Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 120 Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans COĞRAFYA Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Önder Cengiz KPSS LİSE VE ÖN LİSANS COĞRAFYA KONU ANLATIMLI ISBN 978-605-318-992-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 18. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Ön Lisans Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Coğrafya kapsamındaki 18 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Türkiye nin Coğrafi Konumu, Türkiye nin Yer Şekilleri ve Özellikleri, Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü, Türkiye de Nüfus ve Yerleşme, Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık, Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi, Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm ve Türkiye nin Bölgesel Coğrafyası bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar ve grafikler akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem. net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Pegem Akademi Genel Merkezi Coğrafya Zümre Başkanı Önder Cengiz 2016 KPSS de Yer Alan 18 Coğrafya Sorusunun Oransal Dağılışı KONULAR Türkiye nin Fiziki Coğrafyası Türkiye nin Beşeri Coğrafyası Türkiye nin Ekonomik Coğrafyası YAKLAŞIK AĞIRLIK %39 (7 soru) %17 (3 soru) %44 (8 soru)
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Konumu Mutlak Konum...1 Özel Tarihlerde Türkiye...5 Türkiye nin Mutlak Konumu ve Sonuçları...7 Türkiye nin Göreceli Konumu ve Sonuçları...9 Türkiye nin Jeopolitiği...12 Cevaplı Test...14 2. BÖLÜM Türkiye nin Yerşekilleri Türkiye nin Yer Şekillerinin Genel Özellikleri...17 Fiziki Haritalar...17 Türkiye nin Jeolojik Geçmişi...18 Türkiye nin Şekillenmesinde Etkili Olan İç Kuvvetler...19 Türkiye nin Platoları ve Ovaları...23 Türkiye de Dış Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri...25 Türkiye nin Kıyı Tipleri...34 Türkiye de Toprak Oluşumu ve Tipleri...35 Türkiye nin Su Varlığı...38 Türkiye de Doğal Afetler...44 Cevaplı Test...51 Çıkmış Sorular...54
vi 3. BÖLÜM Türkiye nin İklimi ve Bitki Örtüsü Türkiye nin İklimi...59 Türkiye de Sıcaklık...59 Türkiye de Basınç ve Rüzgârlar...62 Türkiye de Nemlilik ve Yağış...64 Türkiye de İklim Tipleri...67 Türkiye nin Bitki Örtüsü...69 Türkiye nin İklim Tipleri ve Bitki Örtüsü...74 Cevaplı Test...75 Çıkmış Sorular...79 4. BÖLÜM Türkiye de Nüfus ve Yerleşme Türkiye nin Nüfus Özellikleri...81 Türkiye de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunluğu...83 Türkiye nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları...87 Türkiye nin Nüfus Politikaları...87 Türkiye de Nüfus Projeksiyonları: Türkiye Nüfusunun Geleceği...88 Türkiye de Göçler...88 Türkiye de Yerleşme...91 Türkiye de Mesken Tipleri...96 Cevaplı Test...97 Çıkmış Sorular...100
vii 5. BÖLÜM Türkiye de Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Anadolu Uygarlıkları...105 Türkiye de Arazi Kullanımı...106 Türkiye Ekonomisinin Sektörel Dağılımı...107 Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler...108 Türkiye de Tarım...109 Türkiye de Hayvancılık...123 Türkiye de Ormancılık...128 Cevaplı Test...130 Çıkmış Sorular...134 6. BÖLÜM Türkiye de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Türkiye de Madenler...137 Türkiye de Enerji Kaynakları...145 Türkiye de Sanayi...150 Cevaplı Test...155 Çıkmış Sorular...158
viii 7. BÖLÜM Türkiye de Ulaşım, Ticaret ve Turizm Türkiye de Ulaşım...161 Türkiye de Ticaret...169 Türkiye de Turizm...172 Türkiye nin 2023 Turizm Stratejisi...176 Türkiye nin Millî Parkları...178 Cevaplı Test...184 Çıkmış Sorular...187 8. BÖLÜM Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri Türkiye de Bölge Sınıflandırması...191 Türkiye nin Bölgesel Kalkınma Projeleri...191 Türkiye nin Coğrafi Bölgeleri...194 Karadeniz Bölgesi...195 Marmara Bölgesi...200 Cevaplı Test...206 Ege Bölgesi...209 Akdeniz Bölgesi...212 Cevaplı Test...217 İç Anadolu Bölgesi...220 Doğu Anadolu Bölgesi...223 Güneydoğu Anadolu Bölgesi...228 Cevaplı Test...232 Çıkmış Sorular...235
1 1. BÖLÜM TÜRKİYE NİN COĞRAFİ KONUMU Not Türkiye den geçen en uzun paralel dairesi 36 o K (Hatay dan geçer.) dir. Türkiye den geçen en kısa paralel dairesi 42 o K (Sinop tan geçer.) dir. Paraleller Ekvator a ve birbirine 1 o aralıklarla çizilen hayali çemberlere paralel denir. Bir bölgenin Dünya üzerindeki yerine coğrafi konum denir. İki şekilde ifade edilir: Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır: 90 60 COĞRAFİ KONUM Mutlak Konum Göreceli Konum 30 0 30 MUTLAK KONUM 60 45 90 42 36 Başlangıç paraleli ve en uzun paralel dairesi Ekvator dur. Ekvator Oğlak Dönencesi Not Türkiye nin en kuzeyi ile en güneyi arasında 666 km lik kuş uçuşu uzaklık bulunmaktadır. 42 36 = 6 111 = 666 km Dünya üzerindeki herhangi bir yerin başlangıç paraleli olan Ekvator a ve başlangıç meridyeni olan Greenwich e uzaklığının derece cinsinden ifadesine Mutlak Konum denir. Türkiye, 36-42 Kuzey Paralelleri ile 26-45 Doğu Meridyenleri arasında yer almaktadır. Ekvator dan kutuplara doğru boyları kısalır. Kutuplarda nokta hâlini alır. Ekvator, kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya yı iki eşit yarım küreye ayıran en büyük paraleldir. Ekvator un kuzeyindeki alanlara Kuzey Yarım Küre, güneyindeki alanlara Güney Yarım Küre denir.
2 90 60 30 Kuzey Ekvator 0 0 15 30 45 60 Ekvator 0 30 90 60 Güney 90 tane Kuzey Yarım Küre'de, 90 tane Güney Yarım Küre'de olmak üzere toplam 180 tane paralel bulunur. Paraleller birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Aynı boylam üzerinde iki paralel arası kuş uçuşu uzaklık dünyanın her yerinde 111 km dir. Başlangıç meridyeni olarak İngiltere nin Greenwich kasabasından geçen meridyen kabul edilmiştir (1884 yılında Uluslararası Meridyen Konferansı). Meridyenlerin boyları birbirine eşittir. Meridyenler yarım dairedir. Aralarındaki kuş uçuşu uzaklık yalnızca Ekvator da 111 km dir. Bu mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır. Not Paralel ile enlem birbirine benzeyen ifadelerdir. Enlem bir noktanın Ekvator a uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Enlem, bir yerdeki sıcaklığı, bitki örtüsünü, nüfus ve yerleşmeyi etkiler. 111 km Daralır 0 Daralır Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator a olan uzaklığının açı (derece, dakika, saniye) cinsinden ifadesidir. Açı Not Ardışık iki meridyen arası mesafenin en dar olduğu il Sinop tur. Ardışık iki meridyen arası mesafenin en geniş olduğu il Hatay dır. Enlem 0 Ardışık iki meridyen arası, güney-kuzey yönünde Dünya nın her yerinde mesafe olarak değişse de süre olarak her yerde 4 dakikadır. Meridyenler Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 o aralıklarla çizilen hayali yarım dairelere meridyen denir. Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır: Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir. Başlangıç meridyeninin doğusunda kalan alanlara Doğu Yarım Küre (180 meridyenine kadar), batısında kalan alanlara Batı Yarım Küre denir.
3 Meridyenler 180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere toplam 360 tanedir. Not Türkiye nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir. Yerel Saat Hesaplamaları Verilen iki merkez arasındaki boylam farkı bulunur. (Aynı yarım kürede yer alıyorsa D-D, B-B çıkarılır. Farklı yarım kürede yer alıyorsa D+B, B+D toplanır.) 26 D 29 D 30 D 31 D 32 D A x B Greenwich Greenwich 60 30 0 0 30 60 B - A = x (Boylam farkı) Verilen iki merkez arasında bulunan boylam farkı iki meridyen arasındaki sabit zaman aralığı olan 4 dakika ile çarpılır ve iki merkez arasındaki yerel saat farkı bulunur. x.4 = Yerel saat farkı Batı Doğu Meridyenler birer derece aralıklarla çizilmişlerdir. Dünya batıdan-doğuya doğru döndüğü için doğuda Güneş erken doğar, erken batar, dolayısıyla doğunun yerel saati daima ileridir. Yerel saati istenen merkez daha doğuda ise, verilen saate bulunan yerel saat farkı eklenir. Not Meridyen ile boylam birbirine benzeyen ifadelerdir. Boylam bir noktanın başlangıç meridyenine uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden ifadesidir. Açı B nin yerel saati = A nın yerel saati + (x.4) Yerel saati istenen merkez daha batıda ise, verilen saatten bulunan yerel saat farkı çıkarılır. A nın yerel saati = B nin yerel saati - (x.4) Not Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) Güneş in tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00 dir, öğle vaktidir, Güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa hâlini alır. Boylam 0 30 o Doğu Boylamı nda yer alan İzmit te yerel saat 11:30 iken aynı anda 36 o Doğu Boylamı nda bulunan Şanlıurfa da yerel saat kaçtır? Yerel saat: Dünya üzerindeki herhangi bir yerin Güneş in ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenen saatidir (Dinen kullanırız: namaz, sahur, iftar saatleri) 30 D İzmit 11:30 36 D Şanlıurfa? Not Aynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır. 36 30 = 6 = (Boylam farkı) 6 4 = 24 = (Yerel saat farkı) 11.30 + 24 = 11.54 (Şanlıurfa nın yerel saati) Şanlıurfa İzmit e göre doğuda olduğu için toplama yapılır.
4 45 o Doğu Boylamı nda yer alan Iğdır da yerel saat 15.50 iken, 33 o Doğu Boylamı nda yer alan Ankara da yerel saat kaçtır? 33 D 45 D Not Sabah Öğlen Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi artar. Sıcaklıklar artar. Gölge boyları kısalır. Gölgeler batıya düşer. Ankara? Iğdır 15.50 45 33 = 12 = (Boylam farkı) 12 4 = 48 = (Yerel saat farkı) 15.50-48 = 15.02 (Ankara nın yerel saati) Ankara Iğdır a göre batıda olduğu için çıkarma yapılır. Not Öğlen Akşam Güneş in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır. Sıcaklıklar azalır. Gölge boyları uzar. Gölgeler doğuya düşer. Güneş Hesaplamaları Dünya batıdan doğuya doğru hareket ettiği için, doğuda Güneş erken doğar, erken batar; batıda geç doğar, geç batar. 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde aynı boylam üzerinde bulunan tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar ve aynı anda batar. Ulusal (Ortak) Saat: Ulaşım, ticaret, haberleşme ve sosyal hizmetlerin daha düzenli yapılabilmesi için ülke içerisinde ortak saat belirlenir ve tüm merkezlerin saatleri bu zamana göre ayarlanır. Türkiye nin Doğu-Batı genişliği fazla olmadığı için aynı anda bir tek ortak saat kullanılır. 30 D 45 D 15:00 18:00 B Öğleden sonra 12:00 Öğleden önce 9:00 6 6 3 3 3 3 6:00 D Kış mevsiminde İzmit (Geri saat dilimi) Yaz mevsiminde Iğdır (İleri saat dilimi) Aşağıda ekinoks tarihlerinde Türkiye'de bulunan dört farklı merkezde Güneş in konumunu inceleyelim. Not Türkiye de gün ışığından daha fazla faydalanabilmek için yaz mevsiminde 45 o Doğu (Iğdır) boylamının, kış mevsiminde 30 o Doğu (İzmit) boylamının yerel saatini ulusal (ortak) saat olarak kullanılırdı. Eylül 2016 da kış saati (geri saat) uygulaması kaldırılarak, yıl boyunca ileri saat uygulaması kullanılmaya başlanmıştır. (45 D Iğdır - 3. saat dilimi)
5 ÖZEL TARİHLERDE TÜRKİYE 21 Haziran (Yaz Gün Dönümü) 21 Aralık (Kış Gün Dönümü) 21 Mart - 23 Eylül (Ekinoks) Kuzey Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Kuzey Kutup Dairesi Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Güney Kutup Dairesi Güney Kutup Dairesi Güney Kutup Dairesi Güneş ışınları Yengeç Dönencesine öğle vakti dik (90 ) düşer. Kuzey Yarım Küre de yaz mevsimi yaşanır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey Yarım Küre de en uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77 - Sinop 71 ). Yaz mevsimi yaşanır. Gölge boylarının yıl içerisinde en kısa olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra gölge boyları uzamaya başlar (21 Aralık a kadar). En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Bu tarihten sonra gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar (21 Aralık a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop ta yaşanır.) Güneş ışınları Oğlak Dönencesi ne öğlen vakti dik (90 ) düşer. Kuzey Yarım Küre de kış mevsimi yaşanır. Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey Yarım Küre de en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Türkiye için: Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır (Hatay 31 - Sinop 25 ). Kış mevsimi yaşanır. Gölge boylarının yıl içerisinde en uzun olduğu tarihtir. Bu tarihten sonra gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran a kadar). En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Bu tarihten sonra geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en kısa gündüz Sinop ta yaşanır.). Güneş ışınları Ekvator a öğlen vakti dik (90 ) düşer. Dünya nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. Aynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Türkiye için: 21 MART İlkbahar mevsimi yaşanır. Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra gündüz süreleri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (23 Eylül e kadar). 23 EYLÜL Sonbahar mevsimi yaşanır. Aynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten sonra geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar (21 Mart a kadar).
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 120 Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans MATEMATİK SAYISAL MANTIK GEOMETRİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Editörler: Kenan Osmanoğlu / Kerem Köker KPSS LİSE VE ÖN LİSANS MATEMATİK - SAYISAL MANTIK - GEOMETRİ KONU ANLATIMLI ISBN 978-605-318-992-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 18. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Önlisans Genel Yetenek Testinde önemli bir yer tutan "Matematik, "Sayısal Mantık" ve "Geometri" kapsamındaki 30 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiştir. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, - çıkmış sorulara ve - cevaplı testlere yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen tüm meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Editörler: Kenan Osmanoğlu Kerem Köker
İÇİNDEKİLER Matematik TEMEL KAVRAMLAR Küme...1 Kümenin Elemanı ve Eleman Sayısı...1 Kümelerin Gösterilişi...1 Boş Küme...2 Sayı Kümeleri...2 Tek - Çift Tamsayılar...3 Tam Sayılarda İşlemler...3 İşlem Önceliği...6 Rasyonel Sayılar...6 Rasyonel Sayılarda İşlemler...6 Harfli İfadeler...7 Denklemler...8 Çözüm Kümesi Bulma...8 İkili...10 Sıralama...10 Eşitsizlik... 11 Oran Orantı... 11 Ortak Paranteze Alma...12 Cevaplı Test 1...13 Cevaplı Test 2...15 SAYILAR Rakam...17 Sayı...17 Doğal Sayılar...18 Tam Sayılar...21 Tek ve Çift Tam Sayılar...23 Pozitif ve Negatif Sayılar...25 Ardışık Sayılar...27 Basamak Analizi...32 Çözümleme...38 Asal Sayı...41 Aralarında Asal Sayılar...42 Faktöriyel...43 Cevaplı Test 1...47 Cevaplı Test 2...49 Cevaplı Test 3...51 Cevaplı Test 4...53 Cevaplı Test 5...55 Cevaplı Test 6...57 Çıkmış Sorular...59 BÖLME-BÖLÜNEBİLME KURALLARI Bölme...60 Bölünebilme Kuralları...65 2 ile Bölünebilme...65 3 ile Bölünebilme...65 4 ile Bölünebilme...65 5 ile Bölünebilme...66 7 ile Bölünebilme...67 8 ile Bölünebilme...67 9 ile Bölünebilme...68 10 ile Bölünebilme...69 11 ile Bölünebilme...69 Cevaplı Test - 1...71 Cevaplı Test - 2...73 ASAL ÇARPANLARA AYIRMA EBOB EKOK Asal Çarpanlara Ayırma...75 Bir Tam Sayının Bölenleri...76 Bir Tam Sayının Bölenleri Toplamı...78 En Büyük Ortak Bölen (EBOB)...79 En Küçük Ortak Kat (EKOK)...82 Cevaplı Test - 1...87 Cevaplı Test - 2...89 Cevaplı Test - 3...91 Çıkmış Sorular...93 DENKLEMLER Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Denklemler... 94 Birinci Dereceden İki Bilinmeyenli Denklemler... 96 Denklem Sistemi...97 a. Yok Etme Metodu...97 b. Yerine Koyma Metodu...98 Özel Denklemler...99 Cevaplı Test - 1...102 Cevaplı Test - 2...104 v
İçindekiler RASYONEL SAYILAR Rasyonel Sayılar...106 Kesir ve Kesir Türleri...106 Kesir...106 Basit Kesir...106 Bileşik Kesir...106 Tam Sayılı Kesir...107 Sabit Kesir...107 Denk Kesir...108 Rasyonel Sayılarda Dört İşlem...109 1. Toplama İşlemi...109 2. Çıkarma İşlemi...109 3. Çarpma İşlemi...109 4. Bölme İşlemi...109 5. Kuvvet Alma... 110 6. İşlem Önceliği... 110 Ondalık Kesirler... 112 Ondalık Sayılarda Dört İşlem... 113 Devirli Ondalık Açılımlar... 115 Devirli Ondalık Sayıyı Rasyonel Sayıya Çevirme... 115 Rasyonel Sayılarda Sıralama... 117 İki Rasyonel Sayı Arasındaki Sayıları Yazma... 119 Cevaplı Test - 1...120 Cevaplı Test - 2...122 Çıkmış Sorular...124 EŞİTSİZLİKLER Basit Eşitsizlikler...125 Özellikleri...125 Reel (Gerçel) Sayı Aralıkları...128 Kapalı Aralık...128 Yarı Açık Aralık...128 Açık Aralık...129 Birinci Dereceden Bir Bilinmeyenli Eşitsizlikler... 129 Eşitsizlikler ve İşaret İncelemesi...130 Cevaplı Test 1...133 Cevaplı Test 2...135 Çıkmış Sorular...137 MUTLAK DEĞER Mutlak Değer...138 Özellikleri...139 Cevaplı Test...145 Çıkmış Sorular...147 ÜSTLÜ SAYILAR Özellikleri...149 Üstlü Sayılarda Dört İşlem...151 1. Toplama Çıkarma...151 2. Çarpma...152 3. Bölme...153 Üstlü Sayılarda Denklemler...155 Üstlü Sayılarda Eşitsizlikler ve Sıralama...157 Cevaplı Test - 1...159 Cevaplı Test - 2...161 Çıkmış Sorular...163 KÖKLÜ SAYILAR Köklü Sayılar...165 Köklü Sayıların Özellikleri...165 Köklü Sayılarda Dört İşlem...169 1. Toplama-Çıkarma...169 2. Çarpma...170 Kök Kuvvetli Aynı Olan Köklü İfadelerin Çarpılması...170 3. Bölme...171 Kök Kuvvetleri Farklı Olan Köklü İfadelerin Bölünmesi...171 Kök Dışındaki Bir Sayının Kök İçine Alınması... 173 Eşlenik...174 İç İçe Sonlu Kökler...176 İç İçe Sonsuz Kökler...177 A 2 B Ifadesinin Kök Dışına Çıkarılması...179 Köklü Sayılarda Sıralama...181 Köklü Sayılarda Denklem Çözme...182 Cevaplı Test - 1...183 Cevaplı Test - 2...185 Çıkmış Sorular...187 vi
İçindekiler ÇARPANLARA AYIRMA Çarpanlara Ayırma...189 1. Ortak Parantez Yöntemi...189 2. Gruplandırma Yöntemi...189 3. ax 2 +bx+c İfadesinin Çarpanlara Ayrılması...190 Özdeşlikler...192 1. İki Kare Farkı...192 2. Tam Kare İfadeler...194 III. Dereceden Özdeşlikler...197 Cevaplı Test 1...199 Cevaplı Test 2...201 Çıkmış Sorular...203 Cevaplı Test 1...251 Cevaplı Test 2...253 Cevaplı Test 3...255 Cevaplı Test 4...257 Cevaplı Test 5...259 Cevaplı Test 6...261 Cevaplı Test 7...263 Cevaplı Test 8...265 Çıkmış Sorular...267 ORAN ORANTI Oran...204 Orantı...204 Orantının Özellikleri...204 Orantı Türleri...207 1. Doğru Orantı...207 2. Ters Orantılı Çokluklar...208 3. Bileşik Orantı...210 Ortalamalar... 211 1. Aritmetik Ortalama... 211 2. Geometrik Ortalama...212 Cevaplı Test - 1...214 Cevaplı Test - 2...216 Çıkmış Sorular...218 PROBLEMLER Denklem Kurma Problemleri...219 Yaş Problemleri...227 Yüzde Problemleri...230 Faiz Problemleri...232 Kâr Zarar Problemleri...233 Karışım Problemleri...237 İşçi Problemleri...240 Havuz Problemleri...242 Hareket Problemleri...245 KÜMELER Küme...273 Kümelerin Elemanı ve Eleman Sayısı...273 Kümelerin Gösterimi...273 Küme Çeşitleri...274 Kümelerde İşlem Özellikleri...279 Alt Küme...279 Küme Problemleri...281 Cevaplı Test...283 Çıkmış Sorular...285 FONKSİYON - İŞLEM MODÜLER ARİTMETİK Bağıntı...286 Fonksiyon...286 Test Fonksiyon...290 Bileşke Fonksiyon...292 İşlem...292 İşlem Tabloları...295 İşlemin Özellikleri...295 Modüler Aritmetik...299 Modüler Aritmetiğin Özellikleri...299 Modüler Aritmetikte Denklem Çözümü...304 Cevaplı Test 1...306 Cevaplı Test 2...308 Çıkmış Sorular...310 vii
İçindekiler PERMÜTASYON KOMBİNASYON OLASILIK Saymanın Temel Kuralları...312 Toplama Kuralı...312 Çarpma Yolu ile Sayma...312 Saymanın Temel İlkesi...312 Permütasyon (Sıralama)...314 Tekrarlı Permütasyon...315 Dairesel Permütasyon...317 Kombinasyon (Gruplama)...318 Olasılık...323 Olasılık Fonksiyonu...324 Eş Olumlu Örnek Uzay...324 Olasılık Hesabı...324 Koşullu Olasılık...328 Bağımsız ve Bağımlı Olasılık...329 Cevaplı Test 1...330 Cevaplı Test 2...332 Çıkmış Sorular...334 TABLO VE GRAFİKLER Tablo ve Yorumlama...336 Grafik ve Yorumlama...340 Çizgi Grafik...340 Sütun Grafiği...342 Daire Grafiği...342 Cevaplı Test 1...345 Cevaplı Test 2...348 Çıkmış Sorular...350 SAYISAL MANTIK Sayısal Mantık Problemleri...352 Sayı Örüntüleri...352 Sayı Dizileri...354 Tablo ve Şekil Soruları...357 Akıl Yürütme ve Mantık Soruları...361 Görsel Yetenek...364 Cevaplı Test-1...367 Cevaplı Test-2...369 Cevaplı Test-3...371 Çıkmış Sorular...373 geometri GEOMETRİK KAVRAMLAR VE DOĞRUDA AÇILAR Geometrik Kavramlar...375 Tanımsız Kavramlar...375 Açılar...375 Açının Ölçüsü...375 Açının Düzlemde Ayırdığı Bölgeler...375 Açı Ölçü Birimleri...375 Derecenin Alt Birimleri...376 Açı Çeşitleri...376 Dar Açı...376 Dik Açı...376 Geniş Açı...376 Doğru Açı...376 Tam Açı...376 Komşu Açılar...376 Açıortay...376 Tümler Açılar...377 Bütünler Açılar...377 Ters Açılar...378 Paralel İki Doğrunun Bir Kesen ile Yaptığı Açılar...378 Paralel İki Doğrunun Birden Çok Kesen ile Meydana Getirdiği Açılar...378 Kenarları Paralel Açılar...380 Kenarları Dik Açılar...380 Üçgenler...383 Üçgen Çeşitleri...383 Açılarına Göre Üçgenler...383 viii
İçindekiler Kenarlarına Göre Üçgenler...383 Üçgende Temel ve Yardımcı Elemanlar...384 i. Yükseklik...384 ii. Açıortay...384 iii. Kenarortay...384 Üçgende Açılar ile İlgili Özellikler...385 Dik Üçgen...389 Pisagor Teoremi...389 Öklid Bağıntıları...390 Kenarlarına Göre Özel Dik Üçgenler...391 Açılarına Göre Özel Dik Üçgenler...392 Üçgende Açıortay Teoremleri...395 İç Açıortay Teoremi...396 Dış Açıortay Teoremi...397 Üçgende Kenarortay Teoremleri...399 Ağırlık Merkezi...399 Kenarortay Bağıntıları...401 Özel Üçgenler...403 İkizkenar Üçgen...403 Eşkenar Üçgen...406 Üçgende Alan...410 Üçgende Benzerlik...416 Açı Açı Açı Benzerlik Kuralı...416 Tales Teoremi...418 Temel Orantı Teoremi...418 Çapraz Tales Teoremi...419 Kenar Açı Kenar Benzerlik Kuralı...421 Kenar Kenar Kenar Benzerlik Kuralı...421 Üçgende Açı Kenar Bağıntıları...425 Üçgen Eşitsizliği...425 Cevaplı Test (Geometrik Kavramlar)...431 Cevaplı Test (Üçgende Açılar)...433 Cevaplı Test (Dik Üçgen)...435 Cevaplı Test (Üçgende Açıortay Teoremleri)... 437 Cevaplı Test (Üçgende Kenarortay Teoremleri)... 439 Cevaplı Test (Özel Üçgenler-1)...441 Cevaplı Test (Özel Üçgenler-2)...443 Cevaplı Test (Üçgende Alan-1)...445 Cevaplı Test (Üçgende Alan-2)...447 Cevaplı Test (Üçgende Benzerlik-1)...449 Cevaplı Test (Üçgende Benzerlik-2)...451 Cevaplı Test (Üçgende Benzerlik-3)...453 Cevaplı Test (Üçgende Açı-Kenar Bağıntıları)... 455 ÇOKGENLER VE DÖRTGENLER Çokgenler...457 Dışbükey ve İçbükey Çokgenler...457 Düzgün Çokgen...458 Dörtgenler...463 Dörtgenlerde Alan...465 Parelelkenar-Eşkenar Dörtgen...467 Paralelkenar...467 Paralelkenarda Alan...468 Paralelkenarın Alan Özellikleri...469 Paralelkenarda Uzunluk İle İlgili Özellikler...471 Eşkenar Dörtgen...471 Dikdörtgen - Kare...473 Dikdörtgen...473 Kare...475 Yamuk Deltoid...478 Yamuk...478 İkizkenar Yamuk...481 Dik Yamuk...483 Deltoid...483 Cevaplı Test (Çokgenler)...484 Cevaplı Test (Dörtgenler)...486 Cevaplı Test (Paralelkenar-Eşkanar-Dörtgen)... 488 Cevaplı Test (Dikdörtgen-Kare)...490 Cevaplı Test (Yamuk-Deltoid)...492 ix
İçindekiler ÇEMBER VE DAİRE Çemberde Açı...494 Çemberde Yardımcı Elemanlar...494 Çemberde Yay ve Açı Özellikleri...496 Merkez Açı...496 Çevre Açı...496 Teğet Kiriş Açı...497 İç Açı...498 Dış Açı...498 Çemberde Kiriş Yay Özellikleri...499 Kirişler Dörtgeni...500 Çemberde Uzunluk...501 Bir Noktanın Bir Çembere Göre Kuvveti...501 Kuvvet Ekseni...503 İki Çemberin Ortak Teğetleri...505 İki Çemberin Birbirine Göre Durumları...506 Üçgenin Çemberleri...507 Üçgenin İç Teğet Çemberi...507 Üçgenin Dış Teğet Çemberi...507 Teğetler Dörtgeni...508 Dairede Alan...509 1. Dairenin Alanı ve Çevresi...509 2. Daire Diliminin Alanı...509 3. Çember Yayının Uzunluğu...509 4. Daire Kesmesinin Alanı...510 5. Daire Halkasının Alanı... 511 6. Çemberde Benzerlik... 511 Cevaplı Test (Çemberde Açı)...514 Cevaplı Test (Çemberde Uzunluk)...516 Cevaplı Test (Dairede Alan)...518 ANALİTİK GEOMETRİ Noktanın Analitik İncelenmesi...520 Analitik Düzlem...520 İki Nokta Arasındaki Uzaklık...521 Doğrusal Noktalar...522 Doğrusal Olmayan Noktalar...525 Doğrunun Analitik İncelenmesi...528 Doğrunun Eğim Açısı ve Eğimi...528 Doğrunun Grafiğinin Çizimi...530 Doğrunun Denklemleri...530 Özel Doğrular...533 İki Doğrunun Birbirine Göre Durumları (Paralelliği ve Dikliği)...533 Doğru Demeti...535 Simetriler...538 Noktanın Simetriği...538 Doğrunun Simetriği...541 Eşitsizlikler...544 Cevaplı Test...546 KATI CİSİMLER Prizma...548 Dikdörtgenler Prizması...549 Küp... 551 Silindir... 551 Dönel Silindir... 552 Piramit... 554 Düzgün Piramit... 554 Kesik Piramit... 555 Koni... 556 Küre... 557 Cevaplı Test - 1... 558 Cevaplı Test - 2... 560 Geometri Çıkmış Sorular... 562 x
Temel Kavramlar Bu bölümde yer verdiğimiz başlıkların bir kısmı KPSS de direkt olarak sorulan konulara dair değildir. Buradaki amacımız diğer konuların daha iyi anlaşılabilmesi için bazı temel bilgileri hatırlatmak ve işlem yeteneğinin gelişmesini sağlamaktır. Değindiğimiz konuların bir kısmı ilerleyen bölümlerde daha detaylı bir şekilde işlenecektir. Bu bölüm daha çok sözel bölümlerden mezun olan arkadaşlarımıza yönelik hazırlanmıştır. KÜME Net olarak tanımlanmış canlı veya cansız varlıkların oluşturduğu topluluğa küme denir. Kümeler A, B, C, D, E, gibi büyük harflerle isimlendirilir. Örnek: Pegem kelimesinin harfleri bir küme oluşturur. Örnek: Haftanın bazı günleri cümlesi bir küme oluşturmaz. Çünkü kümeyi oluşturacak günler net olarak söylenmemiştir. KÜMENİN ELEMANI VE ELEMAN SAYISI Kümeyi oluşturan canlı ve cansız varlıklara kümenin elemanları denir. Kümenin elemanı olan nesneler! sembolü ile kümenin elemanı olmayan nesneler ise g sembolü ile gösterilir. Bir kümeyi oluşturan nesne veya varlıkların sayısına kümenin eleman sayısı denir. Bir A kümesinin n tane elemanı varsa s(a) = n şeklinde gösterilir. Örnek: 1 sayısı A kümesinin elemanı ise 1! A 2 sayısı A kümesinin elemanı değil ise 2 g A şeklinde gösterilir. KÜMELERİN GÖSTERİLİŞİ 1) Liste Yöntemi Kümenin elemanlarının aralarına, konarak { } parantezi içine yazılmasına kümelerin liste biçiminde gösterilişi denir. Liste yönteminde virgülle ayrılan her nesne kümenin bir elemanıdır. ÖRNEK A = {a, b, {c}, {d, e}, f} kümesinin eleman sayısı kaçtır? A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 Çözüm: A kümesinin elemanlarını yazacak olursak a! A, b! A, " c,! A, " de,,! A, f! A olmak üzere A kümesinin eleman sayısı 5 dir. Dolayısıyla s(a) = 5 bulunur. UYARI Bir küme yazılırken eğer yazılan elemanlar arasında aynı olanlar varsa bu elemanlar kümeye bir kez yazılır. ÖRNEK PEGEM kelimesinin harflerinin oluşturduğu kümenin eleman sayısı kaçtır? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 Çözüm: PEGEM kelimesinin oluşturduğu küme A kümesi olsun. Küme yazılırken ortak olan elemanlar bir kez yazılacağından A = {P, E, G, M} olur. Dolayısıyla sa ( ) = 4 bulunur. ÖRNEK A = " Kerem, kümesinin eleman sayısı kaçtır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Çözüm: Liste yönteminde elemanlar virgüllerle ayrılır. Kümeyi inceleyecek olursak virgülle ayrılan eleman olmadığı için kümenin eleman sayısı s(a) = 1 bulunur. 1
Temel Kavramlar 2) Ortak Özellik Yöntemi Kümenin elemanlarının taşıdıkları ortak özellikler belirtilerek { } parantezi içine yazılmasına kümenin ortak özellik yöntemi ile gösterilişi denir. TEMEL KAVRAMLAR RAKAM 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 gibi tek haneli sembollere rakam denir. Örnek: Yüzden küçük doğal sayıların kümesi A = {x x < 100 ve x N} şeklinde gösterilir. SAYI Rakamların tek başlarına veya bir çokluk oluşturacak şekilde bir araya gelmesiyle oluşan ifadelere sayı denir. 3) Venn Şeması Kümenin elemanlarının yanlarına konarak kapalı bir şeklin içine yazılmasına kümenin venn şeması ile gösterilişi denir. Örnek: A = {a, b, c, d} kümesini venn şeması ile gösterilişi şekildeki gibidir. Örnek: 3 hem rakam hem de bir sayıdır. 16 iki rakamdan oluşan bir sayıdır. 348 üç rakamdan oluşan bir sayıdır. -7415 dört rakamdan oluşan negatif bir sayıdır. a b c d SAYI KÜMELERİ 1) Sayma Sayıları Kümesi " 123,,,..., kümesine sayma sayıları kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir sayma sayısı denir. Sayma sayıları kümesi " N + " sembolü ile gösterilir. BOŞ KÜME Elemanı olmayan içi boş olan kümeye boş küme denir. Boş küme Q veya { } sembolleri ile gösterilir. 2) Doğal Sayılar Kümesi " 0123,,,,..., kümesine doğal sayılar kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir doğal sayı denir. Doğal sayılar kümesi IN sembolü ile gösterilir. Örnek: Yılın S harfi ile başlayan ayları cümlesinin oluşturduğu küme boş kümedir. NOT Bir kümenin elemanlarının yerlerinin değişmesi kümeyi değiştirmez. Yani kümenin elemanları farklı şekillerde sıralanabilir. Örnek: A = {a, b, c} kümesinin elemanlarının yerleri değiştirilirse A kümesi değişmez. A = " a, bc,, = " bac,,, = " cab,,, =... gibi. 3) Tam Sayılar Kümesi "...,-3,-2,- 1, 0123,,,,..., kümesine tam sayılar kümesi ve bu kümenin her bir elemanına bir tam sayı denir. Tam sayılar kümesi Z sembolü ile gösterilir. Tam sayılar kümesi üç kümenin birleşimi olarak ifade edilir. Bu alt kümeleri inceleyecek olursak; a) Negatif Tam Sayılar Kümesi Sayı doğrusu üzerinde sıfırın solunda olan yani sıfırdan küçük sayılara negatif tam sayılar bu sayıların oluşturduğu kümeye negatif tam sayılar kümesi denir. Negatif tam sayılar kümesi " Z - " sembolü ile gösterilir. - Z = "...,-3,-2,-1, dir. 2
Temel Kavramlar NOT Negatif tam sayılar sıfıra yaklaştıkça büyürler. Dolayısıyla en büyük negatif tam sayı 1 dir. b) Pozitif Tam Sayılar Kümesi Sayı doğrusu üzerinde sıfırın sağında olan yani sıfırdan büyük sayılara pozitif tam sayılar bu sayıların oluşturduğu kümeye pozitif tam sayılar kümesi denir. Pozitif tam sayılar kümesi " Z + " sembolü ile gösterilir. + Z = " 1, 23,,..., dir. NOT TEK VE ÇİFT TAM SAYILAR a) Tek tam sayılar İki ile tam bölünemeyen sayılara tek tam sayılar denir. Tek tam sayılar kümesi "...-5,-3,- 1, 135,,,..., şeklinde gösterilir. Tek tam sayıların genel formülü n bir tam sayı olmak üzere 2n 1 dir. b) Çift tam sayılar İki ile tam bölünen sayılara çift tam sayılar denir. Çift tam sayılar kümesi "...-4,-2, 024,,,..., şeklinde gösterilir. Çift tam sayıların genel formülü n bir tam sayı olmak üzere 2n dir. Pozitif tam sayılar sıfıra yaklaştıkça küçülürler. Dolayısıyla en küçük pozitif tam sayı 1 dir. c) Sıfır bir tam sayıdır, fakat işaretsizdir. Yani pozitif ya da negatif tam sayı değildir. 4) Rasyonel Sayılar Kümesi a ve b birer tam sayı ve b! 0 olsun. İki tam sayının bölümü şeklinde yazılabilen sayılara rasyonel sayı denir. Rasyonel sayılar kümesi " Q " sembolü ile gösterilir. Q = " b a : a, b Z ve b 0- şeklinde yazılır. Örnek: 2 17 6, -,, 14, - 1,... birer rasyonel sayıdır. 5 19 13 5) İrrasyonel Sayılar Kümesi Rasyonel olmayan sayılara yani iki tam sayının bölümü şeklinde yazılamayan sayılara irrasyonel sayılar denir. İrrasyonel sayılar kümesi Qʹ sembolü ile gösterilir. Örnek:, 5, 7 5 2, 1 -, g birer irrasyonel sayıdır. 3 2 6) Reel (Gerçel, Gerçek) Sayılar Kümesi Rasyonel sayılar kümesi ile irrasyonel sayılar kümesinin birleşim kümesine Reel sayılar kümesi denir. Reel sayılar kümesi R ile gösterilir. R = Q, Q ı şeklinde ifade edilir. UYARI Çift tam sayılar pozitifte olabilir, negatifte olabilir, sıfırda olabilir. Tek tam sayılar pozitifte olabilir, negatifte olabilir. TAM SAYILARDA İŞLEMLER Toplama işlemi a) Aynı işaretli sayıların toplanması İşaretleri aynı olan tam sayılar toplanırken önce sayı değerleri toplanır. Sonra toplama sayıların ortak işareti verilir. Örnek: 32 + 14 + 29 işleminde Sayılarının hepsi pozitif ( + ) olduğundan sayı değerleri toplanır. Bulunan toplamın işareti + olur. Buradan 32 + 14 + 29 = 75 bulunur. Örnek: -45-11 - 73 işleminde Sayıların hepsi negatif (-) olduğundan sayı değerleri toplanır. Bulunan toplamın işareti "- " olur. Buradan -45-11 - 73 =- ( 45 + 11 + 73) =-129 bulunur. 3
Temel Kavramlar b) Zıt İşaretli Sayıların Toplanması (Çıkarma İşlemi) İşareti farklı olan tam sayılar toplanırken sayı değeri büyük olandan sayı değeri küçük olan çıkarılır. Bulunan toplama, sayı değeri büyük olan sayının işareti verilir. Çarpma İşlemi Tam sayılarda çarpma işlemi yapılırken önce işaretler çarpılıp çarpımın işareti bulunur. Sonra sayı değerleri çarpılır. UYARI Örnek: - 65 + 93 işleminde Sayıların biri ( ) diğeri (+) işaretli olduğundan sayı değeri büyük olandan yani 93 den sayı değeri küçük olan yani 65 çıkarılır. Bulunan toplamın sonucu 93 ün işareti yani (+) olur. Buradan - 65 + 93 = 28 bulunur. Aynı işaretli sayıların çarpımı daima pozitiftir. Yani ( + ) $ ( + ) =+ (-) $ (-) =+ Zıt işaretli sayıların çarpımı daima negatiftir. Yani ( - ) $ ( + ) =- ( + ) $ (-) =- Örnek: 124-175 işleminde Sayılar zıt işaretli ve 175 > 124 olduğundan 175 den 124 çıkarılır. Bulunan toplama, 175 in işareti yani (-) işareti verilir. Buradan 124-175 =- 51 bulunur. Örnek: (-5) $ (- 23) = 115 (- 12) $ ( 11) =-132 ( 18) $ ( 12) = 216 NOT NOT Toplama işleminde sayıların yerlerini değiştirmek işlemin sonucunu değiştirmez. Yani a- b =- b+ a dır. Örnek: - 354 + 195 işleminde sayıların yerlerinin değişmesi işlemin sonucunu değiştirmez. Buradan - 354 + 195 = 195-354 =- 159 bulunur. Parantez dışındaki bir işlem parantez içerisine dağıtılırken işaretler çarpılır. Bölme İşlemi Tam sayılarda bölme işlemi yapılırken önce işaretleri bölünüp bölümün işareti bulunur. Sonra sayı değerleri bölünür. UYARI NOT İşlemde birkaç sayı varsa önce işareti aynı olanlar kendi aralarında toplanarak ifade düzenlenir. Örnek: Aynı işaretli sayıların bölümü daima pozitiftir. Yani ( + ) :( + ) =+ (-) :(-) =+ Zıt işaretli sayıların bölümü daima negatiftir. Yani (-) :( + ) =- ( + ) :(-) =- 36-73 + 86-118 işleminde iki tane pozitif ( + ), iki tane negatif (-) sayı olduğundan önce bu sayılar kendi aralarında toplanarak işlem düzenlenir. Sonra bulunan zıt işaretli sayılar toplanır. 36-73 + 86-118 = 36+ 86-73 - 118 = 122-191 =- 69 bulunur. Örnek: (- 68) :( 17) =-4 120 : 12 = 10 (- 111) :( 37) =-3 (-180) :(- 15) = 12 4
Temel Kavramlar UYARI Eğer sayılar tam olarak bölünmüyorsa kesir olarak yazılır ve ifade sadeleştirilir. Örnek: ( 2) 7 işleminde kuvveti 7 tek sayı olduğundan sonucu negatif olur. 7 7 (- 2) =- 2 =- 2$ 2$ 2$ 2$ 2$ 2$ 2 =-128 Örnek: 84 21 (- 84) :( 16) = - = - (pay ve payda 4 ile sadeleştiri- 16 4 lirse) -100 20 (-100) :(- 35) = = (pay ve payda 5 ile sade- - 35 7 leştirilirse) Kuvvet Alma Tabanda yazılan sayı kuvveti (üstü) kadar yan yana yazılıp çarpılır. Yani a n sayısında a taban, n kuvvet olmak üzere a n = a a a a şeklinde yazılabilir. n tane Örnek: 2 4 sayısının değeri hesaplanırken tabandaki 2 sayısı kuvvetinde 4 yazılı olduğundan 4 kez yan yana yazılıp çarpılır. Buradan 2 4 = 2 2 2 2 = 16 bulunur. 4 tane Örnek: (-3) 3 sayısının değeri hesaplanırken tabandaki -3 sayısı kuvvetinde 3 yazılı olduğundan 3 kez yan yana yazılıp çarpılır. Buradan (-3) 3 = (-3) (-3) (-3) = -27 bulunur. NOT 3 tane 1) Pozitif sayıların bütün kuvvetleri pozitiftir. 2) Negatif sayıların çift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir. Örnek: 3 2 3 (- 4) + (-7) -(- 5) işleminde negatif sayıların çift kuvvetleri pozitif, tek kuvvetleri negatiftir. Buradan 3 2 3 (- 4) + (-7) -(- 5) = (- 64) + ( 49) -- ( 125) UYARI =- 64 + 49 + 125 =- 64 + 174 = 110 bulunur. Bir sayının kuvveti (üstü) negatif ise önce tabandaki sayı ters çevrilerek kuvveti pozitif hale getirilir. Sonra işlem yapılır. Yani 1 n n 1 a, a n b n - - = c m = b l = c m gibi ^a! 0, b! 0h a n a b a Örnek: 1 3-3 ( 4) = 1 1 1 c m 4 = 3 = 4 4$ 4$ 4 = 64 1 5-5 1 1 (- 2) = c- m = = =- 2 5 (- 2) ( - 2)( - 2)( - 2)( - 2)( - 2) 2 1 2-1 1 1 (- 5) = c m = = = 5 2 (- 5) ( - 5)( - 5) 25 NOT 1) Sıfırdan farklı bütün sayıların sıfırıncı kuvveti 1 dir. 2) Bütün tam sayıların birinci kuvveti sayısının kendisidir. 1 32 Örnek: Örnek: ( 5) 4 işleminde kuvveti 4 yani çift sayı olduğundan sonucu pozitif olur. 4 4 (- 5) = 5 = 5$ 5$ 5$ 5 = 625 3 0 0 0 0 ( 8) = 1,( - 27) = 1, ( 2009) = 1, c m = 1 8 1 1 1 1 1 3 = 3,( - 5) =-5, c- m =- 5 5 5
Önce biz sorduk kpss 2 0 1 8 120 Soruda 85 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Genel Yetenek Genel Kültür Lise ve Ön Lisans TARİH Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Serkan Aksoy KPSS LİSE VE ÖN LİSANS TARİH KONU ANLATIMLI ISBN 978-605-318-992-3 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 18. Baskı: 2018, Ankara Yayın-Proje: Mehmet Ali Tutlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Lise ve Ön Lisans Genel Kültür Testi'nde önemli bir yer tutan Tarih kapsamındaki 27 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Türk-İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri, Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri, XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi, Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi, Cumhuriyet Dönemi, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, cevaplı testler ve çıkmış sorulara yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da artıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Serkan Aksoy
iv İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM İslamiyet Öncesi Türk Tarihi Türk Adının Anlamı, Türklerin Ana Yurdu ve Türk Göçleri...1 İslamiyet Öncesi Türk Devletleri...2 İskitler (Sakalar) (MÖ VII. yy.)...2 Büyük Hun İmparatorluğu (Asya Hunları)...2 Kavimler Göçü (375)...2 Avrupa Hunları (375-469)...3 Göktürk (I. Köktürk) Devleti (552-659)...3 II. Göktürk-Köktürk (Kutluk) Devleti (682-744)...4 Uygur Devleti (744-840)...4 Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları...5 1. Kırgızlar...5 2. Sabirler (Sibirler-Sabarlar)...5 3. Akhunlar (Eftalitler)...5 4. Hazarlar...5 5. Türgişler...6 6. Karluklar...6 7. Avarlar...6 8. Bulgarlar...6 9. Macarlar...6 10. Peçenekler...6 11. Kıpçaklar (Kumanlar)...7 12. Oğuzlar (Uzlar)...7 İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet...7 A. Devlet Yönetimi...7 B. Ordu (Sü)...8 C. Din ve İnanış...9 D. Hukuk...10 E. Sosyal ve Ekonomik Hayat...10 F. Yazı, Dil ve Edebiyat...11 G. Bilim ve Sanat...12 H. Müzik...12 Cevaplı Test...13 Çıkmış Sorular...16
v 2. BÖLÜM Türk - İslam Tarihi Türklerin İslamiyet i Kabulü... 17 Talas Savaşı (751)... 17 İlk Türk - İslam Devletleri... 17 Karahanlılar (840-1212)... 17 Gazneliler (963-1187)... 18 Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)... 19 Harzemşahlar (1097-1231)... 20 Mısır'da Hâkimiyet Kuran Türk-İslam Devletleri... 20 Tolunoğulları (868-905)... 20 Akşitler (İhşidler) (935-969)... 21 Eyyûbiler (1174-1250)... 21 Memlûkler (1250-1517)... 21 İlk Türk - İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet... 22 A. Devlet Yönetimi... 22 B. Ordu... 23 C. Toprak Yönetimi... 24 D. Ekonomik Yapı... 24 E. Sosyal Hayat ve Hukuk... 25 F. Bilim, Dil ve Edebiyat... 25 G. Sanat ve Mimari... 26 Türkiye Tarihi... 27 Malazgirt Savaşı ndan Sonra Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri... 28 Saltuklular (1072-1202)... 28 Mengücekliler (1080-1228)... 28 Danişmentliler (1080-1178)... 28 Artuklular (1102-1409)... 28 Çaka Beyliği (1081-1093)... 28 Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti (1077-1308)... 28 Uçlar ve Anadolu Beylikleri... 29 Kösedağ Savaşı Sonucunda Kurulan Beylikler... 30 Karamanoğulları (1256-1487)... 30 Hamitoğulları (1300-1423)... 30 Eşrefoğulları (1284-1326)... 30 Dulkadiroğulları (1337-1515)... 30 Ramazanoğulları (1353-1608)... 30 Germiyanoğulları (1299-1429)... 30 Saruhanoğulları (1313-1410)... 30 Aydınoğulları (1308-1426)... 30 Menteşeoğulları (1261-1424)... 30 Osmanoğulları (1299-1922)... 30 Karesioğulları (1304-1360)... 30 Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) (1292-1461)... 30 Pervaneoğulları (1277-1322)... 30 Taceddinoğulları (Canik Beyliği) (1348-1428)... 30 İnançoğulları (1276-1368)... 30 Sahip Ataoğulları (1275-1342)... 30 Eretna Devleti (1335-1381)... 30 Kadı Burhaneddin Devleti (1381-1398)... 30
vi Anadolu Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet... 31 A. Devlet Yönetimi... 31 B. Ordu... 32 C. Toprak Yönetimi... 32 D. Ekonomik ve Sosyal Hayat... 33 E. Hukuk... 33 F. Din ve İnanış... 34 G. Fikir, Dil ve Edebiyat... 34 H. Bilim, Sanat ve Mimari... 35 Orta Asya ve Yakın Doğu da Kurulan Devletler... 37 Fatımîler (909-1171)... 37 Moğollar (1196-1227)... 37 Timur Devleti (1370-1507)... 37 Babür Devleti (1526-1858)... 38 Karakoyunlular (1365-1469)... 38 Akkoyunlular (1350-1502)... 38 Safeviler (1502-1736)... 38 Cevaplı Test... 39 Çıkmış Sorular... 42 3. BÖLÜM Osmanlı Tarihi Kuruluş Dönemi (Beylikten Devlete) (1299-1453)... 45 Yükselme Dönemi (Dünya Gücü: Osmanlı Devleti) (1453-1579)... 48 Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti... 51 A. Devlet Anlayışı... 52 B. Merkez Teşkilatı... 52 C. Taşra ve Eyalet Teşkilatı... 55 D. Toprak Sistemi... 56 E. Ordu ve Donanma... 58 F. Ekonomik Hayat... 60 G. Sosyal Hayat... 62 H. Hukuk... 63 I. Eğitim... 64 J. Dil ve Edebiyat... 66 K. Bilim Dünyası ve Fikir Hayatı... 66 L. Basın - Yayın... 67 M. Mimari... 68 N. Güzel Sanatlar... 70 Cevaplı Test... 72 Çıkmış Sorular... 75
vii 4. BÖLÜM Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri Duraklama Dönemi (Arayış Yılları) (17. Yüzyıl) (1579-1699)...77 XVII. Yüzyıl Islahatları (Duraklama Dönemi)...80 Gerileme Dönemi (18. Yüzyıl) (1699-1792)...82 XVIII. Yüzyıl (Gerileme Dönemi) Islahatları...85 Dağılma Dönemi (En Uzun Yüzyıl) (19. Yüzyıl) (1792-1922)...87 XIX. Yüzyıl Islahatları (Dağılma Dönemi)...92 II. Mahmut Dönemi Islahatları (1808-1839)...93 Tanzimat Dönemi Islahatları (1839-1876)...95 II. Abdülhamit Dönemi Islahatları...97 Cevaplı Test...101 Çıkmış Sorular...104 5. BÖLÜM Avrupa da Yaşanan Gelişmeler ve Bu Gelişmelerin Türk-İslam Dünyasına Etkileri Orta Çağ'da Avrupa...109 A. Kilise ve Papalık...109 B. Feodalite (Derebeylik)...109 C. Haçlı Seferleri...109 D. Magna Carta (Büyük Şart) (1215)...110 E. Yüzyıl Savaşları (1337-1453)...110 Yeni Çağ'da Avrupa...110 A. Coğrafi Keşifler...111 B. Rönesans...111 C. Reform... 112 D. Aydınlanma Çağı... 113 E. Otuz Yıl Savaşları (Mezhep Savaşları) (1618-1648)... 113 F. Yedi Yıl Savaşları (1756-1763)... 113 G. Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması (1787)... 113 Yakın Çağ'da Avrupa... 113 A. Fransız İhtilali (1789)... 113 B. Sanayi İnkılabı... 114 Sanayi İnkılabı ve Osmanlı Devleti... 114 C. 1830 İhtilalleri... 114 D. 1848 İhtilalleri... 114 E. İtalya ve Almanya nın Siyasi Birliklerini Kurmaları... 114 Cevaplı Test... 115
viii 6. BÖLÜM XX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Trablusgarp Savaşı (1911-1912)... 117 Balkan Savaşları (1912-1913)... 118 I. Balkan Savaşı... 118 II. Balkan Savaşı (1913)... 119 Osmanlı Devleti nin Balkan Devletleri ile İmzaladığı Antlaşmalar... 119 I. Dünya Savaşı (1914-1918)... 120 I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti... 120 Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919)... 124 Mondros Ateşkes Anlaşması ve Cemiyetler... 126 Mondros Ateşkes Anlaşması (30 Ekim 1918)... 126 İzmir in İşgali ve Kuvayimillîye... 131 İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919)... 131 Kuvayimillîye nin Kurulması... 131 Cevaplı Test... 133 Çıkmış Sorular... 137 7. BÖLÜM Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Genelgeler ve Kongreler Dönemi... 139 1. Mustafa Kemal in Samsun a Çıkışı... 139 2. Samsun Raporu... 140 3. Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)... 140 4. Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919)... 140 5. Erzurum Kongresi (23 Temmuz 7 Ağustos 1919)... 141 6. II. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919)... 143 7. Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919)... 143 8. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919)... 143 9. Amasya Görüşmeleri (Protokolü) (20-22 Ekim 1919)... 144 10. Temsil Heyetinin Ankara ya Gelişi (27 Aralık 1919)... 145 11. Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Toplanması (12 Ocak 1920)... 146 12. Misakımillî Kararları (28 Ocak 1920)... 146 13. İstanbul un Resmen İşgali (16 Mart 1920)... 147 I. TBMM Dönemi... 148 Bilecik Görüşmesi (5 Aralık 1920)... 150 Millî Mücadele Dönemi Basın Yayın... 150 TBMM ye Karşı Yapılan Ayaklanmalar... 151 Düzenli Ordunun Kurulması (Kasım-Aralık 1920)... 152 Cevaplı Test... 153 Çıkmış Sorular... 156