Döneminde Türkiye de Faaliyet Gösteren Sigorta Şirketlerinin Etkinlik Değerlendirmesi

Transkript

1 YÖNETİM VE EKONOMİ Yıl:2007 Cil:14 Sayı:2 Celal Bayar Üniveriei İ.İ.B.F. MANİSA Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei Yrd. Doç. Dr. Cevde Alpekin KAYALI Celal Bayar Üniveriei, İİBF, İşleme Bölümü, MANİSA ÖZET Bu çalışma ile döneminde Türkiye de faaliye göeren igora şirkelerinin eknik, af eknik ve ölçek ekinliklerindeki gelişim incelenmekedir. Ekinlik değerleri Veri Zarflama Analizi yönemi kullanılarak heaplanmakadır. Ekinlik değerlerinin dönem içindeki değişimi, Malmqui Toplam Fakör Verimlilik Endeki kullanılarak ölçülmüşür. Ampirik onuçlar, dönemi Türkiye de faaliye göeren igora şirkelerin ekinlik değerlerinde arış olduğunu göermekedir. Anahar Kelimeler: Sigora, Ekinlik, Veri Zarflama Analizi, Malmqui Toplam Fakör Verimlilik Endeki Evaluaion Efficiencie of Inurance Companie in Turkey During The Period of ABSTRACT Thi paper examine he developmen in he echnical, pure echnical and cale efficiencie of inurance companie in Turkey for period Efficiency core are evaluaed by uing Daa Envelopmen Analyi. Malmqui Toal Facor Produciviy Index i ued o meaure change in efficiency over ime. The empirical reul how ha efficiency core of inurance companie in Turkey increae during he period of Key Word: Inurance, Efficiency, Daa Envelopmen Analyi, Malmqui Toal Facor Produciviy Index 1. Giriş Sigora öncelikle çeşili rikler karşıında kişi, kurum ve daha geniş olarak ülke için bir güvence aracıdır. Sigoranın ülke ve dünya ekonomiinde, ekonomik ve rik yöneimi ve girişim açıından işlevleri bulunmakadır. Sigoranın ekonomik işlevleri araında; önemli bir aarruf kaynağı olmaı, kişi ve kurumların oyo-ekonomik çökünü ve kayıplarını önlemei, ululararaı ekonomik ilişkileri ve icarei gelişirmei ve vergi kaynağı olmaı yer almakadır. Rik yöneimi ve girişimler yönünden işlevleri ie; bir dayanışma organizayonu olmaı bakımından güven ağlamaı, yaırım kararlarının alınmaı ıraında olumlu ekiinin bulunmaı, rik karşılığında aıl uulan ermaye mikarını en aza indirmei, fiyaların daha gerçekçi düzeyde oluşmaını ağlamaı şeklinde ıralanabilmekedir. Tüm gelişmiş finanal piyaalarda igora ekörü ekin bir rol almakadır. Ancak Türkiye de igora ekörünün finanal piyaalar içindeki payının 2006 yılında %3,3 olmaı, bu ekörün henüz ienilen eviyeye ulaşamadığının göergeidir. Bunun yanında on yıllarda ekonomimizde yaşanan olumlu

2 C.A. Kayalı / Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei gelişmelere paralel olarak igoracılık eköründe de önemli ilerlemeler kaydedilmişir. Bu çalışmanın amacı, döneminde Türkiye de faaliye göeren igora şirkelerinin ekinlik analizini gerçekleşirmekir. Sigora şirkelerin ekinliğinin ölçülmei ile ilgili yerli ve yabancı lieraür incelendiğinde, paramerik olmayan yönemlerin araından çoğunlukla Veri Zarflama Analizinin (VZA) ercih edildiği apanmışır. Bu çalışmada, Veri Zarflama Analizi yardımıyla her dönem için adece eknik ekinlik değeri heaplandığından, şirkeler araında, incelenen dönem içeriinde, karşılaşırma yapma olanağı ağlamak ve ekinlik değerlerini ekileyen bazı unurlardaki değişimi karşılaşırabilmek için Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Endeki (TFVE) yaklaşımından da yararlanılmışır. Çalışmanın birinci bölümünde igora kavramı ve Türk igora ekörünün durumu hakkında genel bilgi verilmişir. İkinci bölümde konu ile ilgili lieraür incelemei yapılmışır. Son bölümde ie, igora ekörünün ekinliğini ölçmede kullanılan yönem ve değişkenler anımlanarak, Türkiye de faaliye göeren igora şirkeleri verileriyle uygulamaı gerçekleşirilmişir. 2. Sigora Kavramı ve Türk Sigora Sekörü Sigora kavramının ek bir anımı bulunmamaka, hukuk, ekonomi, arih, aküeryal bilimler, rik eorii ve oyoloji gibi birçok diiplinler arafından anımlanmaya çalışılmakadır. American Rik and Inurance Aociaion a ai rik ve igora erminolojiine göre igora; eadüfi zararları bir havuzda oplayıp, rikleri, geleceke karşılaşabileceği zararlar için kendiini emina alına alan igoralılar araında dağıımını gerçekleşirerek, maddi kazanç ağlanmaka veya rik ile ilgili ervileri birleşirmek biçiminde anımlanabilmekedir (Redja, 2001,.20). Sigora, aynı ür ehlikeye maruz kişilerin, adece o ehlikeye bilfiil maruz kalanların zararının elafiinde kullanılmaı için belirli bir mikar para oplamak amacıyla oluşurdukları gruplaşma ile zarar veya inan yaşamındaki ehlikeli bir olayın gerçekleşmei durumunda önceden kararlaşırılan parayı ödemeyi öngördükleri bir akiir. Ancak, para prim denen bir ücre karşılığında ehlikenin meydana gelmeinden önce oplanmakadır (Uğur, 2004,.2). Türk Ticare Kanununda igora; Sigora bir akiir ki, bununla igoracı bir prim karşılığında diğer bir kimenin para ile ölçülebilir bir menfaaini halele uğraan bir ehlikenin meydana gelmei halinde azmina vermeyi yahu bir veya birkaç kimenin haya müddeleri ebebiyle veya hayalarında meydana gelen belli birakım hadieler dolayııyla bir para ödemeyi veya air edalarda bulunmayı üzerine alır şeklinde anımlanmakadır (6762 ayılı Türk Ticare Kanununun maddei). Son yıllarda igoracılık eköründe önemli ilerlemeler kaydedilmişir. Türkiye de faaliye göeren igora şirkelerin faaliye raporlarında belirildiği gibi 2006 yılında igoracılık ekörünün varlık oplamı bir önceki yıla göre % 21 oranında arışla 18,6 milyar YTL ye, prim üreimi % 24 oranında arışla 9,7 milyar YTL ye, poliçe ayıı ie % 15 oranında arışla 34 milyon adede 104

3 Yöneim ve Ekonomi 14/2 (2007) ulaşmışır. Diğer arafan 2006 yıl onu iibariyle Bireyel Emeklilik Siemindeki kaılımcı ayıı 1,1 milyonu ve özleşme ayıı 1,2 milyonu aşmış, iemde oplanan fon uarı ie 2,8 milyar YTL ye ulaşmışır. Bu gelişmeler, igoracılık ekörünün ahip olduğu poaniyelin hayaa geçirilmei bakımından ümi verici bulunmakadır (2006 Türkiye de Sigora ve Bireyel Emeklilik Faaliyeleri Hakkında Rapor,.ii). Türkiye de igora ekörünün ekonomi içindeki önemini yanımak için kişi başı prim üreimi Grafik 1 de göerilmekedir. Grafik 1: Dönemi Türkiye'de Kişi Başı Prim Üreimi ABD Doları Kişi Başı Prim Üreimi Kaynak: 2006 Türkiye de Sigora ve Bireyel Emeklilik Faaliyeleri Hakkında Rapor,.23. Grafik 1 e göre, döneminde kişi başına prim üreimi 2000 yılında $40 dan 2006 yılında $89 a yükelmişir. Türkiye, 2005 yılında dünya prim üreiminde % 0,17 pay ile 88 ülke içeriinde 35 inci ırada yer almışır. Prim üreiminin GSYİH ya oranına göre yapılan ıralamada 69 uncu ırada yer alan Türkiye, kişi başı prim üreiminde ie 61 inciliğe yükelmekedir. Toplam prim üreimine göre Avrupa ülkeleri araında bir değerlendirme yapıldığında ie, Türkiye, % 0,41 pay ile 19 uncu ırada yer almakadır (2006 Türkiye de Sigora ve Bireyel Emeklilik Faaliyeleri Hakkında Rapor,.2). Sigoracılık eköründe kişi başına düşen prim üreimi ve prim üreiminin haya/haya dışı dağılımı ile GSYİH ye oranı AB ülkeleri ile karşılaşırıldığında, Türkiye de haya dışı igoracılığın haya igoracılığından daha ekin olduğu ve igoracılık ekörünün hızlı bir büyüme eğilimi göerdiği, ancak GSYİH içindeki payının halen düşük olduğu görülmekedir (2006 Türkiye de Sigora ve Bireyel Emeklilik Faaliyeleri Hakkında Rapor,.2). 105

4 C.A. Kayalı / Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei 3. Lieraür Sigora eköründe ekinlik analizi uygulamaları on yıllarda önem kazanmışır. Konuyla ilgili lieraürde Amerika Birleşik Devleleri (A.B.D.) igora ekörüyle ilgili çalışmalar yoğunlukadır. Ululararaı igora şirkelerinin karşılaşırmalı ekinlik analizleri yapılan çalışmalar bulunmakadır. Sigora ekörünün ekinlik analizi ile ilgili lieraürde bulunan bazı çalışmalar kronolojik olarak aşağıda belirilmişir. Wei (1990,.15) mal ve orumluluk igora şirkeleri için verimlilikeki büyümeyi ve verimlilik büyümei ile yaal düzenlemeler araındaki ilişkiyi oraya koymuşur. Wei (1991,.452) ile Eien (1991,.263) in çalışmalarında, A.B.D., bazı Avrupa ülkeleri ve Japonya daki igora şirkelerinin karşılaşırmalı ekinlik analizini yapmışlardır. Delhaue ve diğerleri (1995,.47-48, 68) ie çalışmalarında, Frana ve Belçika da faaliye göeren haya dışı igora şirkelerinin üreim ekinliklerini karşılaşırmışlardır. Cummin ve Wei (1993), Yuenger (1993) ve Gardner ve Grace (1993) ve Berger vd., 1993 çalışmalarında A.B.D. igora şirkelerinin X-ekinliğini farklı okaik ınır yaklaşımları ile ölçmüşlerdir. Gardner ve Grace (1994,.1) ve Cummin, Wei ve Zi (1996,.1), Cummin ve diğerleri (1998,.1) ve Cummin, Wei ve Zi (1999,.1254) çalışmalarında, herbiri farklı igora branşını ele alarak, A.B.D. igora igora şirkelerinin organizayon yapıları ile ekinlikler değerleri araındaki ilişkiyi araşırmışlardır. Rai (1996,.213, 233) çalışmaında, gelişmiş farklı ülkelerin igora şirkelerinin maliye ekinliğini değerlemişir. Diacon (2001,.2) çalışmaında, İngilere igora eköründe faaliye göeren igora şirkelerinin branşlarına göre ekinlik analizini gerçekleşirmiş ve bu değerleri, bazı Avrupa ülkelerinin igora şirkelerinin ekinlik değerleri ile karşılaşırmışır. Xie (2001,.1), A.B.D. mal ve orumluluk igora ekörünün eknik, ölçek, maliye ve gelir ekinliklerini, Greene ve Segal (2004,.229) ie çalışmalarında, A.B.D haya igora eköründe maliye ekinizliği ile karlılık araındaki ilişkiyi araşırmışlardır. Sigora eköründe ekinlik analizi konulu yerli lieraürde ie Kılıçkaplan, Aan ve Hayırever (2004), Kılıçkaplan ve Başürk (2004), Kılıçkaplan ve Başürk (2004), Çifçi (2004), Bülbül ve Akhiar (2005) a ai çalışmalar bulunmakadır. Bu çalışmalarda farklı branşlardaki igora şirkelerinin eknik ekinlik değerleri, Veri Zarflama Analizi Yönemi kullanılarak elde edilmişir. 4. Kapam ve Veriler Çalışmanın kapamını, döneminde Türk igora eköründe faaliye göeren igora şirkeleri oluşurmakadır. İncelenen dönem içeriinde çeşili nedenlerle faaliyeleri durdurulan ve verileri incelemeye uygun olmayan igora şirkeleri kapam dışı kalmışır. Bu çalışmada ekinlik analizine dahil edilen şirke ayıları; 2000 yılında 54, 2001 yılında 52, 2002 yılında 53, 2003 ve 2004 yıllarında 47, 2005 ve 2006 yıllarında 26 şeklindedir. Çalışmada igora şirkelerinin ekinlik analizinde kullanılmak üzere peronel ve acene ayıı, abi değerler, liki değerler, eknik karşılıklar, 106

5 Yöneim ve Ekonomi 14/2 (2007) özermaye, akif oplamı, oplam prim üreimi, eknik kar, mali gelir verileri Başbakanlık Hazine Müeşarlığı Sigora Deneleme Kurulunun hazırladığı Türkiye de Sigora Faaliyeleri Hakkında Raporlardan derlenmişir. 5. Yönem Bu çalışmada, Veri Zarflama Analizi eknik ekinlik değeri heaplamak için, karşılaşırma yapma olanağı ağlamak ve ekinliği ekileyen bazı unurlardaki değişimi karşılaşırabilmek için Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Endeki yöneminden yararlanılmışır Veri Zarflama Analizi Veri Zarflama Analizi ilk olarak Charne, Cooper ve Rhode in Meauring The Efficiency of Deciion Making Uni adlı çalışmalarıyla lieraüre geçmişir (Charne v.d., 1978). Paramerik olmayan yönem olan VZA kar amacı gümeyen kuruluşların ekinliklerini ölçmeke daha fazla ilgi görmekedir. Bu yönemin birçok çalışmada ercih edildiğini Gaoufi ve diğerlerinin (Gaoufi, v.d., 2004) yapığı bibliyografik aramada oraya çıkmakadır. VZA, birden çok ve farklı ölçeklere ahip girdi ve çıkıların, karar birimleri araında ekinlik karşılaşırmaı yapmayı zorlaşırdığı durumlarda, karar birimlerinin göreli performanını Farrell'in yaklaşımı çerçeveinde ölçmek mümkün hale gelmişir (Tarım, 2001,.48-49). VZA nın göreli ekinliği ölçme şekli, iki aşamalı olarak gerçekleşmekedir (Yolalan, 1993,.483). Bunlar; 1. Herhangi bir gözlem kümei içinde en az girdi bileşimini kullanarak en çok çıkı bileşimi üreen en iyi gözlemleri belirlemek 2. Söz konuu ınırı referan olarak kabul edip, ekin olmayan karar birimlerinin bu ınıra olan uzaklıklarını (ya da ekinlik düzeylerini) radyal olarak ölçmek biçiminde ıralanabilmekedir. Charne ve diğerlerinin Farrell'in anımından harekele kurdukları eş doğrual programlama modeli (Charne-Cooper-Rhode Modeli, CCR Modeli) aşağıda verilmekedir (Cingi, Tarım, 2000,.5). Analiz edilecek problemde herbirinin m ade girdii ve ade çıkıı olan n ade karar-birimi bulunun. X > 0 paramerei j karar-birimi arafından ij kullanılan i girdi mikarını göermekedir. Benzer şekilde Y > 0 paramerei j karar-birimi arafından üreilen r çıkı mikarını göermekedir. Bu karar problemi için değişkenler, k karar-biriminin i girdi ve r çıkıları için vereceği ağırlıklardır. Bu ağırlıklar ıraıyla v ik ve u rk olarak göerilmekedir. Problemde n ane karar-birimi bulunmakadır. Model Simplex algorimaı (CCR modeli) yardımıyla çözülebilmekedir (Cingi, Tarım, 2000,.6-7). Bu model CCR rj 107

6 max h u v r= 1 m i= 1 rk ik u v rk ik k kııılar Y X 0 0 rj ik C.A. Kayalı / Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei = ; ; r= 1 m u i= 1 = 1 rk v ik Y rk X ij 0 r = 1,..., i = 1,..., m ; j = 1,..., n VZA onuçlarını alabilmek için Model CCR her karar-biriminin kendi paramereleriyle yeniden çözülmelidir. Dikka edilecek olura, bu doğrual programlama modelleri birbirine çok benzemekedir. İlk kıı üm modeller için aynıdır. Paramere değişikliğine adece amaç fonkiyon ve ikinci kıılamada ihiyaç duyulmakadır. VZA yardımıyla her dönem için adece eknik ekinlik değeri heaplandığından şirkeler araında, incelenen dönem içeriinde, karşılaşırma yapma olanağı ağlanamamakadır. Bu dezavanajı oradan kaldırmak, hem zaman unurunu çözümlemek, hem de ekinliği ekileyen bazı unurlardaki değişimi karşılaşırabilmek için model, Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Endeki kullanılmışır. Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Endekinin değeri oplam fakör verimliliğindeki değişme olarak yorumlanmaka, değerin 1 den büyük olmaı oplam fakör verimliliğinin arığını, 1 den küçük olmaı ie azaldığını göermekedir. Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Değişimi, verimlilikeki değişmeyi eknik ekinlikeki değişme ve eknolojideki değişme olmak üzere iki bileşen aracılığıyla ölçmekedir. Bu iki bileşenin çarpımı Toplam fakör verimliğindeki değişimi vermekedir. Teknik ekinlik, af eknik ekinlik ve ölçek ekinliğinden oluşmaka ve bu iki endekin çarpılmaıyla elde edilmekedir. Saf eknik ekinlik yöneel ekinliği, ölçek ekinliği ie igora şirkelerinin uygun ölçeke üreim yapma başarıını göermeke olup ölçeğe göre abi geiri eknolojii ve ölçeğe göre değişken geiri eknolojiinin farklı olmaından kaynaklanmakadır (Kaya, Doğan, 2005,.10-11). Teknolojideki değişme aracılığıyla ie aynı girdiyle üreilen çıkı mikarındaki değişmenin yönü araşırılmakadır. Toplam fakör verimliğindeki değişme, eknik ekinlikeki değişme ve eknolojik değişim endeklerinin 1 den büyük olmaı performanaki iyileşmeyi ifade ederken, 1 den küçük olmaları gerilemeyi ifade emekedir. Diğer bir ifadeyle, eknik ekinlik değişim endekinin 1 den büyük olmaı işlemenin en iyi üreim ınırını yakalama 108

7 Yöneim ve Ekonomi 14/2 (2007) ekiini ve eknolojik değişme endekinin 1 den büyük olmaı ie üreim ınırının yukarı kaymaını veya yeniliği ifade emekedir (Delikaş, 2006,.16) Malmqui Toplam Fakör Verimlilik Endeki Veri Zarflama Analizi yönemiyle karar birimin ekinliği belirli bir an için ölçülmekedir. Malmqui Toplam Fakör Verimliliği endeki ekinliği ienilen bir zaman aralığı için değerlendirmekedir. Malmqui oplam fakör verimliliği endeki iki gözlemin oplam fakör verimliliğindeki değişmeyi orak bir eknolojiye olan uzaklıkların oranı olarak ölçmekedir. Bu ölçüm için uzaklık fonkiyonu kullanılmakadır. Uzaklık fonkiyonu çok-girdili çok çıkılı üreim eknolojilerini, maliye minimizayonu veya kar makimizayonu gibi hedefleri belirmeden, anımlamada kullanılmakadır. Girdi uzaklık fonkiyonu, çıkı vekörü verildiğinde, oranal olarak en çok büzülen girdi vekörüne bağlı olarak üreim eknolojiini anımlamakadır. Benzer olarak, çıkı uzaklık fonkiyonu, girdi vekörü verildiğinde, oranal olarak en çok genişleyen girdi vekörüne bağlı olarak üreim eknolojiini anımlamakadır (Tarım, 2001, ). Çıkıya göre uzaklık fonkiyonu d( x, y) = min{ δ : ( y / δ ) S} olarak anımlanmakadır. Uzaklık fonkiyonu d(x,y)'nin alacağı değerler, y vekörü S ınırı (üreim ınırı) üzerinde ie 1.0; y vekörü S içindeki eknik ekin olmayan bir nokayı anımlıyora >1.0; ve y vekörü S dışındaki mümkün olmayan bir nokayı anımlıyora <1.0'dir. dönemi ve izleyen dönemi araındaki çıkıya göre Malmqui oplam fakör verimliliği değişim endeki, "uzaklık fonkiyonu" çerçeveinde, d ( Y, X ) d ( Y, X ) m ( Y, X, Y, X ) = d ( Y, X ) d ( Y, X ) olarak heaplanmakadır. Bu göerimde d ( X, Y ), dönemi gözleminin dönemi eknolojiinden olan uzaklığını ifade emekedir. m(.) fonkiyonunun değerinin 1.0'dan büyük olmaı döneminden dönemine Malmqui oplam fakör verimliliği endekinde büyüme olduğunu, 1.0'dan az olmaı ie aynı dönemler dikkae alındığında Malmqui oplam fakör verimliliği endekinde azalma olduğunu göermekedir. Yukarıdaki eşilik aşağıdaki gibi yazılabilmekedir (Cingi, Tarım, 2000,.10): m ( Y, X, Y, X d ) = d ( Y, X ( Y, X ) ) d d ( Y, X ( Y, X ) d ) d ( Y, X ( Y, X 6. Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerin Ekinlik Analizi Bu bölümde, dönemi için igora ekörünün oralama eknik ekinlik değerleri heaplanmışır. Seköre ai eknik ekinlik değerinin bire eşi olmaı, am eknik ekinliği yani en iyi üreim ınırı üzerinde yer aldığını ifade ederken, değerin birden küçük olmaı ie ekörün yüzde olarak ekinizlik dereceini belirmekedir. ) ) 109

8 C.A. Kayalı / Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei Bu çalışmada eknik ekinlik ölçümünde girdi odaklı yaklaşım kullanılmışır. Saf eknik ekinlik ve ölçek ekinliği, eknik ekinliğin bileşenlerini oluşurmakadır. Saf eknik ekinlik ölçeğe göre geiriye ilişkin herhangi bir varayım olmakızın eknik ekinlik değerini ifade emekedir. Ölçek ekinliği, bir firma ölçeğe göre abi geiride faaliye göerdiğinde varolmakadır (Kim, 2000,.46). Tablo 1 de Türk igora ekörünün dönemindeki oralama eknik ekinlik değerleri ve eknik ekinliğin bileşenleri olan af eknik ve ölçek ekinlik değerleri göerilmekedir yılında igora ekörünün eknik ekinlik değeri %91, yani eknik ekinizlik değeri %9 dur. Bu eknik ekinizlik değeri, 2000 yılında igora şirkelerinin çıkılarını (oplam prim üreimi, eknik kar ve mali gelir), %9 daha az girdi mikarı kullanılarak da elde edilebileceklerini ifade emekedir. Aynı yılın af eknik ekinliği %94, ölçek ekinliği ie %97 dir. Böylece 2000 yılı eknik ekinizlik, büyük ölçüde af ekinizliken kaynaklanmakadır. Tablo 1: Dönemi Türk Sigora Sekörünün Ekinlik Değerleri Yıl Teknik Ekinlik Saf Teknik Ekinlik Ölçek Ekinliği ,912 0,938 0, ,915 0,939 0, ,910 0,954 0, ,927 0,966 0, ,914 0,953 0, ,970 0,988 0, ,946 0,963 0,981 Tablo 1 incelendiğinde, 2001, 2004 ve 2006 yıllarındaki eknik ekinizliğin emel kaynağının af eknik ekinizlik olduğu, yani mevcu prim üreiminin opimum girdi mikarlarıyla üreilmediği anlaşılmakadır. 2002, 2003 ve 2005 yıllarında ie ekörün eknik ekinizliğinin büyük bir bölümü ölçek ekinizliğinden oluşmakadır. Bunun anlamı ie, igora şirkelerinin prim üreimi bakımından uygun olmayan ölçeke (kapaiede) faaliye göermeleridir. İncelenen dönemde igora şirkelerinin eknik ekinliği 2005 yılına kadar yaklaşık %6 oranında armışır. Teknik ekinliğin bileşenleri incelendiğinde ie, ölçek ekinlik değerlerinde bir arış gözlemlenmişir. Bunun ebebi ie, 2006 yılına kadar igora şirkelerinde gerçekleşen devir işlemleri (örneğin Ege Sigora A.Ş. Toprak Sigora A.Ş ye ve; İhla Haya Sigora A.Ş. nin ie Ankara Emeklilik A.Ş. ye devredilmei) yanında, acene ve peronel ayılarının azalılmaıdır döneminde igora ekörünün eknik ekinliğinde az da ola ilerleme özkonuudur. Tablo 2 ile döneminde faaliye göeren igora şirkeleri içinde eknik ekin, af eknik ekin ve ölçek bakımından ekin olanların ayıı belirilmekedir. 110

9 Yöneim ve Ekonomi 14/2 (2007) Tablo 2: Dönemi Ekin olan Sigora Şirkelerinin Sayıı Teknik Ekinlik Saf Teknik Ekinlik Ölçek Ekinliği Yıl Toplam Sigora Şirkei Sayıı Ekin Sigora Şirkei Sayıı Yüzde Ekin Sigora Şirkei Sayıı Yüzde Ekin Sigora Şirkei Sayıı %59 36 %67 33 % %65 39 %75 34 % %62 39 %74 33 % %68 37 %79 32 % %60 32 %68 28 % %85 24 %92 22 % %69 21 %81 19 %73 Yüzde İncelenen dönem içeriinde yaşanan ekonomik krizlerin onucunda igora şirkelerinin ayıı azalırken, eknik bakımdan ekin olan şirkelerin oranı ie armakadır yılında igora şirkelerinin %59 u eknik ekin iken, 2005 yılında bu oran %85 e yükelmiş 2006 yılında ie %69 a gerilemişir. Sigora şirkeleri araında af eknik ekin olanların oranı ie, 2000 yılında %67 ye, 2005 yılında %92 ye kadar yükelmiş, 2006 da ie %81 olmuşur. Uygun ölçeke faaliye göeren şirkelerin oranı ie, 2000 yılında %61 iken, 2006 da %73 e yükelmişir. Yani incelenen dönem onunda igora şirkeleri kaynaklarını daha ekin kullanmaka ve faaliyelerini daha uygun ölçeke gerçekleşirmekedirler. Ölçeğe göre abi geiriye ahip şirkelerin, opimal büyüklüke (ölçeke) faaliye göerdiği, ölçeğe göre azalan geiriye ahip şirkelerin, faaliyelerine göre daha büyük ölçeğe ahip olduğu, ölçeğe göre aran geiriye ahip şirkelerin ie faaliyelerine göre daha küçük ölçeğe ahip olduğu anlaşılmakadır döneminde Türk igora eköründe faaliye göeren şirkelerin ölçeklerine göre geiri ürleri Tablo 3 e göerilmekedir. Tablo 3: Prim Üreimi Modeli için Sigora Sekörünün Ölçeğe Göre Geiri Türleri Ölçeğe Göre Sabi Geiri (CRS) Ölçeğe Göre Azalan Geiri (DRS) Ölçeğe Göre Aran Geiri (IRS) Yıl Toplam Şirke Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde %61 7 %13 14 % %65 6 %12 12 % %62 8 %15 12 % %68 7 %15 8 % %60 8 %17 11 % %85 2 %8 2 % %73 4 %15 3 %12 111

10 C.A. Kayalı / Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei İncelenen dönemde igora şirkelerinin çoğunluğunun ölçeğe göre abi geiriye ahip olduğu görülmekedir yılında igora şirkelerin %85 i faaliyelerini opimal ölçeke ürdürmüşür dönemi içeriinde şirkelerin faaliyelerine göre ölçeklerinin büyüklüğü konuunda bir iyileşme öz konuudur. Buradan şirkelerin birleşme, devralma ve ölçeke küçülme yoluna giikleri anlaşılmakadır Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Toplam Fakör Verimliliğindeki Değişim Bu çalışmada, dönemi boyunca faaliyeini ürdüren igora şirkelerinin verimliliğindeki değişimin ölçülmeinde kullanılan Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Endeki, ölçeğe göre abi geiri varayımı alında girdi odaklılık eaına göre heaplanmakadır dönemi boyunca faaliye göeren igora şirkelerinin verimlilik değerlerindeki değişimin kaynakları, TFVD ile iki farklı dönem iibariyle epi edilmeye çalışılmışır. Prim üreimi modelinde, döneminde faaliye göeren igora şirkeinin ayıı 14 ür. Bu döneme ai Türk igora ekörünün oplam fakör verimliliğindeki değişim ve bunun kaynakları Tablo 4 e belirilmekedir. Tablo 4: Dönemi Malmqui Toplam Fakör Verimliliği Endekindeki Değişim Oralama Değerler ( ) Dönemler Teknik Ekinlikeki Değişim Teknolojik Değişme Saf Ekinlikeki Değişme Ölçek Ekinliğindeki Değişme Toplam Fakör Verimliliğindeki Değişme Genel Oralama döneminin genel oralama değerleri incelendiğinde, oplam fakör verimliliği değişim endekinde %0,9 oranında ilerleme özkonuudur. Dönem içeriinde eknik ekinlik değişim endekinde %0,2 lik ilerleme, yöneel ekinlik başarıından kaynaklanmakadır. Dönemler iibariyle, oplam fakör verimliliğindeki değişim endekindeki ilerlemenin %0,2 i eknik ekinlikeki ilerlemeden, %0,07 i ie eknolojik ilerlemeden kaynaklanmakadır. Teknik ekinlik değişim endekindeki ilerleme de af ekinlik değişim endekindeki ilerlemeden kaynaklanmakadır. 112

11 Yöneim ve Ekonomi 14/2 (2007) Sonuç Günümüzde küreelleşme harekelerinin hızla yaşanmaı, rekabe kavramı igora piyaalarında da giikçe daha fazla önem kazandırmakadır. Bu bağlamda, Türk igora piyaaı da erbe, rekabeçi, küreel ve bölgeel gelişmelere uyum ağlayan güçlü bir yapıya kavuşmak zorundadır döneminde Türk igora şirkelerinin 2001, 2004 ve 2006 yıllarındaki eknik ekinizliğin emel kaynağının af eknik ekinizlik olmaı, mevcu prim üreiminin opimum girdi mikarlarıyla üreilmediğini göermekedir. 2002, 2003 ve 2005 yıllarında ie ekörün eknik ekinizliğinin nedeninin ölçek ekinizliği olmaı, igora şirkelerinin prim üreimi bakımından uygun olmayan ölçeke (kapaiede) faaliye göermedikleri anlamındadır. İncelenen dönemde igora şirkelerinin eknik ekinliğinde arış gözlemlenmişir. Teknik ekinliğin bileşenleri incelendiğinde ie, ölçek ekinliğinde bir iyileşme gerçekleşmişir. Bunun ebebi ie 2006 yılına kadar igora şirkelerinde gerçekleşen devir işlemleri, birleşmeler, acene ve peronel ayılarının azalılmaıdır döneminde Türk igora eköründe, eknik ekin ve af eknik ekin ve ölçek bakımından ekin olan şirkelerin oplam içindeki payı armakadır. Yani incelenen dönem onunda igora şirkeleri kaynaklarını daha ekin kullanmaka ve faaliyelerini daha uygun ölçeke gerçekleşirmişir. İncelenen dönemde igora şirkelerinin çoğunluğu ölçeğe göre abi geiriye ahip olduğu görülmekedir dönem içeriinde şirkelerin faaliyelerine göre ölçeklerinin büyüklüğü konuunda bir iyileşme öz konuudur. Buradan şirkelerin birleşme, devralma ve ölçeke küçülme yoluna giikleri anlaşılmakadır döneminin genel oralama değerleri incelendiğinde, oplam fakör verimliliği değişim endekinde ilerleme öz konuudur. Dönem içeriinde eknik ekinlik değişim endekindeki ilerleme, yöneel ekinlik başarıından kaynaklanmakadır. Türk igora eköründe çıkarılmaı uzun zamandır beklenen yaalar ve düzenlemelerin bankacılık eköründe yaşanan gelişmelere paralel bir eyir izlemei beklenmekedir. Yükelilmei beklenen ermaye yeerlilik eviyeleri, azalan finanal gelirler ve daralan kar marjlarının, ekördeki aın alma ve birleşmeleri, dolayııyla konolidayonu arırmaı beklenmekedir. Sekörün gelişmeinde, igora ürünlerinin çeşilendirilmei ve igora bilincinin arırılmaı da ekili olacakır. KAYNAKLAR Berger, A. N., W.C. Huner, S. G. Timme, The Efficiency of Financial Iniuion: A Review and Preview of Reearch Pa, Preen, and Fuure, Journal of Banking and Finance, Vol: 17, Bülbül, S., İ. Akhiar, Türk Haya Sigora Şirkelerinin Ekinliğinin Ölçülmei, I. Ulual Sigora Sempozyumu Bildiri Kiabı, TSRB, Charne A., W.W. Cooper, ve E. Rhode, Meauring Efficiency of Deciion Making Uni, European Journal of Operaional Reearch, Vol.2,

12 C.A. Kayalı / Döneminde Türkiye de Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin Ekinlik Değerlendirmei Cingi, S., A. Tarım, Türk Banka Sieminde Performan Ölçümü ve DEA-Malmqui TFP Endeki Uygulamaı, Türkiye Bankalar Birliği Araşırma Tebliğleri Serii, Sayı: , Cummin, D. J., M.A. Wei, H. Zi, Organizaional Form and Efficiency: The Coexience of Sock and Muual Propery-Liabiliy Inurer, Managemen Science, Vol:45, Cummin, D. J., S. Tennyon, M.A. Wei, Conolidaion and Efficiency in he U.S. Life Inurance Indury, Working Paper, Wharon School of he Univeriy of Pennylvania, B. Cummin, D. J., M.A. Wei, H. Zi, Organizaional Form and Efficiency: An Analyi Sock and Muual Propery-Liabiliy Inurer, Huebner Foundaion for Inurance Educaion; Working Paper Serie, The Wharon School, Cummin, D.J., M.A. Wei, Meauring Co Efficiency in he Propery-Liabiliy Inurance Indury, Journal of Banking and Finance, Vol: 17, Çifçi, H., Türk Sigora Sekörünün Sorunları; DEA Analizi İle Türk Sigora Şirkelerinin Ekinlik Düzeylerinin Belirlenmei, Çukurova Üniveriei S.B.E. Dergii, Cil:3, Sayı:1, Delhaue, B., F. Fecher, S. Perelman, P. Peieau, Meauring Producive Performance in he Non-life Inurance Indury: The Cae of French and Belgian Marke, Tijdchrif voor Economie en Managemen, Vol: XL, Delikaş, E., İzmir Küçük, Ora ve Büyük Ölçekli İmala Sanayinde Üreim Ekinliği ve Toplam Fakör Verimliliği Analizi, Ege Univeriy Working Paper in Economic, No:06/03, Diacon, S., The Efficiency of U.K. General Inurance Companie, Cenre for Rik and Inurance Sudie, CRIS Dicuion Paper Serie-2001.III, Eien, R., Marke Size and Concenraion: Inurance and he European Inernal Marke 1992, The Geneva Paper on Rik and Inurance, Vol: 16, Gardner, L.A., M.F. Grace, Efficiency Comparion Beween Muual and Sock Life Inurance Companie, Cener for Rik Managemen and Inurance Reeach Working Paper, Gardner, L.A., M.F. Grace, X-Efficiency in he U.S. Life Inurance Indury, Journal of Banking and Finance, Vol:17, Gaoufi, S., M.Oral, A.Reiman, Daa Envelopman Analyi Lieraure: A Bibliography Updae ( ), Socio-Economic Planning Science 38, Greene, W.H., D. Segal, Profiabiliy and Efficiency in he U.S. Life Inurance Indury, Journal of Produciviy Analyi, Vol:21, Kaya, T., E. Doğan, Dezenflayon Sürecinde Türk Bankacılık Seköründe Ekinliğin Gelişimi, Bankacılık Düzenleme ve Deneleme Kurumu, ARD Çalışma Raporları 2005/10, Araşırma Dairei Kılıçkaplan, S., F.H. Başürk, Tobi Modeli Kullanarak Türk Sigora Seköründe Ekinlik Değişmeinin Ölçülmei, VIII. Ulual Finan Sempozyumu, Kılıçkaplan, S., F.H. Başürk, Türkiye de Haya Dışı Alanda Faaliye Göeren Sigora Şirkelerinin 2002 Yılındaki Ekinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile Ölçülmei, Gazi Üniveriei İkiadi ve İdari Bilimler Fakülei Dergii 6/2, Kılıçkaplan, S., M.Aan, F.Hayırever, Avrupa Birliği nin Genişleme Sürecinde Türkiye Sigoracılık Seköründe Haya Dışı Şirkelerin Verimliliklerinin Değerlendirilmei, Marmara Üniveriei Bankacılık ve Sigoracılık Eniüü & Yükekokulu arafından düzenlenen, Gelenekel Finan Sempozyumu 2004, Ululararaı Piyaalarda Finanal Enegrayon, Kim, J., A Comparaive Sudy on Producive Efficiency: Japan and Unied Sae Non-Life Inurance Indurie, Docorial Thei of Philoophy, Temple Univeriy, Rai, A., Co Efficiency of Inernaional Inurance Firm, Journal of Financial Service Reearch, Vol: 10, Redja, G.E., Principle of Rik Managemen and Inurance, Sevenh Ediion, Addion Weley Longman, Boon

13 Yöneim ve Ekonomi 14/2 (2007) Tarım, A., Veri Zarflama Analizi, Maemaikel Programlama Tabanlı Göreli Ekinlik Ölçüm Yaklaşımı, TBB Araşırma Tebliğleri Serii Sayı : , Uğur, S., Soyal Güvenlik Siemlerinde Özel Emeklilik Programlarının Yeri ve Gelişimi, Tik Yayın No: 244, Haziran Wei, M.A., Efficiency in he Propery-Liabiliy Inurance Indury, Journal of Rik and Inurance, Vol:58, Wei, M. A., Produciviy Growh and Regulaion of P/L Inurance: , Journal of Produciviy Analyi, Vol:2, Yolalan, R., İşlemeleraraı Göreli Ekinlik Ölçümü, Milli Produkivie Merkezi Yayınları, Yuenger, A.M., The Meauremen of Efficiency in Life Inurance: Eimae of a Mixed Normal-Gamma Error Model, Journal of Banking and Finance, Vol:17, Türkiye de Sigora Faaliyeleri Hakkında Raporlar; , T.C. Başbakanlık Hazine Müşeşarlığı Sigora Deneleme Kurulu. 115