YAZILIM PAKETLERİ İLETİŞİM BİLGİLERİ Dr. Gürbüz MIZRAK Telefon: 0 532 774 54 50 E-posta: grmizrak@gmail.com Araştırmacılar ile bitki ıslahı ve çeşit geliştirme konularında çalışan kurum ve şahıslara yararlı olacak dört bilgisayar yazılımı paketi; D E N E M E T E K N İ K L E R İ - B P AK E T İ B İ T K İ Ç E Ş İT L E R İ T E S C İ L Y AZ I L I M L AR I İ K L İM P AK E T İ T Ü R K İY E İ K L İM H AR İ T AS I aşağıda tanıtılmıştır. DENEME TEKNİKLERİ -B PAKETİ İSTATİSTİK PAKETLERİ SERİSİ - Deneme Teknikleri B (Den_Tek_B.exe) yazılımı, bitki ıslahı alanında çalışan araştırmacıların ihtiyaçlarına cevap verecek kapsamda hazırlanmıştır. Bununla birlikte, ihtiva ettiği deneme tekniklerinde planlanıp uygulanmış tüm araştırma verilerinin analizinde kullanılabilir. Den_Tek_B.exe aşağıda verilen konulardaki analizleri kapsar: ANA DENEME TEKNİKLERİ VARYANS ANALİZLERİ Ön Deneme (Agumented), Tesadüf Parselleri / Kruskal Wallis Varyans Analizi, Tesadüf Blokları / Friedman Varyans Analizi, Latin Karesi, Latis ve İç-İçe Gruplar. TEKRARLANAN DENEMELERİN ANALİZLERİ Tekrarlanan Denemeler - Tesadüf Parselleri / Blokları, Tekrarlanan Denemeler - Latin Karesi, Tekrarlanan Denemeler - Yerlerde ve Yıllarda Tekrarlanan Tesadüf Parselleri / Blokları, Tekrarlanan Denemeler - Stabilite, Gruplama ve Temsil Analizleri. FAKTÖRİYEL DENEMELER ANALİZLERİ İki Faktörlü Denemeler Analizi, Üç Faktörlü Denemeler Analizi, Bölünmüş Parseller Tertibinde Denemeler Analizleri ve Bölünen Bölünmüş Parseller Tertibinde Denemeler Analizleri. TEKRARLANAN ÖLÇÜMLÜ DENEMELERİN ANALİZLERİ Tek Faktörlü Tekrarlanan Ölçümlü Denemeler Analizi,
İki Faktörlü Biri Tekrarlanan Ölçümlü Denemeler Analizi. KORELASYON REGRESYON ANALİZLERİ Basit Korelasyon Regresyon Analizleri ve Çoklu Korelasyon Regresyon (Model) Analizleri. TEKRARLANAN DENEMELERİN ANALİZLERİ Tekrarlanan Tesadüf Parselleri / Blokları, Yerlerde Ve Yıllarda Tekrarlanan Denemeler, Tekrarlanan Latin Karesi, Deneme Yerlerinin Bölgeyi Temsil Derecesi, Konularda / Yerlerde Kümeleme Ve Tekrarlanan Denemelerde Stabilite, Gruplama ve Temsil Analizleri Şekil 1: Den_Tek_B.exe Ana Menüsü (Programın kapsamı) Yazılım, ortaya çıkacak ihtiyaçlara cevap verecek ve kullanıcıya azami kolaylığı sağlayacak tarzda, akıllı program olarak hazırlanmıştır. Bu çerçevede: Kurulacak denemelerin istatistik prensiplerine göre planlarını yapar.
Şekil 2: Program çıktısı, deneme planı örneği Oluşturulan planlara göre; deneme materyalinin hazırlanmasında, planın deneme alanına uygulanmasında gerekli bilgileri kullanıcıya temin eder. Şekil 3: Programın çıktısı, deneme planı ve materyali hazırlama bilgileri. Denemelere ait verilerin klavyeden girişini kolaylaştırmak için uygun şablonu oluşturur. Veri girişinin Excel e benzer şekilde kolay ve pratik olarak yapılmasını sağlar.
Şekil 4: Otomatik şablon oluşturulması ve veri girişi. Belli şablonlara göre oluşturulmuş Excel dosyalarını analiz edilecek formatta transfer eder. Hazırlanmış program dosyalarını Excel e aktarır. Şekil 5: Excel den veri aktarma. Analizleri, kullanıcıya fazla bir iş bırakmadan birkaç tuşa tıklanmak suretiyle kolayca sonuçlandırır ve sonuçların yorumlarını yapar (Şekil 6, 7, 8, 9, 10, 11). World dosyası olarak hazırlanacak analiz raporu için taslak oluşturur.
Şekil 6: Tesadüf bloklarında eksik parsel hesaplaması, anormal değerlerin tespiti, verilerin varyans analizi için uygunluğunun testi ve transformasyon seçeneği ekranı. Şekil 7: Tesadüf bloklarında varyans analizi; LSD, TUKEY, DUNCAN ve S.N.K. yöntemlerine göre farklılık testleri ekranı. Şekil 8: Farklı yıllar ve yerlerde tekrarlanan denemelerin birleştirilmiş analizi ekran görüntüsü.
Şekil 9: Program çıktısı: Farklı yıllar ve yerlerde tekrarlanan denemelerde patern grafiği. Şekil 10: Program çıktısı: Farklı yıllar ve yerlerde tekrarlanan denemelerde stabilite analizi grafiği. Şekil 11: Program çıktısı: Farklı yıllar ve yerlerde tekrarlanan denemelerde uyum analizi ve grafiği.
Şekil 12: Program çıktısı: Deneme raporu. BİTKİ ÇEŞİTLERİ TESCİL YAZILIMLAR I Yeni bitki çeşitlerin tescili, ulusal mevzuatımız ve Ülkemizin üye olduğu UPOV kurallarına göre yapılmaktadır. Yasal uygulamalara göre tescile aday bir bitki çeşidi; (1) kendi türünde o zamana kadar tescil edilmiş bitki çeşitlerinden en az bir özellik bakımından farklı, (2) birörnek (üniform) ve (3) kararlı (stabil) olmalıdır. Dünyada ticari üretimi yapılan kültür bitkilerinde yüzlerce hatta binlerce tescilli çeşit bulunmakta; farklılık analizlerinde de, türe göre değişmek üzere, 20 50 arası karakterden yararlanılmaktadır. Fazla sayıda tescilli çeşidin bulunduğu bitki türlerde, bilgisayar ve uygun bir program kullanmadan bu analizlerin çok zor ve zahmetli olacaktır. Bitki Çeşitleri Tescil Yazılımları öncelikli ihtiyaçları karşılamak amacıyla arpa, ayçiçeği, biber, domates, ekmeklik buğday, hıyar, makarnalık buğday, mısır, pamuk, patates, patlıcan, soya ve şeker pancarı için hazırlanmıştır. Talep olması halinde diğer bitki türleri için de kısa zamanda hazırlanabilir. Şekil 13: Domates tescil programı ana menüsü (Programın kapsamı) Yazılımlar, ıslah sonucu elde edilen bitki çeşit adaylarının tescilleri aşamasında uygulanan Farklılık ve Birörneklik analizleri ile kullanışlı bir veri tabanı oluşturulması ve bunun sorgulanmasında kullanılır.
Yazılımlar; Dosya İşlemleri, Çeşit Katalogu, Döküm Alma, Birörneklik (Yeknesaklık Analizi), Farklılık Analizi ve Sorgulama bölümlerinden oluşur. Bunlardan Dosya İşlemleri ; tescile aday ve tescil edilmiş bitki çeşitlerinin; genel, tarımsal, patolojik, kalite ve çeşit ayırım özelliklerini kapsayan veri tabanlarının (dosyaların) oluşturulması; Çeşit Katalogu ; tescilli çeşitlerin ve özellikleri belirlenmiş çeşit adaylarının veri tabanını kullanmak; Döküm Alma ; herhangi bir dosyadan seçilen çeşitler ve özellik grubunun dökümünü almak; Birörneklik (Yeknesaklık Analizi) ; tescile aday çeşitlerin UPOV kurallarına göre birörnek (üniform) olup olmadıklarını test etmek; Farklılık Analizi ; tescile aday çeşitlerin, UPOV kurallarına göre belli özellikler bakımından mevcut çeşitlerle girdiği grupları belirlemede ve bu çeşitlerden farklı olup olmadığını tespit; Sorgulama ; veri tabanlarından istenen özelliklere sahip çeşit ve çeşit adaylarının seçilmeleri için kullanılırlar. Yazılımlar, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bu, tohumculuk sektöründe paylaşımı mümkün olabilecek standart veri tabanlarının oluşturulmasına katkı sağlayacaktır. Şekil 14: Domates tescil programı çeşit katalogu ekranı. Şekil 15: Domates tescil programı farklılık analizi ekranı.
İKLİM PAKETİ İklim Paketi; ıslah ve introdüksiyon yapan kurumların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla iklim veri tabanı oluşturma, bir bölge veya ülkenin iklimini sınıflama, bir alt iklim bölgesini temsil eden yerleri belirleme, iki ülkenin iklim bakımından benzer alanlarını tespit etme ve oluşturulmuş veri tabanlarında iklim özelliklerini sorgulama işlemlerini yapar. Paket yukarıdaki ihtiyaçları karşılayacak şu bölümlerden oluşmaktadır: Dosya İşlemleri, Basit İstatistikler, Sınıflama, Temsil, Benzerlik ve Sorgulama. Şekil 16: İklim paketi ana menüsü (Programın kapsamı) Şekil 17: İklim paketi dosya işlemleri.
İklim Paketi araştırmacıya hedef bölgesini deneme kurulması gereken alt iklim bölgelerine ayırmasında (Şekil 18) her alt bölge için uygun deneme yerlerini belirlemesinde (Şekil 19), yurt içinde denediği ve yurt dışından introdüksiyonla getireceği çeşit adaylarının ekonomik olarak yetiştirilebileceği potansiyel alanları seçebilmesinde (Şekil 20) ve çalıştığı bitki türünün Ülke bazında ekonomik olarak yetiştirilebileceği alanları belirlemesine (Şekil 21) yardımcı olacaktır. Şekil 18: İklim paketi sınıflama. Şekil 19: İklim paketi temsil.
Şekil 20: İklim paketi benzerlik. Şekil 21: İklim paketi sorgulama sonucu. TÜRKİYE İKLİM HARİT ASI Türkiye İklim Haritası yazılımı; Türkiye İklim Haritası nın oluşturulması, koordinatları bilinen bir yerin adı geçen haritaya yerleştirilmesi ve alt iklim tipinin belirlenmesi işlemlerini yapar (Şekil 22). Yazılımda kullanılan harita, Gürbüz Mızrak tarafından geliştirilmiş İklim Paketi 4 bilgisayar yazılımı kullanılarak oluşturulmuştur. Türkiye coğrafyasında Karadeniz İklimi, Akdeniz İklimi, Orta Anadolu İklimi, Doğu Anadolu İklimi ve Güneydoğu Anadolu İklimi olmak üzere beş ana iklim ile bunların bünyesinde yer alan 19 alt tip belirlenmiştir. Türkiye İklim Haritası, öncelikle tarım ve ormancılık alanlarda faaliyet gösteren kişi ve kurumlara yardımcı olacaktır: Tarım ve ormancılık konularında araştırma yapanlar hedef bölgelerinde çevre şartlarından kaynaklanan stres şartlarının,
kuracakları deneme sayısı ve deneme yerlerinin, elde edilen sonuçların tavsiye edileceği bölge sınırlarının belirlenmesinde; tarımsal üretimle iştigal eden üretici, plan ve program yapıcıları yetiştirilecek ürün türüne ve/veya ürün desenine karar verilmesi ile üretimin ve bölgesel teşvik ve desteklerin planlamasında yararlanabileceklerdir. Şekil 21: Türkiye iklim haritası. Benzer şekilde inşaat, turizm ve bayındırlık gibi değişik sektörlerde faaliyet gösteren araştırmacılar inşaatlarda kullanılacak uygun yapı malzemesi türlerinin, mimari sitilin ve yalıtım çeşidinin seçimi; turizmde potansiyel turizm çeşitlerinin ve bunlara uygun alanların belirlenmesi; yol yapımında uygun malzeme ve tekniklerin ortaya konması gibi hususlarda haritada verilen iklim tipleri ve bunların özelliklerinden faydalanabileceklerdir.