Editör Doç. Dr. Mustafa Paksoy

Transkript

1 Editör Doç. Dr. Mustafa Paksoy DAVRANIŞ BİLİMLERİ Yazarlar Prof.Dr.Hamit Coşkun Doç.Dr.Betül Karagöz Yerdelen Doç.Dr.Celaleddin Serinkan Doç.Dr.H. Mustafa Paksoy Doç.Dr.Himmet Karadal Doç.Dr.Kürşat Özdaşlı Yrd.Doç.Dr.Asena Altın Gülova Yrd.Doç.Dr.Bekir Kocadaş Yrd.Doç.Dr.Belma Keklik Yrd.Doç.Dr.Berrin Filizöz Yrd.Doç.Dr.Esra Erenler Yrd.Doç.Dr.Melahat Öneren Yrd.Doç.Dr.Nilüfer Yörük Karakılıç Yrd.Doç.Dr.Ramazan Arslan Yrd.Doç.Dr.Yeter Demir Uslu Arda Özkan Buket Gültekin İnce Erhan Aydın Recep Kaçmaz Ümmügül Baş

2 Editör Doç. Dr. Mustafa Paksoy Davranış Bilimleri ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı 2013 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. Elma Basım Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah.Vişne Sokak No:31/B Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Davranış; insana atfedilen, insanın yeryüzünde varlığı ile birlikte oluşan, insanın tek başına veya grup halinde gerçekleştirdiği, bireysel veya grupsal amaçlara yönelik, maddi ve manevi bilinçli ve anlamlı tepkilerin bütününü kapsayan eylemlerdir. Bireysel davranışlar, çoğunlukla kişisel çıkarların karşılanmasına yönelik eylemleri içerirken, grupsal davranışlar belli bir topluluğun ortak paydada buluştuğu eylemleri içermektedir. İnsanın sürekli bir biçimde toplumdan soyutlanmış olarak yaşaması ve bu şekliyle insana özgü birincil ve ikincil ihtiyaçlarını karşılaması mümkün olmayacaktır. Çünkü insan, sosyal bir varlık olarak belli bir toplumsal yapıda yaşamını sürdürerek insani ihtiyaçlarını karşılayabilecektir. Bireyin sahip olduğu ihtiyaçlar, o nu bir takım davranışlar sergilemeye yöneltmektedir. Örneğin, kişinin yaşamını sürdürebilmesi için yemesi-içmesi gerekir, bu ihtiyacı karşılayabilmek içinse mutlaka ekonomik eylemlerde bulunması gerekir. Yeryüzündeki bütün eylemlerin temeli, insan ihtiyaçlarının karşılanmasına yöneliktir. Ancak, bireyin sadece kendi ihtiyacını ön planda tutarak eylemde bulunması toplumsal yapıda her zaman kabul görmeyebilecektir. Birey kendi ihtiyaçlarını karşılarken, mutlaka ortak paydada buluştuğu grubun ihtiyaçlarını da göz önünde bulunduracak eylemler sergilemelidir. Aksi durumda, bir süre sonra birey toplumsal yapıdan beklentilerine cevap bulamayacağından, bu durum çatışma ortamını doğuracaktır. Dolaysıyla, bireyin içinde bulunduğu toplumda aile, eğitim, din ve ekonomik kurumlar gibi toplumsal yapıyı oluşturan kurumlar içinde birlikte olduğu diğer bireyleri empati ya da egopaty * yoluyla daha doğru anlayarak, davranış düzlemine uygun eylemlerde bulunması önem arz etmektedir. İnsanla var olan davranışın, insanın olduğu her yerde var olacağı kesindir. Bireyin davranışlarında olabildiğince tutumlu davranması ve davranışlarının anlaşılabilir olması, toplumsal yapıda olası sorunların ortaya çıkmasını engelleyecek ve ortak amaçların gerçekleşmesine ivme kazandıracaktır. İstanbul,2013 Doç. Dr. H. Mustafa PAKSOY * Egopaty, başkasını kendin gibi görmek. III

4 IV

5 İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 DAVRANIŞ BİLİMİ VE GELİŞİM SÜRECİ 1.1.Davranış 1.2.Davranış Bilimlerinin Tanımı 1.3. Davranış Bilimlerinin Doğuşu ve Gelişim Süreci 1.4. Örgütsel Davranış 1.5. Davranış Bilimlerinin İlişkili Olduğu Disiplinler Psikoloji Sosyal Psikoloji Sosyoloji Antropoloji Bölüm 2 DAVRANIŞ DÜZLEMİ VE SOSYAL KURUMLAR 2.1. Davranış Düzlemi 2.2.Davranışın Oluşması 2.3. Davranış Örüntüleri ve İşlevleri 2.4. Davranış Tanım ve İzahları 2.5.Tutum-Davranış İlişkisi 2.6. Davranış Yaklaşımları 2.7. Kurumlar Kurumların Ortaya Çıkışı Kurum Kavramı Kurum Toplum İlişkisi Kurumsallaşma Süreçleri Kurum ve Kuruluş Ayrımı Kurumların Fonksiyonları Kurum Sınıflamaları V

6 Bölüm 3 TOPLUM, TOPLUMSAL YAPI VE TOPLUMSALLAŞMA 3.1. Toplum 3.2. Toplum ve Birey 3.3. Toplumsal Yapı Toplumsal Yapının Parçaları Kültür Toplumsal Sınıf Statü Rol Gruplar Toplumsal Kurumlar ve Kurallar 3.4. Toplumsallaşma Bölüm 4 KÜLTÜR VE ÖRGÜT KÜLTÜRÜ 4.1. Kültür Kültürün Tanımı Kültürün Özellikleri Kültürün Fonksiyonları Kültür Çeşitleri Genel Kültür- Alt Kültür Maddi Kültür-Manevi Kültür Öğrenme Zamanına Göre Kültür Kültürü Oluşturan Öğeler 4.2. Örgüt Kültürü Örgüt Kültürü Tanımı Örgüt Kültürünün Boyutları Örgüt Kültürünün Unsurları Örgüt Kültürünün Özellikleri Örgüt Kültürünün Fonksiyonları Örgüt Kültürünün Yararları Bölüm 5 İNANÇ, TUTUM, DAVRANIŞ 5.1.İnançlar 5.2.Tutum Tutumun Öğeleri Bilişsel Öğeler Duygusal Öğe Davranışsal Öğe VI

7 5.2.3 Tutumların Özellikleri Tutumun Gücü Karmaşıklık Diğer Tutumlarla İlişki ve Merkezilik Tutumların Tutarlılığı veya Değişmezliği Kuramsal Yaklaşımlar Öğrenme Kuramı Özendiriciler Kuramı Bilişsel Kuramlar 5.3. Tutum ve Davranış İlişkisi 5.4. Tutumların Ölçülmesi Thurstone Tutum Ölçeği Likert Ölçekleri Guttman Ölçekleri Duygusal Anlam Ölçeği Fizyolojik ve Davranışsal Ölçümler Bölüm 6 KİŞİLİK VE KİŞİLİK KURAMLARI 6.1.Kişilik Tanımı 6.2. Kişiliğin Değerlendirilmesi 6.3. Kişilik ve Kültür 6.4.Kişilik Kuramlarına Genel Bir Bakış Psikanalitik Yaklaşım Ayırıcı Özellikler Yaklaşımı Biyolojik Yaklaşım İnsancıl Yaklaşım Davranışsal / Sosyal Öğrenme Yaklaşımı Bilişsel Yaklaşım 6.5.Kişilikle İlgili Merak Edilen Sorular Kişiliği Etkileyen Faktörler Kişiliğimiz Kariyerimizi Nasıl Etkiler? İş Yerinde Belirgin Bazı Kişilik Özellikleri Bölüm 7 ALGILAMA, ÖĞRENME VE ÖĞRENEN ÖRGÜTLER 7.1.Algılama Algılamanın Tanımı Algılamayı Etkileyen Faktörler 7.2.Öğrenme VII

8 7.2.1.Öğrenme Kavramı Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrenenle İlgili Faktörler Öğrenme Yöntemiyle İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesiyle İlgili Faktörler Öğrenme Ortamı ve Diğer Faktörler Öğrenme Kuramları ve Öğretim İlkeleri Davranışçı Öğrenme Kuramları ve Öğretim İlkeleri Bilişsel Öğrenme Kuramları ve Öğretim İlkeleri Duyuşsal Öğrenme Kuramları ve Öğretim İlkeleri Nörofizyolojik Öğrenme Kuramı ve Öğretim İlkeleri 7.3. Öğrenen Organizasyonlar Öğrenen Organizasyon Kavramı Öğrenen Organizasyonların Temel Disiplinleri Öğrenen Organizasyonların Temel Özellikleri Öğrenen Organizasyon Oluşturma Süreci 7.4. Öğrenen Organizasyonlarda Yöneticinin Rolü Bölüm 8 İLETİŞİM 8.1. İletişim Kavramı, Tanımı ve Önemi 8.2. İletişim Süreci ve Unsurları Gönderici (Kaynak) Mesaj Alıcı Kanal Kodlama-Kod Çözme Algılama ve Değerleme (Filtre) Geribildirim (Feedback) Gürültü 8.3. Temel İletişim Türleri Sözlü İletişim Sözsüz İletişim Yazılı İletişim Biçimsel (Resmi/Formal) İletişim Dikey İletişim Yatay İletişim Çapraz İletişim Örgüt Dışı İletişim Biçimsel Olmayan (Gayri resmi/informal) İletişim Tek Hatlı Zincir VIII

9 Dedikodu Zinciri Olasılık Zinciri Küme Zinciri 8.4. İletişim Engelleri Bölüm 9 GRUPLAR VE GRUP DAVRANIŞLARI 9.1. Gruplar ve Grup Davranışının Temelleri Grup Türleri Biçimsel (resmi) Gruplar Biçimsel Olmayan (Resmi Olmayan) Gruplar Grupların Oluşumu Bireylerin Gruplara Katılma İhtiyacı Grupların Oluşma Aşamaları Grup Özellikleri Yapı Statü Roller Normlar Liderlik Grup Bütünlüğü Grup Büyüklüğü Bireysel Davranış Üzerinde Grup Etkisi Gruplarda Karar Alma Karar Alma Sürecini Hazırlama Teknikleri Karar Oluşturma Teknikleri Gruplarla Karar Almanın Avantajları Gruplarla Karar Almanın Dezavantajları Bölüm 10 MOTİVASYON VE MOTİVASYON KURAMLARI Motivasyon İçsel ve Dışsal Motivasyon Motivasyon Kuramları Motivasyonda Kapsam Kuramları İhtiyaç Teorileri Herzberg in Çift Faktör Kuramı Mc Clelland ın Başarı-Güç Kuramı Motivasyonda Süreç Kuramları Eşitlik Kuramı IX

10 Beklenti Kuramı Pekiştirme Kuramı Bölüm 11 YABANCILAŞMA YÖNETİMİ VE İŞ TATMİNİ 11.1.Yabancılaşma Kavramı 11.2.Yabancılaşma ile İlgili Diğer Kavramlar 11.3.Yabancılaşmanın Boyutları 11.4.Örgütlerde Yabancılaşma Kavramı 11.5.Örgütsel Yabancılaşmanın Nedenleri 11.6.Çağımızın Özellikleri 11.7.Örgütsel Yabancılaşma Türleri 11.8.Yabancılaşmayı Önleyecek Örgütsel Müdahaleler 11.9.Yabancılaşma Yönetimi İş Tatmini Kavramı İş Tatmini Kuramları Kapsam Kuramları Maslow İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi McClelland Başarı- Güç Kuramı Herzberg Çift Faktör Kuramı Alderfer VİG (ERG) Kuramı Süreç Kuramları Vroom Bekleyiş Teorisi Denkserlik Kuramı Amaç Kuramı Pekiştirme Kuramı Bölüm 12 LİDERLİK VE LİDERLİK YÖNETİMİ Liderlik Kavramı ve Kapsamı Lider-Yönetici Kavramı Liderliğe İhtiyaç Duyma Nedenleri Liderlik Teorileri Özellik ve Nitelik Teorileri Davranışsal Liderlik Teorileri Ohio State Üniversitesi Liderlik Çalışmaları Michigan Üniversitesi Çalışmaları Likert in Sistem Dört Modeli Durumsal Liderlik Teorileri Fiedler in Durumsallık Modeli X

11 Hersey-Blanchar ın Durumsallık Teorisi Amaç-Yol Teorisi Reddin in Üç Boyutlu Etkililik Teorisi Liderlik Tarzları Otokratik Liderlik Demokratik-Katılımcı Liderlik Tam Serbestlik Tanıyan Liderlik Başarıya Yönelik Liderlik Çağdaş Liderlik Yaklaşımları Dönüşümcü Liderlik Etkileşimci Liderlik Karizmatik Liderlik Bölüm 13 ÇATIŞMA VE FARKLILIKLARIN YÖNETİMİ 13.1.Çatışma ve Örgütsel Çatışma Kavramı 13.2.Çatışmanın Örgüt İçerisindeki Yerine Göre Sınıflandırılması 13.3.Örgütsel Çatışmaya Yol Açan Etkenler Bireysel Etkenler Örgütsel Etkenler İletişimle İlgili Etkenler 13.4.Çatışma Süreci 13.5.Çatışmanın Etkileri Çatışmanın Bireyler Üzerindeki Etkileri Çatışmanın Örgüt Üzerindeki Etkileri 13.6.Çatışma Yönetimi 13.7.Orgutlerde Çatışmanın Çözülmesinde Kullanılan Stratejiler 13.8.Çatışmayı Çözme Teknikleri Bölüm 14 ÖRGÜTLERDE STRES VE STRES YÖNETİMİ 14.1.Stres Kavramı 14.2.Stres Nedenleri Bireysel Stres Nedenleri Örgütsel Stres Nedenleri Çevresel Stres Nedenleri 14.3.Stresin Sonuçları Stresin Bireysel Sonuçları Stresin Örgütsel Sonuçları Stresin Çevresel Sonuçları XI

12 14.4.Stres Yönetimi Bireysel Stres Yönetimi Örgütsel Stres Yönetimi Bölüm 15 ÖRGÜTSEL ÇEVRE, TEKNOLOJİ VE DEĞİŞİM 15.1.Örgütsel Çevreyi Oluşturan Faktörler İşletmenin İç Çevresi İşletmenin Dış Çevresi İşletmenin Yakın Çevresi İşletmenin Ulusal Çevresi İşletmenin Uluslararası Çevresi 15.2.Örgüt ve Çevre Yaklaşımları Durumsallık Yaklaşımı (Mekanik ve Organik Örgütler): Kaynak Bağımlılığı Teorisi Popülâsyon Ekolojisi Kurumsal Teori 15.3.Örgüt ve Teknoloji 15.4.Örgütsel Değişim Değişim Kavramı Değişim Modelleri Lewin in Üç Aşamalı Değişim Modeli Genişletilmiş Süreç Modeli Eylem Araştırma Süreci Örgütsel Değişimin Boyutları Örgütsel Değişimin Nedenleri Değişimin Amaçları İşletme Çevresinin Örgütsel Değişim Üzerindeki Rolü Değişimin Liderliği Değişime Direncin Tanımı, Nedenleri, Değişime Direncin Ortadan Kaldırılması Değişime Direncin Tanımı Değişime Direncin Nedenleri Değişime Direncin Ortadan Kaldırılması XII