikleri planlaması ve toplumun katılımının sağlanması.

49 Belediyelerin, Sağlığı Destekleyici Çevrenin Oluşturulmasındaki Rolü-1 Sigara kullanımın azaltılması Sigara, alkol gibi ürünlerin reklamlarının yapılmaması konusunda destek olma, Toplumda sigara içmeyen kişilerin sigara dumanından pasif olarak etkilenmemelerini sağlama, Gençlere sigara ve alkol satılmamasını sağlama.

50 Belediyelerin, Sağlığı Destekleyici Çevrenin Oluşturulmasındaki Rolü-2 Sağlıklı Besin Tüketimi Fizik Egzersiz Çevreye Yönelik Müdahaleler

51 Belediyelerin, Sağlığı Destekleyici Çevrenin Oluşturulmasındaki Rolü-3 Halk sağlığı kurallarının uygulanmasını sağlama, Sağlığın geliştirilmesini insan hakları yaklaşımı ile değerlendirerek hizmet sunma.

52 Belediyelerin, Gençlerin Kişisel Kapasitenin Geliştirilmesinde Rolü Kişinin sağlık bilgilerini almasını, uygulamasını ve sağlıklı bir yaşam seçmesine katkıda bulunma, Sağlık eğitiminin içinde mutlaka kişisel ve sosyal gelişimin vurgulaması, Yaşam becerilerinin geliştirilmesine yönelik eğitim programları açılmalı; toplumun katılımı sağlanması, Çalışanların kişisel yetenekleri artırılması.

53 Gençler ve Yaşam Becerilerinin Geliştirilmesi Öfke kontrolü Hayır diyebilme Israrlara karşı koyabilme Kendini ortaya koyma İletişim becerileri Sorun çözme Stresle başa çıkma Kendini tanıma

54 Sonuç olarak; Belediyeler toplumun sağlığın geliştirilmesine yönelik pek çok hizmet sunmaktadırlar.

55 Belediyelerin politikalarının ve uygulamalarının içinde sağlığın geliştirilmesi yaklaşımı yerleştirilmelidir. Belediyeler sağlığın geliştirilmesine yönelik savunuculuk rolleri konusunda duyarlı olup, etkinliklerin her aşamasında toplumun katılımını sağlamaya çalışmalıdırlar.

56 Katkı ve Katılımlarınızı Bekliyorum. Dr.Hilal Özcebe