10.04.018 TANIMLAR ENVANTER YÖNETİMİ Stk Üretilen ve/veya satın alınan ve kullanılmak üzere bekletilen malzemeir. Eknmik açıan eğerliir. Kullanılmayı ve satılmayı beklemesi neeniyle atıl kaynaktır. Envanter Stk smut larak belirli bir sınıra sahi birikmiş üzeyir. Envanter ise bir birime ait ölçülmüş stk büyüklüğüür. Envanter muhasebe açısınan sıklıkla yıl snlarına yaılan fiziksel sayım yluyla stk tesiti anlamına gelir. Envanter aynı zamana işletmenin sahi luğu malların ve servetin gerekli özellikleri ile birlikte gösteriliği ayrıntılı bir listenin hazırlanmasıır. Envanter yönetimi, gerek stk maliyetinin ürün maliyeti içerisine büyük aya sahi lması gerekse üretimin lana uygun larak aksamaan yaılabilmesi, layısıyla talebin zamanına karşılanabilmesine ynaığı rl neeniyle bir üretim yöneticisinin en önemli srumluluklarınan biriir. Kasamının geniş ve çk yönlü lması neeniyle üretim eartmanın yanı sıra muhasebe-finans, satış ve azarlama gibi işletmenin iğer bölümlerinin e ilgi alanlarına girmekteir. 3 STOK TUTMA NEDENLERI Stk, rtalama talebin üzerineki talelere karşı bir sigrtaır. Stk, rtalama mal teslim süresinen uzun sürelere karşı bir sigrtaır. Satınalma ve taşıma maliyetleri en aza inirmek için gerekliir. Stk, inirim ve ıskntlaran yararlanmak için bir araçtır. Stk mevsimsel etki ve fiyat algalanmalarına karşı bir avantaj sağlama aracıır. Fiyat artışı beklentisi urumuna avantaj sağlar. Parça eksikliği neeniyle üretimeki gecikmeleri 4 engellemenin bir yluur. STOK ÇEŞITLERI STOK ÇEŞITLERI Mamul Stklar Fabrika veya imalathane içerisine yaılan işlemlerin tümü bittikten snra müşteriye teslim eilmek üzere eya/ambara knulan stklarır. Hammae Stkları Mamulün üretimi için gerekli lan hammae stklarıır. Yarı Mamul Stklar Üretim işlemine giren, üzerine üretim işlemleri tamamlanmamış lan ve üretim akışına göre belirli bir takım işlemlere tutulmak üzere iş 5 istasynlarına bekletilen maelerir. İşletme Malzeme Stkları Üretim faaliyetlerinin yürütülmesine yarımcı lan belirli bir mamulün meyana getirilmesine ğruan kullanılmayan malzemeir. Yarımcı Mae Stkları Hammaelerin tamamlanmasına yarımcı lan ve üretime mamulün meyana getirilmesine kullanılan fakat mamulün esasını luşturmayan maelerir. Emniyet Stkları Taleteki belirsizliği ve tearik sürelerineki gecikmeleri karşılamak amacıyla ele bulunurulan stklarır. 6 1
10.04.018 Satınalma / Üretim Maliyeti Siariş verilen malın alınığı kaynağa fiilen öenen fiyattır. Stk kaleminin birim maliyeti, Taşıma maliyeti, Ürünlerin miktar ve kalite kntrlünün maliyeti, Deya taşıma maliyeti. Birim başına arasal tutar... 7 Hazırlık / Siariş Maliyeti Stkları siariş verme / üretme ve teslim alma maliyetiir. Ne kaar ihtiyaç luğunu belirleme, Uygun satıcıları bulma, Siarişi verme maliyeti. 8 Ele Bulunurma (Stk) Maliyeti Stkların fiziksel larak ea tutulması esnasına katlanılan maliyetlerir. Birim fiyatın bir ranı veya arasal tutarı larak ifae eilebilir. Faiz, Sigrta, Vergi, Değer üşüklüğü, Masının geçmesi, Bzulma, Çürüme, Çalınma, Kırılma, Deya ilişkin ısıtma, ayınlatma, kira, güvenlik, vb.), Fırsat maliyeti 9 Ele Bulunurmama (Stksuzluk) Maliyeti Talebin arzı aşması urumuna rtaya çıkan maliyetlerir. Satış yaamamanın fırsat maliyeti, Ticari itibarın zarar görmesi, Gecikme cezası, Üretim kaybınan ğan maliyet, vb. Genellikle stk bulunurmama maliyetini belirlemek zrur. 10 STOK KONTROLÜNÜN AMAÇLARı Satınalma / Üretim Maliyeti Hazırlık Siariş Maliyeti Ele Bulunurma Maliyeti Stk Yönetiminin amacı tlam maliyeti en aza inirmektir. Tlam Maliyet Stk yatırımını minimize etmek, Delama gierlerini minimize etmek, Üretimin hammaesiz ve yarı mamulsüz kalmasını engellemek, Etkin bir stk kayıt sistemi kurmak, Muhasebeye stk knusuna ğru ve yeterli bilgi vermek, Ele Bulunurmama Maliyeti 11 Eknmik siariş için satınalma birimi ile işbirliği yamak. 1
10.04.018 STOK KONTROL YÖNTEMLERI STOK KONTROL YÖNTEMLERİ Temel larak, Ne zaman, Ne kaar siariş verilmesi gerektiğine aklanır. Yöntemler, Gözle kntrl yöntemi Çift kutu yöntemi Sabit siariş miktarı yöntemi Sabit siariş eriyu yöntemi ABC Analizi, Deterministik Meller Tale Kaar Siariş Meli Eknmik Siariş Miktarı (EO) Meli Eknmik Üretim Miktarı (EP) Meli Bekleyen Siariş Meli Olasılıklı Meller 13 Gözle Kntrl Yöntemi: Stkların eriyik larak ambar memuru tarafınan gözen geçiriliği bu yönteme, belirli bir üzeyin altına üşen stk kalemleri için erhal siariş verilir. Küçük ölçekli işletmeler için lukça ucuz ve klay bir yöntem lmasına karşılık; kişisel yargıya ayanığınan hata lasılığı fazlaır ayrıca tüketim hızı, tearik süresi veya başka bir faktörün eğişmesi haline bunun erhal farkına varılması güçtür ve gerekli önlemlerin alınmasına gecikilebilir. Çift Kutu Yöntemi: Herhangi bir cins stk iki bölmeli bir kutua muhafaza eilir, birinci kutu tamamen tükeniğine yeni siariş verilir. 14 STOK KONTROL YÖNTEMLERİ ABC STOK KONTOLÜ YÖNTEMİ Sabit Siariş Periyu Yöntemi: Her stk kaleminin eriyu önceen belirlenmiştir. Bu sürelerin bitimine yenien siariş verilir. Sabit Siariş Miktarı Yöntemi: Stklar belli bir üzeye iniğine tlam stk maliyetini minimum yaacak şekile önceen satanmış sabit bir miktar siariş eilir. ABC Yöntemi: İlk kez General Electric (GE) tarafınan uygulanan bu yönteme, stkları bazı önem ölçüleri ve kntrl eilme çabalarına göre A - çk önemli B - rta önemli C - az önemli şekline sınıflanırılırlar. 15 A Sınıfına yer alan stkların yakınan izlenmesi gerekir. Stklar genellikle az miktarlara siariş eilir, müşteri hizmet seviyesini yüksek tutmak için sık sık gözen geçirilir. C Sınıfı Genellikle büyük miktarlara siariş eilir, yakınan izlemeyi gerektirmez. B Sınıfı için bu iki ekstremin arasına bir yl izlenir Yüksek Yıllık Stk Değeri Düşük A Az B C Çk Stk kalemi sayısı 16 DETERMİNİSTİK ENVANTER MODELLERİ Bir stk kntrl rblemine amaç tlam maliyeti minimum yaacak şekile; Ne miktara siariş eilmeliir Ne zaman siariş verilmeliir srularına ceva bulmaktır. TALEP KADAR SIPARIŞ MODELI En klay yöntemir. Dönemin her eriyu için yalnızca eriytta ihtiyaç uyulan tale miktarı kaar siariş verilir. Stk evri yktur, ele bulunurma maliyeti rtaan kalkmış lur. Her bir eriyt için siariş veriliğinen siariş maliyeti artar. Özellikle ahalı ürünler için uygunur. 17 18 3
Stk seviyesi 10.04.018 EKONOMIK SIPARIŞ MIKTARI MALIYETI MODELI EKONOMIK SIPARIŞ MIKTARı MALIYETI MODELI Siariş miktarı, Tale miktarı C 1 siariş maliyeti C ele bulunurma maliyeti D yıllık tale siariş miktarı Yenien siariş nktası, ROP 0 Tearik süresi Siariş Siariş verili alını Siariş verili Tearik süresi Siariş alını Zaman 19 Yıllık Tlam Siariş Maliyeti = Yıllık Ele Bulunurma Maliyeti = C Tlam Maliyet = + C D: Yıllık tale (a./yıl) : Siariş miktarı (a.) C1: Siariş Maliyeti (TL/siariş) C:Ele bulunurma maliyeti (TL/a./yıl) T: Siariş eriyu (iki siariş arasınaki süre) : Tüketim hızı (a./gün) L: Siariş süresi (siarişin verilmesi ile alınışı arasınaki süre) ROP: Yeni siariş verme nktası (stk üzeyi) Amaç TSM yi minimum yaan eğerini bulmaktır. 0 EKONOMIK SIPARIŞ MIKTARı EKONOMIK SIPARIŞ MIKTARı Yıllık Maliyet Tlam min. maliyet Eğim = 0 Tlam Stk Maliyeti C Ele Bulunurma Maliyeti = Hazırlık Maliyeti = C 1D Otimum Siariş t TC = + TC = + 0 = + t = C C C C Otimum Nktaa Maliyetlerin Eşitliğinin Kanıtlanması = C = C 1D C t = C Otimum siariş t Siariş Miktarı, 1 EKONOMIK SIPARIŞ MIKTARI Yenien Siariş Nktası (ROP)=*L Bir yıl içineki siariş sayısı (N)=D/ İki siariş arasına geçen süre (t)=365/n Günlük tale ya ğruan verilir ya a /t en bulunur. 3 ESM ÖRNEĞI Bir stk kalemi için D=1000 a/yıl C1=10 TL C=0,5 TL ve L=4 gün t=?, TSM=?, N=?, t0=?, ROP=? t = t = C t = 00 aet (10)(100) (0.5) Yıllık Otimal Siariş Sayısı =D/ t N= 10000/00 = 5 siariş TSM = + C (10)(1000) TSM= 00 + TSM = 100 TL İki siariş arasınaki timal süre =365 ays/(d/ t ) t= 365/5 = 73 gün =00/73=,74 ROP=,74*4=11 (0.5)(00) 4 4
10.04.018 SÜREKLİ TEDARİK HALİNDE ESM HESABI SÜREKLİ TEDARİK HALİNDE ESM HESABI Stk Düzeyi = tearik hızı = tüketim hızı (1-/) (1-/) 0 Siariş eriyu Maksimumu stk üzeyi Ortalama stk üzeyi Zaman Üretim alına, siarişin sürekli larak 5 eyerey alınması gerçeğe aha yakın bir urumur. Maksimum Stk Seviyesi = - = 1 - Ortalama Stk Seviyesi = 1 - C TSM= + 1 - t = C 1-6 SÜREKLİ TEDARİK HALİNDE ESM HESABI MİKTAR İSKONTOSU İLE ESM HESABI C 1 = 100 TL C = 0,5 TL/a/yıl D = 10,000 aet = 60 a/gün = 80 a/gün N=? t=? (100)(10,000) t = = = 4000 aet C 1-60 0.5 1-80 Siariş hacmine göre eğişik fiyat vermeleri nrmal bir uygulamaır. C TSM= + + PD D 10,000 Yıllık Otimum Siariş (N)= = =,5 4000 İki siariş arasınaki timum süre (t)=/=365/,5 = 146 gün 7 P = stk kaleminin birim fiyatı D = yıllık tale 8 MİKTAR İSKONTOSU İLE ESM HESABI ELDE BULUNDURMAMA HALİNDE ESM HESABI Siariş Mik. Fiyat 0-999 0,000 TL 1000-1999 19,0 TL 000+ 19,00 TL C 1 = 49 TL I =%0 birim fiyatın yüzesi D = 5000 a/yıl (49)(5000) t = = = 350 aet C (0,)(0,00) = 350 için TSM = t + C t + PD = 1400 TL = 1000 için C TC = + + PD = 165 TL 9 Stk üzeyinin sıfırın altına üşmesine izin veriliği takire müşteriyi kaçırma ve tazminat öeme gibi neenlerle bir ele bulunurmama maliyeti (C3) rtaya çıkar. D ( S) S TSM C1* C* C3* C1D C C C C3 3 S C C C3 S t1 q t 30 5
Stk Düzeyi Yenien Siariş Miktarı (ROP) 10.04.018 ELDE BULUNDURMAMA HALİNDE ESM HESABI ÖRNEĞİ Bir stk kalemi için D=10000 a/yıl C1=7,5 TL C= TL C3=10 TL luğuna Göre =?, S=?, t=?, t1=? ELDE BULUNDURMAMA HALİNDE ESM HESABI * 7,5*10000 10 * 300aet 10 C1D C C3 C C3 *7,5*10000 10 10 S 300* 50a et 10 *7,5*10000 * 10 10 300a et Günlük tale 10000/365=7,4 aet alınırsa, siariş eriyu için t=300/7,4=10,9=11 gün t1=(300-50)/7,4=9,1=9 gün bulunur. Buna göre ele stk bulunurmama süresi t=11-9= gün 31 0 LT Güvenlik Stku Zaman LT 3 MALZEME İHTIYAÇ PLANLAMASı (MRP) 1970 lere ABD e uygulanmaya başlayan yöntemin ayanığı rensi, bağımsız talebi lan bitmiş mamulen geriye ğru gierek gerekli arça ve malzemeleri tam ihtiyaç uyuluğu ana hazır bulunurmaktır. Bu yaklaşım stk kalemlerinin ambara bekleme süresini ve layısıyla ele bulunurma maliyetlerini önemli ölçüe üşürmekteir.örneğin gelecek ay mntajı lanlanan 1000 aet elektrik süürgesinin mtrlarını hemen şimi siariş etmek yerine mntajan bir gün önce ambara girecek şekile siariş etmek çk aha avantajlıır. Yöntemin başarısına etkili lan faktörler; tearik kaynaklarının güvenilir ve akik çalışmasıyla etkin bir bilgi işlem kaasitesiir. 33 STOK KONTROLÜNDE JIT PRENSİBİ Tam Zamanına Tearik (Just-in-time -JIT) Jan şirketlerinin 1973 etrl krizi snrasına girikleri arbğazan çıkmak ve üşen kar marjlarını arttırmak amacıyla uygulanmaya başlamıştır. Tyta firmasının geliştiriği yöntem; müşterinin ihtiyaç uyuğu ürünü en az miktara malzeme, ekiman, işgücü ve alan kullanarak, ihtiyaç uyulan zamana, ihtiyaç uyulan miktar kaar üretme tekniğiir. JIT rensibinin ayanığı görüşler; Müşterinin isteiği (siariş ettiği) kaar üretim 34 STOK KONTROLÜNDE JIT PRENSİBİ Üretim hızı tale eğişimlerine tam uymalıır. Iskarta ranı hemen hemen sıfır lmalıır. Hazırlık süreleri çk kısa lmalıır. İşçilik, kaasite ve malzeme kaybı sıfır lmalıır. İnsangücünün eğitimine ve gelişmesine önem verilmeliir. STOK KONTROLÜNDE KANBAN YÖNTEMİ KANBAN; stk kntrlüne JIT rensibinin iş istasynları arasınaki akışta uygulanmasınan ibarettir. JIT; üretim sistemi içine aksaklıkları tlere etmeyen bir sistem yaratan, üretime israfı en aza iniren ve akış süresinin azaltan esnek bir yöntemir. 35 36 6
10.04.018 STOK YÖNETİMİ-TOYOTA ÖRNEĞİ STOK YÖNETİMİ-TOYOTA ÖRNEĞİ Aaazarı naki Tyta fabrikasına 85 saniyee bir araç (177000 araç/yıl) üretilmekteir. Şirketin 8 ülkeeki 68 fabrikasınan biri lmakla birlikte; üretim mükemmeliyetine Janya aki ana fabrikaya raki lan tek tesis. Tyta nın Janya aki ana fabrikası 0.10 hata ile çalışırken, iki melin üretiliği (Auris ve Vers) Tyta Türkiye nin hata ranı ise 0.10 ile 0.15 arasına eğişmekteir. Bir araç, bbin sac şeklinen önce res bölümüne snra sırasıyla kaynak, bya ve mntaj bölümlerine uğrayarak tlam 36 saatte üretilmekte ve mntaj hattınan çıkması ise saece 85 sn. almaktaır. 37 Tyta Türkiye fabrikasına üretilen tmbillerin stklanığı herhangi bir e b ulunmamaktaır. Üretilen tmbiller hemen TIR lara yükleni limana gönerilmekteir. Jan üretim sistemine buna KANBAN enmekteir. KANBAN sistemiyle, her bir çalışanın işini ne kaar süree yatığı test eilmekteir. Bu rakamlar biraraya getirilerek hiç urmayan bir üretim öngüsü yaratılmaktaır. Böylece, mntaj hattınan çıkan her araç test eili elanmaan iyasaya ağıtılmaktaır. 38 ÖRNEK 1- ESM MODELI ÖRNEK- ESM-CEVAP Bir araba tekeri bayisinin yıllık satış beklentisi yaklaşık larak 9600 teker larak eğerlenirilmiştir. Yıllık taşıma maliyeti teker başı 16 $ ır. Siariş maliyeti ise 75 $ ır. İlgili bayi yıla 88 gün çalışmaktaır. (a) Eknmik siariş miktarını hesalayınız. (b) Yıllık ihtiyaç miktarını belirleyiniz. (c) Siariş arası süreyi hesalayınız. () Tlam stk maliyetini hesalayınız. 39 (a) ESM DS (9600)75 300 te ker H 16 (b) YIM D 9600 YIM : 3 kez 300 (c) SAS 300 tires 1 SAS : ( ÇG)* 88* 9gün D 9600 tires 3 () TSM=ETM+EEM D 300 9600 TSM H S 16 75 4800 $ 300 40 ÖRNEK - OPTIMAL MIKTAR Bir televizyn firması güvenlik kemarası üretiyr. Yıla rtalama birim fiyatı 65$ an 3600 tane tv lambası satın alıyr. Siariş maliyeti 31$ luğu zaman taşıma maliyet ise birim fiyatın %0 sini teşkil etmekteir. (a) Otimal miktarı hesalayınız. (b) Ele tutma maliyetini bulunuz. (c) Ele etme maliyetini belirleyiniz. () Tlam maliyeti hesalayınız. 41 ÖRNEK - OPTIMAL MIKTAR-CEVAP (a) OM 0 DS (3600)31 S 31$ H (65$) 13$ 131 TV lambası 100 H 13 (b) ETM H 85$ (c) EEM D S 85$ () TM D 131 3600 TM H S 13 31 85$ 85$ 1704$ 131 4 7
10.04.018 ÖRNEK- SÜREKLI TEDARIK HALI Bir yuncak imalatçısı yuncak arabalar için 48000 aet lastik teker üretiyr. Üretim ranı güne 800 larak hesalanıyr. Taşıma maliyeti teker başı 1 $ ır. Ele etme maliyati ise 45$ ır. Firmanın çalışma günleri yılla 40 günür. (a) Eknmik siariş miktarını bulunuz (b) Tlam maliyeti belirleyiniz (c) Çevirim süresini hesalayınız () Tearik süresini belirleyiniz 43 ÖRNEK- SÜREKLI TEDARIK HALI-CEVAP (a) ESM (b) TSM DS 48000 / (c) Çevirim süresi () Tearik süresi u H P 40 P U 00 () (48000) u D 400 800 00 48000 TSM ( ) H S ( )(1$) (45$) 1800 $ 800 400 to O u 1 (45) 800 800 00 400 te ker 400 1 gün, 00 O 400 t1 3 gün 800 44 ÖRNEK- MIKTAR İSKONTOSU/İNDIRIM Bir hastahanee yıllık kullanılan temizlik malzemeleri 816 aettir. Siariş maliyeti1 $, taşıma maliyeti ise yıllık bazına 4 $ ır. Birim fiyat listesi tabla veriliği gibiir. Bu uruma; (a) ESM belirleyiniz (b) Otimal siariş miktarınaki TM yi hesalayınız. (c) Diğer siariş miktarlarınaki TM yi bulunuz. Siariş Miktarı Birim Fiyat 1-49 0 $ 50-79 18 80-99 17 100 veya fazlası 16 ÖRNEK- İSKONTO MODELI-CEVAP (a) ESM (b) TM (c) TM DS (816)1 69.97 70 a et H 4 Siariş Miktarı Birim Fiyat 1-49 0 $ 50-79 18 80-99 17 100 veya fazlası 16 D 70 816 TM70 H S PD 4 1 18(816) 14968 $ 70 TM= ETM + EEM + SAM D 80 816 TM80 H S PD 4 1 17(816) 14154 $ 80 45 D 100 816 TM100 H S PD 4 1 16(816) 13354 $ 100 46 ÖRNEK - MIKTAR İSKONTOSU/İNDIRIM Bir elektrik firması yıla 4000 anahtar kullanıyr. Elekrik anahtarlarının birim fiyatı aşağıaki tabla veriliyr. Siariş için harcanan miktar 30 $ ır. Taşıma maliyati ise birim fiyatın % 40 ını teşkil eiyr. Siariş Miktar Birim Fiyat 1-449 $ 0.90 500-999 0.85 1000 - fazlası 0.80 MIKTAR İSKONTOSU/İNDIRIM-CEVAP (a) ESM 0 DS (4000)30 H 0.3 866Anahtar.80 (b) TM DS H (4000)30 0.34 0.85 840 anahtar. Uygun Miktar Siariş Miktar TM = ETM + EEM+ SAM Birim Fiyat 1-449 $ 0.90 500-999 0.85 1000 - fazlası 0.80 H= 0.40 P H= 0.40 (0.80)=0.3 H= 0.40 (0.85)=0.34 (a) ESM belirleyiniz (b) Otimal siariş miktarınaki TM yi hesalayınız. (c) Diğer siariş miktarlarınaki TM yi bulunuz. 47 D 840 4000 TM840 H S PD 0.34 30 0.85(4000) 3686 $ 840 (c) TM D 1000 4000 TM1000 H S PD 0.3 30 0.80(4000) 3480 $ 1000 48 8