Anne Baba Rehberi FMV Özel Erenköy Işık Anaokulu Anne Baba Rehberi Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi Bülten No: 9 Mayıs 2013 Hazırlayanlar Gaye ELMAS BAŞAR Diğdem KAPLAN Editör Emir BORU Yıllarca insanların doğuştan geldiğine inanılan belli bir zekaya sahip olduğu, yaşamını onunla sürdürdüğü görüşü hakimken, artık günümüzde insan zekasının sınırları araştırmalarla birlikte yeniden çizilmektedir. Günümüzde IQ nun hayattaki başarı konusunda zayıf bir gösterge olduğuna dair pek çok bulgu ortaya çıkarılmıştır. Harward Üniversitesi eğitim profesörlerinden olan Howard GARDNER zeka kavramına farklı bir boyut getirerek, insanların IQ denen tek bir zekaya sahip oldukları anlayışını kırmıştır. GARDNER, 1983 te yazdığı Aklın Çerçeveleri adlı kitabında kültürlerin ve bilim adamlarının zekayı çok kısıtlı olarak tanımlayarak ele aldıklarını, zekanın bir veya birkaç faktörden çok daha fazlasını içerdiğini ve her insanda 7 farklı zekanın bulunduğu tezini ortaya attı. GARDNER, çalışmaları sonucu zekayı yeniden tanımladı. Zeka, değişen dünyada yaşamak ve değişimlere uyum sağlamak amacıyla her insanda kendine özgü bulunan yetenekler ve beceriler bütünüdür. GARDNER ın tanımladığı zeka türleri : ÇOKLU ZEKA Sözel Dilsel Zeka Mantıksal Matematiksel Zeka Görsel Mekansal Zeka Bedensel Kinestetik Zeka Kişisel İçsel Zeka Kişilerarası Sosyal Zeka Müziksel Ritmik Zeka Doğa Zekası (8. zeka olarak daha sonradan kabul edildi ve üzerinde çalışmalar sürdürülmektedir). Sayfa 1
Sözel Dilsel Zeka Dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme ve ifade etme, dildeki kompleks anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir. Sözel Dilsel Zekaya Sahip İnsanlar : Farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri, renkleri dinler ve tepkide bulunur. Diğer insanların seslerini, dil üslubunu, okumasını ve yazmasını taklit edebilir. Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir. Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar. Okuduklarını anlar, özetler ve kolaylıkla hatırlar. Farklı zamanlarda, farklı amaçlar için, farklı gruplara etkili bir biçimde hitap edebilir. Dinleyicileri, konuşmaları ile etkiler. Okuma, yazma, dinleme ve konuşma gibi dil sanatlarında farklı yapılar oluşturabilir. Dilbilgisi kurallarını etkili bir biçimde kullanarak yazar. Kelime dağarcığı zengindir. Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir. Hikaye, şiir yazma gibi etkinliklerden zevk alır. Kelime oyunlarını sever. Yeni dil formları oluşturur. Etkili dinleme becerilerine sahiptir. Sözel- Dilsel Zeka Etkinlikleri: Kelime oyunlarını sevme Hikaye, şiir, tekerleme vb. okuma Bulmaca hazırlama ve çözme Kelime tanımlama Bilmece oyunları oynama Şarkı sözleri söyleme Yarım bırakılmış cümle ve hikayeleri tamamlama Hikaye haritası oluşturma Röportaj yapma Belirli konu hakkında sohbet etme Sayfa 2
Mantıksal - Matematik Zeka Sayılarla düşünme, hesaplama, sonuç çıkarma, mantıksal ilişkiler kurma, hipotezler üretme, problem çözme, eleştirel düşünme, sayılar, geometrik şekiller gibi soyut sembollerle tanışma, bilginin parçaları arasındaki ilişkiler kurma becerisidir. Matematiksel Mantıksal Zekaya Sahip İnsanlar: Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilir. Neden sonuç ilişkilerini çok iyi kurar. Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır. Hipotezler kurar ve sınar. Matematik aktivitelerini, strateji oyunlarını, bulmaca ve zeka oyunlarını sever. Miktar tahminlerinde bulunur. Grafikler ya da şekiller halinde verilen (görsel) bilgileri yorumlar. Bilgisayar programları hazırlar. Grafik, şema, şekillerle çalışmaktan hoşlanır. Matematiksel Mantıksal Zeka Etkinlikleri: Nesneleri sınıflandırma kategorize etme listeleme Benzerlik ve farklılıkları bulma Soyut semboller kullanma Sayı oyunları oynama Bulmaca çözme Neden sonuç ilişkisine dayalı problemler çözme Basit matematiksel işlemler ve deney yapma/gözlemleme Matematik ve fen konularıyla ilgili beyin fırtınası yapma Sayfa 3
Görsel Mekansal Zeka Resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir. Görsel ve Mekansal Zekaya Sahip İnsanlar: Görerek ve gözleyerek öğrenir. Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir. Grafik, diyagram, harita, şekil ve modelleri yorumlayabilir. Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Öğrendiği bilgileri hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır. Resim ve sanat etkinliklerinden; çizmek, resim yapmak, boyamak ve modeller oluşturmaktan zevk alır. Üç boyutlu ürünler hazırlamaktan hoşlanır. Origami ve maketler hazırlar. Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir. Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür. Nesneleri hayal etmede başarılıdırlar. Görsel ayrıntılara dikkat ederler. Görsel ve Mekansal Zeka Etkinlikleri: Belirli konularla ilgili film ve videolar izleme Üç boyutlu nesneler yapmak veya çizmek izlenilen filmleri ya da okunan hikayeleri resmetme Sanatsal faaliyetlerle uğraşmak, kolaj çalışmaları yapma Resimli kavram haritaları hazırlama, Fotoğraf çekmek ve albüm hazırlama Resimler üzerinden hikayeler oluşturma Yap-boz yapma Harf ya da sayılarla benzer şekiller bulma Sayfa 4
Bedensel - Kinestetik Zeka Aklın ve vücudun mükemmel bir fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaca yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğidir. Kinestetik ve Bedensel Zekaya Sahip İnsanlar : Zihin ve vücut koordinasyonlarını etkili bir biçimde kullanır. Uzun süre hareketsiz duramaz. Öğrenmede role-play, drama, tiyatro ve hareket etmeye ihtiyaç duyar. Sağlıklı yaşam konusunda vücuduna özen gösterir. Fiziksel işlerde, görevlerde denge, zerafet, maharet ve dakiklik gösterir. Çevresini, nesneleri, eşyaları dokunarak ve hareket ederek inceler. Öğrendiklerine dokunmayı ya da onları kullanmayı tercih eder. Fiziksel maharet isteyen alanlarda (dans, spor...) yenilikler keşfeder ve farklılıklar ortaya çıkarır. Aktif katılımla daha iyi öğrenir. Söylenenden daha çok yapılanı hatırlar. Gezi-inceleme-model/maket yapma gibi fiziksel aktivitelere katılımdan zevk alır. Organizasyon yapma özelliği gelişmiştir. Bulundukları çevreye ve onu kapsayan sistemlere karşı duyarlıdır ve sorumlu davranır. Kinestetik ve Bedensel Zeka Etkinlikleri: Rol yapma ve drama çalışmalarına katılma Kavramları hareketlerle anlatma İşaret dili kullanma Pandomim yapma Bir skeç veya oyun sergileme Sessiz sinema oyunu oynama Beden dilini kullanma Jestler-mimikler kullanma El becerisi gerektiren etkinlikler (model, maket, heykel yapma vb.) Kesip yapıştırma etkinlikleri yapma Sayfa 5
Kişisel- İçsel Zeka Kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu doğrultuda planlanma, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisidir. Kişisel Zekaya Sahip İnsanlar : Yalnız kalmaktan hoşlanır. Bireysel çalışmalardan zevk alır. Yaşadığı her olay ve deneyim üzerinde çok fazla düşünür. Kendi içinde bir değer ve anlayış sistemi oluşturur. Her şeyde kendinden bir şey arar. Kendi duygu ve düşüncelerinin - ilgi ve becerilerinin farkındadır. Kendisini farklı tarzlarda ifade edebilir; yazar, ressam, heykeltraş. vb. Yaşam felsefesini oluşturmaya yönelik bir anlayış içindedir. Özgürlüğüne düşkündür. Yaşamında motivasyon kaynağı, hedefleridir. Kendisi üzerinde düşünmek için çok zaman harcar ve sürekli bir kişisel değerlendirme süreci yaşar. Kişisel Zeka Etkinlikleri: Konuya ilişkin duygularını ve düşüncelerini tanımlama Sessiz çalışma yapma Yansıtıcı ya da öz değerlendirme etkinlikleri yapma Konuları kişisel deneyimlerle ilişkilendirme Bireysel çalışmalar ve masa başı etkinlikleri yapma Sen olsaydın... çalışması yapma Portfolyo hazırlama Hayal kurma etkinlikleri yapma Yapılacak işleri listeleme ve önem sırasına koyma Resimli ya da sesli otobiyografi hazırlama Kişisel sözlük geliştirme (resimli) Sayfa 6
Kişilerarası - Sosyal Zeka Grup içerisinde işbirlikçi çalışma, sözel ve sözsüz iletişim kurma, insanların duygu, düşünce ve davranışlarını anlama, paylaşma, ifade edebilme, yorumlama ve insanları ikna edebilme becerisidir. Sosyal Zekaya Sahip İnsanlar : Yaşıtları ile ya da farklı yaş grupları ile birlikte olmaktan zevk alır. Çok arkadaşı vardır. Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdır. Diğer insanları konuşmaları ile etkiler. Doğal lider olarak davranır. Grup ve takım çalışmalarından, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çıkararak, gruplar halinde çalışmaktan zevk alır. Farklı kültürler, farklı yaşam tarzları konusunda çok meraklıdır. Çok küçük yaşlarda bile toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenebilir. Kulüp dernek ve komitelerde zevkle çalışır. Güçlü bir espri yeteneğine sahiptir. Davranışlarının sonuçlarını değerlendirebilir. İnsanların her tür davranışına karşı kabul edicidir. Sözel ve bedensel dili etkili bir biçimde kullanır. Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilir. İnsanları organize etme yetenekleri vardır. Sosyal Zeka Etkinlikleri: Güncel bir konuyu bir grupla tartışma Grup çalışmaları halinde etkinlikleri gerçekleştirme İkili röportajlar yapma Drama çalışmalarına katılma Topluluk önünde sunum yapma Bilgilerini akranlarıyla paylaşma Grup oyunları oynama Beyin fırtınası yapma Sayfa 7
Müziksel Ritmik Zeka Sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisidir. Müziksel Zekaya Sahip İnsanlar : İnsan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve tepkide bulunur. Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur. Seslerle nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir. Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir. Müziksel enstrümanlara karşı ilgilidir. Enstrümanları kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir. Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir. Ritim tutar. Şarkıları kolaylıkla öğrenir. Şarkı söyleme, mırıldanma ve dinlemeyi sever. Öğrendiği şarkıları mırıldanarak gezer. Müziksel Zeka Etkinlikleri: Enstrümanlar hakkında bilgi edinme Bir enstrüman kullanma Farklı zamanların, toplulukların, kültürlerin müziğini dinleme Şarkılar söyleme ya da dinleme, ses efektleri oluşturma Duyguları müzikle anlatma Sözcüklerden ritmler oluşturma Etkinlik yaparken müzik dinleme ve fon müziği kullanma Dinlenen müziğin yarattığı duyguları ifade etme Tekerlemeler oluşturma/söyleme Ritim oluşturma Konuyla ilişkili ya da benzer temada şarkı bulma, mırıldanma Okurken ya da yazarken tempo tutma Dil kuralları ya da müzik kurallarını ilişkilendirme, kafiye bulma Sayfa 8
Doğa Zekası Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir. Doğa Zekası Gelişmiş İnsanlar : Doğadaki hemen her canlının yaşamına - bitki ve hayvanlara ilgi duyar. Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidir; çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir. Zooloji, botanik, organik kimya, tıp, fotoğrafçılık, dağcılık, izcilik...vb alanlara ilgi duyar. Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemekten hoşlanır. Doğayla baş başa kalmayı severler. Kendilerine özgü out-door etkinlikler düzenlerler. Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile ilgilenirler. Doğa Zeka Etkinlik Örnekleri: Hayvanat bahçesine, çiftliğe, ormana vb. gezi yapma Doğal olguları ya da olayları gözleme Doğayla ilgili videolar ya da filmler seyretme Doğal nesnelerle sınıflandırma çalışmaları yapma Doğadan fotoğraflar çekme Çiçekler, sebzeler yetiştirme Bir doğa deneyi yapma Toprak inceleme, taş, yaprak vb. koleksiyon yapma İşlenen konulara doğayla ilgili örnekler verme Belgesel izleme, çevresel konularla ilgili etkinliklere katılma Sayfa 9
KAYNAKCA ÇOKLU ZEKA ENVANTERİ İLE ÇOCUKLARIN İLGİ ALANLARININ BELİRLENMESİ TIMI (Teele Inventory Multiple Intelligences) Anaokulumuzda uygulanan eklektik yaklaşım çerçevesinde, çocukların çok yönlü gelişimini desteklemek için yapılan çalışmalar takip edilerek, eğitim programlarımıza yansıması sağlanmaktadır. Bu bağlamda Howard Gardner tarafından geliştirilen Çoklu Zeka kuramı da sınıf etkinliklerinde genişçe yer almaktadır. TIMI, çocukların çoklu zeka alanlarına göre ilgi alanları belirlememize yardımcı olan bir çalışmadır. Rehberlik Servisimiz ile Kasım ayından itibaren başlanmış olan TIMI çalışması, çocuklarımızın yaşları gereği tercihlerdeki tutarlılığı kontrol etmek için, yıl içerisinde üç kez uygulanmaktadır. Çocuklara çeşitli işlerle meşgul olan ayı resimleri gösterilip Sen bu ayıcığın yerinde olsan hangisini yapmak isterdin? sorusu yöneltilerek, çocukların cevapları doğrultusunda ilgili, eğilimli oldukları alanlar saptanmaktadır. Bu çalışma bir zeka testi olmadığı gibi, sonuçları çocukların başarılı yada başarısız oldukları alanları göstermez, çocukların farklı yollarla öğrenmeye gereksinimleri olduğuna dikkat çeker. Sizlerle gelişimsel arşiv (portfolyo) aracılığıyla paylaşılacak olan bu çalışmanın sonuçları, çocuğunuzun öğrenmesini kolaylaştırmak için hangi yolları deneyeceğimizi görmeniz açısından ipucu olarak değerlendirilmelidir. ÖZEL NOT: TIMI, 6 yaş grubu öğrencilerine uygulanmaktadır. Zihin Çerçeveleri / Çoklu Zeka Kuramı, Howard Gardner Alfa Basım Yayım Istanbul 2004 Multiple Intelligences The Theory In Practice, A Reader Howard Gardner 1993 Sayfa 10