İLKÖĞRETİM OKULLARI 1.DEVRE MÜZİK DERSİNDE ŞARKI SEÇİMİ

İLKÖĞRETİM OKULLARI 1.DEVRE MÜZİK DERSİNDE ŞARKI SEÇİMİ Selçuk BİLGİN S.Cem ŞAKTANLI ÖZET Türkiye de İlköğretim birinci sınıftan, sekizinci sınıfa kadar zorunlu müzik eğitimi yapılmaktadır. Bu süreç 6 ile 14 yaş arası bireyleri kapsamaktadır. Yani sekiz yıllık zorunlu müzik eğitimi çocuk yaşta başlar ve ergenliğe kadar devam eder diyebiliriz. Sekiz yıllık zorunlu müzik eğitimi kapsamında, müzik eğitiminin en önemli alanlarından birisi şarkı öğretimidir. Bu yönüyle şarkı öğretimi özellikle ilköğretim çocuklarının bu uzun süreçte fiziksel gelişmeleri de düşünüldüğünde, ilköğretim eğitiminin en önemli basamaklarından birisidir de diyebiliriz. Bu bağlamda şarkı öğretimi her sınıfa/kademeye/devreye göre dikkat ve hatasız uygulanmalıdır. İlköğretim birinci devre şarkı öğretimine yönelik bu araştırma ile birinci devre müzik derslerini yürütmekle görevli sınıf öğretmenlerine/müzik öğretmenlerine şarkı seçiminde dikkat edilmesi gereken şarkı özellikleri örneklerle sunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Müzik Eğitimi, Çocuk Şarkıları, İlköğretim ABSTRACT In Turkey, there is compulsory music education from first grade to eighth grade. This process adresses the age group of individuals between 6 and 14. Therefore we can say that the eight year music education starts in childhood and continues until adolesence period. The most important area of music education during this period is song teaching. Considering the physical developments of the children, we can say that song teaching is also one of the most important steps of primary school teaching. Hence, song teaching must be pursued carefuly and without mistakes at each grade. In this study, the qualities of the songs that should be considered in song selection is presented to the teachers/music teachers with examples. Key words: Music education, children songs, primary school teaching Yardımcı Doçent Doktor Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi sbilgin@gazi.edu.tr Yardımcı Doçent Doktor Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi saktanli@mehmetakif.edu.tr 70 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Selçuk BİLGİN ve S.Cem ŞAKTANLI 1.GİRİŞ Okul öncesi dönemden başlayarak yüksek öğretime kadar geniş bir dilimi kapsayan genel müzik eğitimi uygulamalarının ilköğretim okullarındaki önemi, çocuğun genel müzik kültürü açısından göz ardı edilemez bir boyut olduğu söylenebilir. Henüz Türkiye de Okul öncesi eğitimin tam anlamıyla yaygınlaşamaması nedeniyle çocuk her ne kadar müziksel bir çevreye doğmuş olursa olsun temel müzik eğitimine ilköğretim birinci sınıfta başlayabilmektedir. Durumun ilköğretim çağında temel müzik eğitimi almaya başlayan çocuklar açısından ne kadar önemli olduğu görülmektedir. Müziğin çocuğun yaşamındaki işlevlerini Uçan (2002:30) Bireysel, toplumsal, kültürel ve eğitimsel olmak üzere dört ana kümede toplandığını belirtmektedir. Müziğin kişilik gelişimi üzerindeki etkilerini Görsev, Çiçek(1994:269), Müzik Eğitiminin ruhsal yönden kişiyi sağlıklı kılmayı üstlenen müzik eğitimi, müziksel etkinliklerle de çevresiyle etkileşimi yoğunlaştırır, düzenli olmasını sağlar, algılama ve beğeni düzeyini geliştirir, belli bir türe koşullanmak yerine çok yönlü bir bakış açısıyla ayırt edici, seçici ve belli beceri donanımı sağlar. diyerek ilköğretimde müzik eğitiminin önemine dikkat çekmektedir. Yukarıdaki açıklamalar ve müziğin çocuğun yaşamındaki yeri göz önüne alındığında, özellikle ilköğretimin başlangıcında yapılan müzik eğitiminin ne kadar önemli ve çocuğun ileriki müzik eğitimi açısından da tamamlayıcı olduğu görülmektedir. 2006 2007 öğretim yılında uygulanan İlköğretim okulları haftalık ders çizelgesinde (Talim ve Terbiye Kurulunun 14.07.2005 tarih ve 192 sayılı kararıyla kabul edilmiştir.) 1.,2.,3. sınıflarında müzik dersi haftada 2 saat 4. ve 5. sınıflarında haftada bir saat olarak görülmektedir. İlköğretim birinci kademe müzik derslerini sınıf öğretmenleri uygulamaktadırlar. İlköğretim ikinci kademe müzik dersleri ise varsa müzik branş öğretmeni yoksa yine sınıf öğretmeni tarafından uygulanmaktadır. Zaten 1994 yılında hazırlanan İlköğretim Okulları Müzik Dersi Öğretim Programı nın açıklamalarında programın uygulanmasının bu şekilde olacağı belirtilmiştir. Ancak programın yine aynı bölümünde ki bir ifade dikkati çekmektedir. İlköğretim 4. ve 5. sınıflarında müzik öğretmeni veya yanalan müzik dersi almış sınıf öğretmenlerinin dersi yürütebileceği söylenmektedir. Öyle görülüyor ki 1998 yılında gerçekleştirilen Eğitim Fakültelerinde yeniden yapılanma kapsamında yanalan müzik dersi programdan kaldırılmıştır ve yine 2006 2007 öğretim yılında sınıf öğretmenliği lisans programında ki yeni yapılanma ile müzik dersi 2 yarıyıla indirilerek azaltılmıştır. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 71

Bilindiği gibi Türkiye de Müzik öğretmeni yetiştirme görevini ilki 1924 te Musiki Muallim Mektebi adı altında açılmış bu günkü adı ile Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalları üstlenmiştir. Bu okullar müzik öğretmeni adaylarını seçerken ÖSS den belli taban puanı alan adayları yetenek sınavına tabi tutarak seçmektedirler. Yani her müzik öğretmeni adayının mutlaka temel bazı müzik yeteneğinin doğuştan ya da sonradan geliştirilmiş olmasını test etmektedir. Ancak sınıf öğretmeni yetiştiren kurumlarda böyle bir uygulama yoktur. Yani ÖSS den belli taban puanı alan herkes sınıf öğretmeni olmaya hak kazanmaktadırlar. Sınıf öğretmenlerinin aynı zamanda birer Resim, Beden Eğitimi ve Müzik öğretmeni olarak görev yaptıkları gerçeğiyle düşünüldüğünde bu alanlara öğrenci kabul ederken öğrencilerde temel bazı davranışların gözlemlenmesi yoluna gidilmelidir ve bu davranışların lisans programında ki derslerle de geliştirilmesi sağlanmalıdır. Yukarıda Türkiye de okul öncesi eğitimin tam anlamıyla yaygınlaşmamış olduğundan bahsetmiştik. Bu durum İlköğretime yeni başlayan öğrencilerin diğer derslere olduğu gibi ilköğretim birinci sınıf müzik dersine hazır bulunuşluk düzeyin olmamasına veya çok az olması anlamına gelmektedir diyebiliriz. Görülüyor ki çocuğun müzik kültürünün oluşmaya başlaması, yeteneğinin geliştirilmesi (şarkı söyleme, Çalgı çalma, müzik dinleme vb ) tamamen sınıf öğretmeninin elindedir. Öyleyse sınıf öğretmenin de müzik kültürünün ve yeteneğinin gelişmiş olması gerekmektedir. Bu lisans dersleriyle gerçekleşmektedir ancak yine de sınıf öğretmeni kendi çabalarıyla müzik alanında kendini geliştirmek zorundadır. En az bir çalgı çalıyor olması, nota okuma becerisinin gelişmiş olması, mutlaka şarkı söylüyor olması ve şarkı söylemekten zevk alıyor olması gerekmektedir ki öğrenciye bu davranışları kazandırabilsin. 2. İLKÖĞRETİM BİRİNCİ KADEMEDE MÜZİK EĞİTİMİNİN ÖNEMİ 2007/2008 öğretim yılında uygulamaya konan müzik dersi öğretim programında genel amaçlar şöyle belirlenmiştir; Müzik öğretiminin amacı, Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkelerine uygun olarak öğrencilerin; Müzik yoluyla estetik yönünü geliştirmek, Duygu, düşünce ve deneyimlerini müzik yoluyla ifade etmelerine imkân tanımak, Yaratıcılık ve yeteneğini müzik üretme yoluyla geliştirmek, Yerel, bölgesel, ulusal, uluslararası müzik kültürlerini tanımak, Kişilik ve özgüven gelişimlerine katkı sağlamak, Müzik yoluyla zihinsel becerilerinin gelişimini sağlamak, 72 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Selçuk BİLGİN ve S.Cem ŞAKTANLI Müzik yoluyla bireysel ve toplumsal ilişkileri geliştirmek, Bireysel ve toplu olarak, değişik türlerde şarkı dinleme, söyleme ve çalma etkinliklerine imkân sağlamak, Müziksel algı ve bilgilerini geliştirmek, Türkçeyi doğru ve etkili kullanmalarını sağlamak, İstiklal Marşı başta olmak üzere millî marşlarımızı özüne uygun söylemelerini sağlamak, Müzik yoluyla sevgi, paylaşım ve sorumluluk duygularını geliştirmek, Milli birliğimizi, bütünlüğümüzü pekiştiren ve dünya ile bütünleşmemizi kolaylaştıran müzik kültürü ve birikimine sahip olmalarını sağlamak, Atatürk ün Türk müziğinin gelişmesine ilişkin görüşlerini kavramak ve Atatürk ilke ve inkılaplarına gönülden bağlı bireyler olarak yetişmelerini sağlamak. Yukarıda belirtilen amaçlar doğrultusunda Müzik Dersi 1-8. Sınıflar Öğretim Programı içerdiği öğrenme alanları ve kazanımlarla öğrencilerde aşağıdaki temel becerilerin ve değerlerin gelişmesini sağlayacaktır. Bu programla ulaşılması beklenen temel beceriler ve değerler; Temel beceriler Sözlü müziklerde Türkçeyi etkili, güzel ve anlaşılır kullanma, Müziksel Yaratıcılık, Müziksel algı, bilgilenme, müziksel etkinlik ve kültürel boyutlarında eleştirel düşünme, Müzik aracılığıyla sosyal değerlere önem verme, Müziksel etkinliklerinde olabildiğince teknolojiden yararlanma, Müzik okur yazarlığı, Değerler Paylaşım, Hoşgörü, Sorumluluk, olarak sıralanmıştır. Yine programda müzik dersi öğrenme alanları Müziksel Algı ve Bilgilenme, Müzik Kültürü ve belirlenmiştir. Dinleme - Söyleme - Çalma, Müzikte Yaratıcılık adı altında 3. İLKÖĞRETİM ÇOCUKLARINA YÖNELİK ŞARKI SEÇİMİ Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 73

Yukarıda ki açıklamalar ışığında ilköğretim öğrencilerine yönelik şarkı öğretiminde belirlenecek şarkılarda şunlara dikkat edilmelidir. 1- Çocuk şarkılarında ezgiler genellikle 5-6 perde içinde kalan seslerden olmalıdır. 2- Bir sesten ötekine, genellikle ikili-üçlü aralıklarla geçilmeli, dörtlü ve beşli atlayan aralıklar ender olarak kullanılmalı, altılı atlayan aralıklar kullanılmamalıdır. 3- Şarkıların müzik cümleleri kısa süreli bir motiften oluşmalı, birinci cümleden sonra gelen cümleler tartımsal açıdan birinci cümle ile aynı yapıya sahip olmalı ya da söze göre küçük tartımsal değişimler olmalıdır. 4- Seçilen şarkı yalın bir tartımsal ve ezgisel yapıya sahip olmalı, estetik açıdan kendi türünün ölçülerine göre güzel denilebilecek bir olgunlukta olmalıdır. Örnek 1: Aşağıda Postacı adlı şarkıya bakıldığında görülüyor ki şarkının en kalın sesi (do), en ince sesi ise (la) dır. Şarkı 5 perde içinde yazılmıştır. Yine aynı örnekte şarkının yürüyücü sesler 2 li ve 3 lü aralıklardan oluşmaktadır. Şarkının müzik cümleleri kısa süreli bir motiften oluşmuş, birinci cümleden sonra gelen cümle tartımsal açıdan birinci cümle ile aynı yapıya sahiptir. 5- Şarkılar, ünitelerle ve çocukların günlük yaşamıyla ilgili sözleri olan parçalar arasından seçilmelidir. 74 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Selçuk BİLGİN ve S.Cem ŞAKTANLI Örnek 2: 23 Nisan şarkısı gibi şarkılar hem çocuklara ait bir bayramı ifade etmesi açısından hem de öğretmenin müzik dersi programı planında uygulayabileceği bir şarkı olması bakımından örnek olabilir. 6- Sözleri değiştirilmeye elverişli olan, bu yolla çocuklara yeni sözler bulma ve onları buluşçuluğa, yaratıcılığa yöneltme olanağı veren şarkılara öncelik verilmelidir. Örnek 3: Aşağıda örnekte ise Pazara Gidelim şarkısı, sözleri değiştirmeye elverişli ve çocuklara yeni kelimeler buldurmaya yönelik olduğu görülmektedir. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 75

7- Şarkıların, çocuklar tarafından topluca söylenmeye elverişli olmalarına ve ayrıca çocuklara solo ya da koro-solo değişerek söyleme olanağı vermesine dikkat edilmelidir. Örnek 4: Küçük Ayşe-Küçük Asker adlı şarkıyı öğrenciler hem koro hem solo söyleyebilirler ve ayrıca sözler açısından soru cevap niteliği de taşımaktadır. Şarkının söylenişinde koro soloya soru sorar solo da aynı ezgi farklı sözlerle cevap verir. 8- Çocuklara öğretilecek şarkıların radyo ve tv ile yayınlanması eğitimi pekiştireceğinden, bu gibi yayın organlarından yayınlanmakta olan şarkıların seçilmesi uygun olabilir. Aşağıda yıllardır TRT çocuk korosu tarafından defalarca söylenmiş, özellikle 23 Nisan kutlamalarında yurt dışından gelen misafir çocukların bile kolayca söyleyebildikleri bir örnek görülmektedir. Yurt dışındaki çocukların bu şarkıyı söylemelerindeki zorluk ise şarkının ritminin 9/8 ve 5/8 gibi batı müziğinde kullanılmayan aksak ölçü birimlerinden oluşmasıdır. Buna rağmen şarkı doğru biçimde seslendirilmektedir. Örnek 5: 76 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Selçuk BİLGİN ve S.Cem ŞAKTANLI 9- Seçilecek şarkı, söz ve ezgi bakımından kolay bellenir ve sevimli olmalı; ayrıca sözleri de çocuklar için ilgi çekici nitelik taşımalıdır. Örnek 6: Kurbağa ve Öküz şarkısı, söz ve ezgi bakımından kolay bellenir ve sevimli bir şarkı olarak görünmektedir. Ayrıca sözleri de çocuklar için ilgi çekici niteliktedir denilebilir. 10- Seçilen şarkıda ezgi ve söz uyumuna dikkat edilmelidir. (Prozodi) Örnek 7: Aşağıda Turisti Sev adlı şarkıda prozodik yönden hatalar mevcuttur. 5. ölçüdeki Ta-rihi derken altı çizili (hi) hecesi kısa olması gerekirken uzun değerlidir, 7. ölçüdeki mut-la-ka sözcüğündeki(mut) hecesi uzun değerli olması gerekirken kısa değerli olacak biçimde tartımlanmıştır. Bu şarkıda tespit edilen bu ve benzer prozodik yanlışlar çocukların konuşma diline uygun görünmemektedir. Böylelikle şarkının söylenmesi konusunda da zorluklar olacaktır. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 77

Örnek 8: Kırlara Doğru şarkısında prozodik yönden 4. ölçüdeki kır-lar sözcüğünün (lar) hecesi yükseklik bakımından ince seste olması gerekirken kaslın sestedir. 8. ölçüdeki ar-ka-daş-lar sözcüğünün (ka9 hecesi de süre bakımından kısa değerli olması gerekirken uzun değerlidir. Ancak bu özellikler, prozodik bakımdan kusur olmakla birlikte, şarkının bütünlüğü ve ezgisel yapısını bozan bir hata gözükmemekte veya böyle bir izlenim bırakmamaktadır. 78 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi

Selçuk BİLGİN ve S.Cem ŞAKTANLI SONUÇ Görüldüğü gibi okulöncesi eğitim kurumlarından başlayarak yüksek öğretim sonuna değin her kademedeki okulda, eğitim- öğretim amacına yönelik bir süreci kapsayan ve toplumların müzik kültürü bakımından geliştirilip biçimlendirilmelerinde, çağdaş düzeyde ulusal müzik zevkinin yaygınlaştırılması amacıyla gerçekleştirilen müzik ders ve etkinliklerinde, diğer adıyla okul müzik eğitimi nde kullanılmak üzere öğretmenin elinde malzeme olan eğitim müziği her yönüyle önem taşımaktadır. Müzik eğitiminde kullanılan bu şarkılar öğrencide müzik eğitiminin hedefleri doğrultusunda davranış değişiklikleri oluşturma sürecinde öğretmenin en büyük yardımcısıdır ve bu hedeflere ulaşılmada öğretmenin rolü ve önemi hiçbir zaman tartışılamaz. Bu bağlamda; İlköğretim birinci ve ikinci kademe müzik derslerini yürüten öğretmenler, öğrencilikleri sürecinde kitap, dergi, kaset, CD, derleme yoluyla bulabildikleri kadar çok sayıda çocuk şarkısına ulaşmalı ve kütüphanelerinde bulundurmalıdırlar. Bunlar meslek hayatları boyunca kendilerine yardımcı olacaktır. Ayrıca çağımız bilgiye kolay ulaşılabilen bir çağ halini almıştır, özellikle internet yoluyla tüm yeni kaynaklara ulaşılabilinmektedir. Yeni kaynaklar taranmalı öğrencilere yeni ve nitelikli şarkılar öğretilmelidir. Ayrıca Türkiye de eğitim sisteminden kaynaklanan ve/veya alışkanlık haline gelmiş bir davranış olarak da ilköğretim de müzik dersinde, öğretmenin programda geri kalınmış konuları tamamlamak adına başka dersler işlenmekte olduğu gözlenmektedir. Bu da öğrencilerin eğitim hayatlarının başından itibaren müziğe ve müzik dersine bakış açılarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir, müziksel gelişimlerini engelleyebilmektedir. Bu bakımdan her ne olursa olsun müzik dersinde müzik dersi yapılmalı, gerekirse her kademede müzik öğretmeninden yardım istenmelidir. Bu gün Kültür Bakanlığının İnternet sitesi dahil bir çok yerde çocuk şarkılarının kayıtlarına ulaşmak mümkündür. Sınıf öğretmenlerine müzik dersi öğretimi için hizmet içi eğitim kursları açılmalı, yeni programda müzik alanında yapılan araştırmalar ve müziğin çocuğun yaşamındaki etkisi hakkındaki bilgiler güncellenmelidir. Yeni programa uygun olarak yazılacak Müzik Dersi Kitapları içeriğinde bulunan şarkıların CD, kaset gibi cihazlara yapılmış kaydının mutlaka ek olarak dağıtılması gerekmektedir. 2006 2007 Öğretim yılında İngilizce dersine yönelik olarak bu tür bir çalışma yapılmış olup, bu çalışmanın olumlu getirileri ile ilgili çalışmalar halen sürdürülmektedir. Müzik insan hayatının her döneminde pek çok işlevi ile vazgeçilemez bir unsurdur ve bu nedenle her bireyin müzik eğitimi alması ne sebeple olursa olsun asla engellenmemelidir. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 79

KAYNAKÇA BİLGİN, Selçuk. (1992). Türkiye deki Ortaokullarda Müzik Dersinde Öğretilen Şarkıların Besteleme Teknikleri Bakımından İncelenmesi Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi) GÖRSEV, Selahattin, S.ÇİÇEK.(1994). İlköğretimde Müziğin Önemi Doğrultusunda Sınıf Öğretmenliği Bölümlerinde Müzik Dersinin Yeri ve Konumu Ne Olmalıdır? I.Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi Basım Evi, Bursa. MEB(2006) İlköğretim Okulları Müzik Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu, http://iogm.meb.gov.tr/files/cizelge.pdf (19 Şubat 2007) SUN, Muammer,H.SEYREK. (?). Okul Öncesi Eğitiminde Müzik, Mey Müzik Eserleri Yayınları, İzmir ŞAKTANLI, S.Cem. (2002). Eğitim Fakülteleri İlköğretim Bölümleri Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı Son Sınıf Öğrencilerinin Lisans Programında Verilen Müzik Eğitimi Derslerine İlişkin Görüşleri.Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) UÇAN, Ali.(2002). Çocuk ve Müzik Çoluk Çocuk Dergisi, Sayı 11, Şubat 2002, Kök Yayıncılık, Nurol Matbaası, Ankara. 80 Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi