4. ÜNİTE: İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI

Transkript

1 4. ÜNİTE: İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI (13. YÜZYILA KADAR) KONULAR A. İSLAMİYETİN DOĞUŞU SIRASINDA DÜNYANIN VE ARAP YARIMADASI NIN GENEL DURUMU B. İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI C. DÖRT HALİFE DÖNEMİ ( ) Ç. EMEVİLER DÖNEMİ ( ) D. ENDÜLÜS EMEVİLERİ DÖNEMİ ( ) E. ABBASİLER DÖNEMİ ( ) F. TÜRK-İSLAM BİLGİNLERİ 118

2 4. Ünite Temel Kavramlar l Aforoz l Cahiliye l Endülüjans l Gök Tanrı l Putperestlik l Skolastik l Ukaz l Zerdüştlük A. İSLAMİYETİN DOĞUŞU SIRASINDA DÜNYANIN VE ARAP YARIMADASI NIN GENEL DURUMU Hazırlık Çalışmaları 1. İslamiyet öncesi Arap Yarımadası nda Araplardan başka milletler yaşamadığı hâlde siyasi ve dinî birliğin olmamasının nedenlerinin neler olabileceğini araştırınız. 2. İslamiyetin doğduğu sırada dünyada hangi büyük devletler bulunduğunu araştırınız. 3. Yanda verilen kavramlar size neleri çağrıştırmaktadır? Aşağıdaki metni okuyarak altındaki soruyu cevaplayınız. İslamiyet doğduğu sırada dünya, siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik bunalımlarla karşı karşıya idi. İnsanlık maddi ve manevi sıkıntılar içerisinde yaşamaktaydı. Dünya olarak yalnızca Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları biliniyordu. Sami ırkından olan Arapların Hicaz ve Yemen de oturanları yerleşik bir hayat yaşıyorlardı. Bunlar tarım ve ticaretle uğraşıyordu. Çölde göçebe hayatı yaşayanlar ise Bedevi olarak adlandırılıyorlardı. Bedeviler hayvancılıkla uğraşıyordu. Araplar, aralarında siyasi birlik bulunmadığından kabileler hâlinde yaşıyordu. Kabile geleneklerine, aile ve akraba bağlarına büyük önem veriyorlardı. Kabileler arasında uzun süren kan davaları onların siyasal birlik kurmalarını önlüyordu. Toplumun zengin ve soylularından oluşan aristokrat kesim şehir devletlerini yönetiyordu. Araplarda kölelik çok yaygındı. Kadın, toplum hayatında bir değer olarak görülmüyordu. Çok tanrılı bir dinsel inanışa sahip olan Araplar, tanrıları adına put yapıyor ve bunlara tapıyorlardı. Dünya nın ve Arap Yarımadası nın içinde bulunduğu siyasi, ekonomik ve kültürel durum hakkında çıkarımlarınız nelerdir? Açıklayınız. 1. İSLAMİYETİN DOĞUŞU SIRASINDA DÜNYANIN GENEL DURUMU VII. yüz yıl da Ame ri ka ve Avust ral ya da ki in san la rın As ya, Av ru pa ve Af ri ka kıtala rın da ki in san lar la ile tişim le ri yok tu. Af ri ka kı ta sı nın yal nız ca ku zey bö lü mü nün çok kü çük bir böl ge si bi li ni yor du. Bu ne den le İslami ye tin Do ğu şu Sı ra sın da Dün ya der ken As ya, Av ru pa ve Af ri ka kı ta la rın dan olu şan Es ki Dün ya an la tıl makta dır. İslamiyetin meydana getirdiği değişimi anlayabilmek için İslam dininin ortaya çıktığı yıllarda bu kıtalarda bulunan devletlerin siyasi, dinî ve ekonomik yapılarını incelemek gerekiyor. a. Avrupa Kıtası 375 yılındaki Kavimler Göçü nden sonra Avrupa da büyük bir karışıklık yaşanmıştı. Taht kavgaları ve savaşlar yüzünden hayat durma noktasına gelmiş, kavimlerin birbiriyle mücadeleleri sonucunda binlerce insan hayatını kaybetmişti. Avrupa da yaşayan insanların büyük çoğunluğu Hristiyanlık dinine inanmaktaydı. Yönetim biçimi olarak feodalite, düşünce olarak da skolastik anlayış hâkimdi. Skolastik düşünce gözlem ve deneyi reddeden, eleştiri kabul etmeyen kilisenin ortaya attığı düşüncenin adıydı. Bu durum bilimsel faaliyetleri engellemiş, özgür düşünceyi ortadan kaldırmıştı. Kilisenin elinde bir kişiyi dinden çıkarmak anlamına gelen aforoz, bir kralı ve hükümdarı cezalandırmak anlamındaki enterdi ve kiliseye karşı gelenlerin yargılandığı Engizisyon Mahkemeleri vardı. Ayrıca kilise, para karşılığında insanların günahlarını bağışlıyordu. Cennet kâğıdı anlamına gelen bu belgeye Endülüjans deniliyordu. Yahudi dinine inananlar ise azınlık durumunda olduklarından her türlü şiddet ve baskıya uğruyorlardı. Halk çeşitli sınıflara ayrılmıştı. Din adamları ve senyörler en üst sınıfı oluşturuyordu. 119

3 b. Afrika Kıtası İslamiyetin doğuşu sırasında Afrika nın en önemli bölgeleri Kuzey Afrika ile Habeşistan (bugünkü Etiyopya) idi. Afrika nın kuzeyi Bizans İmparatorluğu nun denetimindeydi. Bu bölgenin hâkimiyeti için Bizanslılar ve Sasaniler sürekli mücadele ediyorlardı. Habeşistan Krallığı nın başında bulunan Ezana, Hristiyanlık dinini resmî din olarak kabul etmişti. Yerli halkın büyük bir kısmı eskiden olduğu gibi putperestliğe inanıyordu. c. Asya Kıtası Roma İmparatorluğu, Kavimler Göçü nden sonra Doğu ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrılmıştı (395). Bizans Doğu Roma olarak bilinen Bizans İmparatorluğu nun başkenti İstanbul du. Doğu Roma en parlak dönemini VI. yüzyılda Justinianos (Jüstinyenüs) zamanında yaşamıştı. İslamiyetin doğuşu sırasında Bizans siyasi açıdan kötü durumdaydı, başkent İstanbul karışıklık içindeydi. Doğuda Sasaniler, batıda Avarlar ve Slavlarla mücadele etmekteydi. Bütün bunlara rağmen İslamiyetin doğuşu sırasında en güçlü Hristiyan devletiydi. Bizans, Hristiyanlığın Ortodoks mezhebini benimsemişti. Ortodoksların dini lideri patrik İstanbul da oturmaktaydı. Sasaniler Asya kıtasının diğer bir devleti ise Sasani İmparatorluğu idi. Sasaniler İpek Yolu hâkimiyeti için Kök Türklerle uzun süren savaşlar yapmışlardı. Sasaniler, Zerdüştlük inancına sahiptiler. Zerdüştlük inancının temelini iyilik ve kötülük düşüncesi oluştururdu. İyilik düşüncesini temsil eden Ahuramazda için tapınak yapıyor, buralarda ateş yakıyorlardı. Onun için bunlara mecusi, ateşperest (ateşe tapan) de deniliyordu. Aşağıda İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu adlı etkinlikte verilen dilsiz haritada gösterilen coğrafi bölgelerin siyasi, sosyal ve dinî durumlarını ilgili kutucuklara yazınız. 1. Etkinlik: İSLAMİYET ÖNCESİ DÜNYANIN GENEL DURUMU Avrupa da siyasi durum:... Sosyal durum:... Dinî durum:... Asya da siyasi durum: Sosyal durum: Dinî durum: Afrika da siyasi durum:... Sosyal durum:... Dinî durum:... Arap Yarımadası nda siyasi durum: Sosyal durum: Dinî durum: Harita: Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının bir bölümünü gösteren dilsiz harita 120

4 4. Ünite Kök Türkler İslamiyetin doğuşu sırasında Orta Asya topraklarının büyük bir kısmı Kök Türklerin egemenliğindeydi. I. Kök Türk Devleti 582 yılında Doğu ve Batı Kök Türk olarak ikiye ayrıldı. Daha sonra her iki Kök Türk devletine de Çinliler son verdi. Bu yüzyılda Türklerle Araplar arasında komşuluk ilişkileri yoktu. Türkler ile Araplar arasındaki ilişkiler Cahiliye devrinde İpek Yolundan dolayı aşağıdaki resimde verilen minyatürde de görüldüğü gibi ticaret ile sınırlıydı. Arap tüccarlar aracılığı ile kurulan ilişkiler, Türklerle Arapların birbirini tanımasını sağladı. Kök Türklerde diğer devletlerde olduğu gibi bir kölelik anlayışı yoktu. Kök Türkler, Gök Tanrı dinine inanıyorlardı. Bu inanca göre tanrı tekti ve kâinatın yaratıcısıydı. Ölümden sonra yeni bir hayat başlardı. Bu dinde, yazılı dinî kaynaklar ve ruhban sınıfı yoktu. İslamiyetten önce Araplar ve Türkler karşılıklı olarak hangi ürünleri alıp satmış olabilirler? 4.1. Resim: Türklerle Araplar arasındaki ticareti gösteren bir minyatür (İslam Uygarlığı Ansiklopedisi, s. 30.) Japonya Asya nın doğusunda yer alan Japonya nın ulusal dini Tanrılar Yolu anlamına gelen Şintoizm di. Bu dinin yanında Çin de yaygın olan Budizm, Teoizm ve Konfiçyüs inançlarını da kabul etmişlerdi. Japonlar imparatorlarının güneş tarafından geldiğine inanmış ve imparatorlarına güneşin oğlu unvanını verilmişlerdi. İslamiyetin doğuşu sırasında Japonya nın dünya üzerinde siyasi bir etkisi yoktu. Hindistan Asya da bulunan diğer bir devlet de Hindistan dı. Hindistan da çeşitli ırk ve dinler olduğu için bir siyasi birlik sağlanamamış ve güçlü bir devlet kurulamamıştı. Siyasi birliğin kurulamamasının en önemli nedeni sınıf farkına yol açan Kast Sistemi dir. Hindistan ın en eski inancı Veda idi. Tabiat kuvvetlerine tapma esasına dayanan bu inancın rahiplerine Brahman denilirdi. Zamanla Brahmanların nüfuzu genişleyerek Brahmanizm şekline dönüştü. Çin Güneydoğu Asya da yer alan Çin, eski ve köklü bir medeniyete sahipti. Çin, Orta Asya nın hâkimiyeti için Kök Türklerle sürekli mücadele hâlindeydi. Çok tanrılı bir din anlayışının bulunduğu Çin de tanrılara kurban kesilirdi. Belli tapınakları olmadığından açık havada veya kutsal kabul edilen yerlerde ayinler yapılırdı. Birtakım felsefi görüşler ortaya atan Konfiçyüs ve Lao-Tzu (Lao-zı) fikirleri daha sonra değişikliklere uğrayarak din hâline geldi (Konfiçyüsizm, Taoizm). Çin de ayrıca Budizm dini de yaşanıyordu. 2. İSLAMİYETTEN ÖNCE ARAP YARIMADASI NIN DURUMU İslamiyetten önce Arap Yarımadası nın o dönemdeki durumunu İslam devletinin ikinci halifesi Hz. Ömer şöyle ifade etmektedir: Tanrı diye helvadan put yapar, onlara tapardık. Uzun bir yolculuğa çıktığımızda karnımız acıkınca, yaptığımız putları yerdik. Bunları hatırladıkça gülerim. Bununla beraber hiçbir günahı ve suçu olmayan masum kız çocuklarımızı diri diri toprağa gömerdik. O günler aklıma geldiğinde ise oturup ağlarım. (1) (1) 121

5 Hz. Ömer in anlattıklarından hareketle İslamiyet öncesi Arapların yaşayışı ve dinî inanışlarıyla ilgili neler söyleyebilirsiniz? Asya kıtasının güneybatısında yer alan yarımadanın en önemli bölgeleri Hicaz, Necid ve Yemen di. Arap Ya rı ma da sı nın bü yük bö lü mü çöldür. Çöl ler de çok sey rek ola rak va ha lar gö rü lür. Yarımadanın yaşamaya en elverişli yeri güneyde bulunan Yemen di. Yandaki fotoğraftada görülen Necid in de büyük bir kısmı çöldü. Necid de yaşayan halkın geçim kaynağı hayvancılıktı. Mekke, Medine ve Taif şehirlerinin yer aldığı Hicaz Bölgesi özellikle ticaret yollarının geçtiği bir yerdi. Ayrıca Mekke ve Kâbe nin burada olması nedeni ile dinî bir merkez konumundaydı. Hz. İbrahim tarafından yapılan Kâbe, Mekke şehrine dinî bakımdan büyük bir itibar kazandırmıştı. Yandaki fotoğrafta gösterilen Kâbe nin bulunduğu Mekke kentinin yönetimi V. yüzyıl başlarında Hz. İsmail in soyundan gelen Kureyş Kabilesi nin elindeydi. Şehrin dinî ve idari hayatını Kureyş Kabilesi düzenlerdi. Ara bis tan ın bu coğ ra fi ya pısı ve do ğal ko şul la rı, in san top lu luk la rı ara sın da ki ile ti şi min çok zor sağ lan ma sı na ya da hiç sağ la na ma ma sı na yol açmıştı. Bu ile tişim siz lik, ka bi le ya şa mı nı do ğur muş tu. Ka bi le ya şa mı da Ara bistan da si ya sal bir li ği sağ la ya bi len güç lü bir dev le tin or ta ya çık ması nı en gel le yen ne den ler den bi ri olmuştu. Ku ru lan kü çük kral lıklar da dev le ti ger çek te ka bi le baş kan la rı yö net mekteydi. Ka bi le baş kan la rı is te dik le ri ki şi yi tah ta çı karır, is te me dik le ri ni taht tan in dirirdi. Bu yüz den de kral lar, ka bi le baş kan la rı nın is te ği doğ rultu sun da dav ranırdı. Bu du ru mun et ki siy le İslamiyetten önce Arabistan ın kuzeyinde ve güneyinde, aşağıdaki haritada görülen birçok küçük devlet kurulmuştu Fotoğraf: Arap Yarımadası nda yer alan Necid Çölü nden bir görünüm 4.2. Fotoğraf: Müslümanların Kâbe yi tavaf etmesini gösteren bir görünüm 4.2. Harita: İslamiyetten önce Arap Yarımadası (Tarih Atlası 1, s. 24.) 122

6 4. Ünite Hz. Ömer in anlattıklarından da anladığımız gibi İs la mi yet ten ön ce Arap lar ara sın da put pe rest lik inan cı yay gın dı. Her ka bi le nin ay rı bir pu tu var dı. Kut sal ka bul edi len bu put lar Kâ be de bu lu nu yor du ve Hubel, Lat, Menat ve Uzza en başta gelenlerdi. Arap lar ara sın da put pe rest lik ina nı şı nın ya nın da Mu se vi lik, Hris ti yan lık ve Haniflik gibi inanışlar da vardı. Haniflik, Hz. İbrahim in getirdiği ve tek ilah anlayışına dayanan bir inançtı. Arap la rın bü yük bir bö lü mü gü ney de Ye men, batıda Hicaz Bölgesi ndeki Mekke ve Medine dışında yandaki temsilî resimde gösterildiği gibi gö çe be (be de vi) idi ler ve ka bi le ler hâ lin de ya şı yor lar dı. Ka bi le le rin ba şın da şeyh ya da emir de ni len ki şi ler bu lu nu yor du. Bun lar, ge nel lik le ka bi le nin en yaş lı ve de ne yim li ki şi leri idi ve ai le baş kan la rın dan olu şan mec lis ta ra fın dan be lir le ni yor du. Ka bi le ler ara sın da kan da va sı ek sik ol muyordu. Er ke ğin üs tün lü ğü ne da ya nan ai le de ka dınla rın mi ras hak kı yok tu. Çok eşliliğin yay gın ol du ğu 4.2. Resim: İslamiyetten önce Arapların yaşantısını gösteren temsîlî resim (1001 İcat Dünyamızda İslam Mirası, Arap top lu mun da be de vi ka dın, kent te ya şa yan ka dı na s. 129.) gö re da ha öz gür dü. Fakat hiç bi ri ev li ol duk la rı er kek le eşit hak la ra sa hip de ğil di. İs la mi yet ten ön ce ka dın la rın ev le ne cek le ri er ke ği seç me ve on dan ay rıl ma hak kı yoktu. Erkek istediği zaman eşini boşayabiliyor ve onunla yeniden evlenebiliyordu. Ailede erkek çocuk, kız ço cuk la rın dan da ha üstün tutuluyordu. Arabistan ın İslamiyet öncesi sosyal yapısı hakkında neler söyleyebilirsiniz? Arap lar, şeh re Me di ne de dik le rin den şe hir de ya şa yan ları da me de ni ola rak ad lan dı rıyorlardı. Çöl de gö çebe ola rak ya şa yan la ra ise be de vi diyorlardı. Be de vi Arap la rın baş lı ca ge lir kay na ğı de ve, at ve kü çük baş hayvan lar dan el de edi len ürün ler di. Ta rım da ha çok Ye men de, Me di ne çev re sin de ve çok sey rek gö rü len va ha larda ya pı lıyordu. Ti ca re tin mer ke zi ise Hi caz dı. Mek ke li tüc car lar Uzak Do ğu dan ge len mal la rı ker van lar la Şam a ve Suriye limanlarına ulaştırıyorlardı. Arabistan, Uzak Doğu ülkeleri ile Afrika ve Akdeniz ülkeleri arasın da ki ti ca ret te bir köp rü gö re vi ya pı yor du. Bu ne den le Ara bis tan da ti ca ret le uğ ra şan lar çok zen gin olmuşlardı. Ti ca ret yol la rı nın bir bö lü mü Ye men den baş la yıp Kı zıl de niz bo yun ca uza na rak Ak de niz kı yı la rı na ulaşırken bir bölümü de İran Körfezi kıyılarından başlayıp çöldeki vahaları izleyerek Mezopotamya ve Suriye nin gü ne yi ne ula şı yor du. Ti ca ret yol la rı, Ara bis tan için ya şam sal bir önem ta şı yor du. Bu yol lar yal nız ca ti ca retle uğ ra şan la rı de ğil, gü zer gâh la rı üze rin de bu lu nan kent le ri de zen gin leş tiriyordu. İslamiyetten önce Arabistan Yarımadası nda halkın geçim kaynakları arasında neler yer almaktadır? İs la mi ye tin or ta ya çık tı ğı sı ra da Ara bis tan da en çok ko nu şu lan dil Arap çaydı. Arap ça, Sa mi dil le ri ai lesin den dir. İs la mi yet ön ce sin de Arap Ya rı ma da sı ile sı nır lı olan Arap ça, İs la mi ye tle bir lik te ge niş bir coğ raf ya ya ya yıldı. Bazı bölgelerde Aramca ve Süryanice de konuşulmaktaydı. Arap lar, ha ram ay lar ola rak ka bul et tik le ri dört ay da (zilkade, zilhicce, muharrem ve recep) sa vaş yapmıyorlardı. Haram aylarda Mek ke çev re sin de Ukaz de ni len bir pa na yır ku rup bu ra da ti ca ret ya pıyor, spor karşılaşmaları ve eğ len celer dü zen liyorlardı. Kâbe ziyaret ediliyor, şiir yarışmaları yapılıyordu. Dereceye giren şiirler Kâbe duvarına asılıyordu. Bunlara Muallakati Seba (Yedi Askı) denirdi. 123

7 Temel Kavramlar B. İSLAMİYETİN DOĞUŞU VE YAYILIŞI l Bi at l El-Emin l Ensar l Hicret l Hutbe l Muhacir l Vahiy Hazırlık Çalışmaları 1. Mekkeli Müşriklerin İslam dinine tepki göstermelerinin nedenleri neler olabilir? 2. Hz. Muhammed in, İslam dinini yayarken karşılaştığı güçlükler neler olmuştur? 3. Yanda verilen kavramlar size neleri çağrıştırmaktadır? Aşağıdaki metni okuyarak altındaki soruyu cevaplayınız. Hz. Muhammed, zeki, sakin, kendinden emin, ölçülü ve dengeli tutuma sahip, sözü dinlenir, herkes tarafından sevilen ve takdir edilen, doğruluğundan ve samimiyetinden şüphe edilmeyen bir karaktere sahipti. Onunla peygamberlik öncesinde ticari ilişkilerde bulunanlar, çok iyi arkadaş olduğunu, hak hususunda hatır gönül tanımadığını, zerre kadar riyâkârlık yapmadığını söylemişlerdir. Yalan söylemezdi. dostdüşman herkes onun yalan söylemediğini itiraf ederdi. Akrabalarının hakkını gözetir, ailesiyle ilgilenir, geçimini helal yoldan kazanır, muhtaçlara, zayıf ve güçsüzlere yardımda bulunur, misafire ikram eder, herkesle iyi geçinirdi. (1) Yukarıdaki metni dikkate aldığınızda Hz. Muhammed in nasıl bir kişiliğe sahiptir? 1. HZ. MUHAMMED İN PEYGAMBERLİKTEN ÖNCEKİ HAYATI Son peygamber Hz. Muhammed, 20 Nisan 571 tarihinde Mekke de doğdu. Babası Abdullah, annesi Âmine idi. Hz. Muhammed in soyu Hz. İbrahim e dayanmaktaydı. Ticaretle uğraşan babası, Hz. Muhammed doğmadan önce ölmüştü. Hem Arapçayı güzel konuşabilmesi hem de Mekke nin havasının yeni doğan çocuklara iyi gelmemesi nedeniyle Hz. Muhammed, Halime adlı sütanneye verildi. Altı yaşına geldiğinde annesi de ölünce dedesi Abdülmuttalip le yaşamaya başladı. Hz. Muhammed sekiz yaşındayken dedesinin vefat etmesi üzerine amcası Ebu Talip, onu yanına alarak büyüttü. Hz. Muhammed, ticaretle uğraşan amcasının kervanlarına yardım etmeye başladı. Bu kervanlarla Yemen ve Suriye ye gidip geldi. Hz. Muhammed, amcasının kervanıyla Şam a giderken Şam ve Kudüs arasındaki Busra da Bahira adlı bir rahiple karşılaştı. Rahip, Hz. Muhammed i gördüğünde onun, geleceği haber verilen son peygamber olduğunu anladı. Ebu Talip e, Bu çocuk bütün peygamberlerin sonuncusudur. Şam Yahudileri içinde onun özelliklerini bilen ve alametlerini tanıyan kâhinler vardır. Sen onu Şam a götürme. Buradan geri çevir. diye öğüt verdi. Ebu Talip, rahibin sözüne uyarak mallarını orada sattı ve Mekke ye geri döndü. (2) Hz. Muhammed, genç yaşına rağmen doğruluğu ile Mekke halkı arasında büyük ün kazandı. Doğruluğu ve güvenilir biri olması sebebiyle kendisine Muhammed-ül Emin unvanı verildi. Hz. Muhammed de güzel huyların tümü vardı. Tavırları, hareketleri, doğruluğu, yardımseverliği ile herkese kendini kabul ettirmişti. Putlara tapmanın yanlış olduğunu açıkça söylerdi. Mekke de zulme ve haksızlığa uğrayan insanların haklarını ve mallarını korumak amacıyla kurulmuş olan Hilfu l-füdul Cemiyeti ne katılmıştı. Hz. Muhammed, peygamber olmadan önce Hz. Hatice nin kervanı ile ticaret yapıyordu. Hz. Hatice, Kureyş in önde gelenlerinden biriydi ve genç yaşta dul kalmıştı. Çevresinin tavsiyesi üzerine Hz. Muhammed i kendi işlerinin yönetimi ile görevlendirmişti. Birbirlerini tanıdıktan sonra Hz. Muhammed 25 yaşında iken Hz. Hatice ile evlendi. Bu evlilikten çocukları oldu. Fakat Hz. Fatma dışındaki diğer çocukları küçük yaşlarda öldü. (1) İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj, s. 79. (2) Zekeriya Kitapçı, Yeni İslam Tarihi ve Türkistan, s

8 Aşağıda verilen Kâbe nin Hakemliği adlı metni okuyarak altındaki soruyu cevaplayınız. 4. Ünite 2. EtkinliK: KÂBE NİN HAKEMLİĞİ Resulullah otuz beş yaşlarındaydı. Kureyşliler, Kâbe yi tamir ediyordu. Zaman zaman Hz. Muhammed de çalışıyor, onlarla birlikte taş taşıyordu. Kâbe nin tamiri bitip sıra Hacerü l-esved (Kara Taş) i yerine koymaya gelince kabileler arasında tartışma çıktı. Taşı yerine koyma şerefi kime ait olacaktı? Tartışma büyüdü, nerede ise aileler birbirine girecekti. Sonra birisi bir teklifte bulundu. Kâbe ye Şeybe kapısından ilk gelen hakem olacak ve o ne derse herkes onu kabul edecekti. İlk gelen Hz. Muhammed oldu. Bütün kabileler buna sevindiler. Muhammed emin bir kimsedir, onun hakemliğine razıyız. dediler. Durumu kendisine arz ederek hakemliğini istediler. Hz. Muhammed, kabul etti, hırkasını yere serdi. Hacerü l-esved i üzerine koydu ve: Her aileden birer kişi ucundan tutsun. dedi. Hep beraber taşı kaldırıp konulacağı yere getirdiler. Hz. Muhammed de taşı bizzat kendi eliyle alıp yerine yerleştirdi. Hasan Karaköse, Ortaçağ Tarihi ve Uygarlığı, s. 9. (Düzenlenmiştir.) Hz. Muhammed in güvenilir kişiliği, etkinlikte anlatılan olayda Kureyşliler ile Mekkeliler arasındaki barışa nasıl bir katkı sağlamıştır? 2. HZ. MUHAMMED İN PEYGAMBERLİĞİ Hz. Muhammed, yaşı ilerledikçe ticaret işlerinden uzaklaşmaya, zamanının büyük bir kısmını tek başına ve insanlardan uzak bir şekilde geçirmeye başladı. Düşünmek ve kendi kendine ibadet etmek için yanda görseli verilen Mekke yakınındaki Nur Dağı nda bulunan Hira Mağarası na gidiyor, burada günlerce kalıyordu. Hz. Muhammed, kırk yaşında Ramazan ayının 27. gecesi yine Nur Dağı ndaki Hira Mağarası ndayken kendisine Cebrail adlı bir melek tarafından ilk vahiy geldi. Bu vahiyde Yaratan Rabbinin adı ile oku. O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku, senin Rabbin en büyük kerem sahibidir: Ki o, kalemle (yazmayı) öğretendir. İnsana bilmediğini öğretti. (1) (Alak Suresinin ilk beş ayeti) deniliyordu. Hz. Muhammed, korku ve heyecan içinde evine geldi. Başından geçenleri Hz. Hatice ye anlattı. Daha sonra ikisi birden Hz. Hatice nin amcasının oğlu Varaka Bin Nevfel in yanına gittiler. Varaka, Tevrat ve İncil hakkında geniş bilgi sahibiydi. Hz. Muhammed i dinledikten sonra Müjde ey Muhammed! Meryem in oğlu İsa nın haber verdiği son peygambersin. Sana gönderilen melek, Musa ya da gelen Cebrail dir. dedi. Cebrail, ilk vahiyden sonra üç yıl görünmedi. Bu durum Hz. Muhammed de büyük bir üzüntü yarattı. Sonunda bir gün Cebrail tekrar 4.3. Fotoğraf: Hira Mağarası ndan bir görünüm (Mekke) geldi. Bu kez kendisine Ey sarınıp bürünen peygamber! Kalk, insanları uyar, Rabbini yücelt. (Müddesir Suresinin ilk üç ayeti) deniliyordu. Bu ayetle Hz. Muhammed in peygamberlik görevi başlamış oldu. Hz. Muhammed, insanları İslam dinine davet etmeye başladı. Kendisine ilk olarak eşi Hz. Hatice inandı. İkinci olarak amcasının oğlu Hz. Ali, daha sonra azad ettiği kölesi Zeyd ve Hz. Muhammed in yakın arkadaşı Hz. Ebu Bekir Müslüman oldular. İslam tarihinde bu kişilere İlk Müslümanlar denilmektedir. İlk Müslüman olan kişilerin toplumdaki konumu göz önüne alındığında bu durum İslam dininin hangi özelliği ile açıklanabilir? 3. MÜSLÜMANLARA BASKI BAŞLIYOR Önceleri İslamiyeti gizlice anlatan Hz. Muhammed, Allah tan gelen emirle İslam dinini açıktan yaymaya ve putlara tapınmanın yanlışlığını anlatmaya başladı. Puta tapan müşrikler ilk zamanlar Hz. Muhammed in bu davetine ses çıkarmadılar. Zira bu dinin Mekke de kabul görmeyeceğini düşünüyorlardı. Oysaki, (1) Martin Lings, Hz. Muhammed in Hayatı, s

9 Hz. Muhammed in getirdiği düşünceler, insanlar arasında rağbet görüyor ve her yerde konuşuluyordu. Bu durum Mekkeli müşrikleri öfkelendirdi. Müşrikler İslamiyete karşı tavır alarak Müslümanlara baskı ve şiddet uygulamaya, onlarla her türlü ticari alışverişi kesmeye, onları toplumdan tecrit (dışlanma, yalnızlığa terk etme) etmeye başladılar. Bu baskılar sonuç vermeyince bu kez Hz. Muhammed in amcası Ebu Talip ten yeğenini peygamberlikten vazgeçirmesini istediler. Bunun karşılığında ona devlet başkanlığı, yüklü miktarda mal ve para vereceklerini ifade ettiler. Hz. Muhammed bu teklifleri reddetti ve onlara Allah a andolsun ki, benim bu yolu bırakmam için güneşi sağ elime ayı da sol elime verseler, Allah dinini zafere ulaştırmadıkça veya ben bu yolda harap olmadıkça bırakmam. (1) cevabını verdi. Hz. Muhammed in peygamberlikten vazgeçmesini isteyenlere karşı verdiği cevabı değerlendirdiğinizde neler söyleyebilirsiniz? Hz. Muhammed in bu cevabı üzerine müşrikler, Müslümanlara uyguladıkları baskı ve işkenceleri artırdılar, bazı Müslümanları şehit ettiler. Müşriklerin eziyetleri çekilemez hâle gelince Müslümanlar Mekke den göç etmek istedi. Hz. Muhammed, bazı Müslümanların Habeşistan a göç etmesine izin verdi. Müslümanlardan önce on altı, daha sonra doksan kişi Habeşistan a göç etti (615 ve 616). Göç edenler arasında yaşlılar, kadın ve çocuklar da vardı. Bunlar savunmasız, hiçbir kabile desteği olmayan kişilerdi. Müslümanların Habeşistan a hicret ettiği yıllarda Hz. Ömer ve Hz. Hamza Müslüman oldular. Müslümanların sayısının giderek artması üzerine müşrikler, bütün Müslümanlar ile görüşmeyi, ticaret yapmayı yasakladılar. Müşriklerin bu boykotu üç yıl sürdü. 619 yılı Hz. Muhammed için oldukça üzüntülü geçti. Çünkü bu yıl içinde önce eşi Hz. Hatice yi daha sonra da amcası Ebu Talip i kaybetti. Bu nedenle sözü edilen dönem Hüzün Yılı olarak anılır. 4. HİCRET VE MEDİNE İSLAM DEVLETİ Hz. Muhammed, her yıl hac mevsiminde Mekke ye gelen kabilelerle görüşerek onları İslamiyete davet ediyordu. 619 yılı hac mevsiminde Kâbe yi ziyarete gelen altı Medineli ile Akabe denilen yerde karşılaşan Hz. Muhammed onları İslamiyet e davet etti. Medineliler de İslamiyet i kabul ettiler. Hz. Muhammed 621 ve 622 yıllarında Medinelilerle iki görüşme daha yaptı. Bu görüşmelere I ve II. Akabe Bi atları denir (I. görüşmede 12, II. görüşmede 75 kişi Müslüman olmuştur.). Bu kişiler her zaman Hz. Muhammed e bağlı olacaklarına ve onun sözlerini tutacaklarına yemin ettiler. Belli bir süre sonra Mekke deki Müslümanların yaşam şartlarının iyice zorlaşması üzerine Hz. Muhammed onların Medine ye göç etmelerine izin verdi. İslamiyetin giderek yayılmasından ve önemli ticaret merkezlerinin Müslümanların eline geçmesinden endişe duyan Mekkeli müşrikler, Hz. Muhammed i öldürmeyi kararlaştırdılar. Kan davası olmaması için her kabileden bir kişi görevlendirdiler. Mekkeli müşriklerin planlarını gerçekleştireceği gece Hz. Muhammed Hz. Ebu Bekir le birlikte Medine ye doğru yola çıktı (622). Hz. Muhammed ve Hz. Ebu Bekir, Mekke yakınlarındaki Sevr mağarasında üç gün saklandılar. Müşriklerin takiplerini ve kurdukları pusuları boşa çıkaran Hz. Muhammed ve Hz. Ebu Bekir, Medine ye bir saat mesafede olan Kuba ya ulaştılar. Burada ilk mescidi inşa ettiren Hz. Muhammed, ilk cuma namazını kıldı. Oradan yandaki fotoğrafta gösterilen Medine ye geldi. Medine halkı kendisini sevinç, heyecan ve büyük bir coşkuyla karşıladı. Hz. Muhammed in Mekke den Medine ye yaptığı bu göç İslam tarihinde Hicret olarak adlandırılmaktadır. Hicret asla bir kaçış değildir, önceden düşünülmüş ve hesaplanmış bir 4.4. Fotoğraf: Günümüzdeki Medine Şehri nden harekettir. bir görünüm (1) Martin Lings, Hz. Muhammed in Hayatı, s

10 4. Ünite Hicretle birlikte ilk İslam devletinin temelleri atıldı. Medine ye yerleşen Müslümanlar rahat bir ortama kavuştu ve İslamiyeti Medine dışına yaymaya başladılar. Hicret olayı daha sonra Hz. Ömer döneminde oluşturulan hicri takvimin başlangıcı oldu. Müslümanlar Medine de Mescidi Nebi adını verdikleri bir mescit yaptılar. İbadet için kullanılan bu mescit hem önemli konuların konuşulduğu ve kararların alındığı bir yer hem de yeni kurulan İslam Devleti nin yönetim merkezi hâline geldi. Daha önceki adı Yesrib olan Medine ye peygamber şehri anlamına gelen Medinetü n Nebi adı verildi. Mekke den Medine ye göç eden Müslümanlara muhacir, Medine nin yerlisi olan Müslümanlara da yardım eden anlamına gelen ensar denildi. Muhacir ve ensar, din kardeşi ilan edildi. Ensarlar, mallarının büyük bir kısmını muhacirlerle paylaştı. Hz. Mu ham med Me di ne ye gel ince önce Müslümanlar arasında Kardeşlik, daha sonra burada yaşayan Yahudilerle Vatandaşlık Antlaşması imzaladı. Aşağıda verilen İslam da Kardeşlik adlı metni okuyarak altındaki soruları cevaplayınız. 3. Etkinlik: İSLAM DA KARDEŞLİK Hz. Muhammed, Mekke den Medine ye hicret ettiği zaman orada iki büyük Arap kabilesi (Evs ve Hazrec kabileleri) yaşıyordu. Bu iki kabile cahiliye döneminde birbiriyle uzun süren savaşlar yapmıştı. Hz. Muhammed daha başlangıçta İslam da kardeşlik esasını getirmiş ve bunu birbirlerine mirasçı olma hususunda akrabalık bağı kadar kuvvetli kılmıştı. Müslümanlar Medine ye hicret edince aralarındaki kardeşliğin sınırları genişledi. Hz. Muhammed, Mekke den göç eden Müslüman (muhacir)larla, Medineli Müslüman (ensar)lar arasında kardeşlik tesis etti. Bu kardeşliğin gayesi, Mekke de her şeylerini bırakarak Medine ye gelen, dinleri uğruna vatanlarını terk eden muhacirleri desteklemek, maddi sıkıntılarını bir ölçüde de olsa hafifletmeye çalışmak, yurtlarından ayrı düşmenin vermiş olduğu garipliği ve mahzunluğu gidermekti. Medine de 186 aile birbiriyle kardeş hâle geldi. Bu anlayış İslam medeniyetinin temelini oluşturan en güçlü bağdır. (Düzenlenmiştir.) 1. Hicret olayı ile birlikte İslam toplumunda ne gibi bir değişim yaşanmıştır? 2. Müslümanların kardeş ilan edilmesi ne gibi sonuçlar meydana getirmiş olabilir? Aşağıda verilen Medine Sözleşmesi adlı metni okuyarak altındaki soruları cevaplayınız. 4. Etkinlik: MEDİNE SÖZLEŞMESİ Hicretten sonra Medine halkı şu üç ana gruptan meydana geliyordu: Hz. Muhammed, Medine de yaşayanlarla bir sözleşme yaptı. Böylece dilleri, dinleri, kültürleri farklı olan ancak aynı topraklar üzerinde yaşayan insanların, uymaları gereken evrensel kuralları bu sözleşmeyle ortaya koydu. Bu sözleşme Medine Sözleşmesi (Vesikası) olarak bilinir ve bir anayasa niteliği taşır. 47 maddeden oluşan Medine Sözleşmesi nin bazı maddeleri şunlardır: (Düzenlenmiştir.) 1. Medine Sözleşmesi neden bir anayasa özelliği taşımaktadır? 2. Farklı dinlere mensup insanların bir arada yaşamasını sağlayan unsurlar nelerdir? 127

11 5. HZ. MUHAMMED DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI Hz. Mu ham med ve Müs lü man la r Me di ne ye hic ret ettikten sonra yapılan seferler ve savaşlar önce Arap Ya rı ma da sı nı, da ha son ra tüm dün ya yı et ki lemeye başladı. İslamiyet in hızla yayılmasını ve dünya tarihinde yeni bir sayfa açılmasını sağlayan bu olaylar şunlardır: a. Be dir Sa va şı (624) Müslümanlarla Mekkeliler arasında yapılan ilk savaştır. Medine nin güneybatısında, Mekke-Şam ticaret yolu üzerinde bulunan, yanda fotoğrafı verilen Bedir kuyusu çevresinde yapıldığı için Bedir Savaşı adını aldı. Hicretten sonra İslamiyetin Medine de hızlı bir şekilde yayılmaya başlaması ve özellikle Mekke-Şam ticaret yolunun Müslümanların kontrolüne geçmesi Mekkeli müşrikleri ekonomik yönden tehdit etti. Bu duruma son vermek isteyen müşrikler hazırlıklara başladı. Müslümanlar güçlerini göstermek ve Mekke de kalan mallarının karşılığını almak 4.5. Fotoğraf : Bedir Savaşı nın yapıldığı günümüzdeki Bedir Kuyusu ndan bir görünüm için Ebu Süfyan yönetiminde Şam dan Mekke ye dönen büyük bir ticaret kervanını ele geçirmek istediler. 313 kişilik bir ordu kuran Müslümanlar ile 950 kişiden oluşan Mekkeli müşrikler karşı karşıya geldi. Yapılan sa vaş, Müs lü man la rın zaferi ile so nuç landı. Bedir Savaşı, Müslümanların kazandığı ilk askerî başarı oldu. Bu başarı, Müslümanların kendilerine ve Hz. Mu ham med e olan gü ve nleri ni art ırdı. Tut sak alı nan lar dan kur tu luş parası (fidyey-i necat) öde yen ler ve on Müslüman çocuğa okuma yazma öğretenler serbest bırakıldı. Ele geçirilen ganimetin beşte dördü savaşa katılanlar arasında eşit olarak paylaştırıldı. Beşte biri ise Hz. Muhammed tarafından Medine deki yoksullara dağıtıldı. Böylece İslam savaş hukukunun esasları ortaya çıktı. Hz. Mu ham med, Kaynuka Yahudilerini Medine Sözleşmesine uymadıkları için Be dir Sa va şı ndan son ra Medine den çıkardı. Hz. Muhammed in müşriklerden bazılarını Müslümanlara okuma yazma öğretmeleri karşılığında serbest bırakması onun hangi yönünü gösterir? b. Uhud Sa va şı (625) Be dir ye nil gi si nin öcü nü al mak is te yen Mek ke li ler, bu kez 3000 ki şi lik bir or duy la Me di ne üze ri ne yü rüdü. Hz. Muhammed, Medine de kalıp savunma savaşı yapmak düşüncesindeydi. Bedir Savaşı na katılmamış genç Müslümanlar ise Medine nin dışında savaşmak istediklerini Hz. Muhammed e bildirdiler. Me di ne li Müs lüman lar la Mek ke li ler, yanda fotoğrafını gördüğünüz Uhud Da ğı etek le rin de kar şı laş tı. Müs lü man lar baş lan gıç ta Mek ke li le re kar şı üs tün lük kur du an cak ok çu bir lik le rinin sa va şın ka za nıl dı ğı nı dü şü ne rek yer le ri ni terk et meleri üzerine Mekkeliler yeniden saldıraya geçerek üstünlü ğü ele ge çir di ler. Hz. Mu ham med in de ya ra lan dı ğı bu sa vaş ta Hz. Hamza ve Müs lü man ların önde gelen kişileri 4.6. Fotoğraf: Uhud Savaşı nın yapıldığı Uhud şehit oldu. Dağı ndan bir görünüm 128

12 4. Ünite Bu ye nil gi Müs lü man lar ara sın da bir sü re üzün tü ye ne den ol du. Mek ke li ler le iş bir li ği yap tık la rı id dia edilen Medine deki Yahudi Ben-i Nadir Kabilesi, mal varlıklarına el konularak Hayber e sürüldü. Bu savaş Hz. Muhammed in sözlerinin dinlenmemesi ve ona göre hareket edilmemesinin ortaya çıkardığı sonuçları göstermesi bakımından çok önemlidir. Uhud Savaşı nı komutan-asker ilişkisi açısından değerlendirdiğinizde neler söyleyebilirsiniz? c. Hen dek Sa va şı (627) Uhud Savaşı nı kazanan Mekkeliler, Müslümanlığın daha fazla yayılmasını önlemek amacıyla kendilerini des tek le yen ka bi le ler le bir lik te bü yük bir or du ha zır la ya rak 627 yı lın da ye ni den Me di ne ye doğ ru ha re kete geç ti ler. Mek ke li le rin sal dı rı ha zır lı ğı nı ha ber alan Hz. Mu ham med, Me di ne de kal ma nın ve şeh ri sa vun ma nın en doğ ru yol ol du ğu na ka rar ver di. Bu amaç la Me di ne nin sal dı rı ya açık yö nü ne, Selman-ı Farisi nin tavsiyelerine uyarak in san la rın ge çe me ye ce ği ge niş lik te hen dek ler ka zdırdı. Müs lü man lar bu sa vaş ta Ara bis tan da ilk kez görülen bir savunma sistemi uyguladılar. Medine önüne gelen Mekkeliler, bu savunma durumunu görünce şa şır dı lar. Hen de ği aşamayınca ok at mak la ye ti ne rek bir ay bek le di ler. So nun da yi ye cek sı kın tı sı nın baş lama sı ve kum fır tı na sı nın çık ma sı ne de niy le ku şat ma yı kal dı ra rak Mek ke ye ge ri dön dü ler. Bu olay dan son ra Medine ye yakın yerlerde yaşayan Arap kabileleri arasında Müslümanlığın yayılması hızlandı. Mekkeliler bir da ha Müs lü man la ra sal dı rı da bu lun ma dı lar. Me di ne de Müs lü man lar la eşit hak la ra sa hip olan Ya hu di le rin bir bölümü Medine nin savunmasına katılmamıştı. Mekkelilerle iş birliği yapan Yahudi topluluklarından Be n-i Ku rey za ka bi le si Me di ne den çı kar tıl dı. Bu sa vaş, Mek ke li le rin son sal dı rı sa va şı ol ma sı açı sın dan önem lidir. Hz. Muhammed in, hendek kazma fikrini ortaya atan Selman-ı Farisi nin düşüncesini kabul etmesi onun hangi özelliğini göstermektedir? ç. Hu dey bi ye Ba rı şı (628) Hen dek Sa va şı ndan son ra Hz. Mu ham med ve Müslümanlar Kâ be yi zi ya ret et mek is te diler. Bu amaç la 1500 kişiyle yola çıktılar. Mek ke li ler, Hz. Mu ham med ve be ra be rin de ki le rin Mek ke ye sal dı ra cak la rı söy len tisi üze ri ne sa va şa ha zır lan dı lar. Hudeybiye yakınlarına gelince Hz. Mu ham med, Hz. Os man ı Mekkelilere gön dere rek amaç la rı nın sa de ce Kâ be yi zi ya ret et mek ol du ğu nu bil dir di. Mek ke li ler ara la rın da görüşerek ba rış yapma ya ka rar ver di ler. Mek ke den ge len bir el çi ile Hz. Mu ham med ara sın da bir ant laş ma im za lan dı. Hu dey bi ye Ku yu su ba şın da ya pı lan bu ant laş ma ya gö re; 1. Müs lü man lar o yıl Kâ be yi zi ya ret et me den ge ri dö ne cek, bir yıl sonra orayı ziyaret edecek fakat üç günden fazla kalmayacaklar, 2. Müslümanlar ile Mekkeliler arasında on yıl süreyle savaş yapılmayacak, 3. Medine deki Müslümanlardan Mekke ye sığınanlar Medine ye dönemeyecek, fakat yeni Müslüman olan bir Mekkeli Medine ye geldiğinde tekrar Mekke ye dönebilecek, 4. Arap kabileleri Mekkelilerin ya da Hz. Muhammed in koruması altına girebilecek ama iki taraf da bu kabilelere askerî yardımda bulunmayacaktır. 129

13 Hudeybiye Antlaşması ilk bakışta Müslümanların aleyhine gibi gözükmesine rağmen kısa sürede Müslümanların lehine neticeler vermeye başladı. Mekkeli müşrikler Müslümanların varlığını hukuken tanımış oldu. Müslümanlar, dinlerini rahatça yayma fırsatı elde etti. Halid Bin Velid ve Amr İb nü l As gibi Mekke nin önde gelenleri Müslüman oldu. Hudeybiye Antlaşması nın üçüncü maddesine, Müslümanların önde gelenlerinin karşı çıkmasına rağmen Hz. Muhammed in böyle bir maddeyi kabul etmesinin sebepleri sizce neler olabilir? d. Hay ber Ka le si nin Fet hi (629) Medine den çıkarılan Yahudilerin Hayber Kalesi ne yer leş me le ri ve Su ri ye ile yapılan ti ca re ti en gellemeleri nedeniyle yandaki fotoğrafta görülen Hayber Kalesi Müslümanlarca kuşatıldı. Kuşatma sonucun da ka le ele ge çi ril di. Böylece Medine-Su ri ye ticaret yolu kontrol altına alındı. Yahudiler, Müslüman lar için bir teh li ke ol mak tan çı ka rıl dı. Kaledeki Yahudilerin vergi vermek şartıyla burada yaşamalarına izin verildi Fotoğraf: Hayber Kalesi nden bir görünüm e. Mute Savaşı (629) Hz. Muhammed, Suriye deki Hristiyan Gassanileri İslama davet için Haris B. Umeyr i elçi olarak gönderdi. Gassaniler, Bizans İmparatorluğu ndan aldıkları destekle elçiyi öldürdüler. Bunun üzerine Müslümanlar 3000 kişilik bir ordu hazırladılar. Zeyd Bin Harise nin komutan olarak tayin edildiği orduda ayrıca Cafer B. Ebi Talip, Abdullah B. Revaha ve Halid B. Velid de görevlendirilmişti. Gassanilere yardım etmek isteyen Bizans, Müslüman ordusundan daha büyük bir ordu oluşturdu. İki ordu Mute de karşı karşıya geldi. Yapılan savaşta önemli kayıplar veren ve üç büyük komutanını kaybeden İslam ordusunu Halid Bin Velid toparladı. İzlediği taktikle saldırıya geçen Halid Bin Velid, Bizans ordusunu püskürtmeyi ve ordusunu Medine ye geri getirmeyi başardı. Hz. Muhammed bu başarısından dolayı kendisine Seyfullah (Allahın Kılıcı) unvanını verdi. Mute Savaşı, Müslümanlarla Bizans İmparatorluğu arasında yapılan ilk savaş olması açısından önemlidir. f. Mek ke nin Fet hi (630) Hu dey bi ye Ant laş ma sı na göre Arap kabileleri Mekkelilerin ya da Müslümanların koruması altına girecek ama her iki taraf da bu kabilelere askerî yardımda bulunmayacaktı. An cak Mek ke li ler, bu ka bi leler ara sın da çı kan sa vaş ta bir ta ra fa as ke rî yar dı m ya pa rak ant laş ma yı boz du lar. Bu da yandaki fotoğrafta görülen Mek ke nin fet hi için uy gun bir or tam yarattı. Hz. Muhammed bir ordu ile Mekke üzerine yü rü dü. Müs lü man lar cid di bir di re niş le kar şı laş ma Fotoğraf: Günümüzdeki Mekke Şehri nden bir görünüm 130

14 4. Ünite dan ken ti ele ge çir di ler. Hz. Mu ham med Kâ be yi put lar dan te miz le di ve ge nel af ilan et ti. Bu savaştan son ra Mekkelilerin büyük bir bölümü Müslüman oldu. Müslümanlar Mekke nin fethi ile ticaretin denetimini elle rine ge çir dik le ri için eko no mik ola rak güç len di ler. Hz. Mu ham med in Mek ke de ge nel af ilan et me si onun han gi yö nü nü gös te rir? g. Hu neyn Sa va şı ve Ta if Se fe ri (630) Mekke nin fethinden sonra putperest Arap kabileleri Müslümanlara saldırmak amacıyla Huneyn denilen yer de top lan dılar. Müslümanlar burada yapılan savaşı kazandıktan son ra Ta if şeh rini ku şa ttılar. Bu seferden sonra Taifliler kendiliğinden Müslüman oldular. ğ. Te bük Se fe ri (631) Arapların tamamına yakınının Müslüman olması ve Müslümanların gittikçe büyük bir güç hâline gelmesi Bizans İmparatorluğunu endişelendiriyordu. Bü yük bir Bi zans or du su nun Ara bis tan üze ri ne se fe re çık tı ğı söy len ti si üze ri ne Hz. Mu ham med de bü yük bir or duy la Te bük e ka dar git ti. Ha be rin asıl sız ol du ğu nu öğ renin ce ge ri dön dü. Hz. Mu ham med in bu son se fe ri Bi zans a bağ lı Gas sa ni le rin Müs lü man ol ma la rını sağ ladı, Su ri ye de ki ba zı ka bi le ler le an laş ma ya pıl dı. 6. VEDA HACCI VE HZ. MUHAMMED İN VEFATI Hz. Mu ham med, 632 yı lın da hac için Medine den Mekke ye geldi. Kâbe yakınında toplanan Müslümanlara son kez ses len di. On la ra, Siz le ri bir da ha gö rüp gö re me ye ce ği mi bi le mem. di ye rek ve da et ti ği için Pey gam be r in bu hac cı na Ve da Hac cı, yap tı ğı ko nuş ma ya da Ve da Hutbesi denir. Hz. Mu ham med, 632 yılında Me dine de vefat etti. Vefat ettiğinde hicri yıla göre 63, güneş yılına göre 61 yaşındaydı. Medine de bugün Mescid-i Nebevî diye anılan yanda fotoğrafta görülen mescidin, Ravza-i Mutahhara adıyla bilinen, cennet 4.9. Fotoğraf: Mescid-i Nebevi den bir görünüm (Medine) bahçesi anlamına gelen bölümüne defnedildi. Vefatı Müs lü man lar ara sın da bü yük bir şaş kın lık ya rat tı. Hz. Ebu Bekir, he ye can ve üzün tü içe ri sin de bu lu nan Müs lü man la ra şöyle dedi: Ey insanlar! Kim Muhammed e tapıyorsa gerçekten Muhammed ölmüştür. Kim Allah a tapıyorsa gerçekten Allah diridir ve ölmez. (1) Hz. Mu ham med dö ne min de bütün Arabistan İslam dinini kabul etmiştir. Yine onun döneminde Kur an-ı Kerim in tüm ayetleri inmiştir. (1) Martin Lings, Hz. Muhammed in Hayatı, s

15 Aşağıda verilen Hz. Muhammed Dönemi başlıklı etkinliği yapınız. 5. Etkinlik: HZ. MUHAMMED DÖNEMİ Aşağıda Hz. Mu ham med dö ne min de ki önem li olay lar ve ge liş me le rin kro no lo ji si ve ril miş tir. Bu olay ve gelişmelerin numaralarını ta rih şe ri di üze rin deki noktalı bölümlere doğ ru bir şe kil de sıralayarak olaylarla tarihleri eşleştiriniz. (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) Bedir Savaşı 2. Hudeybiye Antlaşması 3. Hendek Savaşı 4. Hz. Muhammed in Doğumu 5. Hicret 6. Hayber in Fethi 7. Mekke nin Fethi 8. Uhud Savaşı 9. İlk Vahiy Gelişi 10. Hz. Muhammed in Vefatı 11. Tebük Seferi 12. Habeşistan a göç Aşağıda verilen Hz. Muhammed in Veda Hutbesi adlı metni okuyarak altındaki soruları cevaplayınız. 6. Etkinlik: HZ. MUHAMMED İN VEDA HUTBESİ Hz. Mu ham med, 632 yı lın da ai le si ve ka la ba lık bir Müs lü man gru buy la hac gö re vi ni ye ri ne ge tir mek için Mek ke ye gitmiştir. Bu hac sı ra sın da ki şi den faz la bir top lu lu ğa hi ta ben bir hut be oku muştur. Hz. Mu ham med in bu hutb esi İsl am ta ri hin de Ve da Hut be si ola rak ad lan dı rı lır. Ve da Hut be si, dün ya da in san hak la rı na yö ne lik ilk bel ge ler den biridir. Aşağıdaki metin Veda Hutbesi nden kısaltılarak alınmıştır.... As ha bım! Ki min ya nın da bir ema net var sa onu he men sa hi bi ne ver sin. Ca hi li ye dev rin de gü dü len kan da va ları tamamen kaldırılmıştır. Sözümü iyi dinleyiniz ve iyi belleyiniz. Müslüman Müslümanın kardeşidir. Ve böylece bü tün Müs lü man lar kardeştir. Bir Müslümana kardeşinin kanı da malı da helal olmaz. Ne zulmediniz ne de zulme uğrayınız. İn san lar! Ka dın la rın hak la rı nı gö zet me ni zi ve bu hu sus ta Al lah tan kork ma nı zı tav si ye ede rim. Siz, ka dın la rı Tan rı ema ne ti ola rak al dı nız. Si zin ka dın lar üze rin de hak kı nız, on la rın da si zin üze ri niz de hak la rı var dır. Ey insanlar! Hepiniz Adem in çocuklarısınız. Adem ise topraktandır. Arap ın Arap olmayana, Arap olmayanın da Arap üzerine üstünlüğü olmadığı gibi kırmızı tenlinin siyah tenliye, siyah tenlinin de kır mı zı ten li ye bir üs tünlüğü yoktur. Suçlu, kendi suçundan başka suç ile suçlanamaz. Baba, oğlunun suçu üzerine, oğlu da babasının suçu üzerine suçlanamaz. Doğuştan günümüze Büyük İslam Tarihi, C 1, s. 242, 243. (Düzenlenmiştir.) 1. Sizce Ve da Hut be si nde ki han gi ifa de ler ev ren sel özel lik ler ta şı mak ta dır? 2. Hz. Mu ham med in ırk çı lı ğa kar şı ol du ğu nu gös te ren söz le ri ni söyleyiniz. 3. Ne zul me di niz ne de zul me uğ ra yı nız. sö zün den ne ler an lı yor su nuz? 4. Hz. Mu ham med, insanlardan ka dın hak la rı na ti tiz lik le uyul ma sı nı ne den is te miş tir? 5. Hz. Mu ham med in ki şi sel hak lar ve eşit lik ko nu su ndaki gö rüş le ri ne ler dir? 132

16 4. Ünite Temel Kavramlar l Beytül Mal l Halife l Harici l İkta l Ordugâh l Ridde l Sıddık C. DÖRT HALİFE DÖNEMİ ( ) Hazırlık Çalışmaları 1. Hz. Muhammed in vefatının ardından İslam Devleti yöneticilerinin işbaşına nasıl geçtiklerini araştırınız. 2. Kur an-ı Kerim in kitap hâline getirilmesinin gerekçeleri nelerdir? Araştırınız. 3. Yanda verilen kavramlar size neleri çağrıştırmaktadır? Aşağıdaki metni okuyarak altındaki soruları cevaplayınız. Hz. Muhammed hayattayken kendisinden sonra kimin devlet başkanı olacağını belirlememişti. Bu nedenle Hz. Muhammed in vefatından sonra yerine kimin halife olacağı konusu tartışmalara neden oldu. Bazı Müslümanlar Hz. Muhammed in cenaze işleriyle uğraşırken bazı Müslümanlar da Hz. Muhammed in yerine İslam Devleti ni kimin yöneteceğini belirlemeye çalışıyorlardı. Durumu öğrenen Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer, Müslümanların toplandığı yere gittiler. Sözü alan Hz. Ömer heyecanla Hz. Ebu Bekir e dönerek Sen Allah ın resulünün emriyle Müslümanlara namaz kıldırdın. Ona hepimizden daha yakındın. Biz seni halife kabul ediyoruz. dedi. Diğer Müslümanlar da Hz. Ömer in bu düşüncelerine katıldılar ve Hz. Ebu Bekir birinci halife ilan edilmiş oldu. Hz. Ebu Bekir den sonra sırasıyla Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali seçimle halife oldular. İslam tarihinde bu yeni döneme Dört Halife veya Hülefa-i Raşidin (Büyük Halifeler) Devri denir ( ). 1. Hz. Ebubekir in ilk halife seçilmesinde etkili olan sebepler nelerdir? 2. Dört ha li fe nin se çim le işba şı na gel me si si ze han gi yö ne tim an la yı şı nı hatır lat mak tadır? Neden? Dört Halife Döneminde insanların her bakımdan eşit olduğu ilkesine önem verilmiştir. Soy, kabile ve zenginliğe dayalı ayrıcalıklar oluşmasına izin verilmemiştir. Bu dönemde İslam dininin hüküm sürdüğü sınırlar genişlemiş, Hristiyan ve Yahudilerin durumu ve hakları İslam hukukuna göre belirlenmiştir. Bu kişiler haraç ve cizye denilen vergileri ödemeleri koşuluyla devletin koruyuculuğundan ve yurttaşlık haklarından yararlanmışlardır. 1. HZ. EBU BEKİR DÖNEMİ ( ) Hz. Mu ham med, la ka bı Sıd dık olan Hz. Ebu Bekir den söz eder ken O ne söy lü yor sa doğ ru dur. de rdi. Halife seçilen Hz. Ebu Bekir Sizin en iyiniz olmadığım hâlde sizin üzerinize hâkim oldum. Eğer doğru yaparsam bana yardım edin, eğer yanlış yaparsam beni doğrultun. Hakka samimiyetle saygı göstermek bağlılıktır, hakka saygısızlık ise ihanettir. (1) diyerek nasıl bir yönetim istediğini ifade etmiştir. Hz. Muhammed in vefatı üzerine Arabistan da birtakım sorunlar çıktı. Bu dönemde bazı kişiler peygamberliklerini ilan ederken bazı kişiler de zekât vermek istemiyordu. Hz. Ebu Bekir zaman kaybetmeden peygamberliklerini açıklayanlar üzerine ordu göndererek Yemen ve çevresinde yaşanan yalancı peygamberler sorununu çözümledi. İs la mi ye ti iç ten lik le be nim se me dik le ri hâl de, sadece Hz. Mu ham med in ki şi sel oto ri te si ile İs la mi ye te bağ lı gö rü nen birçok ka bi le var dı. Bu ka bi le ler, Hz. Mu ham med in ölü mü nü fır sat bi le rek ze kât ver me me ye ve İs la mi yet ten ay rıl maya başladılar. İs la mi yet ten ay rı lan bu ka bi le le rin ye ni den İs la mi ye te ka tıl ma la rı sağ lan dı. İslam tarihinde bu olaya ridde (dinden dönenler) olayı denilir. (1) Martin Ligns, Hz. Muhammed in Hayatı, s

17 Hz. Ebu Bekir, ülkedeki dinî birliği sağladıktan sonra İslamiyeti yaymak amacıyla Bizans ve Sasaniler üzerine ordular gönderdi. Irak üze ri ne yapılan seferde Sa sa ni or du sunu ye nen Müslümanlar Dic le ye ka dar olan Irak top rak la rını ele ge çirdi. Halid Bin Velid komutasındaki İslam ordusu Suriye topraklarına girdi. Bizans İmparatorluğu Yermuk Savaşı nda yenilgiye uğradı. Hz. Ebu Bekir dönemindeki diğer bir gelişme ise Kur an-ı Kerim in ayetlerinin toplanarak kitap hâline getirilmesi oldu. Böylece Kur an-ı Kerim günümüze kadar hiç Fotoğraf: El yazması Kur an-ı Kerim değişmeden geldi. Hz. Ebu Bekir dö ne mi, Hz. Mu ham med in ve fa tın dan son ra Ara bis tan Ya rı ma da sı nın di nî ve si ya si bir liği nin sağ la ma sı ba kı mın dan önem lidir. Aşağıda verilen Hz. Ebu Bekir in Tavsiyeleri adlı metni okuyarak altındaki soruyu cevaplayınız. 7. Etkinlik: HZ. EBU BEKİR İN TAVSİYELERİ Hz. Ebu Bekir Suriye ye gönderdiği orduyu uğurlarken komutan Usame ye şu tavsiyede bulunmuştur: Davanıza ihanet etmeyin. Savaşta bile insaftan ayrılmayın. Çocukları, yaşlıları, kadınları öldürmeyin, zulmetmeyin. Hurma ve diğer meyve ağaçlarını; koyun, keçi ve diğer hayvanları, yeme dışında bir amaçla kesmeyin, telef etmeyin. Kiliselerde ibadete çekilenlere rastlarsanız onları ibadetleri ile başbaşa bırakın. Hz. Ebu Bekir in komutan Usame ye tavsiyeleri dikkate alındığında onun kişisel özellikleri ile ilgili neler söylenebilir? 2. HZ. ÖMER DÖNEMİ ( ) Hz. Ebu Bekir 634 yılında vefat etti. Hz. Ebu Bekir in önerisi üzerine Hz. Ömer halife seçildi. Hz. Ömer, adalet ve doğruluğu ile tanınan bir halifeydi. Fırat kıyısında bir deve helak olursa, Allah bunu Ömer ailesinden sorar diye korkarım. (1) diyen Hz. Ömer, adaleti titizlikle uygulamıştır. 8. Etkinlik Hz. Ömer in Adalet mülkün temelidir. sözünden neler anladığınızı belirten bir kompozisyon yazınız. Hz. Ömer döneminde önemli fetih hareketleri olmuş, İslâm Devleti nin sınırları genişlemiş ve İslamiyet en parlak devrini yaşamıştır. Yapılan fetih hareketlerini birlikte inceleyelim. a. Suriye nin Fethi Hindistan dan başlayarak Ara bis tan dan ge çen ti ca ret yol la rı nın son bul du ğu yer Su ri ye idi. Su ri ye ye sa hip olan dev let, Ön As ya ti ca re ti ni de de ne ti mi al tı na alı yor du. Suriye nin alınmasının ticari önemini kavrayan Hz. Ömer, Bi zans or du la rı ile savaşarak Su ri ye ve Fi lis tin i ele ge çi r di (636 Ecnadin Savaşı). Böy le ce Müslü man lar, Do ğu Ak de niz ti ca re ti ne ege men ola rak bü yük bir eko no mik gü ce ulaş tı lar. İslam orduları, Suriye ve Filistin de fetihlerle uğraşırken bir yandan da Irak cephesinde Sasanilerle mücadele ediliyordu. (1) Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C 1, s

18 4. Ünite b. İran ve Irak ın Fethi Kök lü bir uy gar lı ğa sa hip olan Sa sa ni ler, Bi zans ve Kök Türk ler le yap tı ğı sa vaş lar so nu cun da za yıf la mış tı. Bundan yararlanan Müslümanlar, Sasanilerle yaptıkları Ka di si ye (636), Ce lû la (637) ve Ni hâ vend (642) sa vaşla rın dan son ra İran ın bü yük bö lü münü ele ge çi rdiler. Bunun sonucunda Müslümanlar bü yük bir zen gin li ğe ka vuş tu. Nihâvend Savaşı, Sasanilerin yıkılması açısından önemli bir yere sahipti. Sı nır la rını genişleten Müslümanlar bu savaştan sonra Horasan bölgesindeki Türklerle komşu oldu. c. Mısır ın Fethi Aşağıda yer alan haritada da görüldüğü gibi Mı sır ın Bi zanslıların elinde bulunması Müslümanlar için bir teh dit oluş tu ru yor du. Ay rı ca bölge halkı Bizans ın ağır baskısı altındaydı. Bu ne den ler le Mı sır, Amr İb nü l As ko mu ta sın da ki İslam or du su ta ra fın dan 641 yı lın da fethedildi. Hris ti yan lar, ciz ye ver gi si öde me le ri kar şılığında din ve iba det le rin de ser best bı ra kıl dı. Mı sır ın fet hi 642 yı lın da İs ken de ri ye nin ele ge çi ril me si ile ta mamlan dı. Böy le ce Ku zey Af ri ka ya hakim olmak için önem li bir üs el de edildi Harita: İslam Devleti nin genişlemesi d. Kudüs ün Fethi Filistin ve çevresinin fethi için Amr İbnü l As görevlendirildi. Kudüs şehri Müslüman orduları tarafından kuşatıldı. Şehir kan dökülmeden ele geçirildi. Ancak halk ve patrik tarafından barışı Hz. Ömer in imzalaması şart koşulmuştu. Hz. Ömer in Kudüs e gelmesiyle bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşmaya göre, halk inançlarında serbest bırakılarak can ve mal güvenliği teminat altına alındı. Bölge halkına din ve inanç özgürlüğü tanındı. Hz. Ömer döneminde idari, siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda düzenlemeler yapılmıştır. Bu dönemde; Hz. Ömer dö ne min deki kurumlar hangi amaçla kurulmuştur? 135