TÜRKYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 TÜRKYE CUMHURĠYETĠ ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SAĞLIK BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ PARVOVĠRUS ENFEKSĠYONLU KÖPEKLERDE YAġAMA ġansini ETKĠLEYEN PARAMETRELERĠN ARAġTIRILMASI Ġdil BAġTAN ĠÇ HASTALIKLARI ANABĠLĠM DALI DOKTORA TEZĠ DANIġMAN Prof. Dr. Arif KURTDEDE 2011-ANKARA

2 ii ĠÇĠNDEKĠLER Kabul ve Onay Ġçindekiler Önsöz Simgeler ve Kısaltmalar ġekiller Çizelgeler ii iii v vi viii x 1. GĠRĠġ Köpeklerde Parvovirus Enfeksiyonları Kanin Parvovirusun Özellikleri Epidemiyoloji Köpeklerde Parvovirus Enfeksiyonlarında Risk Faktörleri Patogenez Klinik Bulgular Hematolojik DeğiĢiklikler Serum Biyokimyasındaki DeğiĢiklikler GEREÇ VE YÖNTEM Gereç Hayvan Materyallerinin Seçimi Yöntem Anamnez ve Fiziksel Muayene 16

3 iii Laboratuvar Analizleri Hematolojik Parametrelerin Analizi Serumda Biyokimyasal Analizler Virolojik Muayene Örnekleme Zamanı Sağlıklı Köpekler Hasta Olup Sağaltım Sonrası ĠyileĢen Köpekler Hasta Olup Sağaltıma KarĢın Ölen Köpekler Sağaltım Uygulamaları Ġstatistiksel Hesaplamalar BULGULAR Anamnez ve Klinik Muayene Bulguları Hematolojik Bulgular Serumda Biyokimyasal Parametreler TARTIġMA SONUÇ VE ÖNERĠLER 91 ÖZET 94 SUMMARY 95 KAYNAKLAR 96 ÖZGEÇMĠġ 101

4 iv ÖNSÖZ Köpeklerde parvoviruslara bağlı enfeksiyonlara dünyanın her yerinde sıkça rastlanmaktadır. Hastalık, özellikle köpek yavrularında yüksek morbidite ve mortalite ile seyretmektedir. Hastalığa bu patojene karģı aģılanmıģ annelerden doğan yavru köpeklerde de rastlanmaktadır. AĢılanmıĢ annelerden doğan yavru köpeklerde hastalığın Ģekillenmesi maternal antikorların yeterince oluģmaması veya koruyucu düzeyini uzun süre sürdürememesi sonucudur. Ülkemizde köpek yetiģtiren veya köpeklere evinde bakan hayvan sahipleri, antiparaziter mücadele ve aģılama konusunda yeterince bilgi sahibi değildir veya konunun önemini yeterince kavrayamamıģlardır. Bu nedenle de yeni doğan pek çok köpek yavrusu bu hastalığa yakalanmaktadır. Özellikle damızlık değeri yüksek pek çok köpeğin bu nedenle ölmesi de ekonomik yönden önemli kayıplara neden olmaktadır. Hasta köpeklerde yapılan tedaviye rağmen pek çok köpek yavrusu hastalık nedeni ile ölmektedir. Kanin parvoviruslara bağlı enteritisin sağaltımı güç, zahmetli ve oldukça da pahalıdır. Bu nedenlerden ötürü bu hastalıkta yaģama Ģansını etkileyen faktörlerin bilinmesi baģta sağaltım maliyeti olmak üzere, hastalığın seyrinin izlenmesi ve köpeğin yaģama Ģansının tahmini edilmesi bakımından yararlı olacaktır. Bu tez çalıģmasında parvovirus enfeksiyonlu köpeklerde enfeksiyonun özelliklerinin ortaya konulması, hastalığın seyri ile yaģama Ģansını etkileyen faktörlerin incelemesi amaçlandı. Doktora tez çalıģmamda, diğer bilimsel alanlarda ve akademik yaģamımda her türlü desteğini gördüğüm doktora tez danıģmanım, Prof. Dr. Arif KURTDEDE ye tez izleme komitesi üyeleri; Prof. Dr. Aslan Kalınbacak ve Prof. Dr. Tevhide Sel e, Ġç Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyeleri Prof.Dr. Mehmet ġahal ve Doç.Dr. Arda Sancak a ve yardımcı personeline, biricik dostum Sevilay Ercan a, desteklerini her zaman arkamda hissettiğim sevgili eģime, anneme, babama ve ablama, son olarak da daha küçük yaģta olmasına rağmen çalıģmalarım ve nöbetlerim nedeniyle onu ihmal etmemi bile anlayıģla karģılayan sevgili kızım IRMAK a teģekkürü bir borç bilirim.

5 v SĠMGELER ve KISALTMALAR ALP APP ARDS AST AT BUN C CK-MB CPE CPV CPV-1 CPV-2 CRT ctn-i D DĠC dk dl DNA EDTA g GRA HCT HDL Hb IU i.v. KĠ kg LDH LDL LDL-C L LPS Alkalen fosfataz Akut faz proteinleri Akut respirotorik sıkıntı sendromu Aspartat aminotransferaz Antitrombin Kan üre nitrojen Santigrat derece Kreatin kinaz-miyokardiyal band Kanin parvovirus enteritis Kanin parvovirus Kanin parvovirus tip-1 Kanin parvovirus tip-2 Kapiller geri dolma zamanı Kardiyak troponin-i Durgunluk Dissemine intravaskular koagulopati Dakika Desilitre Deoksiribonükleik asit Etilen diamin tetra asetik asit Gram Granulosit Hematokrit Yüksek dansiteli lipoprotein Hemoglobin Ġnternasyonel Ünite Ġntravenöz Kanlı ishal Kilogram Laktat dehidrogenaz DüĢük dansiteli lipoprotein DüĢük dansiteli lipoprotein-c Litre Lipopolisakkarit

6 vi LYM MCHb MCHC MCV mg ml MODS MON MPV n ng PLT RBC RDW s.c. SIRS TG TNF-α U WBC Lenfosit Ortalama eritrosit hemoglobini Ortalama eritrosit hemoglobin yoğunluğu Ortalam mikrocell volüm Miligram Mililitre Çoklu organ yetmezliği sendromu Monosit Ortalama platelet hacmi Örnek sayısı Nanogram Trombosit Eritrosit Retikülosit dağılım geniģliği Subkutan Sistemik enflamatuvar yanıt sendromu Troid globulini Tümör nekroz faktör alfa Ünite Lökosit

7 vii ġekġller ġekil 3.1. Kanin parvoviral enteritisli yavru köpeklerde tahmini yaģam 26 süresi. ġekil 3.2. ĠyileĢen köpeklerde () beden sıcaklığı 29 ġekil 3.3 ĠyileĢen köpeklerde () solunum sayısı 30 ġekil 3.4. ĠyileĢen köpeklerde () kalp atım sayısı 31 ġekil 3.5. ĠyileĢen köpeklerde () vücut ağırlığı 32 ġekil 3.6. ĠyileĢen köpeklerde () lökosit sayısı 36 ġekil 3.7. ĠyileĢen köpeklerde (n: 25) lenfosit sayısı 37 ġekil 3.8. ĠyileĢen köpeklerde () monosit sayısı 38 ġekil 3.9. ĠyileĢen köpeklerde () granülosit sayısı 39 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () eritrosit saysı 40 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () hemoglobin değeri 41 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () hematokrit değeri 42 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () PLT sayısı 43 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () retikulosit dağılım geniģliği 44 ġekil ĠyileĢen köpeklerde ortalama eritrosit hacmi 45 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu 46 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () kreatinin konsantrasyonu 50 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () üre konsantrasyonu 51

8 viii ġekil ĠyileĢen köpeklerde () protein değeri 52 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () albümin konsantrasyonu 53 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () glikoz düzeyi değeri 54 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () serum ALP konsantrasyonu 55 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () AST konsantrasyonu 56 ġekil ĠyileĢen köpeklerde() LDH konsantrasyonu 57 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () CK-MB konsantrasyonu 58 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () kolesterol konsantrasyonu 59 ġekil ĠyileĢen köpeklerde () trigliserit konsantrasyonu 60 ġekil ctn-i Standart eğrisi 61 Şekil Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde beden sıcaklığı 64 Şekil Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde solunum sayısı 64 Şekil Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde kalp atım sayısı 65 Şekil Sağlıklı, iyileģen ve ölen vücut ağırlığı 65 Şekil 3.33 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde lökosit sayısı 66 Şekil 3.34 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde lenfosit sayısı 66 Şekil 3.35 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde monosit sayısı 67 Şekil 3.36 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde granülosit sayısı 67 Şekil 3.37 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde eritrosit sayısı 68 Şekil 3.38 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde hemoglobin değeri 68 Şekil 3.39 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde hematokrit değeri 69 Şekil 3.40 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde trombosit (PLT) sayısı 69

9 ix Şekil 3.41 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde retikulosit dağılım geniģliği 70 (RDW) Şekil 3.42 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde eritrosit hacmi (MCV) 70 Şekil 3.43 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde ortalama korpusküler 71 hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) Şekil 3.44 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde kreatinin düzeyi 71 Şekil 3.45 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde üre düzeyi 72 Şekil 3.46 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde toplam protein düzeyi 72 Şekil 3.47 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde albumin düzeyi 73 Şekil 3.48 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde glikoz düzeyi 73 Şekil 3.49 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde ALP düzeyi 74 Şekil 3.50 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde AST düzeyi 74 Şekil 3.51 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde LDH düzeyi 75 Şekil 3.52 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde CK-MB düzeyi 75 Şekil 3.53 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde kolesterol düzeyi 76 Şekil 3.54 Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde trigliserit düzeyi 76

10 x ÇĠZELGELER Çizelge 3.1. ĠyileĢen köpeklerin anamnez bilgileri 24 Çizelge 3.2. Ölen köpeklerin anamnez bilgileri 25 Çizelge 3.3. Sağlıklı, iyileģen ve ölen köpeklerde ilk fiziksel muayenede 27 belirlenen beden sıcaklığı, kalp atım sayısı, solunum sayısı ve vücut ağırlığı Çizelge 3.4. Ölen köpeklerin öldükleri gün ve kontrol grubu köpeklerde ilk 28 muayenede belirlenen ortalama beden sıcaklığı, nabız sayısı, solunum sayısı ve vücut ağırlığı Çizelge 3.5. ĠyileĢen ve ölen köpekler ile kontrol köpeklerde ilk 33 muayenede belirlenen hematolojik parametreler Çizelge 3.6. Ölen köpeklerin öldükleri gün ve sağlıklı köpeklerden ilk 35 muayenede belirlenen hematolojik parametreler Çizelge 3.7. ĠyileĢen ve ölen köpekler ile kontrol grubu köpeklerde ilk 47 muayenede belirlenen kan biyokimyasal parametreleri Çizelge 3.8. Ölen köpeklerde ölüm günü ve sağlıklı köpeklerde ilk 49 muayenede belirlenen biyokimyasal parametreler Çizelge 3.9. ctn-i ile CK-MB, LDH ve AST değerleri arasındaki iliģki 61 Çizelge Ölen ve yaģayan köpeklerde TNFα değerlerinin 63 karģılaģtırması

11 1 1. GĠRĠġ 1.1. Köpeklerde Parvovirus Enfeksiyonu Köpeklerde parvovirus (CPV-2) enfeksiyonu genellikle akut, fibrinli, nekrotik ve hemorajik enteritis, ender olarak da nonsupuratif myokarditis ile seyreden yaģamsal öneme sahip bir hastalıktır (Goddard ve Leisewitz, 2010). Hastalığa neden olan patojen Canine parvovirus tur. Etken yavru köpeklerde ciddi sistemik hastalık belirtileri meydana getirerek ölüme yol açar. Hastalıktan korunmak amacı ile yapılan aģı uygulamalarına karģın CPV-2 enfeksiyonu tüm dünyada yavru ve yetiģkin köpeklerde önemli sorun olmaya devam etmektedir (Panda ve ark., 2009; Ettinger, 2010 ). Köpeklerde CPV-2 enfeksiyonu enteritis ve myokarditis olmak üzere 2 klinik formda seyreder. Myokarditis, myokardiyal hücre proliferasyonunun hızlı olduğu dönemde Ģekillenir (Prittie, 2004; Uwe, 2006). Enteris ile seyreden formda klinik semptomlar genellikle gastroentestinal sistem lezyonları ve immunsupresyon ile sınırlı iken, bazı enfekte yavru köpeklerde sistemik yangısal yanıt da oluģmaktadır. Sistemik yangısal yanıttan endotoksinler sorumlu tutulmaktadır (Prittie, 2004). Çünkü viral enfeksiyonun bağırsak mukozasında neden olduğu yıkım, bu bölgelere bakterilerin yerleģmesini kolaylaģtırarak, koliform bakterilere bağlı septisemi ve sistemik yangısal yanıtın

12 2 (SIRS) Ģekillenmesine ve ölüme neden olmaktadır. CPV-2 enfeksiyonunun seyri sırasında Koliform bakteriler, Salmonella sp., Clostridium sp. ve Campylobacter sp. gibi bakteri türleri septisemi ve endotoksemiye neden olabilir (Prittie, 2004; Goddard ve Leisewitz, 2010). Köpeklerde parvovirusa bağlı enfeksiyonlarda yaģam yüzdesi sağaltımsız bırakılanlarda %9, sağaltılanlarda %64 olarak belirtilmektedir (Ottove ark. 1997; Goddard ve ark., 2008). BaĢarılı bir sağaltıma karģın CPV li köpeklerde ölüm; myokarditis, sepsis, SIRS, endotoksemi ya da dissemine intravaskular koagulasyon (DIC) gibi komplikasyonlara bağlı olarak geliģmektedir (Yılmaz ve ġentürk, 2007) Canine Parvovirusun Özellikleri Canine parvovirus enfeksiyonuna yol açan etken Parvoviridae ailesinde yer alan parvovirusdur. Parvovirus küçük, zarsız ve tek zincirli DNA virus olup (Lamm ve Rezabek, 2008), çevrede uzun süre canlılığını koruyan (5-7 ay kadar) dayanıklı organizmadır (Uwe, 2006). Bu virusun önemli bir kısmı tür spesifiktir ve birçok memeli türünde çeģitli hastalıklara neden olur (Pollock ve Coyne, 1993; Lamm ve Rezabek, 2008). Canine parvovirus sadece DNA sentezleyen hücrelerde çoğalır ve hızlı bölünme özelliğine sahip hücrelere (enterositler, kemik iliğindeki öncü hücreler, myokardiyositler) affinite gösterir. Etken çoğalma için selüler proteinlerden ziyade hücre mekanizmasını kullanarak hücre mitozisini bozar ve hücre ölümüne neden olur (Truyen, 1999).

13 Epidemiyoloji Köpeklerde, Kanin Parvovirus 1 (CPV-1) ve Kanin Parvovirus 2 (CPV-2) olmak üzere 2 tip parvovirus türü enfeksiyona rastlanmaktadır (Binn ve ark., 1971; Castro ve ark., 2007; AktaĢ ve ark., 2011). Solunum ve gastrointestinal sistem organlarında hastalık belirlenen köpeklerde 1967 yılında izole edilen virusa ilk olarak Kanin Minute Virus (Binn, 1970), daha sonra Kanin Parvovirus-1 ismi verilmiģtir. Köpekler için patojenitesi düģük olan CPV-1, özellikle 1-3 haftalık yaģtaki köpek yavrularında gastroenteritis, pnömonitis veya myokarditise neden olmaktadır (Binn ve ark., 1970, Uwe, 2006). CPV-2 nin oluģturduğu enfeksiyon ilk olarak 1978 yılında Amerika BirleĢik Devletlerinde ʺbulaĢıcı enterik hastalıkʺ olarak rapor edilmiģtir. Sonraki yıllarda tüm dünyada bağıģıklık sistemi zayıf köpeklerde bu virusa bağlı yaygın epidemiler sonucu çok sayıda yavru köpek ölmüģ, daha sonra hastalığa karģı aģıların geliģtirilmesi ile salgınlar kontrol altına alınarak ölümler sınırlandırılmıģtır (Pollock, 1984; Lamm ve Rezabek, 2008; Davies, 2008; Holzer ve Parrish, 2010). Daha sonra CPV-2 nin yeni bir suģu olduğu belirlenmiģ ve bu suģ CPV-2a olarak isimlendirilmiģtir. Parrish ve ark (1988), virusun hızlı mutasyona uğradığını belirlemiģ ve mutasyonlar sonrası ortaya çıkan yeni suģu CPV-2b olarak klasifiye etmiģlerdir. Günümüzde köpeklerde hastalığa yol açan en yaygın parvovirus suģları CPV- 2a ve CPV-2b dir. Son 10 yıllık süreç içinde CPV-2c olarak adlandırılan yeni bir suģ izole edilmiģtir. Bu suģun virulensinin morbidite ve mortalitesinin oldukça yüksek olduğu bildirilmiģtir (Goddard, 2010).

14 Köpeklerde Parvovirus Enfeksiyonlarında Risk Faktörleri Kanin parvovirus enfeksiyonunu atlatan veya CPV-2 ye karģı aģılanan köpekler uzun süreli bağıģıklık kazanır. AĢılanan annelerden doğan yavrular yaģamlarının ilk bir kaç haftasında enfeksiyona karģı maternal antikor tarafından korunur. Hastalık bu nedenle neonatallerde erken dönemde ender olarak görülür (Rice ve ark., 1982). CPV-2 enfeksiyonu her yaģ, cinsiyet ve ırktaki köpeklerde görülmekle birlikte hastalığa özellikle 6 hafta-6 ay arası yaģlardaki yavru köpekler daha duyarlıdır (Pollock ve Coyne, 1993; Turgut, 2001; Prittie, 2004). Yavru köpeklerde CPV enfeksiyonuna karģı duyarlılık artıģına yol açan birçok risk faktörü bulunmaktadır. Bu risk faktörleri; koruyucu yeterli immunitenin Ģekillenmemesi, barınaklarda yeterince dezenfeksiyon yapılmaması, barınakların kirli ve kalabalık olması, stres, doğum sonrası yeterli canlı ağırlığa ulaģamama ve endoparazitizmdir. Risk faktörlerinin bazılarından etkilenen yavru köpekler aģılanmalarına karģın hastalığa yakalanabilirler (Rice ve ark., 1982; Goddard ve ark., 2008). Parvovirus enfeksiyonunda lenfoid ve intestinal hücrelerin çoğalma hızı hastalığın Ģiddetini belirleyen ana faktördür. Hücre bölünmesinin hızı, virus replikasyonu ve hücre yıkımı ile direkt iliģkilidir. Stres faktörleri bağırsakta paraziter enfestasyonlar ve sütten kesilme gibi nonspesifik faktörler mukozal hücre aktivitesini artırarak köpekleri hastalığa karģı predispoze hale getirir (Dunn, 1999; Cramer ve ark., 2010). Özellikle sütten kesilmiģ yavru köpekler CPV enfeksiyonu için risk altındadır, çünkü diyet değiģikliklerine bağlı olarak ortaya çıkan bağırsak bakteri flora değiģikliği nedeniyle enterositlerde mitotik indeks artar. Mitotik indeksin artması,

15 5 virusun bölgeye yerleģip çoğalmasını stimüle eden bir faktördür (Goddard ve ark., 2008). Köpeklerde parvoviral enfeksiyonlarda ırk predispozisyonu söz konusudur. Rotweiler, Doberman Pinscher, American Pitbull Terrier, Labrodor Retriever ve Alman Çoban Köpeği gibi ırklarda CPV-2 enfeksiyonuna daha sık rastlandığı bildirilmiģtir (Prittie, 2004). Irk duyarlılığının nedenleri tam olarak ortaya konulamamakla birlikte genetik özelliklerin rolü olduğu düģünülmektedir (Houston ve ark., 1996; AktaĢ ve ark., 2011; Kalli ve ark., 2010). Altı aylık yaģtan büyük köpeklerde, CPV enfeksiyonunun görülme oranı erkeklerde diģilere göre 2 kat daha fazladır. Hastalığın insidensinin yaz aylarında arttığı, kıģ mevsiminde azaldığı bildirilmiģtir (Houston ve ark., 1996) Patogenez Köpeklerde CPV-2 suģu enfeksiyona neden olmaktadır. Enfeksiyon özellikle hızlı çoğalma özelliğine sahip dokularda Ģekillenmektedir. Bağırsak epitelleri, kemik iliği ve daha az olarak da kalp kası etkilenmektedir (Stander ve ark., 2010). BulaĢma, köpekler arasında direkt veya indirekt fekal-oral yolla gerçekleģir. Virus alındıktan sonra orafarenks, mezenterik lenf yumruları ve timustaki lenfoid hücrelerde çoğalır, viral çoğalmayı izleyen 3-5 gün içinde viremi geliģir ve virus hematojen olarak ince bağırsaktaki kript hücrelerine, oral kavite, dil ve özafagustaki epitel hücrelerine hematojen olarak yayılır. Viremi kanda nötralizan antikorların

16 6 Ģekillendiği enfeksiyonun 5-7. günlerinde sona erer. Viremi sonrası lenfoid organlar, akciğerler, karaciğer, böbrekler, kemik iliği ve çok genç hayvanlarda miyokardiyal hücrelerde enfeksiyon Ģekillenir (Schoeman ve ark., 2007; Goddard ve ark., 2008; Nelson, 2009). Virus atılımı virusun intestinal epitel hücrelere yayılımından çok kısa bir süre sonra yani organizmaya virus girdikten 3-4 gün sonra baģlayarak 1-2 haftaya kadar devam eder. Deneysel çalıģmalarda, virusun fekal yayılımının inokulasyondan sonra en erken 3. günde baģladığı ve en çok 3-4 hafta kadar devam ettiği bildirilmiģtir (Johnson ve Smith, 1983; Macartney ve ark.1984). Virusun lenfopoetik sistem ve kemik iliğindeki myoproliferatif hücreleri yıkımlaması sonucu lenfopeni, panlökopeni ve immunsupresyon geliģir (Binn ve ark., 1970; Dunn, 1999; Davies, 2008; Goddard ve ark., 2008). Virusun ince bağırsaklardaki kript epitellerinde çoğalması sonucu intestinal villilerde kollaps ve epitel hücrelerinde nekroz Ģekillenir. Hastalarda kusma ve hemorojik ishal ortaya çıkar (Nelson, 2009). Bağırsak mukozasındaki yıkımlanma bağırsak epitel hücrelerinin bütünlüğünün bozulmasına neden olur ve bu değiģiklikler bağırsaktaki bakteriler ve/veya bakteri endotoksinlerinin sistemik dolaģıma geçiģini kolaylaģtırır (Ettinger, 2010; Nykky ve ark., 2010). Normal florada bulunan anaerobik bakterilerden özellikle E.coli olmak üzere Clostridium sp., Campylobacter sp. ve Salmonella sp. gibi bakteriler ve/veya endotoksinleri yıkımlanmıģ bağırsak mukozasından kan dolaģımına geçerek septisemiye neden olurlar. Bu olaylar sonucunda geliģen SIRS a

17 7 bağlı myokarditis, kan koagülasyon bozuklukları, endotoksemi ve akut solunum yetmezliği (ARDS) gibi komplikasyonlar ortaya çıkar (Ettinger, 2010; Nelson, 2009). Otto ve ark. (1997), parvovirusa bağlı enfeksiyondan ölen köpeklerin %90 ının karaciğer ve akciğerlerinde E. coli izole ettiklerini belirtmiģlerdir. Parvovirus ile enfekte köpeklerde ölüm nedeni genellikle sepsistir. Sepsis hipoperfüzyon, hipotansiyon ve çeģitli organlarda fonksiyon bozukluklarına neden olur. Sepis ve özellikle septik Ģok akut organ yetmezliklerinin en önemli sebeplerindendir. Sepis olgularında Ģekillenen böbrek fonksiyon bozukluğunda önce oligüri sonra poliüri, proteinüri ve azotemi görülür. Bu değiģiklikler çoğunlukla akut tubuler nekroz, nadiren kortikal nekroz, glomerulonefritis veya interstisyel nefritisin ortaya çıkması ile iliģkilidir (Otto ve ark., 2000; Bonville ve ark., 2004; Cankurtaran ve Kıykım 2002; Fransonn ve ark., 2007; Gebhart, 2009). Gram-negatif bakterilerin hücre duvarında bulunan lipopolisakkaritler (LPS, endotoksin) septik sürecin baģlaması ve ilerlemesinde etkin rol oynar. Lipopolisakkaritler veya endotoksinler, Gram negatif bakterilerin hücre duvarının dıģ membranından salınır ve endotoksemiye neden olurlar. Lipopolisakkaritler, LPS bağlayan proteinler çeģitli sitokinlerin üretimi ve serbest bırakılmasını baģlatır. Sepsis ve endotoksemiye neden olan yangısal sitokinlerin protipini oluģturan tümör nekroz faktör alfa (TNF-α), diğer sitokinlerin salınımına neden olarak sistemik yangısal cevabı baģlatır (Yılmaz ve ġentürk, 2007). Sitokinler lokal enfeksiyonun eliminasyonunda etkili olurken, sitokinlerin fazlası yaygın endotel hücre hasarına neden olur. Damar endotelindeki ciddi yıkım hemodinamik değiģiklikler ve akut organ yetmezliklerine yol açar. Bu tür olgularda

18 8 ölüm genellikle organ yetmezliklerine bağlıdır (Otto ve ark., 1997; Nemzek ve ark., 2007; Lee ve ark., 2007). Tümör nekroz faktör, lökosit yüzeyinde adhezyon moleküllerini aktive ederek nötrofillerin endotel hücrelerine yapıģmasına neden olur. Aktive olmuģ nötrofillerin degranülasyonu sonucu ortaya çıkan proteazlar ve toksik oksijen radikalleri, endotel hücre hasarını kolaylaģtırır. Ayrıca endotoksinler direkt etkileri veya sitokinlerin salınımını uyarıcı etkileri ile tromboksan, prostaglandin ve lökotrienler gibi araģidonik asit metabolitlerinin salınmasına ve sonuçta kapiller damarlarda permeabilite artıģına neden olurlar. Endotel yıkımına bağlı kapiller permeabilite artıģı, kan dolaģımının yavaģlaması, dolaģımdaki kan volümünün azalması, Ģok ve organ yetmezliği ile sonuçlanır (Laforcade ve ark., 2003; Kocatürk ve ark., 2010 ). Oksidatif stres hastalıkların ve yangının etiyolojisinde oldukça önemlidir. Oksidatif stres hücre içinde serbest oksijen radikallerinin aģırı üretimi veya antioksidant sistemin yetersizliklerine bağlı olarak Ģekillenir. Oksidatif stres durumunda lipid peroksit düzeyi artar, vitamin C ve selenyum konsantrasyonu düģer. Serbest oksijen radikalleri nötrofiller tarafından üretilir ve bir savunma sistemi gibi görev yapar. Reaktif oksijen radikalerinin aģırı üretimi sonucu lipit peroksitin oluģması dokuların elastikiyetini azaltarak hücresel yıkımı hızlandırır (Panda ve ark., 2009) Klinik Bulgular Hastalığın genellikle kanin parvovirus enteritis (CPE) ve kanin parvoviral myokarditis olmak üzere iki klinik formu vardır (Turgut, 2001). Turgut (2001) ile

19 9 Kocatürk ve ark. (2010), hastalığın klinik seyrinde önemli olan 3 özelliğin hemorojik gastroenteritis (8 haftalık yaģlardaki köpeklerde lökopeni, kusma ve ciddi hemorajik ishal), akut miyokarditis (3-8 haftalık köpeklerde respiratorik ve kardiyovasküler yetmezliğe bağlı ani ölüm) ve neonatal mortalite (2 haftalıktan küçük köpeklerde birçok dokuda fokal nekroz ile karakterize) olduğuna iģaret etmektedirler. Kanin parvovirus enfeksiyonunda hastalığın baģlangıcında Ģekillenen klinik bulgular tipik değildir. Hastalığın klinik semptomlarının Ģekillenmesinde endotoksin ve tümör nekroz faktörün önemli rolü vardır (Otto ve ark., 1997). Koutinas ve ark. (1998), kanin parvovirus enfeksiyonlarında asemptomatik bakteriürinin dıģkının dıģ genital organlara bulaģmasından kaynaklandığını belirtmektedirler. Yavru köpeklerde parvoviral enfeksiyonlarda en yaygın klinik bulgu akut enteritistir. Ġlk klinik belirtiler anoreksi, depresyon, letarji ve yüksek ateģtir. Daha sonra kusma ve klinik semptomların baģlangıcını izleyen saatlerde kanlı veya kansız ince bağırsak ishali geliģir. Kusma ve ishal sonucu Ģekillenen sıvı ve protein kaybı dehidrasyon ve hipovolemik Ģoka neden olur. CPV-2 enteritisli köpeklerde belirgin bir karın ağrısı vardır (Goddard ve Leisewitz, 2010). Doku kanlanmasının bozulması sonucu durgunluk, kapiller dolum zamanında gecikme, taģikardi, hipotansiyon, ekstremitelerde soğuma ve vücut sıcaklığında düģme belirlenir (Prittie, 2004). CPV-2 ye bağlı enteritis Ģekillenen yavru köpeklerde bağırsakların radyografik ve ultrasonografik muayenesinde tipik gastroenteritis bulguları dıģında spesifik değiģikliklere rastlanmaz. Radyografide bağırsak kıvrımları içinde sıvı ve gaz

20 10 toplanması görülür. Ultrasonografide ince ve kalın bağırsakta atoni, duodenum ve jejenumun mukoza katmanında incelme, luminal mukoza yüzeyinde düzensizlik, duodenum ve jejenumda yaygın hiperekojenik mukoza benekleri ve kıvrımlar saptanır (Stander ve ark., 2010). Hastalığın myokarditis formu parvoviral enfeksiyona karģı aģılanmamıģ anne köpeklerin yavrularında, intrauterin hayatta ya da 8 haftalık yaģa kadar olan süreçte geliģir. Bu yavrular çoğunlukla klinik bulgular göstermeden aniden ya da klinik belirtiler görüldükten sonraki ilk 24 saat içinde ölürler (Hoskins, 1997). Hastalarda zayıf ve hızlı nabız, siyanoz ve solunum güçlüğü gibi akut kalp yetmezliğine bağlı semptomlar Ģekillenir (Hoskins, 1997). Myokarditisli köpeklerin bazıları hayatta kalabilir ve nispeten normal yaģamlarını sürdürebilirler. Ancak, bunlardan bir kısmında bir süre sonra kalp yetmezliğine iliģkin semptomlar ortaya çıkabilir (Dunn, 1999). Parvovirus enfeksiyonlarında sağaltım zordur. Yoğun sağaltıma karģın bazı hastalar iyileģmez ve ölür. Sağaltımın temel prensibi septiseminin ve buna bağlı geliģen bozuklukların önlenmesi ve kusma, ishal sonucu Ģekillenen dehidrasyon ve elektrolit kaybının düzeltilmesidir. Son yıllarda kanin parvovirus enfeksiyonlarında sağaltımda immun sistemi güçlendirmek amacı ile çeģitli interferonların kullanımı önerilmektedir. AraĢtırıcılar interferon kullanımı sonrası klinik semptomların süratle düzeldiğini ve ölümle sonuçlanan hasta sayısının azaldığını bildirmektedirler (Minagawa ve ark., 1999; Miscke ve ark., 2001; Martin ve ark., 2002). Savigny ve ark. (2010), parvoviral enteritisli köpeklerde antiviral etkili oseltamivir kullandıklarını ve bu ilacın belirgin bir iyileģtirici etkisinin olmadığını belirtmektedirler.

21 11 Duffy ve ark. (2009), rekombinant köpek granulosit uyarıcı faktör uyguladıkları CPV-2 ile enfekte köpeklerde nötropeninin düzeldiğini belirtmiģlerdir Hematolojik DeğiĢiklikler Canin parvovirus-2 ye bağlı enfeksiyonlarda lenfoid dokulardaki mitotik aktif lenfoblastlar ve kemik iliğindeki myeloblastlardaki aģırı yıkım sonucu panlökopeni, (Hauptman ve ark., 1997, Houston ve ark., 1996), trombosit, eritrosit, granulosit ve mast hücre sayılarında azalma ortaya çıkar (Holzer ve Parrish, 2010). Kanin parvovirus enfeksiyonunda, lökosit sayısının belirlenmesinde tanı ve ayırıcı tanının konulmasında ve sağaltıma yanıtın değerlendirilmesi açısından çok önemlidir (Mischke, 2001). Godrad (2008), CPV enfeksiyonlu hastaların sağaltımından sonra lökosit sayısının artmasını prognozun iyiye gittiğinin göstergesi olarak yorumlamıģ ve özellikle enfeksiyonun baģlangıcından 24 saat sonra lenfosit sayısı yüksek olan köpeklerin yaģama Ģansının daha yüksek olduğunu bildirmiģtir Bağırsak yangılarında bağırsaktan önemli miktarda nötrofil kaybı olur. Kanamalı bağırsak yangılarında bu durum daha Ģiddetlidir. Hastalarda panlökopeninin geliģimi aģamalıdır ve hastalığın klinik olarak en Ģiddetli olduğu döneminde en üst düzeye ulaģır ya da lökopeni klinik bulguların Ģiddetlendiği dönemde aniden ortaya çıkar. Akut parvovirus enfeksiyonunda Ģiddetli panlökopeni enfeksiyonun baģlamasından sonraki 5-8. günlerde ortaya çıkar (Goddard, 2008).

22 12 Kanin parvovirus lu köpeklerde eritrosit sayısı, hastalık süresince çok az etkilenir. Virus kemik iliği fonksiyonlarını kısa süre baskıladığından anemi sık gözlenmez. Bununla birlikte CPV-2 ye bağlı enfeksiyonlarda Ģekillenen aneminin patogenezinde oksidatif hasar önemli rol oynar (Goddard ve Leisewitz, 2010) Serum Biyokimyasındaki DeğiĢiklikler Kanin parvovirus enfeksiyonlarında serum biyokimyasındaki değiģiklikler hastalığa özel değildir. Anoreksi, kusma ve ishale bağlı Ģiddetli hipokalemi geliģir. Hiponatremi ve hipokloremi kusma ve ishale bağlı olarak kan serumu elektrolitlerinde ortaya çıkan diğer değiģikliklerdir. Hastalarda kan kalsiyum konsantrasyonundaki düģüģ hipoalbuminemi sonucudur (Bonville ve ark., 2004). Ciddi dehidrasyon ve doku hipoperfüzyonu sonucu azotemi ve hepatoselüler enzim düzeylerinde artıģ ortaya çıkar. Gastrointestinal kayıplara bağlı hipoalbuminemi ve beslenememe veya septisemiye bağlı hipoglisemi tablosu belirlenebilir (Prittie, 2004). ġiddetli hipovoleminin neden olduğu hepatik hipoksi ya da bağırsaktan toksik maddelerin absorpsiyonuna bağlı olarak kan serumunda alkalen fosfataz ve alanin amino transferaz konsantrasyonlarında artıģ olur ( Mohr ve ark., 2003). Kanin parvovirus enfeksiyonunda akut faz proteinlerinin (APP) konsantrasyonu artar. En önemli APP olan serum C-reaktif protein konsantrasyonu yüksek köpeklere yüksek miktarda C-reaktif protein uygulanmasının ölüm riskini saat içinde önemli derecede artırdığı bildirilmiģtir (Fransson ve ark., 2007; Gebhart ve ark., 2009).

23 13 Goddard ve Leisewitz (2010), parvovirus ile enfekte yavru köpeklerin kanında endotoksin ve TNF α konsantrasyonlarını ölçülebilir düzeyde saptadıklarını ve TNF α aktivitesindeki artıģ ile mortalite oranı arasında anlamlı bir korelasyon bulunduğunu vurgulamıģlar, ayrıca çeģitli sitokinlerin düzeylerinde belirgin bir artıģ olduğunu belirtmiģlerdir. Tümör nekroz faktör α, periferal vazodilatasyon, kapiller permeabilite artıģı, kardiyak fonksiyonların baskılanması ve koagulasyon mekanizmasının aktivasyonununa neden olmaktadır (Meldrum, 1998; Mellor ve ark., 2006; Kocatürk ve ark., 2010). Otto ve arkadaģları (1997), CPV-2 li köpeklerin kanında saptanabilir düzeyde endotoksin varlığını belirlemiģlerdir. Yapılan çalıģmalarda klinik tablosu ağır olan CPV-2 enfeksiyonlu köpeklerde plazma kolesterol düzeyi ile mortalite arasında güçlü bir korelasyon bulunmuģtur (Yılmaz ve ġentürk, 2007 ). Yapılan bir baģka çalıģmada sağaltımlarında yüksek dansiteli protein kullanılan köpeklerde endotoksin ve tümör nekroz faktör düzeylerinin düģtüğü bildirilmiģtir. Ayrıca CPV enfeksiyonunun enteritis formuna yakalanıp iyileģen köpeklerde kolesterol ve yüksek dansiteli lipoprotein düzeyinin azaldığı bununla birlikte serum trigliserit düzeyinin arttığı bildirmiģtir. Serum kolesterol ve yüksek dansiteli lipoprotein düzeyindeki düģmenin parvoviral enteritisin ciddiyetinin bir göstergesi olarak kullanılabileceği açıklanmıģtır (Nappert ve ark., 2002; Mohr ve ark., 2003; Yılmaz ve ġentürk, 2007, Lee ve ark., 2007). Schoeman ve ark. (2007), parvovirus enfeksiyonu sonucu ölen yavru köpeklerde kliniğe getirildikten 24 ve 48 saat sonra kortizol konsantrasyonunun yüksek, serum tiroksin konsantrasyonunun ise düģük çıktığını belirtmiģlerdir.

24 14 Bu çalıģmada Parvovirus enfeksiyonlu köpeklerde yaģama Ģansını etkileyen parametrelerin araģtırılması amaçlandı.

25 15 2. GEREÇ VE YÖNTEM 2.1. GEREÇ Hayvan Materyallerinin Seçimi Bu çalıģma Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ġç Hastalıkları Anabilim Dalı Kliniğine durgunluk, iģtahsızlık, kusma ve ishal Ģikayetlerinden herhangi birisi ile getirilen 4 12 haftalık yaģlarda kan ve rektal sürüntü örneklerinde konvansiyonel PCR ile CPV 2 enfeksiyonu tanısı konulan her ırktan ve her iki cinsiyetten 39 yavru köpek (hasta grubu) ile aģı yaptırmak amacıyla getirilen, herhangi bir hastalık Ģikayeti bulunmayan ve yapılan muayenelerinde sağlıklı olduğu belirlenen (kontrol grubu), 4 12 haftalık yaģlarında her ırktan ve her iki cinsiyetten 20 yavru köpek olmak üzere toplam 59 yavru köpekte yürütüldü. Kanin parvoviruslu yavru köpekler, belirlenen sağaltım prosedürüne göre sağaltıldılar. Köpekler sağaltıma yanıta bağlı olarak iyileģen () ve ölen (n:14) olarak 2 gruba ayrıldı. Kontrol grubunu Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ġç Hastalıkları Kliniğine aģı yaptırmak amacı ile getirilen ve klinik muayenede sağlıklı oldukları belirlenen, tam kan sayımı ile serum biyokimyasal parametreleri normal olan yavru köpekler oluģturdu.

26 16 ĠyileĢen ve ölen hasta grubu köpekler ile kontrol grubunu oluģturan sağlıklı köpeklerde fiziksel muayene bulguları, serum biyokimyasal ve hematolojik değerler karģılaģtırıldı. Hasta grubunda ölen ve iyileģen köpekler ile sağlıklı köpeklerdeki değerlerin karģılaģtırılması ile CPV-2 enfeksiyonuna yakalanan köpeklerde yaģama Ģansını etkileyen parametreler araģtırıldı YÖNTEM Anamnez ve Fiziksel Muayene Kanin parvovirus enfeksiyonuna yakalanan köpeklerin sahiplerinden hastalığın geliģimi ile ilgili bilgiler alındı, gözlenen semptomlar kayıt edildi, yavru köpeklerin annelerinin CPV-2 enfeksiyonuna karģı aģılanıp aģılanmadığı, yavruların doğduktan sonra annesinin yanında kalma ve emme süreleri, doğduğu yer, çevresi, doğum sonrası bakım ve besleme ile yaģadığı çevre, hastalanmadan önce temas ettiği diğer canlılar, varsa yapılan ilaç veya aģı uygulamaları hakkında kapsamlı bilgiler alındı. ÇalıĢmaya alınan tüm köpeklerin vücut ağırlığı (kg), vücut sıcaklıkları ( C), kalp atım ve solunum sayıları (adet/dakika) ölçüldü ve veriler sağaltım sonrası bulgular ile karģılaģtırmak amacı ile kayıt edildi. Ayrıca sistemik fiziksel muayeneleri yapıldı. Hasta köpeklerin sistemik fiziksel muayeneleri 24 saat ara ile tekrarlandı. Hastalarda yeme ve su alımının baģlaması, dıģkının kıvamının katılaģması klinik iyileģme olarak değerlendirildi.

27 Laboratuvar Analizleri Hematolojik ve biyokimyasal parametrelerin belirlenmesi için yavru köpeklerin vena cephalica ve vena cephana lateralislerin den hematolojik muayene için EDTA lı tüplere 2 Ģer ml ve serum biyokimyası için antikoagulantsız tüplere ise 4 er ml olmak üzere 2 tüp kan örneği alındı. Hematolojik muayene en kısa sürede değerlendirildi, serum biyokimyasal değiģikliklerinin ölçümleri için alınan kan örneklerinden kan serumları çıkarıldı ve serum örnekleri daha sonra değerlendirilmek üzere -80 C de saklandı. Hasta köpeklerden alınan EDTA lı kan ve rektal sürüntü örnekleri virolojik muayene için Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı Laboratuvarına gönderildi Hematolojik Parametrelerin Analizi Hematolojik ölçümler lökosit (WBC), lenfosit (LYM), monosit (MONO), granulosit (GRA), eritrosit (RBC), hemoglobin (HGB), hemotakrit (HCT), trombosit (PLT), retikulosit dağılım geniģliği (RDW), ortalama eritrosit hacmi (MCV), ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC) ölçümleri Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Klinik Tanı Labaratuarında otomatik kan sayım cihazı (Abaküs) ile yapıldı.

28 Serumda Biyokimyasal Analizler Albumin, kolesterol, Alkalen fosfataz (ALP), Aspartat transamilaz (AST), glikoz, üre, kreatin, Kardiyak troponin-i (ctni), Kreatin kinaz-miyokardiyal Band (CK-MB), Laktat dehidrogenaz (LDH), ve Tümör nekroz faktör alfa (TNF-α) düzeylerini belirlemek amacıyla -80 C de saklanan serum örnekleri oda sıcaklığında çözdürüldü. Biyokimyasal parametreler kendilerine özgü hazır kitler kullanılarak spektrofotometrik yöntemle Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalında otoanalizörde (ERBA, Manheim, XL,600) ölçüldü. CK-MB immunpresipitasyonu takiben (IBL, Türkiye, cat.no.tr90231 hazır kit), glikoz kolorimetrik olarak (TML, Türkiye, cat.no.tr90271 hazır kit), LDH-F kinetik olarak (TML, Türkiye, cat no.tr 90321hazır kit), üre kinetik olarak (IBL, Türkiye, cat.no.tr hazır kit), albumin kinetik olarak ( Türkiye, cat.no.tr hazır kit,) toplam protein biüret yöntemi ile (TML, Türkiye, cat.no.tr90371 hazır kit), AST kinetik olarak (IBL, Türkiye, cat. no.tr hazır kit), kreatinin kinetik olarak (IBL, Türkiye, cat.no.tr90241 hazır kit). ALP kinetik olarak (IBL, Türkiye, cat.no.tr hazır kit kullanılarak), Kolesterol (IBLTR90211), ctn-i dog cardiac troponin-i ELISA kit (Life Diagnostic, Inc, PA, USA, cat.no hs) ve canine TNF-α immunoassay (Quantikine, cat no: CAT A00) kullanılarak ölçüldü Virolojik Muayene Köpek parvoviral enfeksiyonunun tanısında köpeklerden alınan kan ve rektal sürüntü örneklerinde CPV nükleik asit tespiti konvansiyonel polimeraz zincir reaksiyonu ile

29 19 yapıldı ve virusa ait nükleik asitin tespitinde Özkul ve ark., (2002) tarafından tanımlanan yöntem kullanıldı Örnekleme Zamanı Sağlıklı Köpekler Hasta köpeklerde saptanan hematolojik ve biyokimyasal parametreleri karģılaģtırmak amacıyla kliniğe aģılama için getirilen sağlıklı yavru köpeklerden bir kez kan örneği alındı Hasta Olup Sağaltım Sonrası ĠyileĢen Köpekler ĠyileĢen köpeklerden 1. gün (kliniğe getirildikleri gün) ve klinik iyileģme oluncaya kadar geçen sürede en son örneklemeden sonraki her 24 saat arayla kan örnekleri alındı Hasta Olup Sağaltıma KarĢın Ölen Köpekler Ölen köpeklerden 1. gün (kliniğe getirildikleri gün) ve en son örneklemeden sonraki ölüm oluncaya kadar her 24 saat arayla kan alındı.

30 Sağaltım Uygulamaları Sağaltım amacı ile hasta köpeklere sıvı kaybı ve enerji ihtiyacını karģılamak amacıyla Laktatlı Ringer (EczacıbaĢı-Baxter. Her 100 ml lik solüsyonda; sodyum laktat (% 100 lük) 0.31 g., sodyum klorür 0.60 g., potasyum klorür 0.03 g., kalsiyum klorür 0.02 g., enjeksiyonluk su q.s.. Elektrolit konsantrasyonları; sodyum 130 meq/litre, kalsiyum 3 meq/litre, potasyum 4 meq/litre, klorür 109 meq/litre, laktat 28 meq/litre ) ml/kg dozunda, % 5 lik Dekstroz (EczacıbaĢı-Baxter ) 20ml/kg dozunda ve Climax (Provet. Her ml sinde Alanin 77mcg, Vitamin B 1 0,20mg, Arginin 60mcg, Vitamin B 6 0,10mg, Fenilalanin 10 mcg, Vitamin B 12 0,05 mcg, Glisin 90mcg, Nikotinik asit 0,50mg, Histidin 24 mcg, Kalsiyum klorür 0,20 mg, Isoleucin 90 mcg, Magnezyum klorür 0,20 mg, Leucin 110 mcg, Potasyum klorür 0,40mg, Lizin 61mcg, Sorbitol 80 mg, Metiyonin 10 mcg, Prolin 80 mcg, Serin 50 mcg, Sistein 2 mcg, Treonin 45 mcg, Triptofan 6 mcg ) 10ml/kg dozunda uygulandı. Yüzde dehidrasyon olarak hesaplanan sıvı ihtiyaçları intravenöz (i.v.) olarak verildi. Sıvı sağaltımına hastanın klinik muayene sonuçlarına bakılarak gerek görüldüğü sürece devam edildi. Septiseminin sağaltımı için 22 mg/kg dozunda 8 saat arayla intravenöz olarak Ampisid (Mustafa Nevzat, Ampisilin sodyum, Sulbaktam sodyum) uygulandı. Ayrıca destekleyici sağaltım olarak Beforvel (Vilsan. 1 ml de, 5 mg Vitamin B 1, 2 mg Vitamin B 2, 2 mg Vitamin B 6, 4 mcg Vitamin B1 2, 20 mg Niasin, 10 mg D-panthenol bulunur ) 2 ml/gün dozunda, sc ve Vit Ce (Sanovel. 200 mg/ml askorbik asit. 2ml/gün dozunda) iv, intramuskuler (im.), kusan hastalara ise Metmapid (Sifar. Metoklopramid HCL) 0,5 mg/kg dozunda, 8 saat arayla iv. uygulandı.

31 Ġstatistiksel Hesaplamalar Gruplarda (hasta olup iyileģen, hasta olup ölen ve sağlıklı köpekler) belirlenen parametrelerin arasındaki farkın istatistiksel açıdan anlamlı olup olmadığının tesbitinde Kruskal Wallis testi kullanıldı. Hasta olup ölen ve sağlıklı kontrol grubu köpeklerde belirlenen parametreler arasındaki farkın istatistiksel açıdan anlamlılığının belirlenmesinde Mann-Whitney U testi kullanıldı. Hasta olup ölen ve iyileģen köpek gruplarında Tnf-α pozitif ve Tnf-α negatif olarak değerlendirildiğinde aradaki farkın istatistiksel açıdan anlamlı olup olmadığı Fisher Exact test ile belirlendi. ĠyileĢerek taburcu edilen hastaların taburcu edildiği gün alınan kan numuneleri ile kontrol grubundan alınan kan numunelerinden elde edilen değerler arasında istatistiksel açıdan farkın önem kontrolü ise Mann Whitney U testi ile yapıldı. Hasta köpeklerin ortalama yaģam süreleri Kaplan-meier testi ile belirlendi.

32 22 3. BULGULAR 3.1. Anamnez ve Klinik Muayene Bulguları Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ġç Hastalıklar ABD kliniğine hasta Ģikayeti ile getirilen ve yapılan muayenelerde CPV enfeksiyonu tanısı konulan 39 köpeğin 3 ü 4 haftalık, 13 ü 6 haftalık, 15 i 8 haftalık, 6 sı 10 haftalık, 2 si 12 haftalık yaģlarda idi. Yavru köpeklerin 2 si Husky, 8 i Kangal, 8 i Alman çoban köpeği, 1 i Terier, 5 i Pointer, 2 si Cocker, 2 si Golden Retriver, 11 i miks ırk köpeklerdi ve 22 si erkek, 17 si ise diģi idi. Anamnez bilgilerinden hasta yavru köpeklerin annelerinin gebelik dönemleri, doğumun gerçekleģtiği yer ve annelerin doğum öncesi ve sonrası sağlık durumları hakkında hasta sahiplerinin yeterli bilgiye sahip olmadıkları anlaģıldı. Hasta yavru köpeklerin 20 sinin (16 sı iyileģen, 4 ü ölen grupta idi) annelerinden CPV enfeksiyonuna karģı aģılandıkları, diğer anne köpeklerin aģı durumları hakkında hasta sahiplerinin kesin bir bilgiye sahip olmadıkları öğrenildi. Hasta köpeklerden 20 sinin annelerini gün arasında emdikleri, diğer 19 unun annelerini ne kadar süre emdikleri konusunda hayvan sahipleri net bilgilere sahip değildi. Ayrıca anamnezde hasta köpeklerden 6 sının sokaktan bulunduğu (2 si iyileģen, 4 ü ölen), 23 ünün (13 ü iyileģen, 10 u ölen) iģ yerlerinin avlu ve bahçelerinde hijyenik olmayan koģullarda sınırlı bir alanda serbest Ģekilde bakılıp beslendikleri, 10 unun evde bakıldığı ve bu 10 köpeğin 6 sının köpek-kedi satıģı yapılan iģletmeler ve köpek otelleri ile teması olan yerlerden alındıkları, diğer 4

33 23 köpeğin ise köpeklerin toplu olarak bulunduruldukları park ve gezinti alanlarında birbirleriyle ve doğayla temas ettiği öğrenildi. Hasta olup iyileģen yavru köpeklerden ikisinin CPV enfeksiyonuna karģı bir doz aģılandığı, diğer yavru köpeklere aģı uygulamasının yapılmadığı ve köpeklerden 24 üne (16 sı iyileģen, 8 i ölen) daha önce parazit enfestasyonlarına karģı gerekli sağaltımın yapıldığı bilgisine ulaģıldı. Köpeklerin çoğunun (n:30) yemek artıkları, süt, çok az kısmının (n:9) ise hazır köpek mamaları ile beslendikleri öğrenildi. Hasta yavru köpeklerin ilk muayenesinde, durgunluk, halsizlik, çevreye ilgisizlik, kıllarda matlık ile karıģıklık, dehidrasyon ve bazı köpeklerde ishal belirlendi. Ġlk muayeneyi izleyen 24 saat içinde, köpeklerin tamamında kusma görülürken, ölen 14 köpeğin 10 unda kanla karıģık, 4 ünde mukusla karıģık, hayatta kalan 25 köpeğin ise 13 ünde kanla karıģık, 12 sinde mukusla karıģık ishal vardı. Hasta köpeklerin yaģ, cinsiyet, ırk, anneyi emme süresi, barınma, annenin aģı durumu hakkındaki anamnez bilgiler ve köpeklerin kliniğe getirildikleri ilk 24 saat içindeki klinik bulguları Çizelge 3.1. ve 3.2. de gösterildi.

34 24 Çizelge 3.1. ĠyileĢen hasta köpeklerin anamnez bilgileri Hasta No YaĢ (hafta) Cinsiyet Irk Ġlk günki klinik bulgular Annenin aģı durumu Köpeğin aģı durumu Barınma Anneyi emme süresi 1 8 DiĢi Pointer D,K,KĠ AĢılı AĢısız Ev 4 hafta 2 4 Erkek Alman çoban köpeği D,K? AĢısız Ev (pet-shoptan alınmıģ)? 3 8 Erkek Cocker D,K AĢılı AĢılı Ev (pet-shoptan alınmıģ) 6 hafta 4 4 Erkek Kangal D,K, KĠ? AĢısız Bahçe? 5 6 Erkek Husky D,K,Ġ AĢılı AĢısız Ev (dıģarı ile temas) 5 hafta 6 6 Erkek Alman çoban köpeği D,K,KĠ? AĢısız Ev? 7 8 Erkek Husky D,K AĢılı AĢısız Ev 6 hafta 8 6 DiĢi Miks D,K,KĠ AĢılı AĢısız Bahçe 5 hafta 9 8 DiĢi Cocker D,K AĢılı AĢılı Ev (pet-shoptan alınmıģ) 6 hafta 10 8 Erkek Miks D,K? AĢısız Sokak? 11 6 Erkek Miks D,K,KĠ? AĢısız Bahçe? Erkek Alman çoban köpeği D,K,KĠ AĢılı AĢılı Bahçe 4 hafta 13 8 DiĢi Pointer D,K, KĠ AĢılı AĢısız Bahçe 4 hafta 14 6 Erkek Pointer D,K,KĠ AĢılı AĢısız Bahçe 4 hafta 15 6 DiĢi Pointer D,K,KĠ AĢılı AĢısız Bahçe 4 hafta DiĢi Terrier D,K, AĢılı AĢısız Ev 4 hafta DiĢi Kangal D,K,Ġ? AĢısız Bahçe? 18 8 DiĢi Alman çoban köpeği D,K,KĠ AĢılı AĢısız Bahçe 4 hafta DiĢi Pointer D,K, AĢılı AĢısız Ev 5 hafta DiĢi Golden D,K,Ġ AĢılı AĢısız Ev 6 hafta Erkek Alman çoban köpeği D,K, Ġ AĢılı AĢısız Bahçe 4 hafta DiĢi Kangal D,K,Ġ? AĢısız Bahçe? 23 6 Erkek Alman çoban köpeği D,K, K.Ġ.? AĢısız Bahçe? 24 6 DiĢi Golden D,K, K.Ġ. AĢılı AĢılı Bahçe 4 hafta 25 8 Erkek Miks D,K, K.Ġ.? AĢısız Sokak? D: Durgunluk, K: Kusma, KĠ: Kanlı Ġshal,?: Bilinmiyor

35 25 Çizelge 3.2. Ölen hasta köpeklerin anamnez bilgileri Hasta No YaĢ (hafta ) Cinsiyet Irk Ġlk günki klinik bugular D: Durgunluk, K: Kusma, KĠ: Kanlı Ġshal,?: Bilinmiyor Annenin aģı durumu Köpeğin aģı durumu Barınma 26 6 Erkek Miks D,K,Ġ? AĢısız Bahçe? 27 4 Erkek Alman çoban D,K,KĠ AĢılı AĢısız Bahçe (pet-shoptan 4 hafta köpeği alınmıģ) Erkek Kangal D,K? AĢısız Bahçe? 29 6 Erkek Alman çoban D,K AĢılı AĢılı Bahçe 4 köpeği 30 6 DiĢi Miks D,K,KĠ? AĢısız Sokak? 31 8 Erkek Kangal D,K,KĠ? AĢısız Bahçe? 32 8 Erkek Kangal D,K,KĠ AĢılı AĢılı Bahçe 4 hafta 33 8 Erkek Mix D,K,KĠ? AĢısız Bahçe? 34 8 DiĢi Mix D,K,KĠ? AĢısız Sokak? 35 6 Erkek Kangal D,K,KĠ AĢılı AĢısız Bahçe 4 hafta 36 8 DiĢi Miks D,K,KĠ? AĢısız Sokak? 37 8 Erkek Kangal D,K,KĠ? AĢısız Bahçe? 38 8 DiĢi Miks D,K,? AĢısız Bahçe? 39 6 DiĢi Miks D,K,KĠ? AĢısız Sokak? Anneyi emme süresi

36 26 Kanin Parvovirus ile enfekte köpeklerin (n:39) sağaltım sonrası 25 i iyileģirken 14 ü öldü. Hasta olup sağaltım sonrası iyileģen köpeklerin 6 sı sağaltımın 5. gününde, 2 si, 6. gününde, 11 i, 7. gününde 6 sı, 8. gününde iyileģti Hasta köpeklerin 1. günün sonunda hayatta kalma olasılığı % 74,4, 2. günün sonunda % 69,2, 3. günün sonunda % 66,7, 4. günün sonunda % 64 olarak belirlendi (ġekil-3.1.). ġekil 3.1. Kanin parvoviral enteritisli köpeklerde tahmini yaģam süresi.

37 27 ĠyileĢen, ölen ve kontrol grubu köpeklerde ilk muayenede alınan kan örneklerinde belirlenen ortalama beden sıcaklığı, kalp atım sayısı, solunum sayısı ve vücut ağırlıkları Çizelge 3.3. de verildi. Çizelge 3.3. ĠyileĢen ve ölen hasta köpekler ile kontrol köpeklerde ilk fiziksel muayenede belirlenen beden sıcaklığı, kalp atım sayısı, solunum sayısı ve vücut ağırlığı Ölen (n:14) ĠyileĢen () Kontrol (n:20) P değeri Beden ısıcaklığı ( C) 37,7±0,34 A 38,6±0,22 A 38,69±0,06 a P>0,05 Solunum sayısı (adet/dk) 29,57±1,67 A 28,1±2,06 A 25,57±1,36 a P>0,05 Kalp atım sayısı (adet/dk) 100,57±12,58 a 107,80±4,77 a 112,57±2 a P>0,05 Vücut ağırlığı (kg) 2,58±0,11 A 5,08±0,69 B 3,39±0,25 a,b P<0,05 Çizelgede satırlardaki aynı harfler gruplar arasında istatistiki bir farklılık olmadığını, değiģik harfler ise gruplar arasında istatistiksel farklılığı göstermektedir. Ölen, iyileģen ve kontrol grubu köpeklerin kliniğe getirildikleri ilk gün beden sıcaklığı, solunum sayısı ve kalp atım sayısı karģılaģtırıldığında istatistiksel açıdan anlamlı fark bulunmadı (P>0,05). Gruplar vücut ağırlığı bakımından karģılaģtırıldığında ölen köpekler ile iyileģen köpeklerdeki değerler arasındaki fark istatistiksel açıdan anlamlı bulundu (P<0,05).

38 28 Ölen köpeklerin öldükleri gün ile kontrol grubu köpeklerin ilk muayenede belirlenen ortalama beden sıcaklığı, kalp atım sayısı, solunum sayısı ve vücut ağırlığı değerleri Çizelge 3.4. de gösterildi. Çizelge 3.4 Ölen hasta köpeklerin öldükleri gün ve kontrol grubu köpeklerde ilk muayenede belirlenen ortalama beden sıcaklığı, nabız sayısı, solunum sayısı ve vücut ağırlığı Ölen (n:14) Kontrol (n:20) P değeri Beden sıcaklığı ( C) 37,32±0,31 38,69±0,06 P<0,05 Solunum sayısı (adet/dk) 30,14±1,72 25,57±1,36 P<0,05 Kalp atım sayısı (adet/dk) 101,64±13,72 112,57±2 P>0,05 Vücut ağırlığı (kg) 2,79±0,09 3,39±0,25 P>0,05 Kontrol grubu ile karģılaģtırıldığında; ölen köpeklerin beden sıcaklığının önemli düzeyde (P<0,05) düģük, solunum sayısı yüksek (P<0,05) bulunurken, kalp atım sayısı ve vücut ağırlığı karģılaģtırıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak herhangi bir farklılık belirlenmedi (P>0,05).

39 29 ĠyileĢen 25 köpekte 8 günlük izleme süresince belirlenen beden sıcaklığı, solunum sayısı, kalp atım sayısı ve vücut ağırlığındaki günlük değiģimler sırasıyla ġekil 3.2, ġekil 3.3, ġekil 3.4 ve ġekil 3.5 de gösterildi. ġekil 3.2. ĠyileĢen hasta köpeklerde () beden sıcaklığı ĠyileĢen hasta köpeklerde 8 günlük izleme süresinde beden sıcaklığının normal sınırlar içinde olduğu gözlendi. YaĢayan köpeklerin 8. günündeki vücut sıcaklığı ile kontrol grubu köpeklerdeki vücut sıcaklığı arasında ise istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmadı (p>0,05).

40 30 ġekil 3.3. ĠyileĢen hasta köpeklerde () solunum sayısı ĠyileĢen hasta köpeklerde ilk iki gün solunum sayısının yüksek, daha sonraki günlerde solunum sayısının normal sınırlar içinde olduğu dikkati çekti. ĠyileĢen köpeklerin 8. gündeki solunum sayısı ile kontrol grubu köpeklerdeki vücut sıcaklığı arasında ise istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmadı (p>0,05).

41 31 ġekil 3.4. ĠyileĢen hasta köpeklerde () kalp atım sayısı ĠyileĢen hasta köpeklerde 8 günlük izleme süresinde kalp atım sayıları normal sınırlar içinde bulundu. ĠyileĢen köpeklerin 8. gündeki kalp atım sayısı ile kontrol grubu köpeklerdeki kalp atım sayısı arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmadı (p>0,05).

42 32 ġekil 3.5. ĠyileĢen hasta köpeklerde () vücut ağırlığı ĠyileĢen hasta köpeklerde 8 günlük izleme süresince vücut ağırlığının ilk 3 günde düģtüğü daha sonra arttığı belirlendi. YaĢayan köpeklerin 8. gündeki vücut ağırlığı ile kontrol grubu köpeklerdeki vücut ağırlığı arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmadı (p>0,05) Hematolojik Bulgular ĠyileĢen, ölen ve kontrol grubu köpeklerde ilk muayenede belirlenen hematolojik parametreler Çizelge 3.5. de gösterildi.

43 33 Çizelge 3.5. ĠyileĢen ve ölen hasta köpekler ile kontrol köpeklerde ilk muayenede belirlenen hematolojik parametreler WBC (x10³/µl) Lym (x10³/µl) Mono(x10³/µL) Gra(x10³/µL) RBC(x10 6 /µl) HGB (g/dl) HCT (%) PLT (x10³/µl) RDW (%) MCV (fl) MCHC (g/dl) Ölen (n:14) 2,50±1,14 a 0,66±0,14 a 0,12±0,06 a 1,77±1,02 a 5,71±0,42 a 10,73±0,42 a,b 33,63±2,41 a 566,50±70,14 a 18,71±0,88 a 59,50±1,07 a 32,55±0,82 a ĠyileĢen () Sağlıklı (n:20) P değeri 8,19±1,50 b 2,38±0,47 b 0,36±0,09 b 5,43±1,09 b 4,96±0,18 a 10,20±0,51 a 30,48±1,37 a,b 626,04±55,61 a 19,46±0,60 a 60,92±1,23 a 33,57±0,46 a 11,02±0,5 c 4,95±0,24 c 0,41±0,06 b 5,43±0,34 b 4,15±0,17 b 8,52±0,4 b 25,59±0,94 b 416,50±51,44 a 18,4±0,49 a 62,93±1,34 a 32,84±0,43 a P<0,05 P<0,05 P<0,05 P<0,05 P<0,05 P<0,05 P<0,05 P>0,05 P>0,05 P>0,05 P>0,05 Çizelgede satırlardaki aynı harfler gruplar arasında istatistiki bir farklılık olmadığını, değiģik harfler ise gruplar arasında istatistiksel farklılığı göstermektedir.

44 34 Ölen ve kontrol grubu köpeklerin kliniğe getirildikleri ilk gün belirlenen hematolojik değerlerinin istatistiki karģılaģtırmalarında; ölen köpeklerde Ģiddetli lökopeni (P<0,05), lenfopeni (P<0,05), monositopeni (p< 0,05) ve granulositopeni (P<0,05) saptanırken, hematokrit ve eritrosit sayısında bir artıģ (p<0,05) belirlendi. Ölen ve iyileģen gruplardaki köpeklerin kliniğe getirildikleri ilk gün belirlenen hematolojik değerlerinin istatistiki yönden yapılan karģılaģtırmalarında; ölen köpeklerde lökopeni (p<0,05), lenfopeni (p<0,05) ve granülositopeni (p<0,05) saptandı. ĠyileĢen ve kontrol grubu köpeklerin kliniğe getirildikleri ilk gün belirlenen hematolojik değerlerinin istatistiki karģılaģtırmalarında; lökopeni (P<0,05) ve lenfopeni (P<0,05) saptanırken eritrosit sayısı ve hemoglobin değerlerinde yükselme (p<0,05) belirlendi. Ölen köpeklerin öldükleri gün ve kontrol grubu köpeklerde ilk muayenede alınan kan örneklerinde belirlenen hematolojik parametreler Çizelge 3.6 da gösterildi.