AB ENERJ POLTKALARI VE TÜRKYE Burak COKUN Elektrik-Elektronik Elektronik Yük. Y Müh. M burak.coskun@.coskun@osmangaziedas.gov.tr
Enerji Politikasında basit çözümler yoktur. Bütün n sorunları çözecek, sınırss rsız z kirlenmeye yol açmayan ve ucuz olacak bir enerji kaynaı da henüz bulunmamı ıtır. Gaz, petrol, kömür, k nükleer n enerji ve yenilenebilir enerji gibi kaynakların n hepsi güçg üçlü noktalara ve zaaflara sahiptir. Dier taraftan ise, ekonomik ve sosyal hayatımızın hemen bütün b n alanlarında nda enerji kullanılmaktad lmaktadır.
Enerjinin önemini kabul ederek, Avrupa Birlii nin (AB) altı kurucu atası, enerji kaynaklarını en iyi ekilde yönetmek için bir çerçeve oluturma ihtiyacını hissettiler.
1951 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluu (AKÇT) 1958 Avrupa Atom Enerjisi Topluluu (AAET) 1958 Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) Kuruldu O zamandan beri, enerji politikası ekonomik bütünlemeye paralel olarak, kademeli olarak gelimektedir.
ENERJÇ PAZARI, ARTAN REKABETN N ODAI I HALNE GELD 1973 ilk petrol bunalımı 1980 yeni ilgi odaı ÇEVRE 1990 Enerji piyasalarının serbestlemesi yönünde ilerleme 1995 AB enerji iç pazarı için genel ilkeleri ve hedefleri koyan Avrupa Birlii için bir enerji politikası balıklı BEYAZ KTAP
BEYAZ KTAP K (WHITE BOOK) Enerji arzının güvenlii, çevrenin korunması ve genel rekabet gücü,, AB enerji politikasının en önemli hedefleridir. Buna paralel, sosyal ve ekonomik kaynama ma, yaam am kalitesi, istihdam yaratılmas lması ve bölgeler arasında dayanı ımanın gelitirilmesi de dikkate alınd ndı.
AB enerji politikasının amaçları nelerdir? AB enerji politikasının amaçları, rekabet gücü, enerji arzının güvenlii ve çevrenin korunması arasında bir dengeye vararak, toplam enerji tüketiminde kömürün payını korumak, doal gazın payını arttırmak, nükleer enerji santralları için azami güvenlik artları tesis etmek ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payını arttırmaktır.
Beyaz Kitap, üç kurucu antlamada ve Avrupa Birlii Antlaması'nda yer alan enerji konusunda AB'nin bütün mevcut yetkilerini birletiriyordu. Yetki ikamesi ilkesine göre, ancak ulusal politikalar ticaret önünde engeller yaratabildikleri veya AB amaçlarına eriilmesini önleyebildikleri durumlarda AB eylemleri söz konusu olacaktır. Toplam 170 milyon euro tutarında bir bütçeyle mevcut AB programları ve eylemlerini yeniden gruplandıran, 1998-2002 dönemine ait Enerji Çerçeve Programı gibi, AB enerji politikasıyla ilgili son gelimeler, bu temel hedeflerle uyumludur. Bazı teklifler ve tedbirler, dahaimdiden, uygulama aamasına gelmitir. Bunlar nelerdir?
Ç PAZARIN KURULMASI REKABET GÜCÜNÜN G N ARTTIRILMASI Piyasaların küresellemesi ve giderekiddetlenen iddetlenen uluslararası rekabet karı ısında Enerjiç Pazarı'n'nın tamamlanması,, AB enerji politikası içinin bir görevdir. AB'nin balang langıcındanndan beri, kurucu antlamalar maların dorudan uygulanması, kömür ve petrol ürünlerinin serbestçe ve kısıtlamasız dolaabildikleri abildikleri bir Tek Pazar kurulmasını mümkün kılmıtır. Fakat, doal gaz ve elektrik içinin durum daha karmaı ıktı çünk nkü bu enerji biçimlerinin imlerininebekelerebekeler içindeinde taı ınması ve daı ıtılması gerekliydi. Yirmibirinci yüzyılın baı ında,, AB enerji politikası, doal gaz ve elektrik piyasalarının tedricen serbestlemesi yönündende ilerlemektedir. Malların serbest dolaı ımı, hizmet salama serbestlii, yerleme hakkı ve rekabetin bozulmaması ilkeleri, bu sektörlerde de uygulanacaktır.
Rekabete açılmak neden gereklidir? Rekabet, bir kamu hizmet politikasıyla egüdüm içinde, verimlilik artıı ıına, yenilie, müteriler içinin seçme hakkına na, hizmetlerin iyilemesine mesine, daha düük fiyatlara ve enerji kaynaklarının daha iyi kullanılmas lmasına yol açar.
Yeni bir elektrikç Pazarı AB'de elektrik üretimi, on yıllar boyunca, tekelci üretime ve 15 ayrı ulusal pazara dayalı olmutur. Zaman içinde ve esas olarak teknolojik deiim nedeniyle, önemli ve temel kamu politikası hedeflerini muhafaza ederken, sektörün gelimesi için rekabete izin verilmesinin mümkün olduu anlaºıldı. 19 ubat 1996'da, AB'nin her yerinde elektrik ticareti ve üretimi için, rekabet istisna deil kural haline geldi. Elektrik tek pazarını kuran mevzuat, rekabetin adil veeffaf birekilde geliebilecei asgari artları belirlemektedir. Yeni çerçeve, herhangi bir üreticinin, AB içinde herhangi bir yerde yeni bir enerji santralı kurmasına ve elektrik üretmesine izin verecektir. Lisanslama usullerieffaf ve etkili olacaktır. Büyük ve orta boy elektrik tüketicileri, elektrii nereden alacaklarını seçme imkanına sahip olacaklar ve elektrik aına sahip olmayanların eriimi de güvence altına alınacaktır. Elektrik iç pazarında temel unsur seçme hakkıdır.
Yeni bir Doal Gazç Pazarı Petrol sektörü Kömür sektörü: AB'de ilk ç Pazar
ENERJ SUNUMU GÜVENL AB enerji kaynakları bakımından fakir deildir. 1992 Körfez savaı gibi bazı olaylar, Topluluk'un enerji sisteminin salam olduunu ve küçük krizler ve dı etkenlere balı sorunlar ile baa çıkabildiini göstermitir. Bununla beraber, tüketilen enerjinin yarısı üçüncü ülkelerden ithal edilmektedir. AB enerji politikasının hedeflerinden biri, arzın kesintiye uramasını önlemektir. En çok ithal edilen enerji kaynaı petroldür. AB'de tüketilen petrolün %78'i ithalat yoluyla karılanır. Bunu, %36 ile doal gaz ve %32 ile dier yakıtlar takip eder. Avrupa'nın enerji tüketimi arttıkça bu baımlılık da artacaktır. AB enerji sunumu güvenliini nasıl salayacaktır? Bir yaklaım, enerji kaynaklarını çeitlendirmek olmutur. Kullanılan enerji kaynakları ne kadar çeitli olursa, AB o kadar daha az baımlı olacaktır. imdi, AB yeni enerji kaynakları gelitirmekte, hidroelektrik enerji, güne ve rüzgar enerjileri gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını tevik etmektedir. Yine arz güvenliini salamak amacıyla, Topluluk, Avrupa Enerjiartı gibi bazı anlamalar yaparak üçüncü ülkeler ile uluslararası enerji ibirliini güçlendirmitir. Dı balantılar gelitirilmesi ve sürdürülmesi, sunum güvenliinde bir baka temel unsurdur. Trans-Avrupaebekeleri bu amaçla kurulmutur. Ancak, enerji taleplerini azaltmak hâlâ önemlidir. AB, rasyonel enerji kullanımını ve bir enerji tasarrufu kültürünün gelimesini tevik etmitir. Sunum güvenliine yönelik AB giriimleri özellikle dikkat çekicidir.
Avrupa Enerjiart artı: uluslararası ibirlii içinin büyük bir giriim im Avrupa Enerjiart artı,, 1991 yılında Lahey'de imzalanmı olup 38 ülke ve AB tarafından onaylanmı ıtır. art' art'ın balıca hedefleri, arz güvenliiniini arttırmak rmak, enerji üretimi, dönüümü, taı ınması, daı ıtımı ve kullanımının verimliliini ini en üst düzeye çıkarmak ve çevre problemlerini en aza indirgemektir.. Bu hedeflere ulamak için, eski Sovyetler Birlii ülkelerine batılı uzmanlık bilgisi ve yatırım sermayesi transferi bir önceliktir.. Nisan 1998'de, Enerjiart artı Antlamas ması ve Enerji Verimlilii üzerine bir Protokol yürürlüe girmitir tir.
Trans-Avrupa enerjiebekeleri ebekeleri: Avrupa'yı birbirine balamak Sunum güvenliinininin salanmas lanması için, enerjinin ayrımc mcı olmayan ve güvenilir birekilde taı ınması gereklidir. ç pazarın genilemesini hedefleyen AB, sınır ötesi doal gaz ve elektrikebekeleri ebekeleri gelitirilmesine öncelik vererek, yeterli enerji balant lantı ebekeleri kurmayı amaçlamaktad lamaktadır. Bazı Akdeniz ülkeleri, Orta ve Dou Avrupa ülkeleri ve Norveç ile balant lantılarlar yapılm lmıtır. Örnein, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Macaristan'ı kapsayan CENTREL elektrikebekesi ebekesi, balıca Avrupa elektrikebekesi ebekesi olan UCPTE'ye 1995 yılında balanm lanmıtır. Eski Sovyetler Birlii devletleri içinin INOGATE programı (Avrupa'ya Devletlerarası Petrol ve Doal Gaz Taı ımacılıı) çerçevesindeevesinde önemli bir çalıma yapılm lmıtır.
Stok tutma sistemleri Sunum güvenlii, talep planlamasına ve tedbirlerine de balıdır. 1970'lerdeki petrol bunalımından sonra, stok tutma sisteminin gelitirilmesiyle gelecekteki bunalımların etkisinin sınırlandırılacaı kabul edildi. Devletler, asgari doksan günlük tüketime edeer düzeyde petrol ürünü stokları bulundurmak zorundadırlar. Nükleer enerjinin katkısı Nükleer enerji, sunum güvenliine nasıl katkıda bulunabilir? Elektrik üretimi için nükleer enerji kullanılırsa, petrol piyasasında talep azalacak ve aynı zamanda petrol ve dier enerji fiyatlarının kontrol altında tutulması kolaylaacaktır.
ENERJ TEKNOLOJSNN GELTRLMESNN TEVK Sürdürülebilir kalkınma balamında, bütün sanayilemi ülkeler, uzun vadeli rekabetçi enerji kaynakları gelitirme ihtiyacı ile insan faaliyetinin çevre üzerindeki etkilerini azaltma ihtiyacı arasında uzlama salamanın yollarını bulmak zorundadırlar. Aratırma ve teknoloji, bu sorunun çözüm yollarını salayabilir. AB için enerji sektöründe ilerleme yöntemi, düzenlemeden çok aratırma olmutur. Joule ve Thermie gibi programlar, enerjinin ve yenilenebilir kaynakların rasyonel kullanımı alanında aratırma ve teknoloji gelitirme faaliyetlerine destek vermektedir. Altener ve Save programları ise, piyasa uygulamalarını iyiletirmeye yöneliktir. Örnein, temiz kömür yakma teknolojilerini tevik etmek bir amaçtır. Pülverize Kömür Teknolojisi veya Entegre Gazlatırma Kombine Döngüsü kullanılarak ileri teknolojilerden etkileyici sonuçlar elde edilmitir. Bunlara ek olarak, "Beinci Çerçeve Aratırma Programı" aratırma faaliyetlerinde uluslarötesi ibirliinin desteklendii dört yıllık bir plan (1998-2002) içermektedir. Enerji bütçesi 1.004 milyon euro tutarındadır. Buna paralel, Aratırma ve Eitim Faaliyetleri için EURATOM'un Beinci Çerçeve Programı (1998-2002) için 1.467 milyon euro tahsis edilmitir.
AB-TÜRKYE ENERJBRL Benzersiz corafi konumu nedeniyle, Türkiye enerji konusunda kilit bir rol oynamaktadır. Türkiye önemli bir hidroelektrik enerji üreticisidir, fakat Orta Dou'ya, Karadeniz'e, Kafkaslar'a, Orta Asya'ya ve Körfez ülkelerine de kapıları açmaktadır. Türkiye'nin stratejik konumu, ülkeyi, Avrupa'ya petrol taınması için bir transit ülke haline getirmektedir. Türkiye ve AB, ibirlii için güçlü bir çerçeve oluturmutur:
Türkiye, AB Akdeniz Politikası dahilinde ibirlii Türkiye, AB'nin on iki Akdenizli ortaından biridir. 1995 yılında, Barcelona Bildirgesi, Avrupa-Akdeniz Ortaklıı'nı kurmutur. Enerji ibirliinin gelitirilmesine özel atıf yapılarak, enerjinin önemli rolü kabul edilmitir. Türkiye ve AB, bu çerçevede sürekli diyalog içinde olmu ve bölgesel çapta projeler gelitirme imkanını bulmulardır. 1997 yılında Trieste Konferansı'nda, Enerji Bakanları, Avrupa Yatırım Bankası'nın gözlemci olarak katılmasıyla, 27 ortak ülkenin temsilcilerinden oluan Avrupa-Akdeniz Enerji Forumu'nu kurmaya karar vermilerdir. Bir yıl sonra, Mayıs 1998'de, ibirlii amacıyla bir Avrupa-Akdeniz Enerji Eylem Planı oluturulmutur. Sektör düzeyinde, Akdenizli ortakların ve AB'nin enerji üreten iletmeleri arasında ibirlii yapılması ve enerji üreten sanayi iletmelerinin beklenen talep artıına uyumluluturulması iki hedef olarak belirlenmitir.
Be yıllık k (1994-1999) 1999) bir dönemi d kapsayan ve 3,4 milyar euro bütçeli b MEDA programı,, Akdeniz bölgesine b yönelik y balıca ibirlii birlii i aracıdır. r. Akdeniz bölgesi b düzeyinde d altı MEDA projesi planlanmı ıtır. Akdeniz Ortaklıı için in 2.310 milyon euro tahsis etmi olan Avrupa Yatırım Bankası'ndan da önemli destek gelmektedir. Bu mali yardımın n yanısıra, Synergy Programı da Akdeniz bölgesinde uygulamaya konulmutur. Program çerçevesinde, evesinde, 1994 ve 1998 arasında Türkiye'nin T de yararlandıı 26 proje devreye sokulmutur. Bu program, Avrupa-Akdeniz Akdeniz Enerji Forumu'nun kurulması için in de bir katalizör r görevi g yapmı ıtır.
INOGATE Programı nedir? INOGATE (Avrupa'ya Devletlerarası Petrol ve Gaz Taımacılıı) Programı, eski SSCB'nin Yeni Baımsız Devletleri (YBD) için AB'nin teknik yardım programı dahilinde önemli bir bölgesel giriimdir. Kısa bir süre önce, Phare Programı kapsamında finanse edilmekte olduu bazı Orta ve Dou Avrupa ülkelerine temil edilmitir. Bu programın balıca amaçları: Bölgesel petrol ve doal gaz ürünlerinin daha iyi hale getirilmesi, rasyonaliletirilmesi ve çadalatırılmasına ve Hazar ve Orta Asya bölgelerinden Avrupa ve Batı piyasalarına hidrokarbon taınması için farklı seçeneklerin deerlendirilmesine yönelik olarak taraf ülkelerin çabalarını desteklemektir. Program, elli kadar ülkenin ibirlii etmesi için benzersiz bir forumdur. AYB, AKB ve Dünya Bankası programa mali destek salayan kurululardır.
Karadeniz Bölgesi'nde B ibirlii birlii Karadeniz bölgesi'nde b enerji ibirlii birliini ini gelitirmeye yönelik y AB faaliyetlerine Türkiye T de katılmaktad lmaktadır. Türkiye, T enerji balant lantı altyapılar larında yatırım m yapılmas lmasını tevik etmeye yönelik y devam faaliyetleri yanısıra, (enerji balant lantı projeleriyle ilgili yatırımlar mların etkinlii i ve egüdümünüe salamaya katkıda bulunmu olan ve bölgedeki planlanan gaz, elektrik ve petrol balant lantı projelerinin bir envanterini çıkarmı olan) Balkan Enerji Balant lantı Görev Kuvveti gibi enerji balant lantılarını gelitiren faaliyetlerde de yer almı ıtır. Türkiye ayrıca, üyeleri (Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Gürcistan, G Yunanistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Ukrayna, eski Yugoslav Cumhuriyeti Makedonya, Türkiye ve AB) arasında ibirlii birliini ini gelitirmek için i in Sofya'da kurulmu olan Karadeniz Bölgesel B Enerji Merkezi'nin (BSREC) aktif bir üyesidir. Bu merkez, enerji politikaları gelitirilmesi, Enerji artı Antlamas ması'nın n uygulanması,, yatırımlar mların n tevik edilmesi, vs. gibi farklı faaliyetler gerçekle ekleºtirmektedir.
Kafkas Cumhuriyetleri ve Orta Asya ile ibirlii birlii Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetleri (Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, G Kazakistan, KırgK rgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan) T ile AB ibirlii birlii konusunda da Türkiye'nin T oynayacaı bir rol vardır. r. AB, ekonomik destee, e, enerji arz güvenlig venliini ini takviye etme ihtiyacına ve AB'de gaz kullanımında nda beklenen artı ıa dayalı olarak ibirlii birlii i için i in bir strateji gelitirmi tirmitir. tir. Eski Sovyet devletlerine yardım m etmeyi amaçlayan "Tacis" programı çerçevesinde evesinde finanse edilen bir AB giriimi imi olan "Inogate" yoluyla teknik yardım m verilmektedir.
ENERJ PYASASI ÇN N YEN BR R FIRSAT AB genilemesi, daha geni bir enerji iç pazarı balamında, enerji sektörüne yeni fırsatlar getirecektir. Ancak, genileme süreci, Türkiye'nin ve dier aday ülkelerin, üye devletler için geçerli haklar ve yükümlülükler oluturan enerji müktesebatını kendi mevzuatlarına aktarmasını gerekli kılmaktadır. Serbest enerji ticaretini salamak amacıyla miktar kısıtlamalarının kaldırılması, Topluluk ihracatına yönelik ayrımcılık olmamasını salamak için devlet tekellerinin kaldırılması, enerji irketleri için yerleim hakkı ve hizmetlerin serbest dolaımı, rekabet kuralları ve standardizasyon gibi iç pazarla ilgili düzenlemelerin aktarılması çok önemlidir.
Bu anlamda, Türkiye kendi uyumlulama ma sürecini 10 yıl önce balatm latmıtır. Türkiye'nin enerji politikası hedefleri, büyük ölçüde, AB'nin hedefleriyle uyumludur ve enerji arzının güvenlii, çeitlendirme, piyasa ilkeleri, çevresel kurallar ve verimliliin in artmasını içerir. Avrupa Stratejisi'ne uygun olarak, Türkiye, enerji müktesebatı ile uyumlulama ma amacıyla AB'nin ve kendinin enerji mevzuatının bir envanterini çıkarmıtır.. Bu envanter, dier adaylar içinin yapılan deerlendirmeye erlendirmeye benzer bir ekilde,, AB tarafından deerlendirilecektir erlendirilecektir. Bütün alanlarda Topluluk Müktesebatının benimsenmesiyle ilgili öncelikler belirlendikten sonra, müteakip yıllarda Türkiye ve Avrupa Birlii arasında bir dizi Katılım Ortaklıklar kları tanzim edilecektir. Türkiye, Topluluk programlarına ve ajanslarına na katılma fırsatına da sahip olacak ve mali yardım alacaktır.