2010 2011 EĞĠTĠM ÖĞRETĠM YILI KPSS DERS NOTLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Bir dersin öğretiminde öğrencilerin belirlenen programın hedeflerine ulaģıp ulaģmadıkları ölçme ve değerlendirme ile ortaya çıkarılır. ÖLÇME: Belli bir nesnenin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının; sahipse sahip oluģ derecesinin gözlenip, gözlem sonuçlarının sayı ve sembollerle ifade edilmesidir. Ölçme bir betimleme iģidir. Örnekler: * Öğrenci ödevlerine puan vermek. * Odanın sıcaklığı 22 C dir * Bizim kursun öğrencilerinin %80 nini kız öğrenciler oluģturmaktadır. * Bu takım elbisenin fiyatı 250 YTL dir, * Beden eğitimi dersinde öğrencileri boy sırasına göre sıralamak, * Öğrenci ödevlerine puan vermek, * Bayramda hava sıcaklığı 21 derece olacak. * Seminer salonu ağzına kadar doluydu. * Seher in saçlarının rengi sarıdır. * Park yerinde 30 araba var. Tanımda da belirtildiği üzere ölçmenin üç temel özelliği vardır: 1) Ölçülecek bir niteliğin olması, 2) Niteliğin gözlenebilmesi, 3) Amaca uygun sayı ve sembollerle gösterilmesi, NESNELERĠN 1
VARLIKLARIN OLAYLARIN GÖZLEM SAYI YA DA SEMBOLLERLE ĠFADE = ÖLÇME Özellikleri Görüldüğü üzere ölçme iģleminde ölçülmek isten niteliğin ne olduğu belirlenir ve bu niteliğin hangi sayı ve sembollerle ifade edileceği kararlaģtırılır. NOT: Ölçme iģinde ölçme konusu olan Ģey bir özelliktir. Özelliğe sahip olup olmama sahip oluģ derecesi nesneden nesneye, durumdan duruma, aynı nesne içinde zamandan zamana ya da yerden yere değiģebilir. Cinsiyet, medeni durum, ağırlık kiģiden kiģiye: sıcaklık zamandan zamana ya da yerden yere değiģebilir. Belli bir özelliğe sahip olmama veya sahip olma derecesi bakımından bireyler arasında farklılıklar vardır. ĠĢte bu farklılıklar ölçme için temeldir. Eğer bütün insanlar aynı uzunlukta olsaydı ya da sıcaklık her zaman ve her yerde aynı olsaydı bu değerlerin ölçülmesi diye bir durum söz konusu olmazdı. ÖLÇME ÇEġĠTLERĠ: 1) DOĞRUDAN (TEMEL) ÖLÇME: Ölçülmek istenen özellik ya da nesnenin evrende var olduğu Ģekliyle kendi cinsinden bir birimle ölçülmesidir. Örn: Boyun metre ile ağırlığın terazi ile ölçülmesi gibi. Yani ağırlığın bir baģka ağırlık ile uzunluğun bir baģka uzunluk ile ölçülmesidir. Doğrudan ölçmede geçerliği ve güvenirliği yüksek olan bir ölçme elde edilir. Ağırlık, uzunluk, renk vb. doğrudan ölçülebilir. ÖRNEKLER: * Boy uzunluğunun ölçülmesi * ArkadaĢ sayısının belirlenmesi * Devam edilen ders sayısı 2002 KPSS * Sahip olunan kitap sayısının belirlenmesi * AyĢe nin kaç kardeģinin olduğunun belirlenmesi 2) DOLAYLI ÖLÇME: Ölçülmek istenen özellik ile ölçmede kullanılan aracın özelliği birbirinden farklı ise bu tür ölçmelere dolaylı ölçme adı verilir. Özellik kendisine ait olmayan baģka bir araçla ölçülür. Geçerlilik ve güvenirlik düģüktür. EĞĠTĠMDEKĠ ÖLÇÜMLERĠN BÜYÜK BĠR KISMI DOLAYLI ÖLÇÜMDÜR. Eğitimde genellikle ölçme konusu olan davranıģ değil onunla ilgili olduğu sanılan davranıģlar gözlenip, gözlem sonucu asıl ölçme konusu olan davranıģa yüklenir. Eğitimdeki ölçmelerin genellikle dolaylı olması eğitimdeki ölçme sonuçlarına daha çok hatanın karıģması ihtimalini arttırır. Zekâ, baģarı, kiģilik, akademik baģarı vb. özellikler dolaylı ölçme ile ölçülür. ÖRNEKLER 2
* Öğrencinin zekâ düzeyinin ölçülmesi, * Öğrencinin yeteneklerinin ve kiģilik özelliklerinin ölçülmesi, * Bir odanın sıcaklığının termometre ile ölçülmesi * Tutum ölçmek 2008 KPSS: AĢağıdakilerden hangisi ölçülürken dolaylı ölçme yapılır? A) Park yerindeki araçların sayısı B) Bilgisayar masasının yüksekliği C) Bir sepet elmanın kütlesi D) Öğrencilerin dört iģlem becerileri E) Koridorun uzunluğu 3) TÜRETĠLMĠġ ÖLÇME: Ġki değiģken arasında aritmetik bir iģlemle elde edilen ölçmeye türetilmiģ ölçme denir. Örneğin bir cismin hacmi kütlesine bölünürse yoğunluğu bulunur. Dolayısıyla iki ölçme arasında aritmetiksel bir iģlem yapılması bir ölçme iģlemini yani türetilmiģ ölçmeyi ifade eder. Bir otomobilin hızını bulmak için önce otomobilin aldığı yolu ve bu yolu ne kadar zamanda aldığı tespit edilir. Daha sonra arabanın hızını bulmak için alınan yol zamana bölünür. Yine aritmetiksel iģlem yapıldığı için yapılan ölçme türetilmiģtir. ÖLÇMEDE BĠRĠM: Ölçme iģleminin sonucunu sayısal olarak ifade edebilmek için bir birime ihtiyaç duyulur. Metre, kilogram, kilowatt, derece, saat, lira, puan, adım, karıģ vb. çeģitli ölçme araçlarına iliģkin ölçme birimleridir. Sonuçlar ifade edilirken bu birimler kullanılır. 20 öğrenci, 25 derece gibi Birimler 2 türlüdür: * DOĞAL BĠRĠM: Bir değiģkenin hangi niteliğine ya da miktarına bir birim denileceğinin tanımlanmamıģ olduğu birimlerdir. Örn: Sınıftaki öğrenci sayısını sayarken 1 öğrenci 1 birim olarak kabul edilir. * TANIMLANMIġ BĠRĠM: DeğiĢkenin ne kadarlık miktarına 1 birim denileceği uzmanlarca tanımlanmıģ birimlerdir. Örn: Saat, metre, kilogram vb Ölçme iģleminde kullanılacak birimlerde üç özelliğin bir arada bulunması önemlidir: 1)Birimlerin EĢitliği: Ölçme aracını oluģturan birimlerin eģit dilimler halinde olmasıdır. Yani Kullanılan ölçme aracındaki birimlerin ölçme iģlemi boyunca değiģmemesi ve birbirine eģit olmasıdır. Örn: Kilogramda her bir gram 1 birime eģittir. 2)Birimlerin Genelliği: kullanmasıdır. Ölçmede aynı birimleri kullanan herkesin o birimi aynı anlamda Örn: Bazı insanların uzunlukları metre ile, bazı insanların kulaç kullanarak ölçmeleri birimlerin genelliğini bozar, veya ağırlık ölçmede kullanılan kilogram dünyanın her yerinde kabul edilen genel 3
bir birim iken geçmiģte kullanıģmıģ olan okka günümüzde herkes tarafından kullanılmadığı için genel bir birim değildir. 3)Birimlerin Amaca Uygunluğu: Ölçme amacımıza uygun birimlerin seçilmesidir. Örn: Kayseri-Sivas arasını metreyle değil de kilometre ile ifade etmek. Mesela Sivas Kayseri arasını 196 km demek yerine 196.000 m demek zorunda kalırdır. Örn: Ġnsanların ağırlığının ton ile değil de kilo ile ifade edilmesi ÖLÇÜM: Ölçme sonucudur. BaĢka bir ifade ile ölçme iģlemi sonucunda elde edilen sayı veya semboldür. Örn: Bir öğrencinin bir sınavdan almıģ olduğu puan bir ölçümü ifade etmektedir. Yani ölçüm ölçme iģlemi bittikten sonra elde edilen niceliktir. ÖLÇMEDE SIFIR NOKTASI: Ölçülecek değiģkenin sıfır değerinin tayin edilebilmesi ve ölçmede bu değerin sıfır sayısı ile gösterilebilmesi çok istenen bir özelliktir. Bazı değiģkenlerin doğal (gerçek) sıfır noktası vardır. Bir kursa devam eden öğrencileri sayıyorsak, hiçbir öğrencinin gelmediği bir günde devam eden öğrenci sayısı sıfırdır ve sıfır doğaldır. Doğal sıfır değerine mutlak sıfır da denilmektedir. Bazı değiģkenlerin doğal sıfır değeri bulunmaz. Örn; sıcaklık ölçmekte kullanılan santigrat ve fahrenheit derecelerinin sıfırları itibaridir (bağıldır). Bir uzunluk için yüksekliğin doğal sıfırı anlamlı olduğu halde, yeryüzündeki coğrafi yüksekliklerin ölçülmesinde kullanılan sıfır itibari yani bağıldır. Eğitimde sıkça kullanılan baģarı ölçmede takdir edilen notun sıfırı itibari yani bağıldır. 2007 KPSS: AĢağıdaki örneklerin hangisinde sözü edilen ölçme iģleminde bağıl (keyfî, itibari) sıfır söz konusu değildir? A) Ankara ili Çankaya ilçesinin deniz seviyesinden yüksekliği 870 metredir. B) Öğrencilerin felsefe dersine karģı tutum puanları ortalaması 207 dir. C) Tarih sorularından en az dört tanesine doğru cevap veremeyenler sıfır puan almıģtır. D) Bugün hava sıcaklığı 15 ºC dir. E) Bu kitabın ilk 4 sayfasında kitabın kapsamı tanıtılmaktadır. ÖLÇÜT (kriter, standart, norm): Ölçümler hakkında bir karara varırken kullanılan kriterlerdir. Örn: Bir öğrencinin baģarılı sayılabilmesi için istendik davranıģların % 50 sini kazanmıģ olması, % 30 dan fazla devamsızlık etmemiģ olması ya da geçme notu 100 üzerinden en az 45 olanların baģarılı olması, sayılması gibi Ölçüt ikiye ayrılır: 4
a) Mutlak ölçüt: Değerlendirilecek grup dikkate alınmadan ölçme iģleminden önce belli olan ölçüte mutlak ölçüt adı verilir. Mutlak ölçüt kesindir, gruba ve kiģiye göre değiģmez. ÖRNEK: Cumhuriyet Üniversitesinde geçme notu 60 dır. Programın hedefleri Askere alınma yaģı Okula baģlama yaģı LES ten 45 ve üzeri puan alanlar yüksek lisansa baģvurabilir. -Memur olmak için askerlikle iliģiğinin olmaması gerekir. -Bu kurumda sigara içmenin cezası 69 TL dir. -Ölçme dersini geçmek için soruların %75 ini yapmak gerekir. -Ölçme dersinden 50 ve üzerinde puan alan öğrenciler baģarılı sayılacaktır. - Yüksek lisansa baģvurabilmek için en az ALES ten 70 almak gerekir. b) Bağıl ölçüt: Ölçme iģleminden sonra grubun baģarısına göre değiģen ölçüte bağıl ölçüt adı verilir. Ölçüt kesin değildir, gruptan gruba ve kiģiden kiģiye göre değiģebilir. ÖRNEK: Sınıf ortalamasının üzerinde not alanlar dersten geçer. Akademik baģarısı en yüksek 20 kiģi süper liseye alınacak Bölgesel normlar KiĢisel yetenekler 2009 KPSS SORUSU: AĢağıdaki değerlendirme süreçlerinin hangisinde bağıl ölçüt kullanılmıģtır? A) Mezun olmak için diploma notunun 4 üzerinden en az 2 olması B) Ortalamanın 10 puan üzerinde alanların sınıfı geçmesi C) Askere ağırlığı 150 kg nin altındaki erkeklerin alınması D) Soruların % 80 ini doğru cevaplayanların bilgi yarıģması elemelerine katılması E) Yüksek lisansa girebilmek için yabancı dil sınavından en az 70 puan alınması 2006 KPSS: I. Matematik sorularının %75 ini, fizik sorularının da %60 ını doğru cevaplayan öğrenciler bu dersleri baģarmıģ sayılır. II. Ġlk iki sorudan alınabilecek en yüksek puan 25 tir. III. Sınavda 65 in altında puan alan öğrenciler dersi tekrar ederler. IV. Türkçe ve matematik derslerinden baģarısız olan öğrenciler bir sonraki döneme devam edemezler. Yukarıdakilerden hangileri birer değerlendirme ölçütünü ifade etmektedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) III ve IV E) I, III ve IV 5
DEĞERLENDĠRME: Ölçme sonuçlarını bir ölçütle karģılaģtırıp, bir değer yargısına oradan da bir karara ulaģma sürecidir. AĢağıda bazı ölçme sonuçları verilmiģtir: A Ayhan ın boyunu ölçtük ve 164 cm bulduk. B Yeni doğan bir bebeğin ağırlığını 1,9 kg olarak tespit ettik. C Bir öğrencinin A BaĢarı testindeki puanını 23 olarak bulduk. Bu örneklerin her biri bir ölçme sonucudur. Ama bunlar kendi baģlarına hiç bir Ģey ifade etmezler. Elde ettiğimiz sayıların bizimle konuģması, bazı fikirler vermesi gerekir. ġimdi aģağıdaki örnekleri inceleyelim: A Polis okuluna kayıt yaptırabilmek için en az 167 cm boya sahip olunmalıdır. B Yeni doğan sağlıklı bir bebeğin ağırlığı 2 4,5 kg arasında olmalıdır. C A baģarı testinden geçer not alabilmek için en az 25 almak gerekir. ĠĢte Ģimdi yukarda verilen ölçme sonuçları bir anlam kazandı yani her birisi bize fikir verecek duruma geldi. Görüldüğü üzere değerlendirme ile ölçme sonuçları anlamlandırıldı. Değerlendirme için ölçüm, ölçüt ve değer yargısına ihtiyaç vardır. ÖLÇME SONUCU Kriter Değer Yargısı Karar (ÖLÇÜM) (Ölçüt) AYHAN 164 cm boyundadır. Polis okuluna ön kayıt için 167 cm. boya sahip olmak gerekir. Ayhan ın boyu kısadır. Polis okuluna giremez. ÖRNEKLER: * ĠĢ deneyimi 6 yıl ve üzerinde olanlar iģe alınmıģtır. (2003 KPSS) * Hale ortalamanın üzerinde puan alarak sınıfını geçmiģtir. (2003 KPSS) * Demet 160 ın üzerinde puan aldığı için sınavı kazandı. (2004 KPSS) * Elmas sınıfını pekiyi ile geçerek birinci oldu. (2004 KPSS) 6
Değerlendirme sürecinde en önemli öğe kriterdir. Değerlendirme sürecinde kullanılan kriterlere göre değer yargısı ve dolayısıyla karar değiģecektir. Bir dersin ölçüt alınabilecek en önemli öğesi hedef ve davranıģlardır. 2007 KPSS: Değerlendirme yapılırken, ölçüt ile ölçme sonuçlarının aynı birimle ifade edilmesi gerekir. Bunun en önemli amacı aģağıdakilerden hangisidir? A) Ölçme aracının geçerliğini artırmak B) KarĢılaĢtırmada doğru karar verilmesini sağlamak C) Ölçme aracının güvenirliğini artırmak D) Sonuçların anlaģılmasını kolaylaģtırmak E) Ölçütün uygun olmasını sağlamak ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME KAVRAMLARININ KARġILAġTIRILMASI Ölçme özelliğin miktarını gösterir; değerlendirme ise bu miktarın yeterli olup olmadığını ya da amaca uygun olup olmadığını belirler. Ölçme, değerlendirmeden önce gelir. Ölçme yapıldıktan sonra değerlendirmeye geçilir bu sıra hiç değiģmez. Ölçme, objektiftir yani fotoğraf çeker gibi mevcut durumu ortaya koymaktadır. Değerlendirme ise sübjektiftir. KiĢisel kanılara dayanır. Ölçme daha çok gözleme; değerlendirme ise daha çok karģılaģtırmaya, yorum ve yargıya dayanır. Değerlendirme ölçmeyi de içine alan bir kavramdır, dolayısıyla ölçmeye göre daha kapsamlıdır. ÖRN: Öğrencinin tarih dersinden 70 puan alması bir ÖLÇMEDĠR. Sadece puanına bakarak tarih dersinden geçip geçmeyeceğine karar vermek oldukça zordur. Bu konuda karar için öğrencinin puanının bir ölçütle karģılaģtırılması gerekir. Eğer öğretmen 70 puanın geçebilmek için yeterli olacağını önceden belirtmiģse öğrenci tarih dersinden geçebilecektir. Bu durumda öğrencinin geçebileceğine iliģkin karar verilmiģtir. Yani DEĞERLENDĠRME yapılmıģtır. ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME KAVRAMLARININ ÖRNEKLERLE KARġILAġTIRILMASI: ÖLÇME Bugün hava sıcaktır. Fatih matematikten pekiyi aldı. Abdulsamet kısa boyludur. Furkan sınavdan en yüksek puanı aldı. Ebubekir iyi bir çocuktur. Bu gömlek 75 ytl dir. AyĢe bayandır. DEĞERLENDĠRME Bugün hava sıcak olduğu için maç yapılabilir. Fatih matematikten pekiyi ile geçti. Abdulsamet kısa boylu olduğu için kaleci olamaz. Furkan en yüksek puanı alarak sınıfını geçti. Ebubekir iyi çocuk olduğu için sevilebilir. Bu gömlek 50 ytl den fazla olduğu için pahalıdır. AyĢe bayan olduğu için manken olabilir. 7
EĞĠTĠM SÜRECĠ ĠÇĠNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRMENĠN YERĠ VE ÖNEMĠ Eğitim süreci içinde ölçme ve değerlendirme, öğrencilerimizin hedef davranıģların ne kadarını gerçekleģtirdiklerini, gerçekleģtirilmeyen amaçların neler olduğu, hangi konuların yeterince öğrenilip öğrenilmediği, hangi konuların eksik ya da yanlıģ öğrenildiği hakkında bilgi verir. Yeterince baģarılı olan öğrenciyi motive eder. Öğrenci hakkında verilecek kararlara dayanak olur. Öğretmenin kendi öğretiminin ne derece etkili olduğunu kestirmesine yardım eder. Uygulanan eğitim programının baģarılı olup olmadığı hakkında yöneticilere ve diğer ilgililere bilgi verir. DEĞERLENDĠRME BĠÇĠMLERĠ A) ÖLÇÜTE GÖRE YAPILAN DEĞERLENDĠRME 1) MUTLAK DEĞERLENDĠRME (Kriter Dayanıklı Değerlendirme): Mutlak ölçüt kullanılarak hedefe dayalı olarak yapılan değerlendirmedir. Örn: -ALES ten 55 alarak baģarılı oldu. -100 metreyi 18 saniye ve daha altında koģanlar okul takımına alınmıģtır. -Hasan kapalı alanda sigara içtiği için ceza kesildi. - Ahmet asker kaçağı olduğu için memuriyete alınmadı. - 50 sorunun 40 tanesini doğru yapan öğrenciler baģarılı sayıldı. - Ölçme dersinin hedeflerinin %70 bilen öğrenciler dersi, geçti. Mutlak ölçüte göre yapılan değerlendirmede kriter önceden belirlenmiģtir. Mutlak değerlendirmede öğrencinin grup içindeki baģarısına bakılmaz. Yani burada birey testteki baģarısına göre testle ölçülmek istenen nitelikler yönünden grup içindeki diğer bireylerle karģılaģtırılmaz. Mutlak değerlendirmede bireyin bireysel baģarısı dikkate alınır. 2) BAĞIL DEĞERLENDĠRME (Norm Dayanaklı Değerlendirme): Bağıl ölçüt kullanılarak, bireyleri birbirleriyle karģılaģtırarak yapılan değerlendirmedir. Bağıl ölçütte öğrencinin bulunduğu grup içindeki göreli yeri esas alınır. Örn: 100 metre koģuda ilk 3 e girerek takıma girmeye hak kazandı. Sınıf ortalamasının üzerinde not alanlar baģarılı oldu. Norm dayanıklı değerlendirme bireylerin testteki baģarılarını testi alan grubun istatistiklerine göre belirler ve yerlerini gruptaki diğer bireylerle karģılaģtırılır. ÖRNEK: Bir okula öğrenci seçmek amaçlı olarak yapılan 100 soruluk çoktan seçmeli bir seçme sınavında sınava giren öğrencilerin test puanları ortalamaları alınarak bu ortalama puan üzerinde puan alan öğrencilerin okula kabul edilmesi. 8
Bağıl ölçüte göre yapılan değerlendirme sonucunda verilen not öğrencinin belli bir bilgi veya beceriler toplamından baģka, bir değiģkene göre ne kadarını öğrendiğinin bir göstergesidir. Bağıl değerlendirmede kriter grubun baģarısına göre belirlenir. ÖRNEK: * Sınıfın aritmetik ortalamasının altında kalanların baģarısız sayılması. * 100 metre yarıģına katılanlar arasında yarıģı ilk 5'e girerek tamamlayanların okul takımına seçilmesi. * Sınıfın en baģarısız % 20 lik dilimine giren öğrencilere ek öğretim hizmetlerinin sunulması. NOT: AĢağıdaki üç amaç için hangi değerlendirme türleri kullanılır: 1) Öğrencilerin birbirine göre baģarı düzeylerini belirleyerek ileri ve geri öğrenciler için ek önlemler alma: BAĞIL DEĞERLENDĠRME. 2) Ders süresince öğrencilerin öğrenme eksikliklerini belirleyerek bunları giderme: MUTLAK DEĞERLENDĠRME (Hedefe dayalı yapılmıģtır) 3) Dönem sonunda öğrencilerin dersten alacakları notu belirlerken sınıf ortalamasını dikkate alma: BAĞIL DEĞERLENDĠRME AĢağıdakiler Bağıl değerlendirmedir. a-öğrencilerin sırasına göre değerlendirme yapmak Örneğin: Okulda ilk 5 giren öğrencilere burs vermek b-normal dağılım eğrisine (çan eğrisine) göre değerlendirme yapmak c-standart puanlara göre değerlendirme yapmak ( Z ve T puanlar) d-standart sapmaya göre değerlendirme yapmak e-öğrencilerin ilk baģarı durumları ile son baģarı durumları arasında ki farkın değerlendirmede kullanılması f-norma dayalı değerlendirme yapmak g-öğretmenlerin öğrencilerin yetenek düzeylerine dayalı beklentilerine göre değerlendirme yapmaları 2006 KPSS: AĢağıdakilerden hangisi bağıl değerlendirmede kullanılan bir ölçüt değildir? A) Sınıftaki diğer öğrencilerin baģarısı B) Ġzlenen programın hedefleri C) Öğrencinin yeteneği D) Ülke çapındaki normlar E) Öğrencinin sınıf içindeki baģarı sırası 2008 KPSS: Değerlendirme, ölçme sonuçlarının bir ölçütle karģılaģtırılarak bir yargıya varılması iģidir. AĢağıdakilerden hangisi mutlak ölçüt ün kullanıldığı değerlendirmeye örnektir? A) Bilgi yarıģmasında en az puanla elenen kiģi olma B) Yüksek atlamada en iyi dereceyi yapma C) Sınıfta baģarı açısından ilk yüzde yirmilik grupta olma D) 100 sorudan 50 sini doğru cevaplama E) Grup ortalamasının üzerinde performans gösterme 9
B) AMACINA GÖRE YAPILAN DEĞERLENDĠRME Eğitim öğretimde temelde üç amaç için değerlendirme yapılır: 1) TANIMA-YERLEġTĠRMEYE YÖNELĠK (Tanılayıcı) DEĞERLENDĠRME: Öğrencilerin belli bir kurs, ders ya da ünitenin önkoģulu niteliğindeki giriģ davranıģlarına sahip olma derecesini belirlemek amacı ile yapılan değerlendirmedir. Bu değerlendirmedeki amaç; Ġlgili kursun geliģtirmeyi düģündüğü davranıģlardan öğrencilerce önceden edinilenlerin olup olmadığını belirlemektir. Bu belirlemeler sonunda öğretimin baģlangıç noktası belirlenir ve eğitim öğrenci düzeyine göre ayarlanır. YerleĢtirmeye yönelik değerlendirme ise öğrencileri eğitimsel açıdan gruplama sorunuyla ilgilenir. Örn: Öğrencilerin belli üniversitelere, bir üniversitenin değiģik fakültelerine yada bir fakültenin farklı bölümlerine yerleģtirilmeleri, onların bu öğretim kurumlarında baģarılı olmak için gerekli olduğu düģünülen giriģ davranıģlarına sahip oluģ derecelerine göre yapılır. Bu anlamda yerleģtirme YORDAMA ile yakından ilgilidir. Bu değerlendirmede kullanılan ölçme araçları Ģunlardır: Yetenek testi, tanıma testi, yerleģtirme testi, muafiyet testi, seviye tespit sınavı, hazırbulunuģluk testi, NOT: HazırbulunuĢluk testi, önkoģul bilgileri ölçme amacıyla yapılır. Seçme testi ise bireylerin belli özelliklere sahip olma düzeylerini değerlendirme amacıyla yapılır. ÖRN: Sınıfta Ġngilizcesi en iyi olan beģ kiģiyi belirlemek (BAĞIL) ÖRN: Eğitim Fakültesine girecek olan öğrencileri ÖSS ile belirlemek 2009 KPSS SORUSU: Arif Öğretmen, öğretim yılının baģında, öğrencilerinin matematik dersine karģı tutumlarının nasıl olduğunu belirlemek ve elde edilen sonuçlardan hareketle öğretim uygulamalarına yön vermek istemektedir. Bu amaçla 10 maddeden oluģan bir tutum ölçeğini öğrencilerine uygulamıģ ve onların matematik dersine karģı tutumlarını ölçmüģtür. Arif Öğretmen bu uygulamasında hangi ölçme ve değerlendirme türlerini kullanmaktadır? A) Dolaylı Tanılayıcı B) Doğrudan Biçimlendirici C) TüretilmiĢ Tanılayıcı D) Dolaylı Düzey belirleyici E) Doğrudan Düzey belirleyici 2) BĠÇĠMLENDĠRME-YETĠġTĠRMEYE (FORMATĠF Değerlendirme, Öğrenme Eksikliklerinin Değerlendirilmesi, Ġzlemeye Dayalı Değerlendirme) YÖNELĠK DEĞERLENDĠRME: Program sürecinde yapılan değerlendirme biçimlendirici değerlendirmedir. Bu değerlendirmenin ana iģlevi, öğretim sürüp giderken her bir ünitedeki öğrenme eksikliklerini ve güçlüklerini belirlemek, bu eksiklik ve yetersizliklerin giderilmesi yani ünitenin daha iyi öğrenilebilmesi için her öğrenciye ayrı ayrı önerilerde bulunmaktır. Bu değerlendirme programa sürekli dönüt sağlamakta ve iyileģtirici önlemlerin alınması için bir kontrol sistemi oluģturmaktadır. Aynı zamanda bu değerlendirme yeni bir programın denenmesi ve geliģtirilmesi ile ilgili olarak uygun kanıtlar toplama olanağı verir. Bu kanıtlara dayanarak programda gerekli ve yerinde düzeltmeler yapılabilir. 10
Biçimlendirme-yetiĢtirmeye yönelik değerlendirme maksadıyla kullanılan testlere FORMATĠF TESTLER ya da ünite testleri denilmektedir. Bu testler yalnızca belli bir öğretim ÜNĠTESĠNĠN BĠTĠMĠNDE uygulanır. Bu değerlendirmede kullanılan test çeģitleri izlenme testleri, kısa sınavlar (kuiz), ara sınavlar ya da aylık sınavlardan oluģmaktadır. Bu değerlendirmede not verme yaklaģımı uygulanmaz. Çünkü amaç ünite sonundaki eksiklikleri belirlemek ve bunları gidermektir. NOT: Öğrenme güçlüklerinin ve eksikliklerinin nedenleri araģtırılarak bir yandan öğrencilere yardımcı olunmaya çalıģılmakta öte yandan da öğretim ortamı ve yöntemleri sürekli olarak gözden geçirilmektedir. 3) DEĞER BĠÇMEYE YÖNELĠK DEĞERLENDĠRME (Sonuç Değerlendirmesi, Düzey Belirleyici Değerlendirme, Summatif-Özetleyici Değerlendirme): Programın sonunda öğrencilerin kazanılmıģ davranıģ, özellik ve becerilerini ölçmeye yarayan değerlendirme türüdür. Genellikle öğretim devresi sonunda programın öngördüğü hedeflere ulaģılıp ulaģılmadığına bakılarak öğrenci, öğretmen ve programa iliģkin yargılarda bulunulur. Yani öğrenci baģarısı ve öğrenme düzeyini belirlemek amacıyla yapılır. 2008 KPSS: Durum değerlendirme ya da düzey belirleme denen ölçme ve buna bağlı değerlendirme sürecinde temel amaç aģağıdakilerden hangisidir? A) Öğretim programında belirtilen kazanımların gerçekleģme derecesini belirlemek B) Öğrencilerin yaģadıkları öğrenme güçlüklerini ortaya çıkarmak C) Öğrencilerin sosyal, psikolojik ve ekonomik durumlarını belirlemek D) Öğrencileri belli özelliklere göre sıralayıp ilgili programlara yerleģtirmek E) Öğrencilerin kavramsal geliģim düzeylerini ve kavram yanılgılarını tespit etmek Bu tür değerlendirmede kullanılacak veriler; bir kursun tümünü içerecek biçimde kursun bitiminde ya da birkaç üniteyi kapsayacak biçimde öğretim dersi içinde uygulanan testlerle elde edilir. Böylece bir testin sonuçları birçok bakımdan kullanılacaktır. Öğrencilere not verme, öğrencilerin gelecek kurslardaki baģarısını yordama, bir sonraki kursta öğretimin baģlangıç noktasını saptama, öğrencilere ve öğretmene öğrenmenin yeterliliğine ya da öğretimin etkililiğine iliģkin dönüt sağlama, farklı öğrenci gruplarının baģarı durumlarını kararlaģtırma. Öğrencilerle ilgili olarak verilecek kararlar onların bir okuldan mezun olup olmayacağına, bir üst kurs ya da sınıfa geçip geçmeyeceğine ya da farklı programlardan hangisine yönelmesi gerektiğine değin olabilir. NOT: Değer biçmeye yönelik değerlendirme; öğretim programlarının hedeflerine ulaģma düzeyi, öğrenme düzeyi ve öğrencilerin baģarı düzeylerini belirlemek için yapılır. EriĢi testi, baģarı testi, bitirme testi (final), yeterlilik testi ve uzmanlık testleri, vize testi gibi test türleri kullanılır. EriĢi Testi: Bir öğretim programının giriģ davranıģları ile çıkıģ davranıģları arasındaki farkı bulmak için yapılır. BaĢarı Testi: Öğrencinin öğrenme düzeyini belirlemek amacıyla yapılır. NOT: Amaca yönelik değerlendirmede: 1) Programa GĠRĠġTE yapılan değerlendirme Tanılayıcı Değerlendirme 2) Program SÜRECĠNDE yapılan değerlendirme Biçimlendirici Değerlendirme. 3) Programın ÇIKIġINDA yapılan değerlendirme DÜZEY Belirleyici değerlendirmedir. 11
EĞĠTĠM ÖĞRETĠMDE KULLANILAN DEĞERLENDĠRME TÜRLERĠ: 1) HAZIRBULUNUġLUK DÜZEYĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: Bir öğrenme ünitesi, kurs ve benzeri etkinliklerin önkoģul davranıģlarının (giriģ davranıģlarının) belirlenmesi amacına dönüktür. GiriĢ sınavları, ön test sınavları, muafiyet sınavları vb 2) GELĠġTĠRĠCĠ (FORMATĠF) DEĞERLENDĠRME: Öğrenme eksikliklerinin belirlenmesi ve giderilmesi etkinliklerinde kullanılır. Bu değerlendirmede dersin hedef davranıģlarının gerçekleģme düzeyi ve öğrenme eksiklikleri üzerinde durulur. Her ünitenin sonunda kullanılır. GeliĢtirici değerlendirmede formatif testler, izleme testleri ve ünite testleri olmak üzere baģlıca üç tür test kullanılır. Bu değerlendirme türünde öğrenme eksiklikleri ve hedef davranıģların gerçekleģme düzeyleri belirlenerek gerekli önlemler alınır. 3) ÖZETLEYĠCĠ (SUMMATĠF) DEĞERLENDĠRME: Eğitimde en çok kullanılan değerlendirme türüdür. Bu değerlendirme ile öğrencinin baģarı düzeyi belirlenir. Örn: Bu değerlendirmede öğrenci hakkında geçti, kaldı, baģarılı, baģarısız gibi kararlar alınır. BaĢarı, eriģi ve benzeri testler kullanılır. Dönem içerisinde yapılan ara sınavlar ve dönem sonunda yapılan yılsonu sınavları summatif testler Ģeklinde yapılır. Bu değerlendirme türünde öğretim programının, öğretmen vb. etkisine bakılır ve değerlendirme yapılır. 4) EĞĠTĠM PROGRAMININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: Eğitim programının bir bütün halinde ve her bir öğesinin etkinliği değerlendirilir. NOT: Eğitim Programlarının öğeleri; hedef davranıģ, içerik, eğitim durumları (öğrenme ilkeleri, stratejileri, yöntemler, teknikler, Araç-gereç) ölçme ve değerlendirmeden oluģur. 5) ÖĞRETMENĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: Öğrenci ve program değerlendirildikten sonra öğretmen de değerlendirilir. Eskiden öğretmenleri sadece müfettiģ ve idare değerlendirirken Ģimdi ise performans değerlendirme sistemi uygulanmaktadır. Yani değerlendirmeye idare, müfettiģ, öğrenci, veli ve diğer öğretmenlerde katılmaktadır. NOT: Değerlendirmede bir sınıflamada değerlendirmenin PLANLANIġINA göre yapılır. A) DÜZENLĠ DEĞERLENDĠRME: Belli ölçütleri, planlı ve düzenli gözlemi, kontrollü karģılaģtırmaları, standartlaģtırılmıģ sınama yollarını içeren değerlendirme türüdür. B) GELĠġĠGÜZEL DEĞERLENDĠRME: Ölçütler ya da varılmak istenen son nokta belirgin değildir. Sübjektif yargılar baskın çıkar. Öğrenmedeki yetersizlik ve aksaklıkların kaynağı tam olarak belirlenemez. DEĞERLENDĠRME VE TEST ÇEġĠTLERĠ TANILAYICI BĠÇĠMLENDĠRĠCĠ DÜZEY BELĠRLEYĠCĠ Tanıma YerleĢtirme Muafiyet Seçme Yetenek testleri Biçimlendirici Sınav Kısa Sınav Ara Sınav Ünite testleri Bitirme Sınavı (Final) BAġARI YETERLĠLĠK Vize Summatif GĠRĠġ SÜREÇ ÇIKIġ 12
ÖLÇEK: Belirli bir özelliği ölçmek için hazırlanmıģ ve üzerinde birimleri hep aynı cinsten koyulmuģ bir ölçme aracını tanımlar. Yani belli bir baģlangıç noktasından itibaren eģit birimlerle bölmelenmiģ ölçme aracına ölçek adı verilmektedir. Ölçek; nesnelere verilen sayıların anlamlarını ya da nesnelere sayılar vermede ve verilen sayıların kullanılmasında uyulması gereken kurallar ve kısıtlamaları belirtmek için kullanılır. BaĢlıca ölçek türleri Ģunlardır: 1) SINIFLAMA (Adlandırma-Gruplandırma-Kategorileme-Nominal) ÖLÇEKLERĠ: Sınıflama ölçeği nesneleri belli bir yönden benzeyip benzemediklerine göre sınıflandırmaya dayanır. Nesneler arasındaki farklılıklar ve benzerlikler çok kaba biçimde belirlenir. Gözlemin en basit biçimidir. Bu ölçekte nesneler sınıf, tip ve kategorilere ayrılır. Bu ölçek eğitimde nadiren kullanılır. Bazı tanımlayıcı nitelikler (göz ve saç rengi gibi) insanların yaģadığı coğrafi bölgeler, matematiksel olarak yalnızca elimizde FREKANSLAR VARDIR. Ġstatistiksel iģlemlerden sadece MOD bulunabilir. Dolayısıyla frekanslara dayalı analizler dıģında birçok matematiksel iģlemi yapmak anlamsızdır. ÖRNEKLER: * Ġnsanları medeni durumlarına göre evli, bekâr, dul, boģanmıģ Ģeklinde ayırmak * Cinsiyete göre kadın, erkek * Tenlerine göre esmer, sarıģın * Derse gelenler, gelmeyenler * Gözlük takanlar, takmayanlar * Ġllere plaka numarası verilmesi * Kısa ve uzun boylu öğrencileri ayırma * KiĢileri dinlerine ve mesleklerine göre ayırma. NOT: Adlandırma ölçeğinin baģlıca iki özelliği vardır: SĠMETRĠKLĠK-GEÇĠġLĠLĠK Örn: Bir akraba sınıfını ele alalım Aslı Burak ın akrabası ise Burak ta Aslı nın akrabasıdır. Bu iliģkiye SĠMETRĠKLĠK adı verilir. A = B B = A Öte yandan Aslı Burak ın kardeģi, Burak ta Ceylanın kardeģi ise o zaman Aslı da Ceylan ın kardeģidir. Yani A = B, B = C A = C Bu iliģkiye GEÇĠġLĠLĠK adı verilir. NOT: Her bir grubu bir sayı ile ifade edersek, örneğin kadınlara 1, erkeklere 2 dersek sınıflama ölçeği ile ölçme yapmıģ oluruz. 2006 KPSS: ĠĢ birliğine dayalı bir öğrenme uygulamasında gruplar öğrencilerin soyadlarının baģ harfleri kullanılarak oluģturulmuģtur. Bu uygulamadaki gruplara ayırma, bir ölçme iģlemi olarak kabul edilirse kullanılan ölçek türü aģağıdakilerden hangisidir? A) Sıralama B) EĢit oranlı C) Sınıflama D) Dereceleme E) EĢit aralıklı 13
2) SIRALAMA (DERECELEME-ORDĠNAL) ÖLÇEĞĠ: Nesneleri belli bir özelliğe sahip oluģ miktarı bakımından sıraya koymakla elde edilir. Yani bu ölçek niteliklerin belli bir boyutta büyükten küçüğe, küçükten büyüğe, iyiden kötüye veya kötüden iyiye doğru sıralanması ile elde edilir. Bu sıralar sayı ile ifade edileceği gibi birinci, ikinci, üçüncü vb. sıfatlarda da ifade edilebilir; pekiyi, iyi, orta, geçer, kalır gibi Bu tür ölçeklerde öğrencilerin tüm grup içindeki yeri belirlenmektedir. Birinci, ikinci, üçüncü gibi numaralar öğrencilerin grup içindeki yerini belirlemede kullanılabilir. Bu ölçekte nesnelere verilen semboller (sayılar) nesnelerin belli bir özelliğe, birbirine göre daha az ya da daha çok sahip olduğunu belirtir. Bu ölçekte baģlangıç noktası ve sıralar sabit değildir.30 kiģilik bir grup baģarı durumlarına göre sıralanmıģ olsa herkesin bir sırası olur ; fakat gruba yeni bireyler katılırsa, sıralamada ki baģlangıç noktasında ve kiģilerin eski sıralarında değiģme meydana gelir. Fakat sıraları gösteren sayılar arasındaki farklar özelliğe sahip oluģun ve nesneler arasındaki farkın miktarını yansıtmaz. Örn: BaĢarı sıralamasına göre veya boy uzunluğuna göre 2. öğrencinin 4. öğrenciden 2 birim daha üstün olduğu söylenemez. Bu yüzden bu tip ölçeklerden elde edilen veriler üzerinde MOD VE MEDYAN(ORTANCA) bulunabilir. Yüzdelik hesapları yapılabilir, sıra farkları korelasyonu da hesaplanabilir. Bu ölçek türüne de dört iģlemi uygulamanın bir anlamı yoktur çünkü rakamların matematiksel anlamı yoktur. Sadece özelliğin azlık-çokluk; büyüklük-küçüklük sırasını verir. Sıralamada sıfırın anlamı yoktur. ÖRNEKLER: * Üniversiteyi 1. tercihimde kazandım. * Öğrencilerin boy sırasına konulması * Sınav notlarına göre sıralama yapma * Sınıftaki en baģarılı ilk 5 öğrencinin belirlenmesi 1. 2. 3. 4. 5. * Okulların üniversiteye giriģ sınavı sonuçlarına göre sıralanması, NOT: Bu ölçek türüyle elde edilen ölçme sonuçları arasında iki türlü iliģki vardır: GEÇĠġLĠLĠK ve ASĠMETRĠKLĠK ÖRN: Ali AyĢe den uzundur diye AyĢe de Ali den uzundur diyemeyiz. Yani A>B diyemeyiz. Bu özelliğe ASĠMETRĠKLĠK adı verilir. fakat B>A ÖRN: Ali AyĢe den uzundur. AyĢe de Ezgi den uzundur. Dolayısı ile Ali Ezgi den uzundur. Yani A>B ve B>C ise A>C dir. 3) EġĠT ARALIKLI (ĠNTERVAL) ÖLÇEKLER: Nesnelerin belirli bir baģlangıç noktasına göre ve belli bir özelliğe sahip oluģ derecesi bakımından eģit aralıklarla sıralanmasıdır. EĢit aralıklı ölçek birimlerde eģitliğin sağlandığı ve sıfırın tanımlanmıģ olduğu ölçek türüdür. Örn: Termometre-Takvim-Santigrat-Fahrenayt. Termometre sıfırı gösterdiğinde sıcaklık gerçektende sıfır değildir. Aslında belli bir sıcaklık vardır ancak hem termometrenin geliģtiricileri hem de kullanıcıları sıfır olarak tanımlanan noktayı baģlangıç olarak kabul etmiģlerdir. Örn: Sıfır noktası olarak kabul ettiğimiz ĠSA nın doğumu aslında tarihin baģlangıç noktası değildir. Bu nokta herkesin sıfır noktası olarak kabul ettiği noktadır. 14
Görüldüğü gibi bu ölçekte baģlangıç noktası (0) tanımlanmıģtır. Sıfır noktası keyfidir ve eģit aralıklarla bölmelenmiģtir. Bu yüzden eģit aralıklı ölçeklerde ölçümlerin birbirine oranlanması anlamlı değildir yani termometre ölçeği ile 10 C olan sıcaklığın 5 C olan bir sıcaklıktan 2 kat fazla olduğunu söylemenin bir anlamı yoktur. Bu ölçekte elde edilen veriler üzerinde sınıflama ve sıralama ölçeklerinden elde edilen veriler üzerine yapılanlara ek olarak ARĠTMETĠK ORTALAMA, STANDART SAPMA, PEARSON- MOMENTLER ÇARPIMI KORELÂSYON KATSAYISI hesaplanabilir. EĢit aralıklı ölçekler üzerinde toplam çıkarma iģlemleri yapılırken, gerçek bir sıfır noktası olmadığı için çarpma bölme iģlemi yapılamaz. Örneğin; 20 santigrat 10 santigrat ın iki katıdır denemez. ÖRNEKLER: *Termometre, Takvim, Sınav * Hava sıcaklığının 20 C olarak belirlenmesi, * Bir öğrencinin eğitim dersindeki baģarısı, * Bir öğrencinin tarih dersine olan tutumu 4) EġĠT ORANLI (RATĠO) ÖLÇEKLER: BaĢlangıç noktası gerçek sıfırı yani yokluğu gösteren, birimleri eģit ve birimleri arasında oransal iliģki kurulabilen ölçekler oranlı ölçeklerdir. Bu ölçeğin öncekilerden üstünlüğü SIFIR ın (0) gerçek anlamda yokluğu ifade etmesidir. Yani baģlangıç noktası olan SIFIR NOKTASI gerçek bir SIFIR NOKTASIDIR. Uzunluğun ve ağırlığın ölçülmesi bu tür ölçeklerle yapılır. ÖRN: Ali 60 kg ve Ayhan 30 kg ise Ali nin ağırlığı Ayhan ın ağırlığının iki katıdır, denilebilir. Ölçme sonuçları üzerinde her türlü MATEMATĠKSEL ĠġLEM yapılabilir. METRE, KĠLOGRAM gibi ölçme araçları bu tür ölçek esasına göre geliģtirilmiģtir. 2006 KPSS: Yabancı dil sınavında Duru 80, Berke 40 puan almıģtır. Duru nun yabancı dil bilgisinin Berke nin yabancı dil bilgisinin iki katı kadar olduğunu öne süren bir kiģi, bu ölçme sonuçlarının aģağıdaki ölçek türlerinin hangisiyle elde edildiğini kabul etmektedir? A) EĢit aralıklı B) Sıralama C) Dereceleme D) Sınıflama E) EĢit oranlı Örnekler: Metre ile boy ölçmek, terazi ile ağırlık ölçmek, Okulda bulunan öğrenci sayısını belirlemek, Bir öğrencini arkadaģ sayısını belirlemek, NOT: Dört ölçek türünden en yaygın olarak kullanılanları eģit aralıklı ve sıralama ölçeklerdir. Eğitimsel ve psikolojik ölçmelerde en çok kullanılan ölçekler yine sıralama ve eģit aralıklı ölçeklerdir. NOT: Bu dört ölçek grubunu istatistiksel uygulama için iki grupta toplayabiliriz. Sınıflayıcı ve sıralayıcı ölçeklerle elde edilen veriler ve değiģkenler NĠTEL; buna karģılık eģit aralıklı ve ORANLI ölçeklerle elde edilen veriler ve değiģkenler ise NĠCEL olarak sınıflandırılabilir. NOT: Ölçme düzeyi SINIFLAYICIDAN ORANLI ya doğru kuvvetlenmektedir. 15
ÖLÇMEDE HATA: Ölçülen nesnenin gerçek değeri ile gözlem ya da ölçme sonucunda elde edilen değer arasındaki farka ölçme hatası denir. Örn: Gerçek boy uzunluğu 180 cm. olan bir insanın boyu ölçüm sonucu 177 cm. bulunduysa bu ölçmede 3 cm. ölçme hatası vardır. Kim, hangi özelliği hangi araç ile ölçerse ölçsün ölçmede hata yapacaktır. Öyleyse bir ölçme sonucundaki hata miktarı ne kadardır? Sorusu akla gelir. Bir ölçme sonucundaki hata miktarı o ölçme iģleminde kullanılan birimin yarısı kadardır. Buradan Ģu sonuca ulaģırız: Birim ne kadar küçülürse hata miktarı o kadar azalır. Bu ifadeyi Ģu örnekle açıklayabiliriz: ÖRNEK: A Sınavı: Sadece 1 soru sorulmuģ, 100 puan üzerinden puanlanmıģ, B Sınavı: Ġki soru sorulmuģ, C Sınavı: On soru sorulmuģ, D Sınavı: Yüz soru sorulmuģ, 50 puan üzerinden puanlanmıģ, 10 puan üzerinden hesaplanmıģ, 1 puan üzerinden hesaplanmıģ, Yukarıda verilen sınavların sizce en güvenilir olanı hangisidir? Bu örnekten Ģunu anlıyoruz: Bir ölçme iģleminde kullanılan birim ile ölçme sonucuna karıģan hata miktarı birbiri ile yakından iliģkilidir. Birim küçüldükçe hata miktarı da azalır. ÖLÇMEDE HATA TÜRLERĠ 1) SABĠT HATA: Bir ölçmeden diğerine miktarı değiģmeyen hatalardır. Sabit hatada ölçülen özelliğin miktarı ne olursa olsun hata miktarı değiģmemektedir. Sınav aracı, yanlıģ cevap anahtarı, soruların sınavda yoklanacak hedef davranıģları uygun örneklendirmemesi durumunda ortaya çıkar. ÖRNEKLER: * Bakkalın terazisinin her ölçtüğü ağırlığı 50 gram fazla göstermesi * Öğretmenin okuduğu her yazılı kâğıdına 10 puan fazla vermesi * Bir termometrenin ölçtüğü her sıcaklığı 2 C fazla göstermesi * Bir metrenin ölçtüğü her uzunluğu 3 cm eksik ölçmesi. * 30 soruluk bir kısa cevaplı testteki 15. sorunun okunamaması nedeni ile hiçbir öğrenci tarafından cevaplandırılamaması. * 25 soruluk çoktan seçmeli bir testin 25. sorusu sınav süresi yetersiz olduğu için hiçbir öğrenci tarafından cevaplandırılamamıģsa bu sorudan hiçbir öğrenci puan alamaz. Bu durum tüm öğrencileri aynı oranda etkilediğinden öğrencilerin puanlarına sabit hata karıģmıģtır. Sabit hatalar her ölçme sonucuna aynı yönde ve aynı miktarda karıģtıkları için standart sapma ve varyans değerlerini etkilemezler. Bu nedenle güvenirlik sabit hatalardan etkilenmez. 2) SĠSTEMATĠK (YANLI) HATA: Ölçülen büyüklüğe, ölçmeye ve ölçme koģullarına göre miktarı farklılık gösteren hatalardır. Sistematik hatada hata miktarı ölçümden ölçüme belli bir oranda artar ya da azalır. Sistematik hata ölçmeyi yapanın yanlılığından da kaynaklanır. Ölçülen büyüklüğe, ölçmeciye ve ölçülen koģullara göre miktarı değiģen bu hatalar puanlayıcının sübjektif davrandığı hatalardır. Sistematik hatalarda yapılan ölçümün birden fazla tekrarlanması gerekir. 16
Örneğin; ilk 3 cm lik kısmı kırık olan 50 cm lik bir cetveli,n büyük bir uzunluğu ölçmek amacıyla birden fazla kullanılması durumunda hata miktarı cetvelin kullanım sayısına bağlı olarak sistematik bir Ģekilde artacaktır. ÖRNEKLER: * Bir öğretmenin öğrencilerin cinsiyetlerine göre fazla puan vermesi, (Kız öğr. 10 puan fazla verilmesi) *Yazılı sınavlarda yazı güzelliğine, ifade düzgünlüğüne, tertip ve düzene fazla puan verilmesi. * Öğretmenin 50 puan alan kâğıda 10, 60 puan kâğıda 15, 70 puan alan kâğıda 20 puan fazla vermesi * Terazinin 1 kg.lık bir kütleyi, 50 gram fazla; 2 kg.lık kütleyi 100 gram fazla, 3 kg.lık kütleyi 150 gram fazla göstermesi * Öğretmenin öğrencilerin almıģ olduğu puanlara %10 ekleme yapması. 2009 KPSS SORUSU: Öğretmenler genellikle söz dinleyen ve kurallara uygun davranan öğrencilere sempati duyarlar. Yapılan araģtırmalar, öğretmenlerin tepkilerinin, öğrencilerin derslerdeki baģarısızlıklarından çok, kurallara uymamalarına yönelik olduğunu ortaya koymaktadır. Öğrencilere bu konuda bir açıklama yapılmasa da onlar, kurallara uygun davrandıklarında bunun baģarı olasılığını etkileyebileceğini, sınavda doğru yanıtlar vermeseler de iyi not alabileceklerini düģünürler. Bu durumda, kurallara karģı çıktıklarında cezalandırılabileceklerini ya da öğretmenleri tarafından dıģlanabileceklerini öğrenirler. Kurallara uyan öğrencilere daha yüksek puan vererek gerçekleģtirilen bu ölçmelerde aģağıdakilerden hangisi yapılmıģ olur? A) Rastlantısal hata B) Gözlem yetersizliği C) Sabit hata D) Mantık hatası E) Sistematik hata 3) RASTGELE (TESADÜFÎ) HATA: Hatanın miktarı ve yönü ölçülen özelliğin miktarından bağımsız olarak ve düzensizce artıp azalabilmektedir. Hatanın kaynağı bilinmez. Bu tür hatalar ölçme sonuçlarına geliģi güzel katılır. ÖRNEKLER: * Dikkatsizce puanlanan, okunan veya doğru okunduğu halde yanlıģ kaydedilen notlar. * Öğrencinin sınav günü hasta olması, sınav salonunun soğuk olması, Ģans baģarısı, kopya çeken öğrencinin aldığı puan. * Terazinin bir ölçtüğü kütleyi 50 gram fazla gösterirken, bir baģka kütleyi 120 gram eksik, bir diğerini 250 gram fazla göstermesi * Öğretmenin bir kâğıda 5 puan fazla verirken, farkında olmadan bir baģka kâğıda 10 puan eksik vermesi. 2008 KPSS: Bir sınavda her öğrenciye 5 puan fazla verilmesi ---- hataya örnektir. Öğrencilerin puanlarını, aldıkları puanların yüzde 10 u kadar artırmak ise ---- hataya örnek olabilir. Bu parçadaki boģluklara, aģağıdakilerin hangisindeki sözcükler sırasıyla getirilmelidir? A) rasgele - sabit B) rasgele - sistematik C) sabit - sistematik D) sabit rasgele E) sistematik - sabit 17
ÖLÇMEDE HATA KAYNAKLARI 1) ÖLÇME ARACINDAN KAYNAKLANAN HATALAR: Sorunun yanlıģ olması, çift seçenekli olması, eksik olması, yazım hatası, ölçme aracında yönerge olmaması, ölçme aracının iyi yapılandırılmamıģ olması 2) ÖLÇÜLENDEN (ÖĞRENCĠDEN) KAYNAKLANAN HATALAR: Öğrencinin hasta, aģırı kaygılı, dikkatinin dağınık, moralinin bozuk olması, zihinsel, psikolojik ve fiziksel sorununun olmasından kaynaklanan hatalardır. Örn: Öğrencinin değildir li soruları dir li görüp yanlıģ yapması, 1.sorunun cevabını 6. sorunun cevabına yazması Süre yetmediği için birkaç öğrencinin son soruyu yanıtlayamaması 3) ÖLÇME YÖNTEMĠNDEN KAYNAKLANAN HATALAR: Ölçülecek özelliği en iyi ölçen tekniği kullanmamaktan kaynaklanan hatalardır. Örn: Künyeyi ölçmek için kuyumcu terazisi yerine manav terazisini kullanmak, sıcaklığı metre ile ölçmek, süre yetmediği için bütün öğrencilerin son soruyu yanıtlayamaması 4) ORTAMDAN KAYNAKLANAN HATALAR: Ses, ıģık, gözetmenler, havasızlık, sıraların rahat olmaması gibi çevresel etkenlerden kaynaklanan hatalardır. 5) ÖLÇMECĠDEN (ÖLÇMEYĠ YAPANDAN) KAYNAKLANAN HATALAR: Bu hata kaynağı; sonuç, puanlama ve değerlendirme aģamasında karģımıza çıkar. Yazılı yoklamada puanları eksik toplama, yanlı davranma vs Optik okuyucudan kaynaklanan hata sonuç aģamasında karģımıza çıktığı için ölçme aracından değil ölçmeciden kaynaklanan bir hatadır. BĠR ÖLÇME ARACINDA BULUNMASI GEREKEN NĠTELĠKLER 1) GÜVENĠRLĠK: Güvenilir bir ölçme aracı aynı özellik ile ilgili olarak arka arkaya yapılan ölçmelerde yaklaģık olarak aynı sayısal sonucu verir.(tutarlılık) Güvenilir bir test aynı gruba iki ya da üç kez uygulandığında gruptaki her bir kiģi bütün uygulamalarda yaklaģık aynı puanı almalıdır. Bir baģka deyiģle GÜVENĠRLĠK ölçme sonuçlarının hatalarından arınıklık derecesidir. Ölçme aracının duyarlılık, tutarlılık ve kararlılık gibi özellikleri güvenirlikle ilgilidir. Ölçmede güvenirliği belirleyen 2 temel özellik vardır: DUYARLILIK (Hassasiyet) : Ne kadar az hata yapılırsa duyarlılık o kadar fazla olur. Ölçme aracının birimi ne kadar küçük olursa o oranda hassas ölçüm yapar. ÖRN: Altın tartarken kg. yerine mg. kullanılması veya sınavda az soru yerine çok soru sorulması duyarlılığı arttırır. TUTARLILIK (Kararlılık) : Ölçme aracının birkaç kez uygulandığında benzer sonuçları vermesi düzeyidir. ÖRN: Bir zekâ testinin ilk uygulanıģında zekâ bölümünü 80, ikinci uygulanıģında 120 ve üçüncü uygulanıģında 90 buluyorsak yani sonuçlar arasında tutarlılığın sağlanmamıģ olması bu zekâ testinin yeterince güvenilir olmadığının bir göstergesidir. OBJEKTĠFLĠK: Bir ölçme iģlemini kim yaparsa yaptın ölçme iģlemini yapan kiģinin aynı sonuca ulaģması demektir. Örneği, bir matematik öğretmeni bir öğrencinin sınavdan aldığı puanı 70 olarak hesaplamıģsa, baģka bir öğretmende aynı öğrencini puanını 70 olarak hesaplıyorsa, yapılan ölçme iģlemi objektif dolayısıyla da güvenilirdir. 18
2009 KPSS SORUSU: Bir okulda, fen bilgisi proje ödevi verilmiģtir. Ürünlerin puanlanmasının sınıfta derse giren öğretmen yerine, diğer sınıfın öğretmeni tarafından yapılması sağlanmıģtır. Projelere kod numaraları verilmiģ ve öğrenci isimleri, projeleri değerlendiren öğretmenden gizlenmiģtir. Ayrıca değerlendirme için (kapsamlı, detaylı ve açık) bir puanlama rehberi oluģturulmuģ, öğretmenin bu rehbere göre puan vermesi istenmiģtir. Yukarıda anlatılan iģlemler, kullanılan ölçme aracının hangi özelliğini iyileģtirmek amacıyla gerçekleģtirilmiģtir? A) Objektiflik B) Ġç tutarlık C) KullanıĢlılık D) GörünüĢ geçerliği E) Yapı geçerliği * Güvenirlik, sayısal değer alan güvenirlik katsayısı (r) adı verilen bir katsayı ile ifade edilir ve 0 ile 1 arasında değer alır. Güvenirlik katsayısı ölçümlerdeki hatayı değil hatasızlığı belirtir. Yani güvenirlik katsayısı yüksekse ölçme aracının hatalardan arınıklık derecesinin yüksek olduğu söylenir. Güvenirlik katsayısının yüksek olması ölçme hatasının düģük olmasının ifadesidir. * Güvenilir bir ölçme aracının hatası az, güvenilir olmayan ölçme aracının hatası daha fazladır. Ölçme hatalarının kestirilmesi ölçümlerin tekrarı ile mümkündür. Aynı koģullar altında tekrarlanan ölçümler birbirini tutmayan sonuçlar veriyorsa güvenirlikten söz etmek mümkün değildir. GÜVENĠRLĠLĠĞĠ HESAPLAMADA KULLANILAN YÖNTEMLER: (Güvenirliği Kestirme Yolları) A-BĠRDEN FAZLA UYGULAMAYLA GÜVENĠRLĠK BELĠRLEME 1) TEST-TEKRAR TEST YÖNTEMĠ (tutarlık ve kararlılık katsayısı): Güvenirliği hesaplanacak olan testin, AYNI GRUBA belirli aralıklarla 2 kez uygulanmasıdır. Ġki uygulamanın sonuçları arasındaki korelasyon katsayısı bulunur. Korelâsyon katsayısı -1.00 ile +1.00 arasında bir değerdir. Güvenirlik için korelasyon katsayısının +1 e yaklaģması gerekir. Burada bulunan korelasyon katsayısı kararlılık katsayısı olarak bilinir. Korelâsyon katsayısının yeteri kadar yüksek olması testten elde edilen ölçmenin kararlılığını gösterir. (2004 KPSS) NOT: Bu yöntem daha çok ilgi, tutum, yetenek testlerinde uygulanır. Çünkü ilgi, tutum, yetenek ölçümden ölçüme değiģmez. KORELÂSYON: Ġki değiģken arasındaki iliģki miktarını gösterir. Bu iliģki miktarını gösteren katsayıya korelasyon katsayısı adı verilmektedir. Bu katsayı -1.00 ile +1.00 arasında bir değer alır. Örn: AyĢe öğretmen sınıfa uyguladığı testi belli bir zaman sonra tekrar uygulamıģ ve aralarındaki güvenirliği tespit etmeye çalıģmıģtır. AyĢe öğretmen güvenirliği bulmada hangi yöntemi kullanmıģtır? Test Tekrar Test Yöntemi (E) 2004 KPSS 2007 KPSS: Lisedeki bir rehber öğretmen öğrencilerin mesleki ilgilerini belirlemek için mesleki ilgi envanteri geliģtirmiģtir. Güvenirliğini belirlemek için bu envanteri aynı öğrencilere altı hafta arayla iki kez uygulamıģ ve iki uygulamadan elde edilen ölçüler arasındaki iliģkiyi (korelasyon) 0,45 bulmuģtur. AĢağıdakilerden hangisi, bu korelasyon değerinin düģüklüğü için gerekçe olarak gösterilemez? A) Ölçülen özellik kolay değiģme gösteren bir yapıdadır. B) Ġki uygulamanın koģulları birbirinden oldukça farklıdır. C) Öğrenciler maddelere yanıt verirken gerçekçi davranmamıģlardır. D) Sorular her okumada farklı anlamlara gelebilmektedir. E) Ġki uygulama arasında geçen süre çok kısadır. 19
2) PARALEL TESTLER YÖNTEMĠ (EġDEĞER FORMLAR YÖNTEMĠ) (eģdeğerlik katsayısı): Bu yöntemde bir testin güvenirliğinin tahmini için; bir testin en az iki eģdeğer formunun geliģtirilmiģ olması gerekmektedir. Paralel iki testin eģdeğer olabilmesi için her iki test içindeki maddelerin sayısı, niteliği ve ölçtükleri davranıģlar bakımından birbirine denk olması gerekir. Bu yöntemle güvenirliğin tahmini için yapılması gereken iģlemler Ģöyledir: Paralel formların her ikisi de aynı öğrenci grubuna uygulanır ve öğrencilerin iki ayrı formdan almıģ oldukları puanlar arasındaki korelasyon hesaplanır. Paralel testler yöntemiyle elde edilen güvenirlik katsayısı +1.00 e yakın ise ölçme aracının hatalardan arınıklığının ve tutarlılığının yüksek olduğu söylenebilir. EĢdeğer formlar yöntemiyle bulunan bu katsayı EġDEĞERLĠK KATSAYISI olarak da bilinir. Genellikle bu yöntemle elde edilen güvenirlik katsayısı diğer yöntemlerle elde edilenlerden daha küçük çıkar. Fakat paralel testler yöntemi bir testin tek formunun aynı öğrenci grubuna iki kez uygulanmasından daha kullanıģlıdır. B- TEK UYGULAMAYLA GÜVENĠRLĠK BELĠRLEME 3) TESTĠ YARILAMA YÖNTEMĠ (EĢdeğer Yarılar Yöntemi)(içtutarlık katsayısı): Test güvenirliğini tahmin etmede en çok kullanılan yöntemdir. Çünkü bu yöntem tek bir test formu, tek bir öğrenci grubu ve tek bir test uygulaması gerektirir. Bu metotta test maddelerinin yarısı birine diğer yarısı ötekine düģecek Ģekilde iki ayrı teste ayrılır. Ġki yarı iki ayrı test imiģ gibi kabul edilip, aralarındaki korelasyon hesaplanır. Ve elde edilen değer; test yarı yarıya kısalmıģ olduğundan yarılardan birinin güvenirlik katsayısını verir. Testin bütününün güvenirliğini tahmin etmede aģağıdaki SPEARMAN-BROWN formülü kullanılır. 2.r¹,² rx = 1+ r¹,² rx = Elde edilen puanların güvenirlik katsayısı r¹,² = Yarı testin güvenirlik katsayısı ÖRNEK: Testi yarılama tekniğiyle elde edilen bir testin güvenirlik katsayısı 0,80 çıkmıģtır. Testin tümünün güvenirliği kaçtır? 2. r¹,² 2.0,80 rx = = = 0,89 1+ r¹,² 1+0,80 Güvenirliği 1'e yaklaģtığı için yüksektir. Bu yöntemle elde edilen güvenirlik katsayısının yüksek oluģu her iki formun da güvenilir olduğuna; yeteri kadar yüksek olmayıģı da her iki formun güvenirliğinin düģük olduğuna iģaret eder. Testi yarılarken Ģöyle yapabiliriz = 50 sorudan oluģan bir matematik testinin soruları 1, 3, 5 gibi tek numaralı sorular Ģeklinde iki ayrı gruba ayrılırsa ve bu iki grup sorudan elde edilen puanlar arasında korelasyon hesaplanırsa elde edilen katsayı tüm testi ikiye bölerek elde ettiğimiz yarım testlere ait korelasyon katsayısını yani yarım testlerin güvenirliğini verecektir. 20
4) ĠÇ TUTARLILIK YÖNTEMĠ: Ġç tutarlılık katsayısı testin bir defa uygulanması ile güvenirliğin kestirilmesini sağlayan katsayıdır. Bir testteki maddelere verilen cevaplar toplam test puanı ile uyumlu ise bu durumda testin iç tutarlılığa sahip olduğu söylenebilir. Yani bir testi oluģturan maddelerin birbiriyle uyumu iç tutarlılığı ifade eder. Ġç tutarlılık anlamında güvenirliğin hesaplanabilmesi için birden fazla formül bulunmaktadır. Bu formüller testi oluģturan maddelerin niteliğine göre değiģir. Buna göre KR 20, KR 21 ve ALPHA GÜVENĠRLĠK katsayısı adı verilen formüller kullanılır. KUDER-RĠCHARDSON 20 ve 21 FORMÜLLERĠ (KR 20, KR 21) 1 ile 0 Ģeklinde puanlanan maddelerden oluģan testlerin güvenirliği hesaplanırken KR 20 denilen bir formül kullanılır. Bu formül testteki tüm maddelerin aynı psikolojik özelliği ölçtüğü varsayımdan yola çıkar. KR 20 güvenirlik katsayısı bir defada uygulanan bir ölçme aracının iç tutarlılığını veren bir katsayıdır. Kuder Richardson formülleri testteki her bir maddenin aynı değiģkeni ölçtüğü yani testtin ölçtüğü Ģeyin HOMOJEN olduğu sayıltısına dayanır. KR 20 formülü sadece doğru cevaplandırılan maddelere 1 puan vererek yanlıģ cevaplandırılan ve boģ bırakılan maddelere ise hiç puan verilmeksizin puanlanan testlere uygulanabilir. Eğer testteki maddeler farklı ağırlıklar ile puanlanmıģ ise bu formül kullanılmaz. Test içerisindeki her bir maddenin güçlük derecesi yani her bir maddeye doğru cevap veren öğrencilerin toplam öğrencilere oranı hesaplanan bir testin güvenirliğini tahmin etmek için KR 20 formülünü kullanırız. NOT: 10 15 civarında maddeden oluģan çoktan seçmeli bir testte 0,50 kadar düģük bir KR 20 güvenirlik katsayısı yeterlidir. Ancak 50 maddenin üzerindeki testler için KR 20 değeri en az 0,80 olmalıdır. KR 20 ile belirlenen güvenirlik katsayısı yüksek ise testle ilgili aģağıdaki yorumlar yapılabilir. Puanlar tesadüfü hatalardan arınıktır yani duyarlıdır. Hatası azdır. Ölçülen değiģkenler tek boyutludur. Testi oluģturan maddeler homojendir. Yani testteki her bir madde aynı değiģkeni ölçmüģtür ve maddeler birbiriyle uyumludur. Grup heterojendir. Yani uygulanan test gruptaki öğrencileri birbirinden iyi ayırmıģtır. Testin yapı geçerliliği yüksektir. NOT: KR 20 Formülü 1 ile 0 Ģeklinde puanlanan maddeler için kullanılmaktadır ve bu maddeler farklı zorluk düzeyine sahiptirler. Bazı durumlarda testi oluģturan maddelerin zorluk dereceleri birbirine çok yakın olabilir. O zaman KR 21 denilen ve KR 20 formülünün özel bir durumu olan baģka bir formül kullanılır. KR-21 ile hesaplanan güvenirlik katsayısı, KR-20 ile hesaplanan güvenirlik katsayısından her zaman küçüktür.( KR21<KR20) KR-21 ĠLE hesaplanan güvenrilik katsayısı KR-20 ile hesaplanan güvenirlik katsayısından küçük olduğu için ; KR-21 güvenirliğin alt sınırıdır. Örnek: KR 20 formülünün kullanıldığı çoktan seçmeli bir teste maddelerin güçlük düzeyleri 0,70; 0,60; 0,50 vb. olabilirken KR 21 Formülünün uygulandığı bir testte madde güçlükleri 0,71; 0,72; 0,73; 0,74 Ģeklinde birbirine daha yakındır. 21