DOSTuM Duygudurum Odaklı Sistematik Takip Uygulaması-Mobil Projesi

Transkript

1 DOSTuM Duygudurum Odaklı Sistematik Takip Uygulaması-Mobil Projesi Bipolar Bozuklukta Uzaktan İzleme Pilot Çalışması Ayşegül Özerdem, Deniz Ceylan, Meltem Ekici, İlker Kalaycı

2 Bipolar Bozukluk Tanı koymakta güçlükler Yineleyici özellik Koruyucu ilaç tedavisine gereksinim Yüksek komorbidite ve mortalite Bireye ve topluma yüksek maliyet Duygudurum dalgalanmalarını izlemek

3 Gerçek Zamanlı İzlem Bu araştırmalar günlük gerçek zamanlı takibin hastalık aktivitesinin doğru değerlendirilmesine ve sendromal düzeye ulaşmayan belirtilerin değerlendirilmesine olanak sağladığını göstermektedir [1,2]. [1] Bopp, J.M., Miklowitz, D.J., Goodwin, G.M., Stevens, W., Rendell, J.M., Geddes, JR The longitudinal course of bipolar disorder as revealed through weekly text messaging: a feasibility study, Bipolar Disorder,12, [2] Strejilevich, S.A., Martino, D.J., Murru, A., Teitelbaum, J., Fassi, G., Marengo, E., Igoa, A., Colom, F Mood instability and functional recovery in bipolar disorders, Acta Psychiatrica Scandinavica,128,

4 Hastaların Uzaktan Mobil Sistemlerle Takibi

5 Türkiye de Akıllı Telefon Kullanım Oranı Ülkemizde akıllı telefon kullanım oranı Türkiye İstatistik Kurumu 2014 açıklamasına göre % 53,8. Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, 2016 raporuna göre: Türkiye de hanelerde cep telefonu veya akıllı telefon bulunanların oranı % 96,8. Pew Research Center, February, 2016, Smartphone Ownership and Internet Usage Continues to Climb in Emerging Economies

6 Bipolar Bozukluk Hastalarının Uzaktan Mobil Sistemlerle Takibi Bipolar bozukluğu olan bireylerin takibi için 2010 yılında 7. Avrupa Çerçeve Programı kapsamında başlatılmış olan akıllı telefon tabanlı özbildirime dayalı elektronik takip sistemi (MONARCA) araştırmalarının sonuçları, aktif uygulamaların depresif belirtilerin saptanmasında başarılı olduğunu göstermiştir. (Faurholt-Jepsen ve ark., 2014).

7 Bipolar Bozukluk Hastalarının Uzaktan Mobil Sistemlerle Takibi Bu araştırmalarda kişilerin akıllı telefonlar üzerinden günlük özbildirimler vererek takibe uyum gösterdiklerini, hastalarının depresif belirtileri ile ilgili özbildirimleri ile yüz yüze klinik görüşmelerde yapılan ölçümlerinin sonuçlarının uyumlu olduğu saptanmıştır (Faurholt-Jepsen ve ark., 2014).

8 MONARCA sistemi akıllı telefon üzerinden özbildirime dayalı olarak manik belirtileri saptamak konusunda yetersiz kalmıştır (Faurholt-Jepsen ve ark., 2014). Sensoryal veriler eklendiğinde manik ve depresif belirtiler saptanabilmiştir (Faurholt-Jepsen ve ark., 2016).

9 Sensör Verilerini Kullanan Uygulamalar Konuşma aktivitesinde artış azalma Fiziksel aktivitelere katılım ve motor hareketlilik Sosyal medya kullanımı Gelen giden çağrılar Ses analizleri

10 Sensör Verilerini Kullanan Uygulamalar SIMBA (14 hasta, 12 ay): Manik belirtiler: artmış sosyal iletişim Depresif belirtiler: azalmış sosyal iletişim [1] MONARCA (29 hasta, 12 hafta) Depresif belirtiler: Ekran açıklık süresi uzun, daha çok telefon gelen, daha az giden çağrı, daha çok yanıtsız çağrı, hareket azalması Manik belirtiler: gönderilen mesaj sayısı artmış, görüşmeler daha uzun, mesajlarda daha az sayıda karakter kullanılmış, giden aramalar daha kısa, hareket artmış [2] [1] Beiwinkel T, Kindermann S, Maier A, et al. Using Smartphones to Monitor Bipolar Disorder Symptoms: A Pilot Study. Eysenbach G, ed. JMIR Mental Health. 2016;3(1):e2. [2] Faurholt-Jepsen M, Vinberg M, Frost M, Debel S, Margrethe Christensen E, Bardram JE, Kessing LV. Behavioral activities collected through smartphones and the association with illness activity in bipolar disorder. Int J Methods Psychiatr Res Dec;25(4):

11 Anket Çalışması Bipolar alanında teknoloji ve mobil uygulama kullanımı ve geliştirilmesi üzerine bir anket çalışması gerçekleştirdik. 515 kişi aşağıda yer alan grupları içerecek şekilde anketi cevapladı Bipolar bozukluk tanım var (25 kişi) Birinci derece akrabalarımdan en az birinin bipolar bozukluk tanısı var (36 kişi) Yakın tanıdıklarım arasında en az birinin bipolar bozukluk tanısı var (53 kişi) Bipolar bozukluğu olan bireylere tedavi hizmeti veren psikiyatri uzmanıyım (99 kişi) Bipolar bozukluğu olan bireylere destek hizmetleri sunan bir ruh sağlığı çalışanıyım (25 kişi) Bipolar bozukluk ile herhangi bir iliskim yok (293 kişi)

12 Anket Sonuçları Bipolar bozuklukta depresyon ve mani dönemlerini erken dönemde saptayabilen bir cep telefonu uygulaması Türkiye'de geliştirilse sizce faydalı olur mu? (515 cevap)

13 Anket Sonuçları Bipolar bozukluğu olan bireylerin izlemi için bir uygulama geliştirilse kullanır mısınız? (bipolar bozukluğu olan bireyler, bireylerin yakınları ve bipolar bozukluk izleminde görev alan psikiyatri uzmanları ve ruh sağlığı çalışanları için sorulmuştur) cevap

14 Anket Sonuçları 38 şehirden 99 psikiyatri uzmanı

15 Anket Sonuçları 99 psikiyatri uzmanı Bipolar bozukluk takiplerinde ruh sağlığı hizmeti sunanlar ile hastaların işbirliğini sağlayacak akıllı cep telefonu uygulamalarıyla ilgili bilginiz var mı? Hiç bilgim yok 59 kişi Az miktarda fikrim var 33 kişi Yeterli düzeyde bilgim var 7 kişi

16 Anket Sonuçları 99 psikiyatri uzmanı Bipolar bozukluğu olan bireylerin izlemi için bir uygulama geliştirilse kullanır mısınız? Kesinlikle kullanırım Büyük olasılıkla kullanırım Büyük olasılıkla kullanmam Fikrim yok -kararsızım 27 kişi 51 kişi 5 kişi 12 kişi

17 Projenin Amacı Proje Başlığı Duygudurum Odaklı Sistematik Takip Uygulaması-Mobil (DOSTuM) Projesi Amaç Bipolar bozuklukta yeni atakların önlenmesine yönelik uzaktan (mobil) bir takip programı oluşturmak, bu programın kullanılabilir ve işlevsel olduğunu gösterebilmektir.

18 Projenin Temel Sorusu Bipolar bozukluğun günlük seyrindeki belirti kümelerinin hastalığın erken tanısına ve tedavisine katkısının olup olamayacağı bu araştırmanın temel problemidir. DOSTuM un bipolar bozukluk hastaları için kullanışlı ve araştırmalar açısından işlevsel olup olmadığı bu araştırmanın temel sorusudur.

19 DOSTuM uygulamasında Duygudurum dalgalanmalarını (çökkün ruh hali, melankoli, neşelilik vb.), Duygudurum atağı belirtilerini (uyku ihtiyacında azalma, uykusuzluk, iştahsızlık, motor aktivite artışı vb.), intihar düşüncesini (ölmüş olmayı isteme, intihar planı yapma vb.) günlük olarak hem hastanın özbildirimiyle (aktif), hem de nesnel ölçümlerle (pasif) izlenmeyi hedefliyoruz.

20 Mobil Uygulamadan Örnek Arayüz

21 Hedefler Akıllı telefon uygulaması geliştirilmesi Telefon uygulamasının klinik ortamda kullanılabilir olduğunun gösterilmesi Aynı zamanda hastalık tanısı olan bireylerin belli davranışsal ve biyolojik özelliklerinin pasif olarak mobil telefon üzerinden günlük olarak kaydedilebilmesi

22 Hedefler Hastalık dönemlerini haber veren epizot (hastalık atağı) alarmı geliştirilebilmesi için epizodu öngördüren günlük belirtilerin keşfedilmesi Katılımcıların aktif olarak girdikleri veriler ile pasif olarak kaydedilen verilerin bir arada değerlendirilerek hastalık tanısı olan bireylerdeki yeni atakların öngörülebilmesini sağlayacak belirtilerin saptanması

23 Hedefler Akıllı telefon uygulamasına eklenecek ve bipolar bozukluk tanısı olan bireyler için ilaçlarını almaları gereken zamanı anımsatacak alarm sistemi aracılığıyla hastanın tedaviye uyumunun arttırılması Geliştirilen uygulamanın Android işletim sistemi tabanlı, farklı akıllı telefon modellerinde ve sürümlerinde çalışabilir hale getirilmesi

24 Araştırmanın Varsayımları 1 DOSTuM uygulaması bipolar bozukluk hastaları tarafından uzun dönemli olarak kullanıma uygundur. 2 3 Tam zamanlı olarak ölçülen günlük duygudurum oynamaları bir yıllık süre içinde klinik çıktılarda bozulma (daha fazla atak sayısı, yaşam kalitesinde bozulma, bilişsel işlevlerde bozulma vb.) ile ilişki gösterecektir. DOSTuM uygulamasından elde edilecek veriler duygudurum atağı dönemlerinin öngörülmesini sağlayacaktır. 4 DOSTuM uygulamasını kullanan grup klinik çıktılar (tedavi uyumu, bir yıllık sürede duygudurum atağı sayısı vb.) açısından uygulamayı kullanmayan gruptan daha iyi bir profil gösterecektir.

25 Mobil Uygulamanın Mimarisi

26 Katılımcı Grupları Bipolar bozukluk-dostum (BBD) 20 kişi Katılımcılar 40 kişi Bipolar bozukluk-kontrol (BBK) 20 kişi

27 Katılımcı Grupları Çalışmaya alınma ölçütleri: yaş 2. Bipolar Bozukluk Tip I veya Tip II tanısı almış olmak; 3. Mobil uygulamayı kullanabilir zihinsel kapasite ve el becerisine sahip olmak 4. Akıllı cep telefonu sahibi olmak 5. En az dört haftadır ötimik durumda olmak 6. Son bir yıl içinde manik ya da depresif doğada en az bir duygudurum atağı 7. En az ilkokul mezunu olmak 8. İmzalı onam vermiş olmak

28 Katılımcı Grupları Çalışmadan dışlanma ölçütleri: 1. Okuma, yazma bilmemek 2. Çalışmaya uyumu bozacak ölçüde görme ve işitme engeli olmak 3. Akıllı telefon uygulaması kullanmasına engel bir duruma sahip olmak 4. Demans, delirium mental retardasyon, nörodejeneratif hastalıklar gibi bilişsel işlevlerini doğrudan etkileyen bir hastalığının olması

29 Veri Toplama DOSTuM Verileri Aktif Veri the participaf Pasif Veridata is r Günlük duygudurum, aktivite, uyku, alkol alımı, tedavi uyumu, karma duygudurum Aylık BDÖ Hipomani tarama listesi Algılanan stres ölçeği motor hareket(gps) telefonda konuşma süresi sosyal medyada geçirilen zaman Görüşme Verileri SCID-I HAD-17 YMÖ SCIP-Turk

30 Katılımcının kliniğe davet edileceği durumlar 1. Ardışık bir hafta süreyle uyku süresinde değişiklik (azalma ya da artma) 2. Ardışık bir hafta süreyle enerjide değişiklik (azalma ya da artma) 3. Ardışık bir hafta süreyle duygulanımında değişiklik hissettiğine ilişkin veri girişi 4. BBD grubu için yukarıdakilere ek olarak: a. Günlük hareket miktarında artış/azalama (olağan hareket miktarından %25 sapma) b. Günlük telefon görüşme süresinde uzama/kısalma (olağan süreden %25 sapma) c. Günlük sosyal medya kullanımında artma/azalma (olağan kullanımdan %25 sapma)

31 Verilerin işlenmesi ve istatistiksel analizler İzlemden çıkan hastaların verilerinin kaybedilmemesi ve araştırmanın ara sonuçlarının değerlendirilebilmesi için 1., 3. ve 6. aylarda ara istatistiksel analizler yapılacaktır. Aynı zamanda aktif ve pasif olarak alınan veriler yazılım içerisinde makine öğrenmesi veya karar destek sistemi ile işlenerek alarm ve uyarı sistemlerini tetikleyebilecektir.

32 Projenin gereksinimleri Gereksinimlerin karşılanacağı birimler 1. Hastaların takibinin yapılması 2. Kayıtlarının tutulması 3. Rutin kayıtlarının elde edilmesi 1. Yazılımın tasarlanması 2. Yazılımın gerçekleştirimi DEÜ Psikiyatri AD. Bipolar Bozukluk Polikliniği DEÜ Bilgisayar Mühendisliği 1. Verilerin güvenli kaydı ve muhafaza edilmesi 2. Sunucu bilgisayarın bakımı ve güvenliği. DEÜ Rektörlük Bilgi İşlem Birimi

33 AYLAR Yazılım geliştirme x x x x x x Test aşaması ve x x x yazılımın güncellenmesi Klinik takip, x x x x x x x x x x x x x yazılımın kullanılması Ara analiz x x x x Sonuç analizi ve x x x yazılımın güncellenmesi

34