sınıflar için. Öğretmen El Kitabı

Transkript

1 sınıflar için Öğretmen El Kitabı HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. Selahiddin Ö ÜLMÜfi (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi) Doç. Dr. Ahmet ALTINDAĞ (Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Cem BABADO AN (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Ömer KUTLU (Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi) Öğr. Gör. Hüseyin ÇAKIR (Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi)

2 Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın tarih ve B.08.0.TTK /9036 sayılı yazısı ile Denizler Yaşamalı Programı nın* (1-5. Sınıflar) ve bu program için hazırlanan öğretim materyalinin ilköğretim okullarında uygulanması uygun bulunmuştur. * Denizler Yaşamalı Programı, bundan böyle Sınırsız Mavi adıyla yürütülecektir. 2

3 İÇİNDEKİLER GİRİŞ 5 SINIRSIZ MAVİ PROGRAMI ÖĞRETMEN EL KİTABI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR 7 AMAÇLAR 7 KAZANIMLAR 8 SÜRE 11 İÇERİK 11 ÖĞRETME VE ÖĞRENME SÜRECİ 13 ÖĞRETİM MATERYALLERİ 13 SUNU SLAYTLARI VE AÇIKLAMALARI 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 22 ETKİNLİKLER 27 BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ? 29 SINIRSIZ MAVİ EĞİTİMLERİ GERİ BİLDİRİMİ 33 3

4 4

5 SINIRSIZ MAVİ Öğrendiklerimizi anlar, anladıklarımızı sever, sevdiklerimizi koruruz. GİRİŞ Yirmin ci yüz yı lın or ta la rın da Dün ya ya ilk kez uzay dan ba kıl dı ğın da Dün ya, ko lay ca za rar ve ri le bi le cek kü çü cük bir top gi bi gö rü nü yor du. Eş siz ma vi li ğe sa hip, son suz de rin lik duy gu su uyan dı ran ve bin ler ce can lı ya ev sa hip li ği ya pan bu kü re ye kim za rar ver mek is te ye bi lir di ki? An cak za man için de in sa noğ lu nun ken di yap tık la rı nın do ğay la uyum lu ol ma ma sı dün ya yı te mel den de ğiş tir miş tir. Bu de ği şik lik le rin bir ço ğu ha ya tı teh dit eden ba zı teh li ke le ri de be ra be rin de ge tir mek te dir. Bu yüz yı lın baş la rın da do ğa nın ko run ma sı ile ay nı an la ma ge len çev re ci lik akı mı son yıl da ay nı za man da il gi ala nı ol muş tur. Bu gün çev re kir len me si ile mü ca de le fik ri, ge liş miş ül ke ler de ka mu oyun ca be nim sen miş, bu ko nu da ku ru lan çe şit li der nek ve ku rum lar çev re kir len me si ne kar şı et kin bir bi çim de fa ali yet te bu lun maya ve eko lo jik bir ağır lık oluş tu ra rak, po li tik ka rar lar da rol al ma ya baş la mış lar dır. Ül ke miz de de çev re ko ru ma ça lış ma la rı nın ba şa rı ya ulaş ma sın da, hal kın bi linç len me si, ka muo yu ve eko lo jik bir ağır lık oluş tu rul ma sı ya şam sal önem ta şı mak ta dır. DenizTemiz Derneği / TUR ME PA; De niz ve sa hil le rin kir len me si ni ön le mek, Mev cut kir li li ğin te miz len me si ko nu sun da kat kı da bu lun mak, Bu tür ça lış ma la rı teş vik et mek, ge liş tir mek, Hal kı mı zın ko nu ya iliş kin bi linç len me si ni sağ la mak ama cıy la yıl lar dır eği tim ver mek te dir. Ku ru lu şun dan bu ya na TUR ME PA, mes le ki bir lik le re, ma ri na la ra, yat sa hip le ri ne, il köğ re tim, or ta öğ re tim ve üni ver si te öğ ren ci le ri ne de ni zin ko run ma sı ile il gi li ko nu lar da eği tim ver me ye de vam et mek te dir. TUR ME PA, çev re bi lin ci eği ti mi nin uzun va de li bir iş ol du ğu inan cın dan yo la çı ka rak hiç bir za man bit me yen bir iş ola rak ta nım la na bi le cek eği tim ça lış ma la rı nı sür dü re bil mek ama cıy la Sı nır sız Ma vi eği tim pro je si nin baş la tıl ma sı na ka rar ver miş tir. 1 Ey lül 2005 ta ri hin de, Mil lî Eği tim Ba kan lı ğı ve DenizTemiz Derneği / TURMEPA arasında im za la nan ve Yapı Kredi tarafından desteklenen 5 yıl lık eği tim pro to ko lü çer çe ve sin de, Sı nır sız Ma vi prog ra mı nın ön ce lik le kı yı il le rin de ol mak üze re Tür ki ye de ki tüm okul lar da uy gu lan ma sı ola na ğı el de edil miş tir. 5

6 SINIRSIZ MAVİ PROGRAMI ÖĞRETMEN EL KİTABI İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR Millî Eğitim Bakanlığı tarafından uy gu lan mak ta olan il köğ re tim prog ram la rın da da vur gu lan dı ğı gi bi, ço cuk la rı mızın er ken yaş lar dan iti ba ren bi lim sel dü şün me yön te mi ni ta nı ma la rı ve uy gu la ma la rı he def len mek te dir. Bi li min te me lin de ya tan kav ram lar ve dü şün me sis te ma ti ği, il köğ re tim prog ram la rın da şu şe kil de be lir til miş tir: Bilimin Temel Kavramları Değişim Çev re sin de ki her var lı ğın sü rek li bir de ği şim için de ol du ğu nu ve bu nun do ğal ol du ğu nu fark et me (Bi re yin fi zik sel özel lik le ri, giy si le ri, duy gu la rı, izin ve ri len ve ve ril me yen dav ra nış lar vb. de ği şi yor.) Za ma nın de ğiş ti ği ni fark et me ve za ma na bağ lı di ğer de ği şim le ri kav ra ma Me kân da ki de ği şi mi kav ra ma Can lı lar da ki de ği şi mi, ev re le ri ni ve se bep le ri ni kav ra ma Do ğa da ki de ği şim le ri fark et me ve se bep le ri ni kav ra ma Etkileşim Her var lı ğın, ne den sel bir de ği şi me yol aça cak şe kil de sü rek li ola rak bir bi ri ni et ki le di ği ni fark et me İn san, hay van ve bit ki le rin bir bir le ri ni et ki le di ği ni; bit ki ler le hay van la rın bir bir le ri ni et ki le di ği ni; in san, hay van ve bit ki le rin de fi zik sel çev re yi et ki le di ği ni fark et me Neden-Sonuç İlişkisi Mad de ler de ve can lı lar da mey da na ge len de ği şik lik le rin ge nel lik le bel li bir ne de ne ka dar iz le ne bil di ği ni fark et me (Ör ne ğin; bir cis min ha re ket et me si nin ne de ni o cis min itil me si ve ya çe kil me si gi bi bir ne de ne bağ lı dır vb.) Değişkenlik / Benzerlik Ben zer lik le ri ne, ay nı özel lik le re ve ya ka rak te ris tik le re sa hip oluş la rı na gö re sı nıf lan dı rı la bil se ler bi le, her şe yin bir bi rin den fark lı ol du ğu nu kav ra ma (Ör ne ğin; hiç bir in san baş ka bir in sa na ben ze mez, ya ni tü rün bi rey le ri ara sın da de ğiş ken lik söz ko nu su dur. Bu nun la bir lik te in san ol mak tan do la yı da he pi mi zin or tak özel lik le ri var dır.) Karşılıklı Bağımlılık Yaşayan her varlığın, canlı ya da cansız diğer bütün varlıklarla ve çevre ile etkileşim içerisinde olduğunu kavrama Süreklilik Ya şa mın as la so na er me di ği ni fark et me (Her şe ye rağ men; dep rem, sa vaş, sal gın has ta lık gi bi güç le re rağ men ha yat de vam edi yor vb.) De ği şen olay ve ol gu lar gi bi de ğiş me yen, sü rek li lik gös te ren olay ve ol gu la rın da var ol du ğu nu fark et me Korunum Maddelerin değişebildiklerini ama yok olmadıklarını farketme 6

7 İlköğretim prog ra mın da da vur gu lan dığı gi bi, TUR ME PA ola rak biz de öğ ren ci le ri de ney yap ma ya, tah min de bu lun ma ya, sor gu la ma ya, ana li tik ve bi lim sel düşün me ye teş vik et me yi he def le mek te yiz. Sorgulamak neden önemlidir? İnsanlar doğ duk la rı an dan iti ba ren çev re yi me rak eder, öğ ren me ye ve an la ma ya ça lı şır lar. Bu amaç la çe şit li so ru lar so rar ve bu so ru la ra ce vap bu la bil mek için de araş tır ma ya par lar. Deney yapmak neden önemlidir? Her öğ ren ci nin fark lı öğ ren me sti li var dır. Ba zı öğ ren ci ler do ku na rak, ba zı la rı işi te rek öğ re nir ken, ba zı la rı gö re rek, ba zı la rı ise ha re ket ler le öğ re nir. De ney yap mak, bir çok sti li içe ren öğ ren me ter cih le ri ni kap sa mak ta dır. Tahminde bulunmak neden önemlidir? Öğ ren ci nin bil gi yi edin me den ön ce olay lar ve du rum lar hak kında tah min ler de bu lun ma sı onun ana li tik dü şün me be ce ri si ni ge liş tir me si ne kat kı da bu lun mak ta dır. Ör ne ğin bir de ney den ön ce so nuç hak kın da tah min de bu lun mak, de ne yin so nun da tah min le rin doğ ru lu ğu nun test edil mesi ne fır sat ve rir. Analitik ve bilimsel düşünmek neden önemlidir? Er ken yaş tan iti ba ren öğ ren ci le re ana li tik ve sor gu la yıcı bir ba kış açı sı (sa de ce Ne? ye ri ne Ne den? ve Ni ye? de mek gi bi) ka zan dır mak bi lim sel dü şün me şek li ni öğ ret mek, öğ ren ci le rin ez ber le ye rek de ğil, araş tı ra rak ve so ra rak bil gi ye ulaş ma sı nı sağ la dı ğı için önem li dir. AMAÇLAR Sınırsız Mavi programının temel amaçları şunlardır: Her yaştan öğrenciye, bütün canlı varlıklara ve doğal çevreye karşı saygılı olma ve bilimin değerini takdir etme bilinci kazandırmak. İnsan ve deniz arasındaki ilişkiyi fark ettirerek değerli doğal kaynaklarımızı korumak. Etkinlikler aracılığıyla, öğrencilerin çeşitli derslerdeki temel yeterliliklerini artırmalarına yardımcı olmak. Öğretmenlerimize ve öğrencilerimize eğitim amacıyla yararlanabilecekleri kaynaklar sağlamak. 7

8 KAZANIMLAR Sınırsız Mavi programının temel amaçlarına paralel olarak bu çalışma sonunda öğrencilerin elde etmeleri beklenen kazanımlar şunlardır: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) Karalar ve denizler arasındaki etkileşimi kavrar. Yeryüzündeki suların sürekli hareket halinde olduğunu fark eder. Yaşamın suya bağımlı olduğunu kavrar. Denizlerin, suda yaşayan binlerce bitki ve hayvan türünün yuvası olduğunu fark eder. Denizlerdeki biyolojik çeşitliliği fark eder. İnsanların denizlerden çeşitli şekillerde yararlandıklarını fark eder. Kirliliğin denizlerdeki ve karalardaki yaşam üzerine etkilerini fark eder. Denizlerin insanlar tarafından kirletildiğini fark eder. Denizlerdeki ve karalardaki tüm canlıların sağlıklı biçimde yaşayabilmeleri için denizlerin temizliğinin önemini fark eder. Denizlerin temizliği için yapılabilecekler konusunda önerilerde bulunur. Denizlerin temizliği ve korunması için ülkemizde faaliyet gösteren kuruluşları destekler. Sınırsız Mavi programına ait kazanımlar, sınıf düzeylerine uygun olarak, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından onaylanarak yürürlüğe giren ilköğretim programlarındaki derslerin kazanımlarıyla ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirme, Tablo 1 de gösterilmiştir. TABLO 1 KA ZA NIM LA RA RA SI İLİŞ KİLEN DİR ME KA ZA NIM LAR 1. Ka ra lar ve de niz ler ara sın da ki et ki le şi mi kav rar. 2. Yer yü zün de ki su la rın sü rek li ha re ket hâ lin de ol du ğu nu fark eder. İL KÖĞ RE TİM DERS PROG RAM LA RI 1.5. Su dön gü sü nün ger çek leş me si için ener ji kay na ğı ge rek ti ği çı ka rımın da bu lu nur (BSB-7, 22, 23; FTTÇ-15, 16). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: MAD DE VE DEĞİŞİM 2. ÜNİ TE: MAD DE NİN DEĞİŞİMİ) 1.3. Bu har laşma ile su yun ha va ya dön dü ğü ve ya ğış lar la bu har laşma nın bir bi ri ni den ge le di ği çı ka rı mın da bu lu nur (BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞ REN ME ALA NI: MAD DE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MAD DE NİN DE ĞİŞİMİ) 1.4. Su dön gü sü ile ya ğış bu har laş ma den ge si ara sın da iliş ki ku rar (BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: MAD DE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MAD DE NİN DEĞİŞİMİ) 8

9 3. Yaşa mın su ya bağ lı ol du ğu nu kav rar Ha va, top rak ve su yun ya şam için öne mi nin bi lin ci ne va rır (FTTÇ-16, 17). FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞ REN ME ALA NI: DÜN YA VE EV REN 5. ÜNİ TE: GE ZE GE Nİ MİZ DÜN YA 4. De niz le rin, su da ya şa yan bin ler ce bit ki ve hay van tü rü nün yu va sı ol du ğu nu fark eder. 2.2.Bir ya şam ala nın da bu lu na bi le cek can lı la rı tah min eder (BSB-7, 8). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM ) 5. De niz ler de ki bi yo lo jik çe şit li li ği fark eder Göz lem le ri so nu cun da fark lı ya şam alan la rın da bu lu nan can lı la ra ör nek ler ve rir (BSB-1). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM) 6. İn san la rın de niz ler den çe şit li şe kil ler de ya rar lan dık la rı nı fark eder. 4. Ya şa dı ğı böl ge de ki in san la rın do ğal or ta mı de ğiş tir me ve on dan ya rar lan ma şe kil le ri ne ka nıt lar gös te rir. (SOS YAL BİL Gİ LER 5. SI NIF ÖĞ REN ME ALA NI: İN SAN LAR, YER LER VE ÇEV RE LER ÜNİ TE: BÖL GE Mİ Zİ TA NI YA LIM) 7. Kir li li ğin de niz ler de ki ve ka ra lar da ki ya şam üze ri ne et ki le ri ni fark eder. 2.5.Ya kın çev re sin de ki kir li li ği fark eder ve bu kir li li ğe ne den olan mad de le ri lis te ler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞ REN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM ) 8. Denizlerin insanlar tarafından kirletildiğini fark eder. 2.5.Ya kın çev re sin de ki kir li li ği fark eder ve bu kir li li ğe ne den olan mad de le ri lis te ler (BSB- 1, 20; FTTÇ-18, 24, 27). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM) 7.6. İn san et ki si ile be sin zin ci rin de ki bir hal ka nın yok ol ma sı ile or ta ya çı ka bi le cek so nuç la rı tar tı şır (BSB-22, 23; FTTÇ-18). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM) 8.1. İn san et ki si ile çev re nin na sıl de ğiş ti ği ni araş tı rır (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM) 9

10 9. De niz ler de ki ve ka ra lar da ki tüm can lı la rın sağ lık lı bi çim de ya şa ya bil me le ri için de niz le rin te miz li ği nin öne mi ni fark eder. 2.4.Ya şam alan la rı nın in san fa ali yet le ri nin olum suz et ki sin den ko run ma sı ge rek ti ği çı ka rı mı nı ya par (BSB-7; FTTÇ- 18, 21, 22). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM ) 2.10.Ha va, top rak ve su kir li li ği ni ön le mek için alı na bi le cek ön lemle ri araş tı rır ve su nar FTTÇ-18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4.SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: DÜN YA VE EV REN 5. ÜNİ TE: GE ZE GE Nİ MİZ DÜN YA) 10. De niz le rin te miz li ği için ya pı la bi le cek ler ko nu sun da öne ri ler de bu lu nur. 2.6.Çev re yi te miz le mek ama cı ile ba sit yön tem ler ge liş ti rir (FTTÇ-20, 23, 26, 28, 30). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM ) 8.4 Ya kın çev re sin de, çev re yi bo za bi le cek dav ra nış lar da bu lu nan la rı uya rır (FTTÇ-22, 26). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 5. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM) 11. De niz le rin te miz li ği ve ko run ma sı için ül ke miz de fa ali yet gös te ren ku ru luş la rı des tek ler. 2.7.Çev re yi ko ru mak ama cı ile ya pı lan bir çok fa ali ye te gö nül lü ola rak ka tı lır (FTTÇ-26). (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM ) 2.8.Çev re yi ko ru mak ve ge liş tir mek için bi rey sel so rum lu luk bi linci ka za nır (FEN VE TEK NO LO Jİ- 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: CAN LI LAR VE HA YAT 6. ÜNİ TE: CAN LI LAR DÜN YA SI NI GE ZE LİM, TA NI YA LIM ) 2. Ön bil gi ve ya şan tı sı nı kul la na rak çev re sin de ki bel li baş lı sos yal prob lem ler ya da ih ti yaç lar la grup, ku rum ve sos yal ör güt le ri ilişki len di rir (SOS YAL BİL Gİ LER 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: GRUP LAR, KU RUM LAR VE SOS YAL ÖR GÜT LER ÜNİTE: HEP BİR LİK TE) Ken di si ile çev re sin de ki grup lar, ku rum lar ve sos yal ör güt ler arasın da ki et ki le şi me ör nek ler ve rir (SOS YAL BİL GİLER 4. SI NIF ÖĞREN ME ALA NI: GRUP LAR, KU RUM LAR VE SOS YAL ÖR GÜT LER ÜNİ TE: HEP BİR LİK TE) Si vil top lum ku ru luş la rı nı et kin lik alan la rı na gö re sı nıf lan dı rır (SOS YAL BİL GİLER 5.SI NIF ÖĞ REN ME ALA NI: GRUP LAR, KU RUM LAR VE SOS YAL ÖR GÜT LER ÜNİ TE:TOP LUM İÇİN ÇA LI ŞAN LAR) 10

11 SÜRE Sınırsız Mavi prog ra mı için top lam iki ders saa ti (80 da ki ka) sü re ay rıl ma sı öne ril mek te dir. Bu sü re nin ilk bir kaç da ki ka sı, ya pı la cak ça lış ma hak kın da ço cuk la ra ge nel bir bil gi ver mek için ay rı la bi lir. Da ha son ra su nu dos ya sı ve çiz gi film kul la nı la rak öğ ren me-öğ ret me et kin lik le ri ger çek leş ti ri le cek tir. Prog ram için ay rı lan sü re nin en uzun bö lü mü bu aşa ma ya ay rıl mış tır. Ka pa nış için bir kaç da ki ka ay rı la cak ve bu za man di li mi içe ri sin de de TUR ME PA ile il gi li çok kı sa bir ta nı tım ya pı la cak tır. İÇERİK Sınırsız Mavi programının içeriğinde temel olarak şu konular ele alınmıştır: Yer yü zü ka ra lar dan ve de niz ler den olu şur. Ba zı bit ki ler, hay van lar ve in san lar için ka ra lar; ba zı bit ki ler ve hay van lar için de de niz ler yu va dır. De niz ler de ve ka ra lar da çok çe şit li can lı lar ya şa mak ta dır. Ka ra lar ve de niz ler ara sın da et ki le şim var dır: Ka ra lar da mey da na ge len olay lar de niz le ri ve de niz ler de ya şa yan can lı la rı et ki ler; de niz ler de mey da na ge len olay lar da ka ra la rı ve ka ra lar da ya şa yan can lı la rı et ki ler. İn san lar de niz le ri kir le te rek ön ce lik le de niz ler de ya şa yan can lı la ra, do la yı sıy la da ken di le ri ne za rar ver mek te dir. De niz le rin te miz tu tul ma sı bü tün can lı lar için önem li dir. Bu nun için her ke se so rum lu luk düş mek te dir. Prog ra mın içe ri ği ni oluş tu ran ko nu lar, ço cu ğun ya şı na, ge li şim özel lik le ri ne, öğ re nim gör dü ğü sı nı fa ve ki şi sel de ne yim le ri ne dik kat edi le rek fark lı sı nıf la ra da ğı tıl mış tır. Ka za nım ifa de le ri ve il gi li ko nu lar (içerikler), Tablo 2 de gös te ril miş tir. TABLO 2 KAZANIM-İÇERİK İLİŞKİLENDİRMESİ KAZANIMLAR 1. Ka ra lar ve de niz ler ara sın da ki et ki le şi mi kav rar. 2. Yer yü zün de ki su la rın sü rek li ha re ket hâ lin de ol du ğu nu fark eder. 3. Ya şa mın su ya bağ lı ol du ğu nu kav rar. İÇERİK (SLAYTLAR) SLAYT 2 De niz ler, ik li min olu şu mun da et ki li dir. De niz ler mev sim le rin olu şu mu nu na sıl et ki ler? SLAYT 3 Bin ler ce yıl ön ce dün ya da ne ka dar su var sa, şim di de ay nı mik tar da su var dır. Dün ya da ki su mik ta rı hiç de ğiş mez mi? SLAYT 4 De niz ler can lı la rın ya şam la rı nı sür dür me le ri ni sağ lar. Can lı la rın ya şa ya bil me le ri için ge rek li olan su ve ok si jen gi bi madde le rin kay na ğı de niz ler mi dir? SLAYT 5 Su ol ma say dı dün ya da can lı lar ya şa ya maz dı. Bit ki le rin, hay van la rın ve in san la rın ya şa ya bil me le ri için ge rek li olan su yun kay na ğı de niz ler mi dir? 11

12 4. De niz le rin, su da ya şa yan bin ler ce bit ki ve hay van tü rü nün yu va sı ol du ğu nu fark eder. SLAYT 6-17 De niz ler, su da ya şa yan bin ler ce bit ki ve hay van tü rü nün yu va sı dır. De niz ler de ya şa yan bit ki ve hay van tür le rin den han gi le ri ni ta nı yor su nuz? 5. De niz ler de ki bi yo lo jik çe şit li li ği fark eder. SLAYT 6-17 De niz de han gi can lı la rın ya şa dı ğı nı bi li yor mu su nuz? De niz ler de ya şa yan bit ki ve hay van tür le rin den han gi le ri ni ta nı yor su nuz? 6. İn san la rın de niz ler den çe şit li şe kil ler de ya rar lan dık la rı nı fark eder. SLAYT 18 İn san lar de niz ler den çe şit li şe kil ler de ya rar lan mak ta dır lar. De niz ler den siz na sıl ya rar la nı yor su nuz? SLAYT 19 De niz ler be sin kay na ğı dır. De niz ler den el de edi len be sin ler ne ler dir? SLAYT 20 De niz ler mi ne ral kay na ğı dır. De niz ler den han gi mi ne ral ler el de edil mek te dir? SLAYT 21 De niz ler ener ji kay na ğı dır. De niz ler den na sıl ener ji el de edil mek te dir? SLAYT 22 De niz ler ula şım yol la rı dır. Tüm dün ya da ge mi ler ara cı lı ğıy la de niz ler de ne ka dar yük ve yolcu ta şın mak ta dır? SLAYT 23 De niz ler ve de niz kı yı la rı in san la rın ta til yap tık la rı yer ler dir. De niz ler de ne tür eğ len ce ve spor et kin lik le ri ya pı la bi lir? 7. Kir li li ğin de niz ler de ki ve ka ra lar da ki ya şam üze ri ne et ki le ri ni fark eder. SLAYT 26 İn san la rın kul la nıp at tık la rı mad de ler (atık lar) çev re yi kir let mek te dir. Pe ki, han gi mad de ler (atık lar) çev re yi kir let mek te dir? 8. De niz le rin in san lar ta ra fın dan kir le til di ği ni fark eder. SLAYT 25 Tüm dün ya da de niz ler hız la kir len mek te dir. De niz ler kir le nin ce in san lar yi ne de de niz ler den ay nı şe kil de ya rar lan ma ya de vam ede bi lir ler mi? SLAYT 27 De ni ze atı lan mad de ler he men yok ol maz. Pe ki, han gi mad de do ğa da ne ka dar sü re de kay bo lur? 9. De niz ler de ki ve ka ra lar da ki tüm can lı la rın sağ lık lı bi çim de ya şa ya bil me le ri için de niz le rin te miz li ği nin öne mi ni fark eder. SLAYT 28 De niz le rin te miz ol ma sı tüm can lı lar için önem li dir. İn san la rın de niz le ri ne den te miz tut ma la rı ge re kir? 12

13 10. De niz le rin te miz li ği için ya pı la bi le cek ler ko nu sun da öne ri ler de bu lu nur. SLAYT 24 Tür ki ye üç ta ra fı de niz ler le çev ri li bir de niz ül ke si dir. De niz le rimi zin te miz li ği için si zin so rum lu luk la rı nız ne ler dir? 11. De niz le rin te miz li ği ve ko run ma sı için ül ke miz de fa ali yet gös te ren ku ru luş la rı des tek ler. TUR ME PA TA NI TIM SLAY TI ÖĞRETME VE ÖĞRENME SÜRECİ Sınırsız Mavi programı, öğrenme ve öğretme sürecinde üç temel ilkeyi benimsemektedir: 1. Çocuklar, öğrenme sürecine aktif bir biçimde katılarak, yaparak ve yaşayarak öğrenirler. 2. Okul da öğ re til mek is te nen bil gi ler, ger çek ya şam da ço cu ğun edin miş ol du ğu de ne yim ler üze ri ne ya pı lan dı rı lır. Çün kü okul da öğ re ti len le ri ço cuk lar ger çek ya şam da edin dik le ri de ne yim le re gö re yo rum lar ve an lam lan dı rır lar. 3. Bireysel yorumlar ve anlamlandırmalar, çocukların birbirleriyle etkileşimleri sonucunda ortak anlayışlara dönüşür. Dolayısıyla da öğrenme süreci sosyal bir süreçtir. Sınırsız Mavi programında yukarıda belirtilen ilkelere uygun öğretim yöntemleri benimsenmiştir. Programda anlatım yöntemine olabildiğince az yer verilmiştir. Buna karşın, öğrencilerin aktif katılımını sağlamaya yönelik görsel ve işitsel uyarıcılar bulunmaktadır. Öğretmenlerden beklenen; öğrencilere ilgili slaytları göstermeleri, onların ön bilgilerini açığa çıkarmalarına yardımcı olmaları, ilgili soruları yönelterek öğrencilerde merak duygusunu harekete geçirmeleridir. Böylece öğrencilerin mevcut bilgileriyle sunulan yeni bilgileri karşılaştırarak bilgiyi yeniden yapılandırmalarına olanak tanınacaktır. Öğrenme öğretme sürecinde kullanılan materyallerden biri, ALİPOT adlı bir çizgi filmdir. Bu çizgi film, önceden belirlenmiş olan yerlerde durdurularak filmde o aşamaya kadar gerçekleşen olayların nedenleri hakkında çocukların tahminde bulunmaları istenecektir. Filmin devamı izlendikten sonra çocuklar, benzer bir durumda kendilerinin neler yapabileceklerini düşünmeye yönlendirilmektedirler. Bu aşamada çocukların kendi aralarında yapacakları kısa süreli tartışmalar, sosyal etkileşim sonucu ortak anlayış geliştirmelerine yardımcı olacaktır. ÖĞRETİM MATERYALLERİ Öğ ren me ve öğ ret me sü re cin de, Sı nır sız Ma vi prog ra mı için ha zır la nan su nu dos ya sı kul la nı la cak tır. Su nu dosya sı Mic ro soft Po wer po int dos ya sı ola rak CD ye kay de dil miş tir. Su nu dos ya sı nın açı la bil me si için bil gi sa yar da Mic ro soft Po wer po int 2002 ve ya da ha ile ri sü rü mü nün ku ru lu ol ma sı ge re kir. CD de ki kla sör de yer alan 4-5. SI NIF SI NIR SIZ MA Vİ ad lı dos ya yı tık la ya rak su nu dos ya sı nı aça bi lir si niz. Su nu lar la il gi li ge rek li di ğer açık la mala rı iler le yen say fa lar da bu la bi lir si niz. 13

14 SUNU SLAYTLARI VE AÇIKLAMALARI Slayt-1: Giriş Sunumunuza başlamadan önce öğrencilerin ilgisini çekmek amacıyla, onlara fondaki sesleri dinletin. Bu sesleri tanımalarını isteyin. Bilemedikleri durumda ipucu vererek bulmalarını sağlayın. Öğrencilere denizlerin neden ve nasıl kirlendiğinden bahsedeceğinizi ve bunu önlemek için herkesin bir şeyler yapabileceğini ve denizlerin temiz tutulması için yardım edebileceklerini söyleyin. Slayt 2: Denizler, iklimin oluşumunda etkilidir. Denizler mevsimlerin oluşumunu nasıl etkiler? Öğrencilere slaytta yer alan sembolleri göstererek bu sembollerin hangi mevsimleri simgelediğini sorun. Denizlerin, iklimin oluşumunda etkili olduğunu belirterek, Sizce denizler mevsimlerin oluşumunu nasıl etkiler? sorusunu yöneltin ve tahminlerde bulunmalarını isteyin. Güneş in etkisiyle buharlaşan deniz suları yağmur, kar ve dolu olarak yeryüzüne düşer. açıklamasını yapın. Slayt 3: Binlerce yıl önce dünyada ne kadar su varsa, şimdi de aynı miktarda su vardır. Dünyadaki su miktarı hiç değişmez mi? Öğrencilere, slaytta yer alan su döngüsü ile ilgili şemayı gösterin. Şemaya göre suyun kaybolmadığını sadece şekil değiştirdiğini fark etmelerini sağlayın. Güneşin etkisi ile denizlerden buharlaşan suyun gökyüzünde yoğunlaşarak, yeryüzüne yağış olarak düştüğünü ve bu suyun nehirler ve yer altı sularıyla tekrar denizlere ulaştığını açıklayın. 14

15 Slayt 4: De niz ler can lı la rın ya şam la rı nı sür dür me le ri ni sağ lar. Can lı la rın ya şa ya bil me le ri için ge rek li olan su ve ok si jen gi bi mad de lerin kay na ğı de niz ler mi dir? Öğ ren ci le re, can lı la rın ya şam la rı nı sür dü re bil me le ri için ne le re ih ti yaçla rı ol du ğu nu so run. Ne fes al ma dan ne ka dar sü re da ya na bi le cek le ri ni söy le me le ri ni is te ye rek can lı la rın ha va ya (ok si je ne) ih ti yaç la rı ol du ğu ce va bı nı ver me le ri ni sağ la yın. De niz le rin can lı la rın ya şam la rı nı sür dürme le ri ni sağ la dı ğı nı söy le ye rek, Can lı la rın ya şa ya bil me le ri için ge rek li olan su ve ok si jen gi bi mad de le rin kay na ğı de niz ler mi dir? so ru su nu yö nel tin. Slayt ta ki ga ze te ha be ri ni oku ma la rı nı is te yin ya da siz oku yun. De niz le rin ok si jen kay na ğı ol du ğu nu vur gu la yın. Slayt 5: Su olmasaydı dünyada canlılar yaşayamazdı. Bit ki le rin, hay van la rın ve in san la rın ya şa ya bil me le ri için ge rek li olan su yun kay na ğı de niz ler mi dir? Öğ ren ci le re slayt ta ki re sim le ri gös te rin. Su sa dı ğı nız da ne ler his se dersi niz ve ne yap mak is ter si niz?. Sak sı da ki çi çe ği ni ze hiç su ver mez se niz ona ne ler olur? di ye so ra rak can lı la rın ya şa mı için su yun öne mi ne dikkat çe kin. Bit ki le rin, hay van la rın ve in san la rın ya şa ya bil me le ri için ge rek li olan su yun kay na ğı de niz ler mi dir? so ru su nu so ra rak dü şün me le ri ne yar dım cı olun. Yer yü zü nün 3/4 ünün su lar la kap lı ol du ğu bil gi si ni ha tırla ta rak Dün ya da ki su yun bü yük bir kıs mı nın (%97 si nin) ok ya nus lar da ve de niz ler de bu lun du ğu nu açık la yın. Slayt 6-17: Denizde hangi canlıların yaşadığını biliyor musunuz? Denizlerde yaşayan bitki ve hayvan türlerinden hangilerini Öğrencilere, slaytlarda yer alan resimleri göstererek denizdeki biyolojik çeşitliliği fark etmelerini sağlayın. Denizlerde yaşayan bitki ve hayvan türlerinden hangilerini tanıyorsunuz? sorusunu sorarak, bildikleri deniz canlılarının isimlerini söylemelerini isteyin. Resimde gördükleri ama ismini bilemedikleri canlıların adlarını öğrencilere siz söyleyin. Öğrencilerin, suda yaşayan binlerce bitki ve hayvan türünün yuvasının denizler olduğunu fark etmelerini sağlayın. 15

16 Slayt 18: İnsanlar denizlerden çeşitli şekillerde yararlanmaktadırlar. Denizlerden siz nasıl yararlanıyorsunuz? Öğrencilere, deniz kıyısına gittiklerinde ne tür etkinliklerde bulunduklarını sorun. Slayttaki resimlerden de yararlanarak insanların denizlerden hangi amaçlarla ve nasıl yararlandıklarını söylemelerini isteyin. Slayt 19: Denizler besin kaynağıdır. Denizlerden elde edilen besinler nelerdir? Öğ ren ci le re, sağ lık lı bü yü mek ve ge liş mek için han gi be sin mad de le rini tü ket tik le ri ni so run. Re sim ler den de ya rar la na rak de niz ürün le ri nin sof ra la rın da yer al dı ğı na dik kat çe kin. Ba lık ve de niz ürün le ri nin ne reler den ve na sıl el de edil dik le ri ile il gi li bil gi le ri ni söy le me le ri ni is te yin. Slayt 20: Denizler mineral kaynağıdır. Denizlerden hangi mineraller elde edilmektedir? Öğ ren ci le re, de niz su yu nun ta dı nın na sıl ol du ğu nu so ra rak de niz su yunun tuz lu ol du ğu ce va bı nı alın. Sof ra da ye mek le ri mi zi lez zet len dir mek için kul lan dı ğı mız tu zun de niz ler den el de edil di ği ni açık la yın. 16

17 Slayt 21: Denizler enerji kaynağıdır. Denizlerden hangi tür enerji elde edilmektedir? Öğ ren ci le re, in san la rın ula şım sağ la mak, araç la rın da ve gün lük ya şantı la rın da ısın mak, ye mek le ri ni pi şir mek için han gi ener ji kay nak la rı nı kul lan dık la rı nı so run. Do ğal gaz ve pet rol ce vap la rı nı al ma ya ça lı şın. Bu kay nak la rın (do ğal gaz ve pet rol) de niz ler de de bu lun du ğu nu açık la yın. Slayt 22: De niz ler ula şım yol la rı dır. Tüm dün ya da ge mi ler ara cı lı ğıy la de niz ler de ne ka dar yük ve yol cu t aş ı nm a kt ad ı r? Öğ ren ci le re, slayt ta yer alan fo toğ raf la rı gös te re rek in san la rın de nizler den ula şım ama cıy la ya rar lan dık la rı nı be lir tin. Tüm dün ya da ge mi ler ara cı lı ğıy la de niz ler de ne ka dar yük ve yol cu ta şın mak ta dır? so ru su nu so ra rak ula şım da de niz ta şı ma cı lı ğı nın önem li bir ye ri ol du ğu nu fark et me le ri ni sağ la yın. Da ha ön ce de niz yo lu ile se ya hat et miş ler se, bu se ya hat ile il gi li iz le nim le ri ni kı sa ca pay laş ma la rı nı is te yin. Slayt 23: De niz ler ve de niz kı yı la rı pek çok eğ len ce ve spor et kin li ği nin ya pıl dı ğı yer ler dir. De niz ler de ne tür eğ len ce ve spor et kin lik le ri ya pı la bi lir? Öğ ren ci le re, yaz ta ti lin de de niz kı yı sı na gi dip git me dik le ri ni so run. De niz kı yı sın da yap mak tan hoş lan dık la rı et kin lik le ri söy le me le ri ni is te yin. Bu et kin lik le ri ya par ken ne ler his set tik le ri ni so ra rak de niz le rin eğ len mek, din len mek ve spor yap mak için öne mi ne dik kat çe kin. İn sanla rın de niz kı yı sın da eğ len mek, din len mek ve spor yap mak ama cıy la baş ka han gi et kin lik le ri ger çek leş tir dik le ri ni re sim ler den de ya rar la narak bul ma la rı na yar dım cı olun. 17

18 Slayt 24: Ülkemiz, üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımadadır. Türkiye de denizlerden nasıl yararlanılmaktadır? Öğ ren ci le re, slayt ta ki Tür ki ye ha ri ta sı nı gös te re rek ül ke mi zin üç ta rafı nın de niz ler le çev ri li ol du ğu nu söy le yin. Ül ke mi zi çev re le yen de nizle rin han gi le ri ol du ğu nu söy le me le ri ni is te yin. Tür ki ye de de niz ler den na sıl ya rar la nıl mak ta dır? so ru su nu so ra rak bil gi le ri ni ar ka daş la rı ile pay laş ma la rı nı is te yin. De niz le ri mi zin ba lık çı lık, ula şım, tu rizm ve ti ca ret ba kı mın dan önem li bir ko num da ol du ğu nu açık la yın Slayt 25: Tüm dünyada denizler hızla kirlenmektedir. Denizler kirlenince insanlar yine de denizlerden aynı şekilde yararlanmaya devam edebilirler mi? Öğ ren ci le re, slayt ta ki fo toğ raf la rı gös te re rek bu fo toğ raf lar da ki de nizle rin na sıl gö rün dük le ri ni so run, de niz ler de ki bu gö rün tü le re ne le rin se bep ol du ğu nu söy le me le ri ni is te yin. Böy le bir de niz de yüz me yi ter cih edip et me ye cek le ri ni ne den le ri ile açık la ma la rı nı söy le yin. Tüm dün ya da de niz le rin hız la kir len mek te ol du ğu nu be lir te rek De niz ler kir le nin ce in san lar yi ne de de niz ler den ay nı şe kil de ya rar lan ma ya de vam ede bi lir ler mi? so ru su nu so ra rak gö rüş le ri ni be lirt me le ri ni sağ la yın. Slayt 26: İnsanların kullanıp attıkları maddeler (atıklar) çevreyi kirletmektedir. Peki, hangi maddeler (atıklar) çevreyi kirletmektedir? Öğrencilere, insanların kullanıp attıkları maddelerin (atıkların) çevreyi ve denizleri kirlettiğini söyleyin. Hangi maddelerin çevreyi kirlettiğini sorarak bu maddeleri sıralamalarını isteyin. 18

19 Slayt 27: Denize atılan maddeler hemen yok olmaz. Peki, hangi madde doğada ne kadar sürede yok olur? Denize atılan maddelerin hemen yok olmadıklarını belirterek atık maddelerin (örneğin kola kutusu) ne kadar sürede yok olabileceğini tahmin etmelerini isteyin. Slayttan da yararlanarak atık maddelerin doğada yok olma süreleri hakkında bilgiler verin. Slayt 28: Denizlerin temiz olması tüm canlılar için önemlidir. İnsanların denizleri neden temiz tutmaları gerekir? De niz le rin te miz ol ma sı nın tüm can lı lar için önem li ol du ğu nu vur gu laya rak öğ ren ci le re, İn san la rın de niz le ri ne den te miz tut ma la rı ge re kir? so ru su nu yö nel tin ve on la rın gö rüş le ri ni alın. Slayt 29-30: Alipot ve çevre dedektifleri (film) Öğ ren ci le re, bir çiz gi film iz le ye cek le ri ni söy le ye rek fil min ko nu su nun de niz de ya şa yan can lı lar la il gi li ol du ğu nu be lir tin. 19

20 Slayt 31: Sizce balıklar ve Çakçak yaşadıkları yeri neden terk ediyorlar? Filmin ilk bölümünü izlettikten sonra slayttaki soruyu öğrencilere yönelterek cevaplamalarını isteyin. Slayt 32: Sizce denizler nasıl kirlenmiş olabilir? Filmle ilgili olarak Sizce denizler nasıl kirlenmiş olabilir? sorusunu sorarak, öğrencilerin görüşlerini alın. Slayt 33-34: Alipot ve çevre dedektifleri (film) Filmin devam ettiğini söyleyerek ikinci bölümü izletin. 20

21 Slayt 35: Alipot ve arkadaşları çevre dedektifi olarak denizler için neler yaptı? Filmin ikinci bölümünü izlettikten sonra Ali pot ve ar ka daş la rı çev re de dek ti fi ola rak de niz ler için ne ler yap tı? sorusunu yönelterek öğrencilerden cevaplamalarını isteyin. Slayt 36: Siz denizlerin korunması için neler yapabilirsiniz? De niz le rin kir len me si ni ön le mek için her ke sin bir şey ler ya pa bi le ce ği ni be lir te rek De niz le rin ko run ma sı için siz ne ler ya pa bi lir si niz? so ru su nu yö nel tin. De niz i ko ru mak için ya pa bi le cek le ri ile il gi li öne ri le ri ni söyle me le ri ni sağ la yın. Slayt 37: Denizlerin temiz olması hepimiz için gerekli ve önemlidir. Slayt 38: UNUTMAYALIM BU DÜNYA HEPİMİZİN, HEPİMİZ ONUN BİR PARÇASIYIZ. 21

22 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Sı nır sız Ma vi programını değerlendirmek için, aşağıdaki sorular kullanılacaktır. Soruların yanıtlanmasıyla ilgili bazı açıklamalar yönergeyle verilmiştir. Sevgili Öğrenciler, Aşağıda denizlerle ilgili bazı sorular var. Bu soruları dikkatle okuyun. Yanıtını tam olarak bilmediğiniz sorular varsa onları boş bırakın. Bildiklerinizi ise, baş taraflarında verilen Dikkat uyarılarına göre yanıtlayın. SORULAR So ru 1: Dikkat: Aşağıdaki cümlelerin doğru yanıtlarını bulun. ( ) işaretiyle eşleştirin. Cümleler Yanıtlar 1) Sekiz tane kolu olan deniz canlısıdır. A) Plankton 2) Denizlerin en büyük canlısıdır. B) Köpek balığı 3) Denizlerdeki en yırtıcı balıktır. C) Ahtapot 4) Kıskaçları olan kabuklu deniz canlısıdır. D) Balina 5) Balıkların gözle görülmeyen besin kaynağıdır. E) Yengeç So ru 2: Dikkat: Aşağıda bazı deniz canlılarının resimleri verilmiştir. Yanlarına isimlerini yazınız

23 Dikkat : Aşağıda çoktan seçmeli sorular verilmiştir. Doğru yanıtınızı seçeneğin başındaki harfi yuvarlak içine alarak gösteriniz. So ru 3: Ayşe, Can a Dünya mızda bulunan suyun miktarında, milyonlarca yıldır bir değişme var mı? diye sorar. Can bu soruya doğru yanıt verir. Can ın verdiği yanıt, aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Kirlenmeye bağlı olarak azalmıştır. B) Miktarı hiç değişmemiştir. C) Kuraklık sonucunda azalmıştır. D) Yağmurlar sonucunda artmıştır. So ru 4: I. Trolle avlanma II. Kimyasal sızıntılar III. Balıkları avlayan kuşlar IV. Kanalizasyon suları V. Denizlerde yapılan araştırmalar Yukarıdakilerden hangisi deniz canlılarının yaşamını olumsuz etkiler? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve IV D) III, IV ve V So ru 5: Aşağıdaki deniz canlılarından hangisi hem karada hem denizde yaşar? A) Fok B) Yunus C) Balina D) Köpek balığı So ru 6: Ba zı ka tı atık la rın de niz de bak te ri ler ta ra fın dan or ta dan kal dı rıl ma sı için ge re ken sü re ler yak la şık ola rak aşa ğı da ve ril miş tir: Kâ ğıt 2 5 ay Do ma tes 4 5 ay Por ta kal ka bu ğu 6 ay Süt ku tu su 5 yıl Plas tik şi şe 450 yıl Cam şi şe 1 mil yon yıl Bu na gö re, aşa ğı da ki bil gi ler den han gi si ne ke sin ola rak ula şı la bi lir? A) Sı vı atık la rın or ta dan kalk ma sü re si da ha kı sa dır. B) Doğal ürün le rin yok ol ma sü re leri da ha kısadır. C) De niz le rin atık la rı te miz le me ka pa si te si sı nır sız dır. D) Atı ğın mik ta rı art tık ça yok ol ma sü re si ar tar. 23

24 So ru 7: La ğım su yuy la kir len miş de niz ler den ya ka la nan, ba lık ya da ka buk lu de niz hay van la rı nı ye mek be sin ze hir len me si ne yol aç mak ta dır. Bu bil gi ye da ya na rak aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la maz? A) İn san lar ta ra fın dan kir le ti len de niz ler, in san sağ lı ğı için teh dit oluş tu rur. B) İn san la rın atık la rı do ğal ya şa mı teh dit et mek te dir. C) Do ğa da za rar gö ren bir can lı bir baş ka can lı nın za rar gör me si ne ne den olur. D) Deniz kirliliği canlıları etkilemez. So ru 8: Aşa ğı da ki ler den han gi si de niz le re en az za rar ve rir? A) Bes len me de de niz ürü nü ne yö nel me B) De niz kı yı sı na ya pı lan yer le şim ler C) Ge mi ka za la rı D) Sa na yi ku ru luş la rı So ru 9: Denizlerde görülen kirliliğin yarıdan fazlası karalardaki kirlilikten kaynaklanmaktadır. Aşa ğı da ki ler den han gi si bu du ru ma ör nek de ğil dir? A) Sa na yi atık la rı B) Ta rım sal ilaç lar C) Aşı rı ba lık çı lık D) Ev sel atık lar So ru 10: Ali de niz kı yı sın da ya şa yan bi ri si ola rak de niz le rin kir len me me si için ba zı öne ri ler de bu lu nu yor. Bu öne ri ler den han gi si de niz le rin kir len me si ni en gel le mez? A) Te miz lik ya par ken da ha az de ter jan tü ke tmek. B) De niz ka buk la rın dan ya pıl mış eş ya lar al mama k. C) Ban yo ya par ken mus lu ğu açık bı rak mamak. D) Da ha az ba lık ve de niz ürü nü yemek. 24

25 25

26 YANIT ANAHTARI Soru No Doğru Yanıt 1. Cümleler Yanıtlar 1) Sekiz kollu olan deniz canlısdır. 2) Denizlerin en büyük canlısıdır. 3) Denizlerdeki en yırtıcı balıktır. 4) Kıskaçları olan kabuklu deniz canlısıdır. 5) Balıkların gözle görülemeyen besin kaynağı. C) Ahtapot D) Balina B) Köpekbalığı E) Yengeç A) Plankton resim: Yunus, 2. resim: Fok, 3. resim: Denizyıldızı, 4. resim: Balina, 5.resim: Denizatı, 6. resim: Denizanası, 7. resim: Midye 8. resim: Caretta Caretta B C A B D A C D 26

27 ETKİNLİKLER OKYANUSTAKİ DALGA Arka fon dan dal ga ses le ri ve rin. Grup ta ki tüm öğ ren ci le re göz le ri ka pa lı ola rak yö ner ge ni zi din le me le ri ni is teyin. Göz le ri ni ka pat ve bir de niz de ol du ğu nu dü şün. De niz de ki dal ga lar dan bi ri sin. Aşa ğı, yu ka rı ha re ket edip du ru yor sun. Bir aşa ğı bir yu ka rı inip çı kan bir dal ga sın Aşa ğı, yu ka rı, aşa ğı, yu ka rı Şim di de ni zin için de eri yip yok ol du ğu nu dü şün. De niz sa kin leş ti. Düm düz ha re ket siz ol du. Sen de bu de ni zin bir par ça sı sın. Ra hat la dı ğı nı his set. Sakin, kıpırtısız bir denizsin. Şimdi yavaş yavaş deniz tekrar dalgalanmaya başladı. Sen tekrar dal ga ol dun. Aşa ğı yu ka rı ha re ket et ti ği ni dü şün. Dal ga ola rak bir kum sa la yak laş tı ğı nı dü şün. Kum sa la doğ ru di ğer dal ga larla bir lik te gi di yor sun. Kum sal yak laş tı. Yak laş tı yak laş tı ve yak laş tı. Ni ha yet kum sa la var dın. Şim di kum lar la bir bü tün ol dun. Öy le ce kal. Bir den ona ka dar sa ya ca ğım. On de yin ce göz le ri ni aç. Bu ça lış ma dan son ra dal ga ola rak yüz dük le ri de ni zin na sıl bir de niz ol du ğu nu so run. De ni zin te miz ve kir li ol ma sı na gö re, dal ga ola rak ne ler his se de bi le cek le ri ni ne den le ri ile açık la ma la rı nı is te yin. De niz le rin na sıl ve kim ler ta ra fın dan kir le til di ği ni so ra rak kir li li ğin de niz can lı la rı nı na sıl et ki le ye ce ği ni söy le mele ri ni is te yin. Kurtarabilirim. diyordu kendi kendine. Denizyıldızlarını kurtarabilirim. Kumsalda sayısız denizyıldızı ile karşılaşmıştı. Sanki Dünya daki tüm denizyıldızları karaya vurmuştu. Binlerce hatta milyonlarca denizyıldızı olduğu söylenebilirdi. Denizyıldızlarını denize atmaya başladı birer birer. O sırada bir adam yaklaştı yanına Ne yapıyorsun? diye sordu. Ben, dedi adam denizyıldızlarını kurtarıyorum. Diğeri Ama sayıları o kadar çok ki, ne fark eder? cümlesini söyledikten sonra denizyıldızlarını kurtaran adam kumların üzerinden bir denizyıldızı aldı ve denize attı. Bakın, onun için çok şey fark etti. dedi. Anlamıştı, kurtarıcı olmak gerekiyordu. Denizyıldızlarını kurtaran adam ona çok önemli bir ders vermişti. 27

28 Par ça yı oku duk tan son ra öğ ren ci le re, Denizyıldızlarının karaya vurma nedenleri neler olabilir? Denizyıldızlarının bu sorunlarını nasıl çözebilirsiniz? Denizyıldızıyla ilgili öyküde seni en çok ne etkiledi? sorularını sorarak onlara düşüncelerini ifade etme fırsatı tanıyın. Çalışmanın sonunda öğrencileri küçük gruplara ayırarak denizleri temiz tutmak için yapabilecekleri ile ilgili poster hazırlama çalışmasına yönlendirin. 28

29 BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ? De ğer li öğ ret men ler; Öğ ren ci le ri niz den ge le bi le cek so ru la rı aşa ğı da ki bil gi ler ışı ğın da ce vap lan dı ra bi lir si niz. DENİZLER HAKKINDA BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ? Yer kü re nin yak la şık dört te üçü de niz su la rıy la kap lı dır. Bu nun önem li bir bö lü mü nün Gü ney Ya rım kü re de yer al dı ğı nı, Kı ta la rın ara sın da Bü yük Ok ya nus, At las Ok ya nu su ve Hint Ok ya nu su bu lun du ğu nu ve bun la rın kı ta la rın içi ne gir miş ya da ara sın da kal mış uzan tı la rı na da kı ta la ra ra sı de niz den di ği ni, Dün ya da ki su yun % 97 si nin ok ya nus ve de niz ler de bu lun du ğu nu, At mos fer de ki ok si je nin %75 ini de niz ler de ki bit ki le rin ve plank ton la rın (su da sü rük le nen kü çük can lı la rın) üret ti ği ni, De ni zin al tın da çok ge niş düz lük le rin, de rin va di le rin, bü yük ya nar dağ la rın, çok de rin çu kur la rın bu lun du ğunu ve dün ya nın en de rin de ni zal tı çu ku ru nun Bü yük Ok ya nus ta ki 11 km de rin li ğin de ki Ma ria na Çu ku ru ol du ğu nu, De niz su yu nun, yak la şık % 0,86 ora nın da sod yum klo rür, da ha bi li nen adıy la sof ra tu zu içer di ği gi bi az miktar da al tın, gü müş ve hat ta ar se nik gi bi da ha bir çok kim ya sal mad de içer di ği ni, Bir yan dan çok bü yük bir be sin gü cü, öte yan dan zen gin mi ne ral mad de le ri ve ener ji kay na ğı nı bün ye sin de ba rın dı ran de niz le rin, eko no mik yön den gi de rek önem ka zan mak ta ol du ğu nu, Dün ya pet ro lü nün yak la şık üç te bi ri nin ve do ğal ga zın bü yük bir bö lü mü nün açık de niz sa ha la rın dan çı ka rıldı ğı nı, Mer can la rın, kan ser gi bi has ta lık lar için önem li bir ilaç ham mad de si sağ la dı ğı nı ve mer can la rın yok ol ma sı nın dün ya mız için çok bü yük teh li ke le re yol aça bi le ce ği ni, İlk tek ne le rin en az yıl ön ce ok ya nus la ra açıl dı ğı nı de niz le rin ti ca ret ve ula şım için çok kul la nıl dı ğı nı bi li yor mu su nuz? 29

30 DENİZ CANLILARI HAKKINDA BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ? De niz ler de ki ya şa mın ka ra lar da ol du ğu gi bi bü yük oran da bit ki le re bağ lı ol du ğu nu, De niz ler de ki baş lı ca be sin kay na ğı nın bit ki sel plank ton de ni len mik ros ko bik bit ki ler ol du ğu nu ve bun la rın fo to sen tez ya pa rak ok si je n üret tik le ri ni, Er kek ba li na la rın 24 m de rin li ğe da la rak şar kı la rı nı yük sek ses le ya rım sa at ya da da ha uzun sü re söy le dikle ri ni, De niz ler de bi li nen tür ba lık ol du ğu nu, yal nız ca 22 tü rün ti ca ri ola rak av lan dı ğı nı, Ak de niz fok la rı nın gü nü müz de dün ya da sa de ce Yu na nis tan, Tür ki ye, Fas, Mo ri tan ya ve Ma dei ra Ada la rı nda ya şa dık la rı nı ve top lam sa yı la rı nın ka dar ol du ğu nu, De niz ça yır la rı de ni len de niz bit ki le ri nin de niz ler de ok si jen üret mek le kal ma yıp, kök le ri ile de eroz yo nu ön le di ği ni ve bir çok de niz can lı sı için ko ru nak gö re vi gör dü ğü nü bi li yor mu su nuz? ÜLKEMİZ DENİZLERİ HAKKINDA BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ? Ül ke mi zin ki lo met re ye ula şan kı yı la rı ile bi yo lo jik çe şit li lik açı sın dan çok zen gin ol du ğu nu, Bol mik tar da ok si jen üret tik le ri için de niz le rin ak ci ğe ri ola rak bi li nen de niz ça yır la rı nın Tür ki ye nin Ege ve Ak de niz kı yı la rın da bu lun du ğu nu bi li yor mu su nuz? 30

31 DENİZ KİRLİLİĞİ HAKKINDA BUNLARI BİLİYOR MUSUNUZ? Ül ke miz de, gün de yak la şık ton çöp üre til mek te ol du ğu nu, Kir len me ne de niy le, de niz or ta mı nın in san lı ğın ge le cek te ki be sin de po su ol ma özel li ği ni hız la kay bet ti ği ni; kir li li ğin be sin zin ci ri bo yun ca de vam et ti ği ni ve in san da hil bü tün can lı la ra za rar ver mek te ol du ğu nu, At mos fer de ki kar bon di ok sit ora nı nın yük sel me si ne pa ra lel ola rak dün ya ok ya nus la rın da asit mik ta rı nın da gi de rek art tı ğı nı, bu nun da de niz can lı la rı nın ya şa mı nı teh li ke ye at tı ğı nı, Ge mi ler den de ni ze dö kü len çöp le rin de niz ler de bü yük bir kir len me ya rat tı ğı nı, Dün ya da her yıl yak la şık 4 mil yon ton pet rol ürü nü nün de niz le re dö kül dü ğü nü, de ni ze ya yı lan pet rol ta baka sı nın ise Gü neş ten ge len ışı ğı kes ti ği için can lı la rın fo to sen tez yap ma sı nı en gel le di ği ni ve böy le ce de nizde ki be sin zin ci ri nin bo zul ma sı na se bep ol du ğu nu, De ni ze sı zan pet ro lü da ğıt mak için pet rol ta ba ka sı üze ri ne de ter jan atıl dı ğı nı, ba zen de ter ja nın de niz ya şamı na pet rol den da ha çok za rar ver di ği ni, Ka ra lar da kul la nı lan kim ya sal ilaç la rın rüz gâr ve yağ mur la de niz le re ta şın dı ğı nı, de niz can lı la rı ara cı lı ğıy la in san la ra ge çe rek kan se re yol aç tı ğı nı, Arı tıl ma dan de niz le re ve ri len ka na li zas yon su la rı nın de niz ler de ok si jen azal ma sı na ve bu su lar da ya şa mın so na er me si ne ne den ol du ğu nu, Yıl da or ta la ma ge mi nin Türk bo ğaz la rın dan geç ti ği ni, de niz tra fi ği nin yo ğun laş ma sı so nu cu Mar ma ra De ni zi nde kir li li ğin art tı ğı nı, Kı yı la ra ya pı lan ko nut la rın kı yı la rın şek li ni de ğiş tir di ği ni, İn şa at lar için de niz kı yı la rın dan kum alın ma sı nın ku mun için de ve üze rin de ya şa yan can lı la rın ya şam la rı nı yok et ti ği ni, Ka ra de niz de kir li lik ve aşı rı av lan ma ne de niy le ham si mik ta rı nın hız la azal dı ğı nı bi li yor mu su nuz? 31

32 DENİZ KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ İÇİN BİZ NELER YAPABİLİRİZ? Plas tik ler, do ğa da par ça lan ma sü re si en uzun olan mad de ler dir. Yok edil me le ri güç tür. Bu ne den le plas tik le ri rast ge le at ma ya lım ve ge ri ka za nım la rı nı sağ la ya lım. Çöp le re atı lan pil le rin için de ki kim ya sal mad de ler top ra ğa ve su ya ka rı şa rak biz le re ze hir ola rak ge ri dö necek tir. Kul lan at pil ler ye ri ne ye ni den dol du ru la bi lir pil le ri kul la na lım. İn san sağ lı ğı na za rar lı kim ya sal mad de ler içe ren te miz lik ürün le ri ye ri ne do ğal bi le şen ler den oluş muş ve çev re ye za ra rı ol ma yan ürün ler ter cih ede lim. Bu la şık ma ki ne le rin de kul la nı lan kim ya sal par la tı cı lar ye ri ne do ğal mad de olan sir ke yi kul la na lım. Ev sel atık la rı mız dan cam şi şe ve ka va noz lar sa na yi te sis le rin de ön ce renk le ri ne gö re ay rı lır. Yük sek sı cak lık ta cam to zu, kum, ki reç ta şı ve so da kü lü ile bir lik te ye ni ürün le re dö nüş tü rü lür. Bu ne den le cam şi şe ve ka vanoz la rı bi rik ti re lim ve ge ri dö nü şüm le ri ni sağ la ya lım. 32

33 SINIRSIZ MAVİ EĞİTİMLERİ GERİ BİLDİRİMİ T.C. Mil li Eği tim Ba kan lı ğı ta ra fın dan Sı nır sız Ma vi Pro je si nde gö rev al ma sı uy gun bu lu nan tüm öğ ret men le re in ter net or ta mın da, De niz Te miz Der ne ği/tur ME PA nın web si te sin de bir kim lik ta nım lan mış tır. Aşa ğı da De niz Te miz Der ne ği/tur ME PA nın web si te sin de yer alan bu bö lü mü na sıl kul la na ca ğı nız ile il gi li de tay lı bil gi yi bu la bi lir si niz. İn ter ne te bağ lı olan bir bil gi sa yar da bir Mic ro soft In ter net Exp lo rer say fa sı nı açı nız Say fa nın üst kıs mın da ki Ad ress bö lü mü ne me pa.org.tr ya zıp klav ye de ki En ter / Re turn tu şu na ba sı nız. Kar şı nı za De niz Te miz Der ne ği/tur ME PA nın web si te si çı ka cak tır Say fa nın si ze gö re sağ üst bö lü mün de TUR ME PA lo go su nun al tın da Eğit men Gi ri şi üze ri ne tık la yı nız Kar şı nı za çı kan say fa da Öğ ret men se çe ne ği ni tık la yı nız ve boş lu ğa T.C. Kim lik Nu ma ra nı zı ya zı nız. Son ra say fa nın alt ta ra fın da ki Gi riş bu to nu na tık la yı nız Ver miş ol du ğu nuz bir Sı nır sız Ma vi eği ti mi ni sis te me gir mek için; Ek ra nın si ze gö re sol ta ra fın da ki Öğ ren ci Eği ti mi Ek le ya zı sı üze ri ne tık la yı nız Ge len ek ran da is te ni len boş luk la rı dol du ru nuz Dol dur ma iş le mi bit ti ği za man ek ra nın al tın da ki Ek le bu to nu nu tık la yı nız Ver miş ol du ğu nuz Sı nır sız Ma vi eği tim le ri ni gö rün tü le mek için; Gi riş say fa nız da ek ra nın si ze gö re sol ta ra fın da ki Eği tim le rim ya zı sı üze ri ne tık la yı nız 33