Üniversite Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketim Durumları

Transkript

1 Araştırma/Research Article Üniversite Öğrencilerinin Probiyotik Ürün Tüketim Durumları Nurcan Yabancı*, Işıl Şimşek Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Gıda ve Beslenme Eğitimi ABD, Ankara *Nurcan Yabancı, Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Gıda ve Beslenme Eğitimi ABD, Beşevler, Ankara. Kor Hek 2007; 6 (6): Özet: Üniversite öğrencilerinin probiyotik ürün tüketim durumlarını saptamak amacıyla Kasım-Aralık 2006 tarihleri arasında yürütülen bu çalışmaya Ankara da bulunan bir erkek ve bir kız öğrenci yurdunda kalan 120 erkek, 120 kız olmak üzere toplam 240 üniversite öğrencisi alınmıştır. Öğrencilerin %45.4 ünün probiyotik ürünler hakkında bilgilerinin olmadığı belirlenmiştir. Erkek öğrencilerin %29.2 si, kız öğrencilerin %42.5 i probiyotik ürünleri tükettiklerini bildirmişlerdir (p<0.05). Probiyotik ürün tüketim sıklığı kızlarda daha fazladır (p<0.05). Probiyotik ürün tüketenlerin %88.4 ünün bu ürünleri severek tükettiği, %79.1 inin reklamlardan etkilendiği, %61.6 sının bu ürünlerin etiketlerini okuduğu, %84.9 unun bu ürünlerden yarar gördüğü saptanmıştır. Probiyotik ürünlerin tüketimlerinin artırılmasına yönelik yapılacak çalışmaların sağlık ve beslenme üzerine olumlu katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: probiyotik, üniversite öğrencileri, fonksiyonel besinler Status of Probiotic Product Consumption of University Students Abstract: 120 boys and 120 girls, 240 students in total, who live in government dormitories, were included in this study carried out to determine status of probiotic product consumption of university students in November- December It was found that 45.4% students did not know anything about probiotic product. 29.2% of boy students and 42.5% of girl students stated that they consumed probiotic products (p<0.05). The incidence of probiotic product consumption was higher at girls (p<0.05). It was determined that 88.4% of those consuming probiotic products consumed these products willingly, 79.1% were affected by advertisements, 61.6% read the labels on products and 84.9% benefited from these products. It is considered that studies to be conducted to increase the consumption of probiotic products would have positive contributions in health and nutrition Key Words: probiotic, university students, functional foods GİRİŞ Günümüzde sağlıklı beslenme bilincinin giderek artması, bireylerin fonksiyonel besinlere ve besin desteklerine yönelmesine neden olmuştur. Fonksiyonel besinler, sağlığı olumlu yönde etkileyen, kardiyovasküler hastalıklar, enfeksiyonlar, kanser, diyare, konstipasyon, osteoporoz ve sendrom X gibi birçok kronik hastalıkları önleyebilen doğal maddelerdir (1, 2). Fonksiyonel besinler içerisinde prebiyotik ve probiyotikler önemli yer tutmaktadır. Prebiyotikler mikroorganizma içeriğinde olmayan organik kompanentlerdir. Genellikle sindirilemeyen karbonhidrat türündeki ajanlar olan prebiyotikler kalın bağırsakta bulunan bir veya sınırlı sayıdaki bakterilerin gelişimini ve aktivitesini uyarmak suretiyle sağlığı koruyucu ve hastalıkları önleyici etki gösteririler (3, 4). Probiyotikler ise, endojen mikrofloranın özelliklerini geliştirerek konakçı sağlığını olumlu yönde etkileyen canlı mikroorganizmalardır (5). Probiyotik terimi ilk kez mayalanmış süt ürünlerinin tüketiminin sağlık ve yaşam süresi üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu ileri süren Metchnikoff tarafından 20.yüzyılın başlarında ortaya atılmıştır (6). Probiyotiklerin, akut diyare, inflamatuar barsak hastalıkları, laktoz intoleransı, kanser, hipertansiyon, atopik dermatit, idrar yolu enfeksiyonları gibi hastalıklar ile immün sistem ve kan lipitleri üzerinde olumlu etkilerinin olduğu bildirilmiştir (7-16). Günümüzde, probiyotik ürünlerin üretimi hızla artarken, toplumun bu ürünleri tüketim durumları üzerine bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma yurtta kalan üniversite öğrencilerinin probiyotik ürünleri tüketim durumlarını saptamak amacıyla planlanmış ve yürütülmüştür

2 GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma üniversite öğrencilerinin probiyotik ürünleri tüketim durumlarını saptamak amacıyla pilot çalışma olarak planlanmış ve Kasım-Aralık 2006 tarihleri arasında, Ankara da bulunan bir erkek ve bir kız öğrenci yurdunda kalan 120 erkek, 120 kız olmak üzere toplam 240 üniversite öğrencisi üzerinde yürütülmüştür. Araştırmacılar tarafından geliştirilen ve üniversite öğrencilerinin probiyotik ürünleri tüketim durumları, tüketim sıklıkları, bu ürünleri tüketme ve tüketmeme nedenleri, bu ürünleri tüketimlerinin kendi sağlıkları üzerine etkileri ve probiyotik ürünlerle ilgili diğer sorulardan oluşan soru formu yurtta kalan ve görüşmeyi kabul eden öğrenciler ile yüz yüze görüşülerek doldurulmuş, elde edilen veriler SPPS 11.5 ortamında değerlendirilerek cinsiyete göre dağılım tabloları yapılmıştır. İstatistik önem düzeyi 0.05 olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Yurtta kalan öğrencilerin %50.4 ü Gazi, %25.8 i Ankara, %14.6 sı Hacettepe, %9.2 si de Başkent Üniversitesi nde öğrenim görmektedir. Öğrencilerin probiyotik ürünler ile ilgili bilgi ve tüketim durumları Tablo 1 de verilmiştir. Erkek öğrencilerin %40.0 ı, kız öğrencilerin ise %69.2 si probiyotik ürünler hakkında bilgiye sahiptir (χ 2 =20.59, p<0.005). Erkek öğrencilerin %29.2 si, kız öğrencilerin de %42.5 i probiyotik ürünleri tükettiklerini belirtmişlerdir. Kız öğrenciler erkeklere göre daha fazla probiyotik ürün tüketmektedir (χ 2 =4.64, p<0.05). Probiyotik ürünleri tüketmeyen öğrenciler bu ürünleri tüketmeme nedenleri olarak; bilmediklerini (%43.5), doğal olmadığını düşündüklerini (%19.5), ihtiyaç duymadıklarını (%14. 9), pahalı (%12.9) ve lezzetsiz bulduklarını (%8.5) ifade etmişlerdir (Tablo 2). Tablo 1. Öğrencilerin probiyotik ürünler ile ilgili bilgi ve tüketme durumları Erkek (n=120) Kadın (n=120) Toplam (n=240) Sayı % Sayı % Sayı % Bilgi durumu Bilen Bilmeyen χ 2 =20.59, p<0.001 Tüketme durumu Tüketen Tüketmeyen χ 2 =4.64, p=0.031 Tablo 2. Öğrencilerin probiyotik ürünleri tüketmeme nedenleri* Erkek (n=85) Kız (n=69) Toplam (n=154) Nedenler Sayı % Sayı % Sayı % Bilmemek Doğal bulmamak İhtiyaç duymamak Pahalı bulmak Lezzetsiz bulmak *n sayısına göre % alınmıştır 450

3 Tablo 3. Öğrencilerin probiyotik ürün tüketim durumlarına ilişkin bulgular Erkek (n=35) Kız (n=51) Toplam (n=86) Sayı % Sayı % Sayı % Tüketim sıklığı Günde 1 kez Günde 2-3 kez Haftada 1 kez Ayda 1-3 kez Nadiren χ 2 =19.438, p=0.001 Bir seferde tüketilen miktar 1/2 su bardağı su bardağı χ 2 =2.121, p=0.145 Severek tüketme durumu Evet Hayır χ 2 =0.537, p=0.464 Reklamlardan etkilenme Evet Hayır χ 2 =0.512, p=0.474 Ambalaj etiketlerini okuma Evet Hayır χ 2 =4.255, p=0.039 Saklama yeri Yurt dolabı Saklamayan, hemen tüketen Buzdolabı χ 2 =3.115, p=0.211 Tüketme şekli Tek başına Makarna, pilav ile birlikte χ 2 =0.032, p=0.859 Tüketmek için çevreye önerme Evet Hayır χ 2 =5.178, p=0.023 Probiyotik ilave edilmesi istenilen besinler Bisküvi, şeker, çikolata İçecekler Makarna, simit χ 2 =6.095, p=0.047 Probiyotik ürün den fayda görme Evet Hayır χ 2 =1.097, p=0.295 Probiyotik ürünlerdeki mikroorganizmaları bilme Bilen Bilmeyen χ 2 =3.903, p=

4 Probiyotik ürün tüketen öğrencin, bu ürünleri tüketme alışkanlıkları incelendiğinde, kızların %39.2 si günde 1 kez, erkeklerin %28.6 sı ise nadiren tükettiklerini bildirmişlerdir (p<0.05). Öğrencilere bir seferde tükettikleri probiyotik ürün miktarını, yaklaşık 1 su bardağı ile kıyaslayarak belirtmeleri istendiğinde %52.3 ünün bir seferde 1/2 su bardağı tükettikleri saptanmıştır. Probiyotik ürün tüketen öğrencilerin % 88.4 ü bu ürünleri severek tükettiğini, %79.1 i reklamlardan etkilendiğini, %61.6 sı bu ürünlerin ambalaj etiketlerini okuduğunu ve %84.9 u bu ürünlerden fayda gördüğünü bildirmişlerdir. Öğrencilerin %84.9 unun probiyotik ürünleri tek başına, %14.3 ünün ise makarna, pilav gibi besinlerle birlikte tükettiği belirlenmiştir (Tablo 3). Probiyotik ürün tüketen öğrencilerin %95.0 i probiyotik ürün olarak yoğurt, diğerleri ise süt satın aldıklarını, %47.7 si bazı probiyotik ürünlerin dörtlü paketler halinde satılmasının bu tür ürünlerin satın alınmasını etkilediğini belirtmişlerdir. Probiyotik ürünlerin içinde yer alan mikroorganizmaları bilen 43 öğrenciye, bu ürünlerde hangi mikroorganizmaların olduğu sorulduğunda Actiregularis (%90.7), Acidophilus, (%60.5), Bulgaricus (%46.5), Bifidus (%37.2) cevapları alınmıştır. TARTIŞMA Probiyotikler, insan sağlığı üzerinde yararlı bir etkiye sahip canlı mikrobiyel besin bileşenleridir. Probiyotikler bağırsaklarda ve immün sistemde spesifik hedef fonksiyonlarını değiştirerek, besin değerine ek olarak yararlı fizyolojik etkiler göstermektedir (17). Sağlıklı beslenme kavramında son yıllarda, probiyotiklerin kullanımı bebeklik ve çocukluk dönemi de dahil olmak üzere her yaşta önemli yer tutmaktadır. Kanser, hiperlipidemi, alerjiler, bağışıklık sistemi ve gastrointestinal sistem üzerinde olumlu etkileri kanıtlanan (18) probiyotiklerle yapılan çalışmalar, genelde hastalık üzerinde yoğunlaşırken, probiyotiklerin tüketim durumlarını gösteren bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle, pilot olarak yürütülen bu araştırmanın probiyotik ürünlerin tüketimleri hakkında bilgi vereceği ve ileri ki çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir. Bu çalışmada, yurtta kalan üniversite öğrencilerinin %54.6 sının probiyotikleri bilmedikleri, %64.2 sinin de probiyotik ürün tüketmedikleri saptanmıştır. Erkek ve kız öğrenciler arasındaki durum incelendiğinde ise, probiyotikler hakkında bilgisi olanların sıklığı kızlarda %69.8, erkeklerde %40.0; probiyotik ürün tüketim sıklığı da erkeklerde %29.2, kızlarda %42.5 tir. Kızların probiyotikleri bilme ve probiyotik ürün tüketme durumları erkeklere göre fazladır (p<0.05) (Tablo 1). Kızların sağlıklarına, beslenmeye ve vücut imajına, erkeklere göre daha fazla önem verdikleri bilinmektedir. Probiyotik ürünlerin tüketiminin ve probiyotikleri bilme durumunun kızlarda yaygın olması da bu hipotezi desteklemektedir. Probiyotik ürün tüketmeyen erkek öğrencilerin yarısından fazlası (%58.8) bilgileri olmadığı için, kız öğrencilerin ise %27.5 i pahalı buldukları için bu ürünleri tüketmediklerini bildirmişlerdir. Öğrencilerin bu ürünleri tüketmeme nedenleri arasında ayrıca, doğal bulmama, ihtiyaç duymama ve lezzetsiz bulma gibi nedenler de saptanmıştır (Tablo 2). Araştırmaya katılan öğrencilerin probiyotik ürünleri tüketmemelerinin en önemli nedeni, probiyotikler hakkında bilgilerinin olmamasıdır. Bu nedenle, probiyotik ürünlerin tüketiminin artırılması için, televizyon, internet, gazete vb kitle iletişim araçlarıyla probiyotiklerin sağlık üzerine olumlu etkileri tüketiciye anlatılmalıdır. Probiyotik ürün, kullanıldığı anda yeterli sayıda canlı mikroorganizma içermeli, bunun için de garantili bir raf ömrüne sahip olmalıdır. Ayrıca, probiyotikler sağlıklı bağırsak florasına adapte olabilmeli ve önceden var olan doğal bakterilerin yerini değiştirmemelidir (19). Beslenme açısından probiyotiklerin güvenirliliği üretim aşamasında önemli olduğu kadar, tüketimleri ile ilgili alışkanlıklar da önemlidir. Bulgularımıza göre, probiyotik ürünleri günde 1 kez tüketme sıklığı erkek öğrencilerde %2.9, kız öğrencilerde de %39.2 dir. Kızlarda probiyotik ürünleri tüketme durumu gibi, tüketme sıklığı da erkeklere göre daha fazladır. Probiyotikler en yaygın olarak fermente süt ürünlerinde, özellikle yoğurtta kullanılmaktadır (20). Bu çalışmada, probiyotik ürün tüketen öğrencilerin %95.0 i probiyotik ürün olarak yoğurt, diğerleri ise probiyotik sütleri tercih etmektedirler. Günümüzde yoğurt ve sütte yaygın olarak kullanılan probiyotiklerin, öğrenciler tarafından bisküvi, şeker, çikolataya (%44.2), çeşitli içeceklere (%40.7), makarna ve simide (%15.1) eklenmesi arzu edilmektedir. Bu besinlerin gençler tarafından sık tüketilmesinin bu isteklerde etkili olabileceği düşünülmektedir. Erkek öğrencilerin %91.4 ü, kız 452

5 öğrencilerin ise %86.3 ü probiyotikleri severek tüketmekte ve %75.6 sı çevresindekilere bu ürünleri önermektedirler. Probiyotik tüketen öğrencilerin %75.6 sı reklamlardan etkilenmekte, erkeklerin %48.6 sı, kızların %70.6 sı tükettikleri probiyotik ürünlerin ambalaj etiketlerini okumaktadırlar (p<0.05). Etiket okuma alışkanlığının kızlarda erkeklere göre daha yaygın olduğu bilinmektedir (21). Genelde tek başına tüketilen probiyotik ürünler, bazen makarna ve pilavla birlikte tüketilmektedir. Probiyotik ürün tüketen erkek öğrencilerin %80.0 i, kız öğrencilerin %88.2 si bu ürünlerden fayda gördüklerini ve özellikle bağırsak hareketlerinin arttığını bildirmişlerdir (Tablo 3). Probiyotik ürünlerin içinde yer alan mikroorganizmaları bildiğini belirten 43 öğrenciye, bu ürünlerde hangi mikroorganizmaların olduğu sorulduğunda, Actiregularis (%90.7), Acidophilus (%60.5), Bulgaricus (%46.5), Bifidus (%37.2) cevapları alınmıştır. Birçok ticari üründe probiyotik amaçla yaygın olarak kullanılan laktik asit bakterileri Lactobacillus lar olup, L. acidophilus ve L. bulgaricus gibi mikroorganizmalardır (3). Sonuç olarak, probiyotiklerin sağlık üzerine olumlu etkilerini gösteren çalışmalar her geçen gün artmasına rağmen, probiyotik ürünlerin tüketim sıklığı üniversite öğrencilerinde %35.8 olarak saptanmıştır. Probiyotikler hakkında bilgi sahibi olunmaması, bu ürünler hakkında halkın bilgilendirilmemesi ve ürünlerin normal besinlere göre pahalı olması probiyotiklerin tüketimlerini kısıtlamaktadır. Tedavi edici etkilerinin yanı sıra, koruyucu etkileri nedeniyle, bebek ve çocuklarda dahil olmak üzere herkese önerilebilecek olan probiyotik ürünler hakkında, üretici firmalar başta olmak üzere, diyetisyenlerin ve beslenme uzmanlarının halkı bilinçlendirmelerinin gerekli olduğu düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Milner JA. Functional foods and health promotion. J Nutr. 1999; 129: 1395S-7S. 2. Richardson DP: The Role of the Food Industry in Developing and Communicating Better Nutrition. For A Better Nutrition in the 21st Century, Eds.: Leathwood P, Horisberge M, James WPT. Nestle Nutrition Workshop Series, Vol 27, Nestec Ltd, Vevey/Raven Press, Ltd. New York, 1999, p Saldamlı İ, Uygun Ü. Gıda Katkı Maddeleri, Gıda Kimyası, Edt.: Saldamlı İ. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1998, s Schrezenmeir J, de Vrese M. Probiotics, prebiotics and synbiotics-approaching a definition. Am J Clin Nutr. 2001; 73 (Suppl): Isolauri E. Probiotics in human diseases. Am J Clin Nutr 2001; 73 (Suppl): Woodcock NP, McNaught CE, Morgan DR, Gregg KL, MacFie J. An investigation into the effect of a probiotic on gut immune function in surgical patients. Clin Nutr. 2004; 23(5): Marteau PR, de Vrese M, Cellier CJ, Schrezenmeir J. Protection from gastrointestinal diseases with the use of probiotics. Am J Clin Nutr. 2001; 73(Suppl): Campieri M, Gionchetti P. Probiotics in imflamatuary bowel disease: A new insight to path genesis or a possible therapeutic alternative? Gastroenterology. 1999;116: de Vrese M, Stegelmann, A, Richter B, Fenselau S, Laue C, Schrezenmeir J. Probioticscompensation for lactase insufficiency. Am J Clin Nutr. 2001; 73(Suppl): Kopp-Hoolihan L. Prophylactic and therapeutic uses of probiotics: A review. J Am Diet Assoc. 2001;101: Wollowski I, Rechkemmer G, Pool-Zobel BL. Protective role of probiotics and prebiotics in colon cancer. Am J Clin Nutr. 2001;73 (Suppl): Rosenfeldt V, Benfeldt E, Dam Nielsen S, Michaelsen KF, Jeppesen DL, Valerius NH, Paerregaard A. Effect of probiotic Lactobacillus strains in children with atopic dermatitis.j Allergy Clin Immunol. 2003; 111(2): Kontiokari T, Laitinen J, Jarvi, L, Pokka T, Sundgvist K, Uhari M. Dietary factors protecting women from urinary tract infection. Am J Clin Nutr. 2003; 77: Isolauri E, Sütas Y, Kankaanpaa P, Arvilommi H, Salminen S. Probiotics: Effects on immunity. Am J Clin Nutr. 2001;73 (Suppl): Taylor GRC, Williams CM. Effects of of probiotics and prebiotics on blood lipids. Brit J Nutr. 1998; 80 (Suppl): Kiessling G, Schneider J, Jahreis G. Long-term consumption of fermented dairy products over 6 months increases HDL cholesterol. Eur J Clin Nutr. 2002; 56: Khan SH, Ansari FA. Probiotics-the friendly bacteria with market potential in global market. Pak J Pharm Sci. 2007; 20(1):

6 18. Yücecan S. Probiyotikler ve sağlık üzerine etkileri. Türkiye Diyetisyenler Derneği Bülteni. 2002;2: Young RJ, Huffman S. Probiotics use in children. J Pediatr Health Care. 2003; 17: Kavas G, Kınık Ö. Probiotik etkili fermente süt ürünlerinin insan sağlığındaki rolü. Gıda. Nisan 2000: Demirci A, Baykan S. Evli tüketicilerin satın alma davranışları. Standart Ekonomik ve Teknik Dergi. 2003;42(495):