1 T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK SÖZLEŞMESİ VE ULUSAL UYGULAMA DENEYİMİ
BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK=BİYOLOJİK KAYNAK Ekosistem Tür Gen 2
3 Bozulmamış Ekosistem Birbiriyle uyumlu mükemmel m ilişkiler ağıa
4 BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK SÖZLEŞMESİ Sözleşme ülkemizde 14 Mayıs 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir Sözleşme nin ulusal odak noktası: Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Genetik kaynaklara erişim ve yarar paylaşımı odak noktası Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü
5 BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK SÖZLEŞMESİ NİN AMAÇLARI Biyolojik çeşitliliğin korunması Biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı Genetik kaynaklardan sağlanan faydaların eşit ve adil paylaşımı
6 SÖZLEŞME NİN GENEL ÖZELLİKLERİ Tüm biyolojik çeşitlilik unsurlarını kapsar Sosyo-ekonomik değerleri dikkate alır Kalkınma-koruma dengesini gözetir Öntedbirlilik yaklaşımını benimser Ekosistem bütünlüğüne önem verir
7 SÖZLEŞME NİN GENEL ÖZELLİKLERİ Ülkeler kendi sınırları içindeki tüm canlı kaynaklar üzerinde hükümranlık haklarına sahiptir Bu kaynaklardan diğer ülkelerin sağladığı faydalar kaynak ülke ile eşit ve adil olarak paylaşılmalıdır Ülkeler genetik kaynaklara erişimi karşılıklı anlaşmalarla düzenlemelidir
8 SÖZLEŞME NİN GENEL ÖZELLİKLERİ Biyolojik çeşitliliğin korunması tüm ülkelerin ortak endişesidir Gelişmiş ülkeler gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerin biyolojik çeşitliliği koruma sorumluluğunu paylaşmalıdır
9 TEMEL PRENSİPLER Ekosistem bütünlüğünün korunması Belirsiz durumlara karşı öntedbirler alınması Sektörel ve yerel işbirliği ile biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı
10 SÜRDÜRÜLEBİLİR KULLANIM Özel koruma tedbirleri alınması gereken biyolojik kaynaklar ile kullanım potansiyeline sahip biyolojik kaynakların belirlenmesi Koruma ve sürdürülebilirlik üzerinde etkisi olabilecek eylemlerin katagorize edilmesi, süreçlerinin belirlenmesi ve izlenmesi
11 Karar Mekanizması Bilimsel, Teknik ve Teknolojik Danışma Organı (SBSTTA) (Tavsiye kararlar) Gözden geçirme Çalışma grupları (öneriler) Uzman grupları (öneriler) Taraflar Toplantısı (COP) (Nihai kararlar)
Tematik Programlar Tarımsal Biyoçeşitlilik Kurak ve yarı kurak alanlar Biyoçeşitliliği Orman Biyoçeşitliliği İç Su Biyoçeşitliliği Ada Biyoçeşitliliği Deniz ve kıyı Biyoçeşitliliği Dağ Biyoçeşitliliği 12
Kesişen Konular ve Küresel Girişimler 2010 Biyoçeşitlilik Hedefi Genetik Kaynaklara Erişim ve Yarar Paylaşımı Geleneksel bilgi, Yenilikler ve Uygulamalar Biyolojik Çeşitlilik ve Turizm İklim Değişikliği ve Biyolojik Çeşitlilik Ekonomi, Ticaret ve Teşvik Ölçütleri Ekosistem Yaklaşımı (COP V/6) Bitki Koruması için Küresel Strateji 13
Kesişen Konular ve Küresel Girişimler Küresel Taksonomi Girişimi Etki Değerlendirmesi İndikatörler İstilacı Yabancı Türler Sorumluluk ve Telafi Korunan Alanlar Halk Eğitimi ve Bilinci Biyolojik Çeşitliliğin Sürdürülebilir Kullanımı Teknoloji Transferi ve İşbirliği 14
15 TÜRKİYE NİN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ
EKOSİSTEM ÇEŞİTLİLİĞİ Türkiye nin Biyocoğrafi Bölgeleri Türkiye Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olmak üzere üç farklı biyocoğrafik bölgenin kesişme noktasıdır. 16
TÜR ÇEŞİTLİLİĞİ - FAUNA Omurgasızlar: ~ 19 000 4000 endemik tür/alttür Omurgalılar: ~1500 70 endemik balık türü 37 endemik memeli hayvan 16 sürüngen 17
Türkiye dünyanın önemli kuş göç yolları üzerindedir Türkiye de yaklaşık 500 sulak alan bulunmaktadır. Bu sulak alanlar göç güzergâhını büyük ölçüde etkiler. 18
TÜR ÇEŞİTLİLİĞİ -FLORA ~ 11000 bitki türü ~ 4000 endemik bitki Ters Lale Fritillasio imperialis Çakal Nergis Sternbergia candida Kardelen Galanthus nivalis Eber Sarısı (Thermopsis turcica) 19
GENETİK ÇEŞİTLİLİK Türkiye, iki önemli gen merkezinin kesiştiği noktada yer almaktadır: Akdeniz ve Yakın Doğu. Bu iki bölge tahılların ve bahçe bitkilerinin ortaya çıkışında çok önemli bir role sahiptir. 20
21 BİYOLOJİK KAYNAKLARIN EKONOMİK POTANSİYELİ Vipera barani (kafkas engereği) Zehrinin tıpta kullanıldığı biliniyor ve yurt dışına kaçırılıyor Soğanlı bitkiler: tıp, gıda, endüstri, peyzaj gibi pek çok alanda kullanılmaktadır. Etken maddeleri üzerine yapılan çalışmalar sonucu diğer ülkelerde patentlenmektedir
22 BİYOLOJİK KAYNAKLARIN EKONOMİK POTANSİYELİ -Türkiye de Safran Safranbolu da dar bir alanda yayılış göstermektedir. Ağırlığına göre dünyanın en pahalı baharatıdır (bir gramı 5-6 ) -Safran 150 den fazla uçucu ve aroma taşıyan bileşik içerir. Bu nedenle kurutularak özellikle gıda boyası ve tat verici olarak kullanılır.
23 BİYOLOJİK KAYNAKLARIN EKONOMİK POTANSİYELİ Anadolu lalenin anavatanıdır. Hollanda lale ve diğer soğanlı bitkileri ülkemizden götürerek üretimini yapmaktadır. Bütün dünyaya Hollanda tarafından pazarlanmakta olan Türk çiçekleri Hollanda ekonomisine önemli bir katkı sağlamaktadır
BİYOLOJİK KAYNAKLARIN EKONOMİK POTANSİYELİ Anadolu buğdayın ana vatanıdır. İnsan beslenmesinde temel gıdaların başında gelen buğdayın yabani akrabaları, hastalıklara, kuraklığa ve tuzluluğa direnç genleri taşıdığından yabancı araştırmacıların ilgi odağıdır. Bir tek gen milyon dolarlarla ifade edilmektedir. ABD ülkemizdeki yabani buğdaylardan hastalıklara dayanıklılık genlerini alıp kendi bitkilerine aktararak geliştirdikleri çeşitlerden yıllık 50 milyon dolar gelir elde etmektedir 24
25 BİYOLOJİK KAYNAKLARIN EKONOMİK POTANSİYELİ Envanter eksikliği nedeniyle başta deniz ekosistemleri olmak üzere ülkemizin sahip olduğu zengin biyolojik kaynaklardan yararlanılamamaktadır Örneğin deniz ekosisteminden sadece balıkçılık amacıyla yararlanılmaktadır, oysa deniz canlıları (deniz yatağındaki canlılar, yumuşakçalar, salyangoz, vb) hem genetik hem tür seviyesinde geniş bir yelpazeye sahiptir.
26 KORUMA ÇALIŞMALARIMIZ yerinde (in-situ) koruma 39 Milli Park 32 adet Tabiatı Koruma Alanı 22 Tabiat Parkı 104 Tabiat Anıtı 80 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 14 Özel Çevre Koruma Bölgesi 1000 Doğal sit alanı Gen Koruma ve Yönetim Alanları (Bolkarlar, Ceylanpınar, Kaz dağları GEF-I Proje Alanları) 12 Uluslar arası Öneme Sahip Sulak Alan 27 türde 339 Tohum Meşceresi
KORUMA ÇALIŞMALARIMIZ yeri dışında (ex-situ) koruma Ulusal Gen Bankası: TAGEM-Ege Tarımsal Araştırmalar Enstitüsünde 1972 yılında kurulmuştur, 600 cinse dağılmış 50.000 kadar materyal bulunmaktadır. Bu materyallerden yaklaşık 10.000 i, 2400 yabani türe aittir Tarla gen bankaları: TKB bünyesindeki Yalova, İzmir, Tekirdağ, Gaziantep, Malatya, Erzincan gibi farklı illere dağılmış 16 araştırma enstitüsünde, ağırlıklı olarak meyve türlerine ait koleksiyonların tarla koşullarında korunduğu tarla gen bankaları bulunmaktadır. Osman Tosun Gen Bankası: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü bünyesinde 1936 yılında kurulmuştur, 11.000 civarında tohum örneği bulunmaktadır. 27
KORUMA ÇALIŞMALARIMIZ yeri dışında (ex-situ) koruma Orman ağaçları için ex-situ koruma çalışmaları: (tohum bahçesi, orijin denemeleri, döl denemeleri) Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı kuruluşlarca, özellikle de Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müdürlüğü nce yapılmaktadır. Tohum bahçeleri: 8 türde (kızılçam, karaçam, sarıçam, halep çamı, fıstık çamı, toros sediri, doğu ladini, sığla) 169 adet Tohum plantasyonları: 19 türde 35 adet Klon parkları: 5 türde 13 adet 28
KORUMA ÇALIŞMALARIMIZ Tür koruma çalışmaları Kara akbaba Akdeniz foku Deniz kaplumbağaları Yaban koyunu Karaca Keklik Sülün vb 29
Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Takas Mekanizması www.bcs.gov.tr Nuh un Gemisi Biyolojik Çeşitlilik Veri Tabanı Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı 30
31 ULUSAL BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK STRATEJİSİ VE EYLEM PLANI (UBSEP) Uzun vadeli plan ve programlar çerçevesinde biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı mümkündür. Ülkemizin biyolojik kaynak anlamında sahip olduğu potansiyeli değerlendirebilmesi ve bu kaynakları yok etmeden kalkınma sürecine devam etmesi ulusal seviyede sağlanacak bir işbirliğine bağlıdır. Bu nedenlerle, öncelikli eylemlerin belirlenmesi, kurumlar arasında eşgüdüm sağlanması, yeterli ve etkin bilgi paylaşım mekanizmasının kurulması ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi nin ulusal seviyede uygulanması için bir yol haritası niteliğinde olan UBSEP hazırlanmıştır.
32 UBSEP İN GENEL AMACI UBSEP ile 2018 yılına kadar ülkemizin biyolojik çeşitliliğini koruyabilen, biyolojik kaynaklarını sürdürülebilir bir şekilde kullanan ve genetik kaynaklarını ekonomiye kazandırabilen bir ülke olması hedeflenmektedir.
33 ÖNCELİKLİ FAALİYETLER Koruma: Envanter çalışmalarının tamamlanması Koruma altına alınması gereken türlerin ve alanların belirlenmesi Korunan alanların etkin yönetimi İzleme programlarının hazırlanması ve yürütülmesi Sürdürülebilir kullanım tedbirleri Biyolojik çeşitlilik, tarım, gıda ve ekonomik değerler açısından önem taşıyan genetik çeşitlilik unsurlarının belirlenmesi, kayıt altına alınması, korunması ve yönetimi merkezi bilgi yönetim sisteminin oluşturulması
34 UYGULAMA MEKANİZMASI KOORDİNASYON KOMİTESİ Diğer Bakanlıklar Sekreterya YÜRÜTME KOMİTESİ Hizmet birimleri Bağlı kuruluşlar ÇALIŞMA GRUPLARI Uygulama birimleri Araştırma Enstitüleri Üniversiteler, STK lar, Meslek Odaları
35 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 1. Türkiye için önem taşıyan biyolojik çeşitlilik unsurlarının belirlenmesi, korunması ve izlenmesi Hedef 1.1 Biyolojik çeşitlilik envanter-izleme yöntem ve programlarının geliştirilmesi ve uygulanması Hedef 1.2 Karasal ve sucul ekosistemlerden oluşan korunan alanlara daha az temsil edilen ekosistemlerin, türlerin ve genetik çeşitlilik merkezlerinin dahil edilmesi ve korunan alanların etkin yönetimi Hedef 1.3 Biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskı ve tehditlerin önlenmesi veya mümkün olan en alt seviyeye indirilmesi
36 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 2. Biyolojik çeşitliliği oluşturan bileşenlerin, gelecek nesillerin ihtiyaçları da dikkate alınarak, kendini yenileme kapasitesine uygun yöntemlerle ve seviyede kullanımı Hedef 2.1 Biyolojik çeşitliliğin korunması ve kullanımını etkileyen hukuki, idari ve kurumsal düzenleme ve uygulamalar arasında uyum sağlanması Hedef 2.2 Biyolojik çeşitliliğin korunması ve biyolojik kaynakların sürdürülebilir kullanımı için, ekosistem bazlı planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması Hedef 2.3 Biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı konusunda halkın bilgi seviyesinin ve duyarlılığının artırılması
UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 3. Geleneksel bilgiler de dahil olmak üzere Türkiye için önemli genetik çeşitlilik unsurlarının belirlenmesi, korunması ve yararlanılması Hedef 3.1 Biyolojik çeşitlilik, tarım, gıda ve ekonomik değerler açısından önem taşıyan genetik çeşitlilik unsurlarının belirlenmesi, kayıt altına alınması, korunması ve yönetimi Hedef 3.2 Genetik kaynaklara erişimin kontrol altına alınması ve bu kaynaklardan elde edilen faydaların ülkemizle paylaşımının garanti altına alınması 37
38 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 4 Tarımsal biyolojik çeşitlilik için önem taşıyan biyolojik çeşitlilik unsurlarının belirlenmesi, korunması ve izlenmesi Gıda ve tarım için gerçek ve potansiyel değere sahip olan genetik kaynakların korunması ve sürdürülebilir kullanımı Genetik kaynakların kullanımından kaynaklanan faydaların adil ve eşit şekilde paylaşımının sağlanması
AMAÇ 5 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER Step biyolojik çeşitliliğinin korunması bileşenlerinin sürdürülebilir kullanımı genetik kaynakların kullanımından kaynaklanan faydaların eşit ve adil olarak paylaşımı step biyolojik çeşitliliğinin kaybı ve bunun sosyo-ekonomik sonuçları ile mücadele edilmesi 39
40 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 6. Orman biyolojik çeşitliliğinin korunması ve bileşenlerinin sürdürülebilir kullanımı için etkin bir izleme, yönetim ve eşgüdüm sisteminin kurulması AMAÇ 7. Dağ biyolojik çeşitliliğinin barındırdığı farklı ekosistemlerle birlikte bütüncül bir yaklaşımla korunması ve sürdürülebilir kullanımı için etkin bir izleme, yönetim ve eşgüdüm sisteminin kurulması
AMAÇ 8 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER İç su biyolojik çeşitliliğinin korunması, iç su ekosistemlerinin sağladığı ekolojik işlevlerin devamlılığının sağlanması bu ekosistemlerin sürdürülebilir kullanımı için etkin yöntemler geliştirilmesi ve uygulanması 41
42 UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 9 Kıyı ve deniz biyolojik çeşitliliğinin korunması Kıyı ve deniz ekosistemlerinin sağladığı ekolojik işlevlerin devamlılığının sağlanması Bu ekosistemlerin sürdürülebilir kullanımı için etkin yöntemler geliştirilmesi ve uygulanması
UBSEP AMAÇ VE HEDEFLER AMAÇ 10. Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planının Uygulanması, Uygulamanın Takibi ve Raporlama için Mekanizma Oluşturulması Hedef 10.1 Biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımı konusunda kurumlar arasında eşgüdüm sağlanması Hedef 10.2. Biyolojik çeşitliliğin belirlenmesi, korunması ve sürdürülebilir kullanımı için mali yapının bütünlüğünün ve sürekliliğinin sağlanması 43