Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 315 - Takn Tehlike Alanlarnn Oluturulmas: Samsun Terme Örnei Serdar Sürer*, Baar Bozolu*, Taha Emre Erdin** *Hidrosaf Yazlm, Teknokent ODTÜ, Ankara, info@hidrosaf.com ** Akar-su Mühendislik, Mustafa Kemal Mah., Ankara ÖZET Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyi tarafndan kabul edilen takn risklerinin deerlendirilmesi ve yönetimi olan takn direktifi kapsamnda üye ülkelerin takn tehlike ve takn risk haritalarn oluturmalar beklenmektedir. Türkiye, Çek Cumhuriyeti ve Romanya dan sonra son yllardaki taknlardan gayri safi milli haslaya oran bakmndan en olumsuz etkilenen üçüncü ülke konumundadr. Bu kapsamda bu çalmada Samsun-Terme ilçesi için takn tehlike haritalar oluturulmutur. Proje alan için yinelemeli pik takn debileri Terme çay üzerinde bulunan 2245 Gökçeli akm gözlem istasyonundan elde edilen akm deerlerine noktasal frekans analizi yöntemi uygulanarak elde edilmitir. Terme Çay proje alan Karadenizden balayarak menbaya doru 6 kmlik ksm kapsamaktadr. Terme Çay membasnda yaplmas planlanan Salpazar Barajnn takn depolamasnda olumu etkisi olmayaca kabul edilmitir. Hidrolik modelleme 1-B ve 2-B olarak yaplmtr. Bu kapsamda MIKE-11 ve MIKE-21 programlar kullanlmtr. 1-B modellemenin çözümünde nehir yata boyunca hidrolik parametrelerin hesaplanabilmesi için ak yönüne dik olarak hazrlanan kesitler çalma alanna ait saysal yükseklik modelinden (SYM) elde edilmitir. 2- B modellemede mevcut SYM kullanlmtr. Mevcut binalar da dikkate alnarak çalmada kullanlan SYM i düzenlenmitir. Her iki modellemede snr koullar olarak menbada uygun yinelemeli hidrograf, mansapta ise zamanla deien deniz seviyesi kullanlmtr. Temmuz 2012 ylnda meydana gelen olayda gözlenen debi ve su seviyeleri dikkate alnarak model kalibre edilmitir. Kalibrasyon srasnda Manning pürüzlülük deeri dikkate alnm, yersel örnekleme ve nehirin fiziksel özellikleri dikkate alnarak Cowan yöntemi ile uygun pürüzlülük deeri bulunmutur. Kalibre edilen 2-B model ile 100 yl tekerrürlü takn tehlike haritas oluturulmutur. Nehir üzerinde yer alan köprüler de sisteme entegre edilmitir. Terme merkezinde yer alan iki adet köprünün dere yatan daraltmasnn yan sra, köprü üst kotlarnn sa ve sol sahildeki takn yata kotlarndan daha yüksek seviyede olmas takn risk faktörünü daha da artrd gözlenmitir. Corafi Bilgi Sistemleri tabannda gerçekletirilen çalmada mevcut arazi kullanm, yollar ve binalar dikkate alnarak takn risk haritalar elde edilmitir. Takn risk haritalarn oluturmada su derinlii ve su hz dikkate alnarak haritalar oluturulmutur. Anahtar Kelimeler: Takn tehlike haritas, 2-B takn modelleme, Samsun-Terme Developing Flood Hazard Maps: Case Study Samsun-Terme SUMMARY According to the flood directive accepted by European Parliament and Council of Ministers, flood hazard and risk maps must be developed by the member countries. Turkey is the third
- 316 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon country after Czech Republic and Romania, which has been affected in worse according to the last years flood hazards ratio to gross national product. Regarding to the flood hazard map development, flood hazard maps for Terme creek have been developed as case study. The flood hydrographs having different return periods were calculated by applying point frequency analysis to discharge observations at gaging station, 2245-Gökçeli. The project site covers the area starting from Black sea side to 6km upstream of Terme creek. It is assumed that Salpazar Dam which is planned at the upstream of Terme creek will not affect the attenuation of flood. 1-D and 2-D hydrodynamic modeling was done by using MIKE-11 and MIKE-21 programs. In 1-D modelling the x-sections were obtained from digitial elevation model (DEM) of the area. In 2-D modelling the available DEM was used. The available DEM was corrected by integrating the buildings into the DEM. In each model, hydrographs having different return periods for upstream and dynamic sea level for downstream were used as the boundary conditions.the model was calibrated according to the discharge and water level observations made in the flood event occured in July 2012. During calibration studies Manning parameter was used and to be physically meaningful Manning value was also estimated by using Cowan method. Flood hazard map for Q100 was obtained from the calibrated 2-D model. All the bridges were also integrated into the model. Due to the contraction in the x-section caused by two bridges in the town center and having higher base level compared to flood plain area level, it is observed that the flood risk was increased in the area. The flood hazard maps were obtained by considering the roads, buildings and recent land use within the GIS framework. Water depth and velocity were considered in flood hazard definition and mapping. Keywords: Flood Hazard Map, 2-D modeling, Samsun-Terme 1.GR Avrupa Takn Direktifi (Direktif 2007/60/EC) dorultusunda öncelikle takn risk kavramnn belirlenmesi, daha sonra takn tehlike ve takn risk haritalarnn oluturulmas, nihayetinde takn risk yönetim strateji planlarnn gelitirilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda Devlet Su leri Genel Müdürlüü tarafndan ihale edilen Samsun-Havza, Terme ve 19 Mays lçe merkezlerindeki derelerin takn tehlike alanlarnn belirlenmesi mühendislik hizmetleri kapsamnda takn tehlike alanlar modellemesi gerçekletirilmitir. Bu çalmada proje kapsamnda gerçekletirilen Terme Çaynn Terme lçesinin giriinden itibaren Karadeniz e kadar olan ksmnda takn tehlike alanlarnn belirlenmesi çalmalar anlatlmaktadr. Bu kapsamda takn risk haritalar için gerekli takn tehlike alan haritalar oluturularak Terme lçe merkezinin olas bir takn durumuna hazrlkl olmas amaçlanmaktadr. Takn alanlarnn belirlenmesi için gerekli ölçümler pekçok nehir için bulunmamaktadr. Bu nedenle modelleme çalmalar takn alanlarnn belirlenmesinde skça kullanlmaktadr. Bu modeler karmaklk derecelerine bal olarak en basit yaklamda su yüzü düzleminin saysal yükseklik modeli ile çaktrlmas ile elde edilebildii gibi Navier-Stokes denklemlerinin üç boyutlu olarak çözümünün saland daha kompleks modeler (Thomas ve Williams, 1995; Younis, 1996) olarak karmza çkmaktadr. Takn alanlarnn belirlenmesi çok basit deildir. Menderesli nehir yapsndaki akmn üç-boyutlu olduu bilinmektedir ve kanal ile takn alan arasnda kuvvetli kayma düzlemi olumaktadr (Knight ve Shiono, 1996). Bu karmak yapnn çözümlenmesinde kullanlacak model mümkün olduunca basit ve kullancnn talep ettii bilgiyi eldeki verinin kullanlmas ile salamas gerekmektedir. Popüler yaklam olarak imdiye kadar hidrolik modellemede 5-50km nehir boy kesitlerinde bir boyutlu sonlu farklar çözüm yöntemi ile St Venant denkelemlerinin çözümü gerçekletirilmitir (Fread 1993; Erivine ve MacLeod, 1999). Bu modelleme yöntemine örnek olarak MIKE11, FLUCOMP ve HEC_RAS verilebilir. Özellikle ehir taknlarnda veya suyun takn alanndan çkarak yüzeyde hareketinin modellenmesinde iki boyutlu sonlu farklar ve sonlu eleman modellerinin kullanlmas gerekmektedir. Bu modelleme yöntemi ile nehir hidroliinin daha gerçekçi olarak ifade edilmesi salanmaktadr (Feldhaus vd., 1992; Bates ve Too, 2000).
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 317-1. METODOLOJ Projenin hidrolik modelleme çalmalar kapsamnda gerek 1-Boyutlu gerekse 2-Boyutlu hidrodinamik modelleme yaklamlar dikkate alnm ve MIKE 11 ve MIKE21 programlar kullanlarak 1-Boyutlu ve 2-Boyutlu hidrodinamik modelleme yaplmtr. 1-Boyutlu Hidrolik Modelleme 1-Boyutlu hidrolik modelleme kapsamnda MIKE 11 modeli kullanlmtr. Bu modelde süreklilik ve momentumun korunumu dikkate alnarak, uygun matematiksel denklemler çift taramal algoritma uygulanarak sonlu farklar yöntemiyle çözülür. Hidrolik model hesaplar, nehir yata boyunca Q-noktalar ve H-noktalar olarak snflandrlan yerlerde debi ve su seviyesi deerlerinin belirlenmesi için yaplmaktadr. H-noktalar her kesitte temin edilmekte olup; Q-noktalar otomatik olarak ardk H-noktalarnn ortasnda ve hidrolik yaplarda yer alr. Model parametrelerinin ifade edilmesi için nehir yata boyunca ak yönüne dik olarak hazrlanan kesitler kullanlr. Kesitlerin alnma skl arazi koullar tarafndan belirlenir. Etken faktörler nehir yata kesitindeki ve eimindeki deiimler, sürtünme katsaysndaki deiim, sanat yaplar, ana kol-yan kol etkileimi olarak sralanabilir. Kurulan modelin kararl olup olmadn belirlemek amac ile zaman ve mesafe aral dikkate alnarak elde edilen Courant says kullanlmaktadr. Courant says aadaki formülle hesaplanr; (1) Hz, zaman ve mesafe faktörlerine bal hesaplanan Courant says hidrolik modellemenin saysal açdan kararl ve tutarl sonuçlar verebilmesi için önemlidir. Bu yüzden maksimum Courant sayssnn 1 den az olmas gerekmektedir. ii) 2-Boyutlu Hidrolik Modelleme 2-Boyutlu hidrolik modelleme kapsamnda MIKE 21 modeli kullanlmtr. MIKE-21 modeli süreklilik ve momentum denklemlerini Alternating Direct Implicit metodu kullanarak çözer. Bu çözüm sonucu ortaya çkan denklem kümeleri Double Sweeping algoritmas kullanlarak tekrar çözülür. Bu ekilde tüm çalma alannn saysal arazi modeli kullanlarak hidrolik modelleme yaplabilir. Modelleme çalmalarda hem Hidrolik analiz hem de Saysal analiz prensiplerine uyum temin edilmelidir. 1 ve 2-Boyutlu modeller deerlendirildiinde kentsel taknlar için 2-Boyutlu modelin en uygun model olduu söylenebilir. 1 boyutlu model kesitler aras çalp var olmayan ksmlar enterpole ederken 2-Boyutlu model piksel baznda gridler üzerinde çalarak bütün araziyi hesap dahilinde inceler. Bunun yannda, bir boyutlu modelin tek bir dorultuda yapt hesaplar 2-Boyutlu modelin x ve y kordinatlarnn ikisini de kullanarak takn sahalarndaki yaylm göstermesinin yannda yetersiz kalmaktadr. 2-Boyutlu çözüm salayan MIKE-21 üç fakl grid türünde çalabilmektedir. Seçilen grid modelleme çalmasn dorudan ve büyük oranda etkiledii için arazi artlarna en uygun grid modeli sahay temsil edecek ekilde seçilmelidir. Esnek grid sistemi genellikle açk alanlarda olmak üzere arazi kotunun sk deimedii haritalarda rahatlkla kullanlabilir. Ani arazi deiikliklerinin olduu yaplamann görüldüü haritalarda esnek grid yöntemi hava fotoraf gibi detayl yaplan haritalamalar için uygundur. Aksi halde stabilite problemi yaanmas kaçnlmazdr. Esnek gridde grid aral düürüldükçe (yükseklik farklarn yakalamak için) model çalma süresinde de dikkate alnmas gereken uzamalar görülür. Bunun yannda Tekli Grid sistemi piksel baznda dikdörtgen gridler kullanarak çeitli dorultularda suyun akmn ve akm deiimini modelleyebilmektedir. Yaplamann sk görüldüü bölgelerde düük grid aralyla çaltrlan model, yaplarn hepsini tanmlayarak su dalmn en gerçekçi ekilde temsil eder.
- 318 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon 2.ÇALIMA ALANI ve VER Proje alan Orta Karadeniz Bölgesinde Samsun linin 58 km dousundaki Terme lçesi içerisinden geçen Terme Çay nn, Karadeniz den itibaren takriben 6 km lik bölümünü kapsamaktadr. Proje alannn genel görünümü ekil 1 de verilmitir. ekil 1: Terme lçe Merkezi Genel Görünüm Proje alanna ait hidroloji çalmasnda Terme Çay üzerinde 22-02 Terme Köprüsü AG (Ya Alan: 436,4 km2), 22-45 Gökçeli AG (Ya Alan: 232,8 km2) ve yan kol olan Deirmendere üzerinde 22-105 Salpazar (Ya Alan: 74,5 km2) akm gözlem istasyonlar mevcuttur. 1969-2011 yllarna ait aylk akm gözlem deerleri bulunan 22-45 AGI ye ait akm deerleri kullanlarak noktasal frekans analizi ile farkl dönü aralklarna sahip takn debileri elde edilmitir. Terme Çaynn membasnda yan kol olan Deirmendere üzerinde, Planlama raporu DS 7. Bölge Müdürlüü tarafndan 2009 ylnda hazrlanan Salpazar Barajnn yaplmas planlanmaktadr.proje takn çalmas memba gelimeli olarak Salpazar Baraj olmas durumunda da hesaplanmtr. Ancak Salpazar Baraj nn olmas durumunda proje yerindeki takn durumuna olumlu etkisinin olmad görülmütür. Çünkü Salpazar Baraj nda takn hacmi braklmam ve dar bir vadide bulunduundan uygulanan öteleme hesaplar sonucunda giren debinin fazla krlmadan çkmakta olduu belirlenmitir.bu sebeple barajn etkisi ihmal edilerek memba gelimesiz olarak hesaplanan takn debileri proje takn debileri olarak kabul edilmitir.proje takn debileri olarak Terme Çay üzerinde bulunan 22-45 Gökçeli AG den noktasal olarak hesaplanan takn debileri kabul edilmesi uygun görülmütür. Proje alannn membasnda yer alan 22-45 AGI de ve proje yerinde alan oran ile hesaplanan yinelenmeli pik takn debileri (m 3 /sn) Tablo-1 de özetlenmektedir. Alan oranyla proje bölgesine tanan pik debiler ve 22-45 AG de ölçülen deerlerin arasndaki farklar yukarda gözlenmektedir. Proje alannn membanda kalan 22-45 AG den proje alanna kadar olan bölüm karakteristlik olarak menderesli bir yapda olup oldukça düük bir eime sahiptir. Bu bilgiler dorultusunda 22-02 Terme Köprüsü AG ve 22-45 Gökçeali AG nin birlikte açk olduu kstl süre karlatrldnda membada ki Gökçeali AG den 22-02 Terme Köprüsü AG ye kadar olan ksmda ötelenen takn pikinde düülerin olabildii gözlenmitir. Bütün bu artlar düünüldüünde kstl olan bu karlatrma süreci ve arazi artlar göz ard edilmemelidir. Sonuç olarak oluturulacak takn haritalar için 22-45 AG de ölçülen mevcut deerler (ötelenme olmakszn proje alanna tanm gibi) dikkate alnmtr.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 319 - Tablo 1. AGI22-45 ve proje alannda hesaplanan çeitli yinelemeli takn pik debileri 2-yl 5-yl 10-yl 25-yl 50-yl 100-yl 500-yl AGI 22-45 Pik Debi (m3/sn) 219 350 446 578 682 792 1041 Proje Alan Pik Debi (m 3 /sn) 320 510 651 843 995 1155 1518 2-Boyutlu modelleme kapsamnda gerekli veriler: Saysal yükseklik modeli, Binalar, yollar, Memba ve mansap Snr Koullar, Manning Sürtünme Katsays, Mevcut sanat yaplar olarak saylabilir. Çalma alanna ait saysal yükseklik modeli 1/5000 ölçekli haritalardan elde edilmitir. Çalma alannda yer alan yol ve binalar da saysal yükseklik modeline katlarak takn modellemesinde kullanlacak saysal arazi modeli elde edilmitir (ekil 2). ekil 2. Çalma alanna ait saysal arazi modeli Modelin kullanmnda memba ve mansap snr koullarnn Hidrolojik ve Hidrolik olarak tanmlanmas gerekmektedir. Memba snr koulu farkl tekerrür yllarna sahip takn hidrograflar kullanlarak ifade edilmitir. Mansaptaki hidrolik koullar Terme Çaynn Karadeniz e döküldüü yerdeki su seviyesi esas alnarak ifade edilmitir. Deniz su seviyesi takn annda sabit kalmayarak deiim gösterecektir, bu nedenle mansap snr koulu olarak deiken su seviyesi kullanlmtr. Manning pürüzlülük katsays araziden elde edilen örnekler kullanlarak Cowan metoduna göre belirlenmitir. Cowan Metoduna göre Manning pürüzlülük katsays hesab aadaki formüle göre hesaplanmaktadr n=(n 0 +n 1 +n 2 +n 3 +n 4 )xm (2)
- 320 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon Bu denklemde; n0 katsays: Dere yatann özelliklerine baldr. n0 katsaysnn belirlenmesinde elek analizi sonuçlar kullanlmtr. n1 katsays: Kanal düzensizliini içeren düzeltme katsaysdr. n2 katsays: Kanal kesitinin ekil ve boyutundaki deimeyi içeren düzeltme faktörüdür. n3 katsays: Kanalda mevcut engelleri içeren düzeltrne faktörüdür. n4 katsays: Kanalda mevcut olan bitki örtüsüne göre tayin edilir. m katsays: Kanalda mendereslenme (kvrm) düzeyine göre belirlenen bir katsaydr. Bölgede sanat yaps olarak 8 adet köprü bulunmaktadr. Bu bölgede bulunan köprüler CBS ortamna ilenerek modelleme çalmalar srasnda kullanlmtr. 2. MODELLEME VE TARTIMA Terme Çay takn modellemesinde 2-Boyutlu hidrolik modelleme yaklamnn tekli grid çözüm yöntemi kullanlmtr. Bu yaklamn seçilme nedenleri; i-terme Çay proje giri ksmnda menderesli bir yap göstermesi, ii-derenin slah olan kesminde akm 1-Boyutlu özellik gösterse de dere yatandan tama durumunda 2-Boyutlu modelleme gerekli olmaktadr. iii-takn yata boyunca mevcut olan binalarn suyun hareketine olan etkileri dikkate alnarak 2-Boyutlu modellemenin tekli grid yaklam kullanlarak uygulanmas uygun bulunmutur. iv-2-boyutlu modellemenin çoklu grid ve esnek grid yaklamlarnda yaanabilecek kararllk problemi ve gerekli altlklarn oluturulmas için elzem girdilerden biri olan yüksek çözünürlüklü uydu görüntülerinin mevcut olmamas nedeniyle sabit grid yöntemi kullanlmas tercih edilmitir. Modelleme çalmalarnda kullanlan modelin kalibrasyonu önemlidir. Geçmi yllarda oluan taknlarn modellenmesi sonucunda kullanlacak model kalibre edilmelidir. 2012 Temmuz aynda meydana gelen olayda Terme Çay nn slah edilmi ksmndan suyun tamadan geçtii gözlendii DSI yetkilileri tarafndan raporlanmtr. Kullanlan modelin kalibrasyonunun yaplabilmesi için öncelikle Temmuz 2012 olay hem 1-Boyutlu hem de 2-Boyutlu olarak çallmtr. Model çalmalar üzerinde Manning pürüzlülük deeri doal yatakta 0.03, slahl alanda 0.02 alnarak piki 510 m3/s olan hidrograf (Q5 hidrograf) yataktan minimum tama ile geçirilmitir. Membada doal dere yatanda suyun yataktan bir miktar çkm olduu gözlense de projeli kesit debiyi geçirmektedir. 1-Boyutlu model çalmalar için MIKE11 program kullanlmtr. Bu kapsamda öncelikli olarak, oluturulan saysal yükseklik modeli üzerine arazi durumunu en iyi temsil edecek yaklak 100 metre aralklardan kesitler alnmtr. Kesit aral seçilirken dere yatanda oluabilecek deiiklikler olabildiince temsil edilmeye çallm ve gerekli bölgelerde 20-30 metre aralklarla kesit alnmtr. Bunun yannda modelde kullanlacak sanat yaplarn en iyi ekilde temsili için sanat yaplarnn hemen öncesinden ve hemen sonrasndan kesit alnarak, modelleme çalmalarnn gerçee uygunluu salanmtr (ekil 3). Takn tehlike alanlarnn belirlenmesi amac ile 2-B modelleme MIKE21 program ile gerçekletirilmitir. Pürüzlülük katsaylar arazinin tamamn tanmlayabilecek bir yüzey eklinde modele tanmlanmtr. Bu altlk oluturulurken; pürüzlülük raporundaki deerler, saha gözlemleri, CORINE veri taban ve kalibrasyon çalmalar dikkate alnarak çallmtr. Dere yatanda slah edilmi kesim ve slah edilmemi kesim için iki farkl manning deeri kullanlmtr (n=0.02 ve n=0.03). Dere kenarnda hazrlanan takn koruma amaçl alanlarda manning deerleri yüksek seçilerek n=0.066 deeri kullanlmtr. ehirlemenin olduu bölümlerde ise düen pürüzlülük dikkate alnarak n=0.016 deeri kullanlmtr. Ayrca köprülerde hidrolik açdan oluacak sorunlar takn alann dorudan etkileyecei için köprü altlarnda rusubat birikimi ve engeller göz önüne alnarak Manning deeri dere yatandan daha yüksek belirlenmitir. Bütün bu altlklar hazrlandktan sonra istenilen takn tehlike haritalarnn oluturulmas amacyla programa Q100 hidrograf verilmi ve sonuçlar elde edilmitir. Elde edilen haritalar üzerinde su derinlii, hz vektörleri, anlk debiler gibi deerler gözlenebilmektedir. ekil 4 de hz vektörlerinin görüldüü anlk bir görüntü verilmitir. Bu
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 321 - görüntüde krmz olan ve hzn yükseldii bölge iki köprü arasndaki daralmadan dolay olutuu gözlenebilmektedir. Avrupa Birlii Takn Direktifi dorultusunda birçok ülkede üretilmi takna ait tehlike ve risk alanlarn belirlemek amac ile temel olarak iki farkl haritalama metodu seçildii gözlenmitir. lk olarak üretilmekte olan su yükseklikleri tematik haritas söylenebilir. ekil 5 de Terme lçe merkezine yaknlatrlm olarak Q100 debisi için su yükseklikleri tematik haritasnn 1/25.000 ölçekli toporafik haritalar üzerindeki deiimi görülmektedir. Bu ekilde dört farkl su yükseklii snf kullanlm olup, Avrupa Birlii Takn Direktifi yönergeleri ile hazrlanan tematik haritalara ait aralklar ve renklerle ifade edilmitir. ekil 3.1-Boyutlu modelleme sonucu ekil 4. 2-BBB modelleme sonucunda arazide bulunan köprüler çevresindeki su derinlii ve hz vektörlerinin deiimi
- 322 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon Buna ek olarak tematik ekilde bir dier takn tehlike alanlarnn ifade edilmesi yaklam ise su yüksekliklerine dier baz hidrolik deikenleri de eklemek metodu ile yaplmaktadr. Özellikle ngiltere, Fransa ve Hollanda daki çalmalarda 100-yl, 500-yl ve üzeri tekerrürlere ait yüksek debili hidrograflarla yaplan modelleme çalmalarnda üretilen takn tehlike alanlar haritalarnda kullanlan ngilizce ad Hazard Rating (HR) olarak da bilinen Türkçe olarak Tehlike Derecesi olarak da ifade edilebilecek endeks sonucunda daha gerçekçi takn tehlike alanlar haritalar üretilebilmektedir. Bu endeksin hesaplanmas aadaki formül dorultusunda yaplabilmektedir. TD = [Derinlik x (Hz +0.5)] + Süprüntü Faktörü (8) Bu formül dahilindeki Derinlik, 2-Boyutlu modelleme sonucunda üretilen bölgeye ait her bir grid için su derinlii deerlerini temsil etmektedir. Hz ise yine ayn gridler için gözlenen hz deerlerini ihtiva etmektedir. Süprüntü (Mucur, Moloz, Tanm, vs..) Faktörü ise Avrupa Birlii Takn Direktifi kapsamnda yaplan birçok çalmada göz önünde bulundurulan ve süprüntü miktarnn takn tehlikesine katksnn etkisini göz önünde bulundurmak amac ile hesaplamaya katlan bir parametredir. Genellikle bu faktör ile ilgili yeterli detayl ölçüm bulunamad için hz profiline bal olarak hesaplanarak ileme dahil edilir. ekil 5. Terme lçe Merkezi Q100 Su Derinlikleri Bu dorultuda MIKE21 arac ile yaplan simülasyonlarda bu Tehlike Derecesi endeksinin hesaplanmas için gerekli altlklar da ayr ayr üretilerek yukardaki formüle tabil tutulmu ve Takn Tehlike Alanlar haritalar üretilmitir. Bu tematik haritada yukardaki endeks ile elde edilen deerler dört farkl snfa ayrlarak taknn tehlike miktar kalitatif olarak ifade edilmitir. ekil 6 da Q100 debisi için Terme lçe merkezine ait Takn Tehlike Alanlar tematik haritas verilmektedir.takn tehlikesinin seviyeleri aadaki aralklar ile belirlenmitir.
Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon - 323 - Düük: Tehlike Derecesinin 0.75 den küçük olduu durumlar Orta: Tehlike Derecesinin 0.75-1.25 arasnda olduu durumlar Yüksek: Tehlike Derecesinin 1.25-2.50 arasnda olduu durumlar Çok Yüksek: Tehlike Derecesinin 2.50 den yüksek olduu durumlar 4.SONUÇLAR Samsun ili Terme ilçesinde bulunan Terme Çayna ait takn tehlike alanlar 2-B modellme sonucunda elde edilmitir. Sanat yaplar civarnda oluan sorunlu bölümler takn tehlike haritalarndan açkça görülebilmektedir. Proje alan membanda bulunan köprünün yaratt daralmadan dolay membada su seviyesi artmaktadr, ki simulasyon sürecinde gözlendiinde asl basma alanlarnn memba ile bu köprü arasndaki bölgenin sol sahilinden gerçekletii gözlenebilmektedir. Takn tehlike haritalarnn elde edilmesi ile takn önleme konusunda çözümlerin gelitirilmesi mümkün olacaktr. Ayrca takn tehlike haritalar kullanlarak takn risk haritalar elde edilecek ve gerek karar vericiler gerekse halkn bu konuda bilinçlendirilmesi mümkün olacaktr. ekil 6. Terme lçe Merkezi Q100 Takn Tehlike Haritas KAYNAKLAR: [1] Bates P. D. ve A.P.J.De Roo, 2000. A simple raster-based model for flood inundation simulation, Journal of Hydrology, 236,54-77
- 324 - Takn ve Heyelan Sempozyumu / 24-26 Ekim 2013, Trabzon [2] Ervine, D.A., MacCleod, 1999. Modelling a river channel withdistant floodbanks. Proceedings of the Institution of Civil Engineers,Water Maritime and Energy 136, 21 33. [3] Feldhaus, R., Ho ttges, R., Brockhaus, T., Rouve, G., 1992. Finiteelement simulation of flow and pollution transport applied to part of the River Rhine. In: Falconer, R.A., Shiono, K.,Matthews, R.G.S. (Eds.). Hydraulic and Environmental Modelling:Estuarine and River Waters, Ashgate, Aldershot, pp. 323 334. [4] Fread, D.L., 1993. In: Maidment, D.R. (Ed.). Handbook of Applied Hydrology, McGraw-Hill, New York (chap. 10). [5] Knight, D.W., Shiono, K., 1996. River channel and floodplainhydraulics. In: Anderson, M.G., Walling, D.E., Bates, P.D.(Eds.). Floodplain Processes, Wiley, Chichester, pp. 139 182. [6] Thomas, T.G., Williams, J.J.R., 1995. Large eddy simulation ofturbulent flow in an asymmetric compound open channel. Journal of Hydraulic Research 33, 27 41. [7] Younis, B.A., 1996. Progress in turbulence modelling for openchannel flows. In: Anderson, M.G., Walling, D.E., Bates,P.D. (Eds.). Floodplain Processes, Wiley, Chichester, pp.299 332.