SMMM Staja Başlama Sınavlarına Hazırlık Merkezi

Transkript

1 MALİYE MERKANTİLİZM Ekonomik müdahale 17. yy başlar. Temel düşünce; toplumun zenginliğidir. Zenginlik altın ve gümüş ile ölçülür. Ayrıca dış ticaretin, toplumları zenginleştirmesinde önemli olduğunu düşünürler. Devlet gerekirse müdahale etmelidir. Toplum dışarıya, aldığından fazlasını satmalı ve böylece zengin olmalıdır. FİZYOKRASİ Bu akım Liberalizmin öncüsüdür. 18 yy da Fransa'da gelişmiştir. Toplum hayatını yöneten doğal bir düzenin varlığına inanırlar. Borçlanmayı istemezler. Tek ve dolaysız vergiyi savunurlar. Yani tek verginin tarım sektöründen alınmasını savunurlar. KLASİK LİBERAL GÖRÜŞ Temel yaklaşımı "Laissez-faire"dir. (Bırakınız yapsınlar)(a.smith) Buna göre; devletin ekonomiye karışması minimum düzeyde tutulmalı, ekonomik etkinlikler piyasa ekonomisi tarafından yerine getirilmelidir. KEYNESYEN GÖRÜŞ 1929 ekonomik buhran sonrası Keynes yeni bir kuram geliştirmiştir. Çağdaş ekonomik düşüncenin temelini atmıştır. Keynes'e göre; devlet ekonomiye müdahale etmelidir. KAMU MALİYESİNİN GÖREVLERİ Devlete Düşen Görevler; a) Kaynak tahsisi b) Gelir dağılımı c) Ekonomik istikrar d) Düzenleyici görev 1. KAYNAK TAHSİSİ GÖREVİ Ortak malların kullanım haklarının devlet tarafından düzenlenmesi kamu maliyesinin kaynak tahsisi görevinin kapsamında yer alır. Dışsallıklar: İki ekonomik birimin üretim veya tüketim faaliyetlerinden, üçüncü kişilerin fiyat mekanizması dışında fayda veya zarar görmesine dışsallık denir. 2.GELİR DAĞILIMI GÖREVİ Gelir ve servet dağılımının başlangıçta temel nedeni miras yoluyla edinilmiş olan servet ve bireysel yeteneklerdir. Devlet gelir dağılımında adaleti sağlamak için zorunlu vergileme, vergilemede artan oranlılık kamusal mal ve hizmetler ve sübvansiyonları araç olarak kullanır. 3.EKONOMİK İSTİKRAR GÖREVİ Günümüz devletlerinin başarması gereken ekonomik görevlerinden biride ekonomik istikrarı sağlamaktır. Piyasa başarısızlıklarının en bilinen örnekleri mal ve hizmet piyasalarındaki arz talep dengesizliğinden kaynaklanan enflasyon, deflasyon, işsizlik, ithalat ihracat dengesizlikleri gibi makroekonomik sorunlardır. Devlet para ve maliye politikası araçlarını kullanarak piyasaları dengelemeye çalışır. Ayrıca, uzun dönem yeterli büyüme ve kalkınmayı sağlayacak koşulları da oluşturmak zorundadır. Kamu Harcamalarının Tanımı Ve Kapsamı Devletin kamusal mal ve hizmet üretimi için yaptığı harcamalar kamu harcamaları olarak tanımlanır. Kamu Harcamalarının Sınıflandırılması Kamu harcamalarının artmasının en nemli nedeni devletin görevlerinin artmasıdır. Avrupa birliğine katılım sürecinde yeni bütçe sınıflaması; a) Kurumsal (idari) Sınıflama b) Fonksiyonel (işlevsel) Sınıflama c) Ekonomik Sınıflama 1

2 Kamu Harcamalarının İdari( Kurumsal )Sınıflaması Devletin örgüt yapısına göre belirlenmektedir. Harcamayı yapan yönetim birimleridir. Bu sınıflandırmanın hedefi siyasi ve idari sorumluluğun belirlenmesi ve program sorumlularının tespitidir. Dört düzeyli bir sınıflama benimsenmiştir. Birinci düzey; bakanlıkları ve benzer kurumları belirlemektedir.24 kurum ve yüksek öğretim kurumları birinci düzey kodları oluşturmaktadır. ikinci düzey; müsteşarlar gibi yöneticilere karşı doğrudan sorumlu birimleri ifade etmektedir Üçüncü düzey; ana hizmet birimleri gibi ikinci düzeye bağlı birimleri kapsamaktadır Dördüncü düzey; politikaları uygulayan birimleri tanımlamaktadır. Kamu Harcamalarının İşlevsel (Fonksiyonel) Sınıflaması Politik organlarca belirlenen kamu harcamalarını kapsayan ve harcamalarla ulaşılmak istenen belirli hedeflerin anlamlı biçimde birleştirildiği sınıflandırmaya işlevsel sınıflandırma denir. Genel Hizmetler: Devlet düzeninin sürdürülmesini korunmasını ve devlet yönetimini sağlayan hizmetlerdir. Genel yönetim-savunma -yargı-kolluk hizmetleridir. (TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Milli Savunma bakanlığı...) Ekonomik Hizmetler: Bireylere doğrudan yarar sunma yerine, üretim sürecinin ilk aşamalarında hammadde ve ara malları ile alt yapıyı oluşturan özellikleri dolayısıyla firmalara yarar sağlama amacına yöneliktir. Tüketicilere de dolaylı yarar sağlar. Tarım-enerji-doğal kaynaklar-inşaat-ulaşım hizmetleridir. (Tekel G.M.,Devlet Su işleri G.M...) Sosyal Hizmetler: Bireylere tek tek fayda sağladığı gibi topluma da fayda sağlayan hizmetlerdir. Eğitim-sağlık-sosyal güvenlik-din-araştırma-konut hizmetleridir. Kamu Harcamalarının Ekonomik Sınıflandırması Ekonomik Sınıflandırma "gerçek" ve "cari" harcamalar olmak üzere ikiye ayrılır. Bu ayrımın öncüsü A.C.Pigou'dur. Gerçek Harcamalar: Toplam talebin bir öğesini oluşturan ve bu niteliği ile cari dönem üretimi ya da fiyat düzeyini etkileyen harcamalardır. Gerçek Harcamalar İkiye ayrılır: a) Cari harcamalar b) Yatırım harcamaları a) Cari Harcamalar: Kısa dönemde doğrudan üretimi arttırıcı etkisi söz konusu olmayan ve faydası bir dönemle sınırlı olan harcamalardır. Personel gideri, yolluklar gibi. b) Yatırım harcamaları: Üretim gücünü doğrudan arttıran harcamalardır. Makine, yapı-tesisonarım, gibi Kalkınma Carileri: Bazı kamu harcamalarının faydaları gelecek dönemlere sarkmaktadır. Eğitim ve sağlık harcamalarına kalkınma carileri denir. Transfer Harcamaları: Cari dönem üretimine karşı devlet tarafından doğrudan bir talep yaratmazlar. Bazı kaynaklar devlet bütçesi aracılığı ile kişi ve kurumlar arası karşılıksız el değiştirir. Bu niteliği olan harcamalardır. Transfer harcama örnekleri: kamulaştırma ve bina alımları, kurumlara katılma payları, sermaye teşkilleri, iktisadi transferler, mali transferler, sosyal transferler, borç ödemeleri gibi Devletin Büyüklüğünün Ölçülmesi Devletin ekonomideki yeri; kamu harcaması / Gayrisafi milli hasıla oranıdır. Kamu harcamasının üst sınırı Milli gelirdir. Colin Clark; Kamu harcamasının milli gelirin % 25 ini aşamayacağını ifade eder. Eğer sınır aşılırsa milli gelir düşer. A) KAMU HARCAMALARI ARTIŞI Görünüşte Artış Nedenleri: Paranın satın alma gücündeki azalma, bütçe yöntem ve tekniğindeki değişmeler, devlet sınırlarının ve nüfusun değişmesidir. Gerçek Artış Nedenleri: Savaş ve savunma harcamalarındaki artış, teknik ilerlemeler, nüfus artışı ve devlet anlayışındaki değişmelerdir. 2

3 B) HARCAMALARIN ARTIŞINA YÖNELİK YAKLAŞIMLAR 1. Wagner: Kamu harcamalarındaki artışın kamu faaliyetlerindeki artışın bir sonucu olduğunu ileri sürmüştür. Milli gelirden daha hızlı arttığını ifade eder. Kamu harcamalarının artışı ile ilgili ilk ciddi çalışma Wagner tarafından yapılmıştır. 2. Peacock Ve VViseman ( Sıçrama Tezi ): Savaş ve sosyal buhranlar sonucu arttırılması temel düşüncedir. Kamu harcamalarında savaş öncesi düzeyden savaş sonrası düzeyine doğru bir sıçrama olmaktadır. 3. Musgrave Ve Rostovv ( Kalkınma Modelleri ) : Ekonomik büyüme ve kalkınmanın ilk aşamalarında yatırımların payı yüksek-tir.orta aşamalarda kamu yatırımlarının yanında özel yatırımlarda desteklenir.olgunlaşma aşamasında alt yapı yatırımları,eğitim.sağlık,,, Son aşamasında refahın yeniden dağılımı için harcamalar ön plana çıkar. 4. Kamusal Tercihler Kuramı: Politik sürece göre harcamaları açıklar. Bütçenin karar alma süreci üzerinde durur. Bürokratlar, kamu harcamalarının artma nedenidir. 5. William Baumol: Kamusal mal ve hizmet üretiminde kullanılan girdi fiyatlarının artması, kamu harcamalarını arttırır. 6. Niskanen: Bürokratların ürettikleri hizmetlerin tek alıcısı hükümettir. KAMU HARCAMALARINDA ETKİNLİK ( FAYDA-MALİYET ANALİZİ) Belirli bir girişimin yaratacağı fayda ile maliyet karşılaştırılır. Net fayda ( yarar) sağlayan girişimler kabul edilir. Amacı: Kamu kesiminde kaynakların etkin kullanımını sağlamaktır Bu analiz nerelerde kullanılır? Yol, köprü, baraj, metro gibi yatırımlarda kullanılır. Analizin en önemli öğesi faydanın ölçülmesidir. Öncüsü: Jules Dupuit Dupuit tüketici rantını açıklamıştır. Kamu hizmetinin faydası sonucunda kişilerin bunlar için ödemeyi kabul edecekleri maksimum tutara eşit olmasını ifade eder Faydanın Ölçülmesi 1) Doğrudan Fayda: Tanımlanabilen faydalara denir. Elektrik enerjisi, sulama sistemi, paralı yollar gibi çıktıları pazarlanabilen yatırım projeleri doğrudan fayda sağlar. 2) Dolaylı Fayda: Paralı yolların, parasız yollardaki trafiği azaltması dolaylı faydaya örnektir. Piyasa Fiyatları; Pazarlanabilen yatırım çıktılarının parasal olarak gelecekteki faydaları, gelecekteki tahmini fiyatları ile gelecekteki tahmini miktarın çarpımıdır Gölge Fiyat; Piyasada yer almayan çıktıların parasal olarak değerlendirilmesinde gölge fiyatlar kullanılır. Aşağıdaki durumlarda gölge fiyat kullanılır 1. Dışsallık varsa 2. Fiyatlar devlet tarafından belirlenmişse 3. Kaynaklar tam olarak kullanılmıyorsa Bütçe: Bir yıllık süre içerisinde, gelir tahminleri ile giderlerini gösteren ve bunların uygulanma ve yürütülmesine izin veren bir kanundur. BÜTÇE ÇEŞİTLERİ 1- Genel Bütçe: Devleti oluşturan merkezi devlet teşkilatının bütçelerinden oluşur. Cumhurbaşkanlığı, TBMM ve ona bağlı kurumlar, bakanlıklar gibi kuruluşların bütçelerinden oluşur. TBMMM, Genel bütçeli bir kuruluştur. 2- Katma Bütçeler: Ayrı bir tüzel kişiliği olan ve kendine özgü gelir kaynakları olan kurumların bütçelerdir. TBMM onayına tabidirler. 3- Özerk Bütçeler: Yaptığı veya ürettiği mal ve hizmetler açısından özerklik verilen, özel hukuk kuralları geçerli olan bütçelerdir. Sayıştay denetimine tabi değildirler. Ayrıca TBMM onayı gerekmez. Bu kuruluşlar örnek: TC Merkez Bankası, Futbol Federasyonu, BDDK. 4- Konsolide Bütçeler: Genel ve katma bütçelerin birleştirilmesinden meydana gelir. Konsolide bütçe harcamaları hesaplanırken, Genel ve katma bütçe ödenekleri toplanarak, bundan hazine yardımları çıkartılır. Konsolide bütçe harcamaları hesaplanırken, Türkiye de Konsolide Bütçe Hesaplamasında Kullanılan Yöntem Genel Bütçe Ödenekleri + Katma Bütçe Ödenekleri Hazine Yardımları 3

4 5- Mahalli İdare Bütçeleri: Belediyeler, il Özel idareleri ve Köylerin bütçeleridir. Bu bütçeler TBMM onayından geçmez. Mahalli idare meclisinde onaylanır. Belediye bütçeleri, belediye başkanları tarafından hazırlanır, belediye meclisince onaylandıktan sonra o yerin en büyük mülki amirinin onayı ile kesinlesin il Özel idarelerinin bütçeleri ise il Genel Meclisi Tarafından kabul edildikten sonra İçişleri Bakanlığının onayına sunulur. Bakanlık 30 gün içinde onaylar. Köy bütçeleri ise köy ihtiyar meclisi tarafından yapılır. BÜTÇE PRENSİPLERİ 1. Bütçenin Genellik Prensibi: Devlet gelir ve gider tahminlerinin tümünün ayrıntılarıyla bütçede yer almasıdır. Bütün gelirler merkezde toplanır. Buna "adem-i tahsis yöntemi" de denir. 2. Bütçenin Tekliği Prensibi: Devletin tüm gelir ve giderlerinin bir tek bütçede toplanmasıdır. 3. Bütçenin Yıllık Olması Prensibi: Gelir tahminleri ve ödenekler ancak bir yıl için geçerlidir. 4. Önceden İzin Alma Prensibi: Belli bir döneme ait harcama yapma ve gelir toplama yetkisinin, yasama organınca o mali yıl başlamadan önce bir bütçe yasası ile yürütme organına verilmesi, önceden izin alma ilkesi olarak adlandırılır. 5. Bütçenin Açıklığı prensibi: Bütçenin kolayca anlaşılabilir bir belge olarak düzenlenmesi 6. Bütçenin Samimiyet Prensibi: Bütçe gelir ve giderlerinin gerçeğe en yakın tahmin edilmesi 7. Bütçenin Doğruluk prensibi: Gelir ve gider tahminlerinin ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşullara uygun olması 8. Bütçenin Denkliği Prensibi Bütçede yer alan gelir ve giderlerin eşit olması 9. Bütçenin Aleniği Prensibi: Bütçe ile ilgili bilgilerinin kamuoyunun dikkatine ve bilgisine sunulması 10. Bütçenin Tasarruf Prensibi: Belli bir gider ile en yüksek tasarrufun sağlanması Bütçenin Hazırlanması: Bütçeyi, hükümet ( Yürütme organı) hazırlar. Bütçe çalışmaları "Bütçe Çağrısı" ile başlar. Başbakan'lığın onayı ile "Bütçe çağrısı" ve Maliye Bakanlığı'nın "bütçe hazırlama rehberinin" Kuruluşlara gönderilmesi ile Kuruluşlar bütçelerini hazırlayarak Haziran sonunda Maliye Bakanlığı'na sunarlar. Kuruluşlar cari ve transfer ödenekleri ile ilgili önerilerini Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü'ne sunarlar. Yatırım ödenekleri ile ilgili önerilerini DPT'ye yaparlar. Gelir Bütçesinin hazırlanması Gelirler Genel Müdürlüğü'nün görevidir. Bütçe Yasa Tasarısı ve eklerin Bakanlar Kuruluna oradan da TBMM'ne sunulması 17 Ekim'dir. ( Yani Mali Yılbaşından en az 75 gün öncedir.) Bütçe Komisyonu: iktidar gurubundan 25 üye olmak üzere toplam 40 üyeden oluşur. Bütçenin onanma yetkisi yasama organına aittir. TBMM'sine sunulan bütçe yasa tasarısı incelenmek üzere önce Plan ve Bütçe Komisyonuna gönderilir. 55 gün tasarı burada görüşüldükten sonra Meclis Genel Kuruluna gönderilir. Burada 20 gün görüşü lüp kabul edilir. Cumhurbaşkanı onayına sunulan bütçe Resmi Gazete'de yayınlanarak mali yılbaşında yürürlüğe girer. (Cumhurbaşkanı veto edemez.) Vergi aşamaları: Tarh-Tebliğ-Tahakkuk-Tahsildir. Bütçenin Denetimi: 1) idari Denetim: Maliye Bakanlığı ile ona bağlı organlar ve Sayıştay tarafından yapılır. Gelir ve Gider aşamaları ayrı ayrı denetlenir. 2) Yargı Denetimi: Sayıştay tarafından yapılır. Gelir toplanırken ve gider yapılırken görev alan sayman, tahakkuk memuru, ita amiri gibi kişilerin işlemlerinin Sayıştay denetçileri tarafından yapılmasından sonraki aşama yargı denetimidir 3) Yasama Denetimi: TBMM tarafından yapılır. Konusu; Kesin Hesap Yasa Tasarısıdır. Ayrıca soru, gensoru meclis araştırması gibi denetim yolları vardır. Kesin Hesap Yasa Tasarısı TBMM'ne Mali Yıl bitiminden 7 ay sonra sunulur. Sayıştay "Genel Uygunluk Bildirimini" tasarının sunumundan itibaren 75 gün sonra verir. 4

5 KAMUSAL FİNANSMAN KAYNAKLARI Anayasa'nın 73. maddesinde "Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır." Hükmü yer alır. 1) Vergi: Devlet ve Kamu Kuruluşlarının harcamalarını karşılamak üzere gerçek ve tüzel kişilerden egemenlik hakkına ve kanuna dayanarak alınan parasal tutarlardır. Karşılıksızdır, kesindir. Vergi parasal bir ödemedir. Kamu harcamalarını finanse etmek için alınır. 2) Harç: Hizmetlerden yararlananların faydalanma derecesine göre zorunlu olarak alınan paralardır (pasaport, tapu harcı). 3) Resim: Belirli bir hizmetin veya işin görülmesi için yetkili makamlardan alınan izin karşılığında ödenen paralardır.( Daha çok Belediyelerin gelir kaynaklarında yer alır.) 4) Şerefiye: Bayındırlık işlerinden dolayı değerleri artan gayrimenkullerin sahiplerinden hizmetin maliyetine katılma karşılığı alınan paylardır. Bayındırlık işleri devlet veya yerel yönetimler tarafından yapılır. 5) Parafiskal Gelirler (Vergi benzeri gelirler): iktisadi ve sosyal amaçlı Kamu Kuruluşları ile mesleki kuruluşların finansmanlarını karşılamak amacıyla hizmetlerden yararlanan kişilerden zora dayalı olarak alınan paralardır. (Ticaret odası aidatı, fonlar, SGK primleri, emekli sandığı primi). Vergi Dışı Gelirler Mali Tekel: Devlet bazı mal ve hizmet üretimini bir firmaya vererek gelir sağlar. Bu firmalar hem devlete dolaylı vergi sağlar hem de kar elde eder. Emlak ve Teşebbüs Gelirleri: Devlet elinde bulundurduğu mal varlıklarını işleterek, kiralayarak veya satarak gelir elde eder. Özelleştirme gelirleri, posta gelirleri gibi. Diğer gelirler: Bağışlar, yardımlar, fonlar, para ve vergi cezaları gibi VERGİYE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR Verginin Konusu: Verginin üzerinden alındığı şeydir. Vergi Matrahı: Vergi borcunu hesaplamak amacıyla, vergi konusunun indirgendiği teknik-fiziki ya da ekonomik-parasal büyüklüktür. a. Spesifik vergiler; Vergi matrahının belirlenmesinde teknik bir miktar ya da fiziki ölçü olduğunda geçerlidir. ÖR; Motorlu Taşıtlar Vergisinde motorlu taşıtın yaşı ve ağırlığı esas alınır. b. Ad-valorem vergiler: Vergi matrahı ekonomik-parasal bir değer olarak ifade edilmişse geçerlidir. ÖR; Gelir Vergisinde gelirin safi tutarıdır. Emlak Vergisinde arazinin değeridir. Vergi Mükellefi: Vergi yasalarına göre üzerine düşen parasal veya biçimsel ödevlerini yerine getirmek zorunda olan kişiye denir. Yasal Mükellef: Vergi yasalarına göre vergi borcunu ödemek zorunda olan kişidir. Vergi Taşıyıcısı: Bir verginin gerçek yükünü taşıyan kişilere denir.(ithalatçı olan kişi otomobil ithal ederken gümrük vergisi öder. Vergi Sorumlusu: Verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karşı sorumlu olan kişidir. İstisna: Objektif vergi mükellefiyetinin sınırlandırılmasına denir. Yani bir vergi konusunun vergi dışında tutulmasıdır. Muafiyet: Sübjektif vergi mükellefiyetinin sınırlandırılmasına denir. Diplomat muaflığı gibi. Vergiyi Doğuran Olay: Verginin konusu ile mükellef arasında kurulan bağlantıya denir. VERGİLEME İLKELERİ 1) Faydalanma İlkesi: Vergilerin yükü kişiler arasında kamusal mal ve hizmetlerden elde ettikleri fayda ile bağlantılı olarak paylaştırılmalıdır. 2) Ödeme Gücü İlkesi: Temel ilke adalettir. Yatay adalet; aynı ödeme gücüne sahip kişilerin aynı vergi yükümlülüğüne tabi olmaları Dikey adalet; daha fazla ödeme gücüne sahip kişilerin daha az ödeme gücüne sahip olanlardan daha çok vergi ödemesidir. Ödeme Gücünün Göstergeleri: Gelir, tüketim ve servettir. Ödeme Gücünü Gerçekleştirmede Kullanılan Araçlar: a) En Az Geçim İndirimi: Kişilerin hayatlarını sürdürmeleri için gerekli gelir miktarı vergi dışı bırakmalı bu miktarı aşan gelir kısımları üzerinden vergi alınmalıdır. Üç farklı asgari tutar belirlenir. (Fizyolojik, kültürel ve medeni asgari ) Vergi yasalarında yer alan en az geçim indirimi tutarının yüksek tutulmasının hazineyi vergi kaybına uğratması, vergilemenin sosyal ve mali amacı arasındaki çatışmaya bir örnektir b) Artan oranlılık: Vergi matrahı arttıkça, matrahın artan dilimlerine uygulanan oranların artması demektir.( Uygulandığı vergiler, gelir ile veraset -intikal vergileridir) c) Ayırma ilkesi: Emek gelirleri ile sermaye gelirleri arasında ayırım yapılmasıdır. 5

6 Pareto optimumu: Kaynak dağılımının yeniden düzenlenmesiyle her hangi bir kişinin durumunu kötüleştirmeden, refahında azalma olmadan bir başkasının durumu iyileştirilemiyorsa refahı arttırılamıyorsa etkinlik kıstası gerçekleşmiş olur. Piyasa ekonomisinde kaynakların çeşitli mal ve hizmetler arasında dağılımındaki etkinlik, Pareto Optimumu ile ifade edilir. VERGİ TARİFELERİ Tarife Çeşitleri 1) Tek Oranlı Vergi Tarifeleri Ortalama vergi oranı ile marjinal vergi oranı birbirine eşittir. Matrah arttıkça ödenecek vergi miktarı mutlak olarak artmakta oransal olarak sabit kalır. 2) Artan Oranlı Vergi Tarifeleri Marjinal vergi oranı, ortalama vergi oranından büyüktür. Gelir arttıkça kişilerin vergi ödeme güçlerinin arttığı kabul edilir. Vergi adaleti araçlarından biridir daha ziyade gelir vergisinde uygulanır 3) Tersine Artan Oranlı Tarife: Matrah arttıkça ortalama vergi oranının azaldığı tarifelerdir. Marjinal vergi oranı ortalama vergi oranından daima küçüktür. Vergi Baskısı Vergi baskısı karşısında bireylerin davranış biçimleri şunlardır: Vergiden Kaçınma Vergi Kaçakçılığı Vergi Borcunun Zamanında ödenmemesi Vergi Grevi Vergi Baskısının Giderilmesi ( Karar, gelir ve ikame etkisi) 1) Vergiden Kaçınma: Vergi yasalarına aykırı hareket etmeksizin bireylerin vergi mükellefiyetinden kurtulması ve hazineyi vergi kaybına uğratmasıdır. 2) Vergi grevi: Vergi ödememe yönünde kolektif bir davranıştır. 3) Vergi Kaçakçılığı: Yasal değildir. Yasaların yapılmasını emrettiği fiilleri yapmama veya yapılmamasını emrettiği fiilleri yaparak mükellefiyetten kısmen veya tamamen kurtulmaktır. Defter hilesi, bazı gelirleri gizlemesi gibi 4) Vergi Borcunun Zamanında Ödenmemesi: Devletin uyguladığı gecikme faiz oranı, piyasa faiz oranından düşükse mükellef vergi borcunu geç öder 5) Vergi Baskısının Giderilmesi: Mükellefin vergi karşısında aldığı ekonomik önlemdir. Vergiden kaçınmaya benzer ancak kaçınma yasaldır giderilme ise ekonomik önlemdir. Verginin Etkileri Karar etkisi: Vergi, bireylerin tüketim, tasarruf ve yatırım kararları üzerinde etkilidir. Karar etkisine beyan etkisi de denir. Gelir etkisi: Vergi nedeniyle geliri azalan birey daha fazla çalışarak elde ettiği gelir ile vergi yükünü hafifletir. Verginin Yansıtılması Vergi yükünü piyasa koşullarına bağlı olarak kısmen veya tamamen başkalarına aktarılması işlemidir. Verginin Yansıma Süreçleri: 1) Verginin ödenmesi 2) Vurgu: Verginin ödenmesi sonucu parasal mükellefiyet altında olan bireylerin vergi karşısında gösterdiği ilk olumsuz psikolojik tepkidir 3) Aktarma: Vurgudan sonra vergi yükünün bir başkasına geçirilmesi olayıdır. Bu aşamada fiyat süreci, ekonomik yapı, arz ve talep ve vergi türü önemlidir. 4) Yerleşme: Verginin artık aktarılamaması sonucu nihai bir mükellefiyet üzerinde kalmasıdır. Üzerine vergi aktarılan birey vurguyu hissedecek bu aşamada aktarma yapamaz ise vergi kendi üzerine yerleşecek ve yansıma olayı tamamlanacaktır. 6

7 VERGİ YANSIMASININ TÜRLERİ 1) İleriye ve Geriye Doğru Yansıma: Malın fiyatı artınca bu mala olan talepte önemli bir değişme olmuyorsa satış fiyatı arttırılarak ödenen verginin bir üçüncü bireye aktarılması ileriye doğru yansıtılmasıdır. Geriye doğru yansıma ise maliyeti düşürmek için yapılır. Üreticiler girdilere ödedikleri fiyatları düşürebilirse böylece vergiyi geriye yansıtmış olurlar. 2) Sınırlı ve Sınırsız Yansıma: Vurgu süresi sonunda vergi aktarılabiliyor ve bu olay çok sayıda tekrarlanabiliyorsa sınırsız yansımadır. Eğer vergi sonucu verginin tamamı aktarılarak vergi yükü belirli bir noktada yerleşiyorsa sınırlı yansımadır. 3) Kanuni Yansıma ve Ekonomik Yansıma: Yansıma koşulları yasa koyucu tarafından düzenlenmişse yasal yansımadır. Ekonomik yansıma ise tamamen piyasa koşullarına bağlı olarak verginin yansıtılabilmesidir. 4) Mutlak ve Diferansiyel Yansıma: Belirli bir vergideki artışın gelir dağılımı üzerindeki etkisine mutlak yansıma denir. Kamu harcamalarını değişmez kabul ederek herhangi bir vergi kaldırılıp yerine yeni bir vergi konulduğunda gelir dağılımında meydana gelen değişiklikler diferansiyel yansımayı ifade eder. Verginin Amortismanı Ve Kapitalizasyonu 1) Verginin amortismanı: Servet unsurları ve menkul kıymetler veya iratları üzerinden vergi alınması ya da vergi oranlarının arttırılması bu varlıkların sermaye değerinde bir azalış yaratır bu duruma verginin amortismanı denir. 2) Verginin kapitalizasyonu: Servet değeri, bir menkul kıymet veya iratları üzerinden alınan bir verginin kaldırılması ya da oranlarının azaltılması sonucu sermaye değerinde meydana gelen yükseliştir. VERGİNİN TÜRLERİ Dolaylı-Dolaysız vergiler Dolaysız vergi Gelir ve kurumlar vergisi gibi Dolaylı vergi KDV gibi Gelir üzerinden alınan vergiler Harcamalar/İşlemler/Kağıtlar üzerinden alınan vergiler KDV BSMV Damga Vergisi Harçlar Servet üzerinden alınan vergiler Veraset ve İntikal Vergisi Miras, bağış, sayısal loto, milli piyango gibi üretim dışı gelirler gelir vergisinin konusunu oluşturmaz. GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER a) Gelir Vergisi Gelir Vergisinin Özellikleri 1) Dolaysız bir vergidir. 2) Bireylerin ödeme güçleri dikkate alınır 3) Vergileme tekniği iki şekilde ele alınır. Sedüler Gelir Vergisi; Objektif karakterlidir. Gerçek kişilerin tüm kazançları birbiriyle bağlantılı olmaksızın ayrı ayrı ele alınır. Üniter Gelir Vergisi; Gerçek kişilerin çeşitli kaynaklardan elde ettikleri tüm kazanç ve iratlar toplanır, varsa diğer kaynaklardaki zararlar mahsup edilir ve safi kazanca artan oranlı tarife uygulanır. Ödeme gücüne göre alınarak sübjektif hale gelir. 4) 2003 yılından itibaren net artış teorisine geçilmiştir. 5) Artan oranlı tarife uygulanır. 6) Mükellefi gerçek kişilerdir. b) Kurumlar Vergisi Tüzel kişiliğe sahip bazı kurum ve kuruluşların kazançları üzerinden alınmaktadır. Konusu: kurum kazançlarıdır. Kurumlar Vergisi Mükellefleri: Sermaye şirketleri, Kooperatifler, İktisadi kamu müesseseleri, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler ve iş ortaklıkları NOT: Kolektif şirketler, adi komandit şirketler kurumlar vergisi kapsamına alınmaz. 7

8 2- SERVET ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER 1) Emlak Vergisi: Bina ve araziler üzerinden alınan vergilerdir. Oranı; arazi ve binalar binde 1, işyerleri binde 2 ve arsalar binde 3 oranında vergilendirilir. 2) Motorlu Taşıtlar Vergisi: Her yıl tekrarlanan vergilerdir. Taşıtın ağırlığına, yaşına ve motor gücüne göre alınır. 3) Veraset Ve İntikal Vergileri: Servet transferi üzerinden alınır. Servet öğelerinin bir bedel ödenmeksizin (ivazsız) veya ölüme bağlı olarak el değiştirmeleri sırasında alman vergidir. 3- HARCAMALAR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER 1) Özel Tüketim Vergileri: Harcamanın fiilen yapıldığı anda sınırlı sayıda mal ve hizmetler üzerinden alınan vergilerdir. (Tuz, sigara, alkollü içecekler gibi)tüketimi özendirmemek için vergi oranları yüksek tutulur. 2) Muamele Vergileri: ( Genel Satış Vergileri) Toplu muamele vergileri: Malın üretim, toptan ve perakende satış veya ithalat muameleleriyle ilgili aşamalardan sadece birisini kavrar. Verginin matrahı o aşamadaki değeridir. Yaygın Muamele Vergisi: Mal ve hizmetlerin ilk madde üretiminden tüketicilerin eline geçinceye kadar her el değiştirmesinde satış fiyatı üzerinden alınan bir vergi türüdür. Üretim ve nihai tüketici arasındaki aşama sayısı arttıkça vergi de katlanarak tüketiciye intikal edecek buna şelale tipi muamele vergisi de denilmektedir. 3) Katma Değer Vergisi: Mikro açıdan; bir firmanın bir malı veya hizmeti sattığı bedel ile maliyetler arasındaki farktır. Makro açıdan; bir üretim faaliyetinde üretime katılan üretim faktörlerinin yarattığı ek değerdir. Tanım; ilk madde üretiminden nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar geçirilen bütün üretim ve satış aşamalarında yaratılan katma değer üzerinden hesaplanmaktadır ve ödenmektedir. 4) Gümrük Vergisi: ithal, ihraç ve transit işlemler gibi 5) Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi 6) Taşıt Alım Vergileri DEVLET BORÇLARI VE BÜTÇE DENGESİ Kamu harcamalarının kamu gelirlerinden daha yüksek oranda artması kamu açıklarının temel nedenidir, ikinci olarak borç faizi ödemeleridir. Bütçe açığı: Kamu gelirleri kamu harcamalarını karşılamaya yetmemesidir. Nakit açığı; bütçe açığına gelecek dönemlerin bütçelerinden mahsup edilecek avansların eklenmesi ve bu tutardan bu yıl bütçesinde yer alıp da henüz ödenmemiş giderlerin düşülmesi ile bulunan değerdir. THOMAS SARGENT ve NEİL VVALLACE (Hoş olmayan aritmetik) : Uzun dönemde borçla finansman yönteminin parasal finansmana oranla daha enflasyonist olacağını savunurlar. Bütçe açığı ne kadar uzun süre borçlanma ile finanse edilirse enflasyon yüksek olacaktır. YEREL YÖNETİMLER Merkezden Yönetim: Devletin yasama, yargı ve yürütmeye ilişkin tüm yetkilerinin yani kamu gücünün tamamının bir otoritede toplanması, tüm hizmetlerin merkezden yönetilmesidir. Hiyerarşi: Ast ve üst ilişkisi yani üstün asta emir verme ve denetleme yetkileridir Yerinden yönetim: Kamu hizmetlerinin yönetiminin merkezden yönetiminden ayrı özerk kamu hukuku tüzel kişilerine verilmesine denir. Mali tevzin nedir? Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında hizmetlerin, gider ve gelirlerin ne şekilde bölüşüleceğine denir. TÜRKİYE'DE YEREL YÖNETİMLER Yerel yönetimler; Belediye, il özel idaresi ve köylerdir. Bakanlar Kurulu'nun izni ile birlik kurabilirler BELEDİYELER a. Olağan belediyeler b. Büyükşehir belediyeleri c. Büyükşehir belediye sınırları içindeki ilçe belediyeleri d. Alt belediyeler 8

9 Belediyelerin üç organı vardır: Belediye Başkanı (Yürütme Organı), Belediye encümeni ( Karar organı ) ve Belediye meclisi ( Karar organı) Belediye görevleri ile ilgili üç ilke vardır.( Genellik, yetki ve karma sistem ilkesi) Türkiye'de karma sistem ilkesi benimsenmiştir. Belediyelerin Gelirleri: Genel bütçe vergi gelirleri tahsilâtından ayrılan pay Belediye vergileri Emlak vergisi Belediye harçları Harcamalara katılma payları Bağışlar Para cezaları Teşebbüs gelirleri Emlak gelirleri Borçlanma Büyükşehir Belediye Gelirleri: Genel bütçe vergi gelirleri toplamından ilçe belediyelerine verilen payın % 35'i il merkezinde yapılan genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamının % 4,1 'i Elektrik ve havagazı tüketim vergisinin %50'si Çevre temizlik vergisinin %20'si Emlak vergisinin %58,5'i Belediye resim ve harçlar Büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla yol, su ve kanalizasyon harcamalarına katılma payları Diğer gelirler Belediye Bütçeleri: Belediye başkanınca hazırlanıp Eylül başına kadar belediye encümenine verilir. Encümen 2 ay inceledikten sonra belediye meclisine gönderir. Meclis kabul ederse bütçenin kesinleşmesi için mülki amire gider. Mülki amir 1 hafta içinde onay verir. Kesinleşen bütçenin bir örneği bilgi vermek amacıyla vali tarafından içişleri Bakanlığı'na gönderilir. İL ÖZEL İDARELERİ "Organları: Vali (Yürütme organı), İl daimi encümeni ( Karar organı), ve İl genel meclisi ( Karar organı) Görevleri: Eğitim, sağlık, bayındırlık, tarım, iktisadi ve ticari hizmetler Gelirleri: Genel bütçe vergi gelirleri tahsilât toplamından ayrılan pay % 1,12. Emlak vergisinin % 15 'i, Büyükşehir belediye sınırları içinde tahsil edilen vergi hâsılatının % 7,5'u,Akaryakıt tüketim vergisinden ayrılan pay, çeltik gelirleri, kaplıca harçları, teşebbüs gelirleri, bağış, borçlanma ve para cezaları Bütçeleri: Vali tarafından hazırlanır, il Daimi Encümenine yollanır. Oradan il Genel Meclisine gider. Kabul edilen bütçe 15 gün içinde Vali tarafından içişleri Bakanlığına gönderilir. Bakanlık 30 gün içinde onaylar. KÖYLER Nüfusu 2000'den az olan yerleşim birimleridir *Muhtar( Yürütme organı),ihtiyar meclisi(karar organı),köy derneği (Danışma organı) Görevlerini 1987 yılında Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü üstlenmiştir. Gelirleri: imece, salma ve diğer gelirler 'Bütçesi: Muhtar başkanlığında ihtiyar meclisi hazırlar. Kaymakam ve Vali'ye gönderir. Saymanlık görevini muhtar yapar. 9