İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE TEMEL KAVRAMLAR I. Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Gerekliliği... 2 II. Ölçme Kavramı... 3 1. Tanımı ve Unsurları... 3 2. Aşamaları... 3 2.1. Ölçülecek Niteliğin (Davranışın) Belirlenmesi... 3 2.2. Amaca Uygun Sayı ve Sembollerin Belirlenmesi... 4 2.3. Gözlem Sonucunun Amaca Uygun Sayı ve Sembollerle İfade Edilmesi... 4 3. Türleri... 5 3.1. Doğrudan Ölçme... 5 3.2. Dolaylı Ölçme... 5 4. Ölçmede Araçların Rolü... 6 III. Test Kavramı... 7 1. Tanımı... 7 2. Sınıflandırılması... 7 2.1. Ölçülen Niteliğin İçeriğine Göre Testler... 8 2.1.1. Tipik Davranış Testleri... 8 2.1.2. Maksimum Performans Testleri... 8 2.1.2.1. Yetenek Testleri... 9 2.1.2.1.1. Genel Yetenek Testleri... 9 2.1.2.1.2. Özel Yetenek Testleri... 9 2.1.2.2. Başarı Testleri... 9 2.1.2.2.1. Standart Testler... 10 2.1.2.2.2. Öğretmen Yapımı Testler... 10 2.2. Uygulanabilen Kişi Sayısına Göre Testler... 13 2.2.1. Bireysel Testler... 13 2.2.2. Grup Testleri... 14 2.3. Uygulama Zamanının Uzunluğuna Göre Testler... 14 2.3.1. Hız Testleri... 14 2.3.2. Güç Testleri... 14 2.4. Ölçülecek Hedefin Davranışsal Olarak Gözlenişine Göre Testler... 15 2.4.1. Özdeş Ögeler Testi... 15 2.4.2. İlgili Davranış Testi... 15 2.4.3. Sözelleştirilmiş Davranış Testi... 15 2.4.4. Bilgi Testi... 16 IV. Ölçek Kavramı... 16 1. Tanımı... 16 2. Türleri... 16 2.1. Sınıflama veya Adlandırma Ölçekleri... 17 V
2.2. Sıralama Ölçekleri... 17 2.3. Eşit Aralıklı Ölçekler... 18 2.4. Eşit Oranlı Ölçekler... 19 V. Değerlendirme Kavramı... 20 1. Tanımı... 20 2. Ögeleri... 20 2.1. Ölçme... 20 2.2. Ölçüt... 20 2.3. Karar... 21 3. Değerlendirme Türleri... 22 3.1. Mutlak Değerlendirme... 22 3.2. Bağıl Değerlendirme... 22 VI. Öğretimi Değerlendirme Türleri... 22 1. Geleneksel Değerlendirme... 23 1.1. Tanıma ve Yerleştirmeye Dönük Değerlendirme... 24 1.2. Öğrenmeleri İzlemeye Yönelik Değerlendirme... 24 1.3. Öğrenci Başarısını Değerlendirme... 24 2. Alternatif Değerlendirme... 25 2.1. Geleneksel Değerlendirmenin Eleştirisi... 25 2.2. Tanımı ve Özellikleri... 27 VII. Ölçme ve Değerlendirme Arasındaki İlişki... 28 SORULAR... 31 KAYNAKÇA... 35 BÖLÜM 2 EĞİTİMDE KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARININ NİTELİKLERİ I. Güvenilirlik... 38 1. Gerçek Puan Kuramı... 39 2. Hatanın Kaynakları... 40 2.1. Ölçme Aracı... 40 2.2. Ölçmenin Yapıldığı Ortam... 41 2.3. Ölçmeyi Yapan Kişi... 41 2.4. Ölçme Yöntemi... 41 2.5. Ölçülen Değişken... 41 3. Hatanın Türleri... 42 3.1. Sabit Hata... 42 3.2. Sistematik Hata... 43 3.3. Tesadüfî (Rastlantısal) Hata... 43 4. Güvenirlik Kuramı... 43 5. Güvenirlik Kestirme Yöntemleri... 46 5.1. Test - Tekrar Test Yöntemi... 46 5.2. Eş Değer (Alternatif) Formlar Yöntemi... 48 5.3. Test - Yarı Yöntemi... 49 5.4. İç Tutarlılık Katsayısı... 50 5.5. Cronbach Alpha (α) Güvenirlik Katsayısı... 52 6. Güvenirliği Artırmaya Hizmet Edebilecek Bazı Önlemler... 53 6.1. Soru Sayısı... 53 VI
6.2. Testin Kapsamı... 54 6.3. Madde Güçlüğü (p j )... 54 6.4. Madde Ayırıcılık Gücü (r jx )... 54 6.5. Deneme Grubunun Yapısı... 54 6.6. Öğrencinin Güdüsü... 55 6.7. Öğrencinin Deneyimi... 55 6.8. Yanıtlama Süresi... 55 6.9. Puanlamanın Nesnelliği... 56 II. Geçerlik... 56 1. Kapsam Geçerliği... 57 2. Ölçüt Geçerliği... 58 3. Yapı Geçerliği... 60 4. Sonuçsal Geçerlik... 61 5. Geçerliği Artırmaya Hizmet Edebilecek Bazı Önlemler... 62 5.1. Soru Belirsizliği... 62 5.2. Madde Güçlüğü... 62 5.3. Madde Ayırıcılık Gücü... 62 5.4. Puanlama Yanlılıkları... 63 5.5. Kopya... 63 5.6. Aynı Soruların Kullanımı... 63 5.7. Güvenirlik... 63 III. Kullanışlılık... 64 1. Kullanışlılığı Artırabilecek Önlemler... 64 1.1. Ekonomiklik... 64 1.2. Hazırlama ve Puanlama Süresi... 64 1.3. Uygulama Kolaylığı... 65 1.4. Puanlama ve Puanları Yorumlama Kolaylığı... 65 KAYNAKÇA... 66 BÖLÜM 3 BİLİŞSEL ALAN DAVRANIŞLARININ ÖLÇÜLMESİ I. Yazılı Yoklamalar... 71 1. Yazılı Yoklama Türleri... 72 1.1. Yanıtların Uzunluğuna Göre... 72 1.2. Uygulama Biçimlerine Göre... 72 2. Yazılı Yoklama Sınavlarının Özellikleri... 73 3. Yazılı Yoklama Sorularının Hazırlanmasında Dikkat Edilecek Hususlar... 74 4. Yazılı Yoklamaların Üstünlük ve Sınırlılıkları... 77 5. Yazılı Yoklamaların Puanlanması... 78 6. Yazılı Yoklamaların Objektif Testlerden Farkları... 79 II. Sözlü Sınavlar... 83 1. Sözlü Sınavların Özellikleri... 84 2. Sözlü Sınavların Üstünlük ve Sınırlılıkları... 85 2.1. Üstünlükleri... 85 2.2. Sınırlılıkları... 86 3. Sözlü Sınav Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler... 86 4. Sözlü Sınavların Kullanım Alanları... 87 VII
5. Sözlü Sınavlarda Puanlama... 88 III. Kısa Yanıtlı ve Boşluk Doldurmalı Testler... 90 1. Kısa Yanıtlı Testlerin Özellikleri... 91 2. Kısa Yanıtlı Testlerin Üstünlük ve Sınırlılıkları... 92 2.1. Kısa Yanıtlı Testlerin Üstünlükleri... 92 2.2. Kısa Yanıtlı Testlerin Sınırlılıkları... 93 2.3. Kısa Yanıtlı Sorular Yazılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler... 93 3. Kısa Yanıtlı Testlerde Puanlama... 96 IV. Çoktan Seçmeli Testler... 96 1. Çoktan Seçmeli Testlerin Özellikleri... 98 2. Çoktan Seçmeli Testlerin Üstünlük ve Sınırlılıkları... 101 2.1. Üstünlükleri... 101 2.2. Sınırlılıkları... 101 3. Çoktan Seçmeli Madde Türleri... 102 3.1. Doğru Yanıta Göre Sınıflama... 102 3.2. Madde Köküne Göre Sınıflama... 104 3.3. Maddelerin Gruplanışına Göre Sınıflama... 105 4. Maddelerin Yazılmasında Dikkat Edilecek Hususlar... 107 5. Çoktan Seçmeli Testlerin Puanlanması... 116 6. Çoktan Seçmeli Testlerde Alternatif Puanlama ve Yanıtlama Yöntemleri... 118 6.1. Objektif Ölçüte Göre Maddelerin Ağırlıklandırılması... 118 6.2. Seçeneklerin Ağırlıklandırılması... 119 6.3. Madde Yapısını Değiştirme... 119 6.4. Yanıtlama Biçimini Değiştirme... 120 V. Doğru Yanlış Testleri... 121 1. Doğru Yanlış Testlerinin Genel Özellikleri... 122 2. Doğru Yanlış Testlerinde Madde Çeşitleri... 123 3. Maddelerin Yazılmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler... 126 4. Doğru - Yanlış Testlerinin Üstünlük ve Sınırlılıkları... 129 4.1. Üstünlükleri... 129 4.2. Sınırlılıkları... 130 5. Doğru Yanlış Testlerinin Düzenlenmesi... 131 VI. Eşleştirmeli Madde Testleri... 132 1. Eşleştirmeli Madde Testlerinin Özellikleri... 133 2. Maddelerin Yazılmasında Dikkat Edilmesi Gerekenler... 134 3. Testin Düzenlenmesi... 136 4. Eşleştirme Maddelerinin Üstünlük ve Sınırlılıkları... 137 SORULAR... 138 KAYNAKÇA... 141 BÖLÜM 4 DUYUŞSAL NİTELİKLER VE ÖLÇÜLMESİ 1. Giriş... 144 2. Duyuşsal Nitelikler... 145 3. Uzak, Genel ve Özel Hedefler İçinde Duyuşsal Nitelikler... 145 3.1. Uzak Hedefler... 146 3.2. Genel Hedefler... 146 VIII
3.3. Özel Hedefler... 148 4. Duyuşsal Niteliklerin Öğrencilere Kazandırılması ve Ölçülmesi Sürecinde Yaşanan Sorunlar... 153 5. Duyuşsal Hedef ve Davranışların Aşamalı Sınıflaması... 154 6. Duyuşsal Niteliklerin Ölçülmesi... 165 7. Duyuşsal Niteliklerin Ölçülmesinde Kullanılan Ölçme Teknikleri ve Bu Tekniklere Göre Öğretmen Yapımı Ölçme Araçlarının Geliştirilmesi Süreci... 165 7.1. Gözlem... 166 7.2. Görüşme... 168 7.3. Kendini Anlatma... 169 8. Duyuşsal Niteliklerin Ölçülmesinde Kullanılabilecek Farklı Madde ve Ölçek Türleri... 174 9. Duyuşsal Niteliklerin Standart Ölçme Araçlarıyla Ölçülmesi... 176 9.1. İlgiler ve Ölçülmesi... 177 9.2. Kişilik ve Ölçülmesi... 180 9.3. Tutumlar ve Ölçülmesi... 184 9.4. Değerler ve Ölçülmesi... 188 BÖLÜM 5 PERFORMANS DEĞERLENDİRME I. Performans Değerlendirme... 198 1. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirmenin Değişen Yüzü... 198 2. Performans Değerlendirme... 199 3. Performans Ögeleri... 200 4. Performans Görevi... 200 5. Performans Değerlendirmede Puanlama Yöntemleri... 202 5.1. Puanlama Anahtarı... 202 5.2. Genel ve Özel Puanlama Yönergeleri... 202 6. Performans Değerlendirme Sürecinin Öğretim Değeri... 203 7. Değerlendirmede Geçerliliği Arttırma... 204 8. Performans Değerlendirme ve Otantik Değerlendirme... 204 9. Çoklu Zekâ Yaklaşımıyla Performans Değerlendirme İlişkisi... 205 II. Performans Değerlendirme Süreci... 206 1. Yapılandırılmış Performans Görevleri... 207 2. Kendiliğinden Oluşan ya da Tipik Performans Görevleri... 207 3. Öğrenci, Grup ya da Her İkisi İçin Planlanmış Denetimli Görevler... 208 3.1. Kâğıt - Kalem Görevleri... 208 3.2. Kaynaklar ve Diğer Malzeme Gerektiren Görevler... 208 4. Doğal Biçimde Oluşan ya da Tipik Performans Görevleri... 208 5. Uzun Süreli Projeler... 209 5.1. Bireysel Öğrenci Projeleri... 209 5.2. Grup Projeleri... 209 6. Ürün Seçki Dosyaları... 209 6.1. En İyi Çalışma Ürün Seçki Dosyaları... 209 6.2. Gelişme ve Öğrenme Süreçlerini İçeren Ürün Seçki Dosyaları... 209 7. Sergiler... 209 8. Deneyler... 209 IX
9. Sözlü Sunum ve Canlandırmalar... 210 10. Benzetimler ve Yapay Durumlar... 210 10.1. Bilgisayara Uyarlanmış Görsel - İşitsel Senaryolar... 210 III. Performans Görevleri, Dereceleme Ölçekleri ve Puanlama Türleri... 210 1. Performans Görevi Hazırlama Basamakları... 210 2. Puanlama Yöntemleri... 212 2.1. Kontrol Listeleri... 212 2.2. Dereceleme Ölçekleri... 212 IV. Ürün Seçki Dosyası... 214 V. Ürün Seçki Dosyası Oluşturma... 216 Gelişim Düzeyi... 221 KAYNAKÇA... 222 Ekler... 223 BÖLÜM 6 TEST VE MADDE ANALİZİ I. Test Hazırlama Aşamaları... 240 1. Testin Amacının Belirlenmesi... 240 2. Testle Ölçülecek Özelliklerin Belirlenmesi... 242 3. Maddelerin Yazılması... 243 4. Maddelerin Gözden Geçirilmesi (Redaksiyon)... 243 5. Deneme Formunun Hazırlanması... 244 6. Deneme Uygulamasının Gerçekleştirilmesi... 244 6.1. Uygulama Yönergesinin Hazırlanması... 245 6.2. Uygulayıcıların Seçilerek Yetiştirilmesi... 246 6.3. Deneme Örnekleminin Seçilmesi... 246 6.4. Testin Denemeye Yeterli Olacak Sayıda Çoğaltılması... 246 6.5. Deneme Uygulamasının Gerçekleştirilmesine Uygun Tesis ve Donatımın Bulunması... 247 7. Deneme Uygulaması Sonuçlarının Puanlanması... 247 II. Test İstatistiklerinin Hesaplanması... 247 1. Test Sonuçlarının Düzenlenmesi... 248 2. Frekans Tablosunun Hazırlanması... 248 3. Test Sonuçlarının Bütününe İlişkin Özelliklerinin Ortaya Konulması... 251 3.1. Merkezi Yığılma Ölçüleri... 251 3.1.1. Aritmetik Ortalama... 251 3.1.2. Ağırlıklı Ortalama... 253 3.1.3. Tepe Değer... 254 3.1.4. Ortanca... 255 3.2. Dağılım Ölçüleri... 256 3.2.1. Ranj... 256 3.2.2. Standart Sapma... 257 3.2.3. Varyans... 261 3.2.4. Çeyrek Sapma... 261 3.2.5. Bağıl Değişkenlik Katsayısı... 264 3.2.6. Normal Dağılım... 264 3.2.7. Çarpıklık Katsayısı... 266 X
3.2.8. Basıklık Katsayısı... 270 3.2.9. Standart Puan... 270 3.3. İlişki Ölçüleri... 272 3.3.1. Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı... 273 3.3.2. Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon Katsayısı... 275 III. Madde Analizi... 276 1. Henryson Yöntemiyle Madde Analizi... 278 1.1. Yanıt Kâğıtlarının Puanlanması... 278 1.2. Yanıtlayıcıların Testin Tüm Maddelerinden Aldıkları Puanların Bir Matriste Gösterilmesi... 278 1.3. Madde Puanlarının Hesaplanması... 280 1.4. Test Puanlarının Hesaplanması... 280 1.5. Test Puanlarının Aritmetik Ortalaması ve Standart Sapmasının Hesaplanması... 280 1.5.1. Test Puanlarının Aritmetik Ortalamasının Hesaplanması... 280 1.5.2. Test Puanlarının Standart Sapmasının Hesaplanması... 281 1.6. Madde İstatistiklerinin Hesaplanması... 282 1.6.1. Madde Güçlük İndeksi... 282 1.6.2. Madde Ayırıcılık Gücü İndeksi... 283 1.6.3. Madde Varyansı ve Standart Sapması... 286 1.6.3.1. Madde Varyansı... 286 1.6.3.2. Madde Standart Sapması... 286 1.6.4. Maddeler Arası Kovaryans Katsayısı... 287 1.6.5. Maddeler Arası Korelasyon Katsayısı... 288 1.6.6. Madde Güvenirlik Katsayısı... 289 2. Basit Yöntemle Madde Analizi... 289 2.1. Yanıtların Puanlanması ve Test Puanlarının Hesaplanması... 289 2.2. Yanıt Kâğıtlarının Sıralanması... 290 2.3. En Yüksek ve En Düşük Puanlı Yanıt Kâğıtlarının % 27 sinin Belirlenmesi... 290 2.4. Madde Seçenek Analizinin Yapılması... 291 2.5. Madde İstatistiklerinin Hesaplanması... 291 2.5.1. Madde Güçlük İndeksi... 291 2.5.2. Madde Ayırıcılık Gücü İndeksi... 293 IV. Madde Seçiminin Yapılması ve Nihai Testin Oluşturulması... 294 V. Nihai Testin İstatistiklerinin Kestirilmesi... 296 1. Testin Ortalaması... 298 2. Testin Ortalama Güçlüğü... 298 3. Testin Standart Sapması... 299 4. Testin Güvenirlik Katsayısı... 300 SORULAR... 302 KAYNAKÇA... 304 SORULARIN YANITLARI... 306 SÖZLÜK... 307 SÖZLÜKTE YARARLANILAN KAYNAKLAR... 321 İNDEKS... 323 XI