tepav Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 1 economic policy research foundation of turkey Türkiye nin Değişen İktisat Politikası Gündemi: İkinci Nesil Reform Zamanı Güven Sak Ankara, 14 Kasım 2007
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 2 Çerçeve Ekonomi gündemi nasıl değişti? Ve biz niye hala farkında değiliz? Ekonomik programların istenen ve istenmeyen sonuçları: Öncelikler meselesi. Bugünün meselesi: Ekonomik büyümeyi sürdürmek İkinci nesil reform süreci Küresel ekonomiye stratejik entegrasyon Dünya Bankası-TEPAV Bilgi Merkezinin işlevi
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 3 Ekonomi gündemi nasıl değişti? Başarı, yeni reform ihtiyacını getiriyor. İktisat politikası çerçevesi işlevini tamamlayınca ne olur? Değiştirilir. Değişmek zorunda, yoksa yan etkiler belirleyici olur. 2005 ten beri ayak sürümenin bir cezası/sonucu olmak zorunda. AB raporu eleştirilebilir ama bu tespit doğru. Biz hala aynı yerdeyiz ama Türkiye ekonomisi değişti. Geciken: Günün ihtiyaçlarına cevap verecek bir program.
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 4 İkinci nesil reform süreci nedir? İkinci nesil reform süreci, kuralların değiştirilmesinden, kurumsal altyapının değiştirilmesine geçmektir. Dünün amacı Büyümeyi başlatmak (kontağı çevirmek) nispeten kolaydır. Sadece kuralları değiştirmek yeterli olabilir. Bugünün amacı Yüksek büyümeyi sürdürmek Kurumsal altyapıyı sağlamlaştırmak Küresel ekonomiye daha sağlıklı eklemlenmek
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 5 Ekonomik programların istenmeyen sonuçları Her ekonomi programı piyasa işleyişine müdahale demektir. Müdahalenin yan etkileri olur. YTL nin nominal değerlenmesi Yüksek faiz, düşük kur politikası Türkiye nin ihracat performansı buna rağmen umut verici Peki ya mukayeseli performans İstenmeyen sonuçları uzatmamak gerekir: Kur, sanayi politikasının yerini almamalı. Kalıcı etkiler, kendiliğinden belirginleşmemeli. İstenen bir sonuç olmalı.
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 6 Kurun bu kadar uzun süre değerleneceğini beklemiyorduk ama oldu Türk lirası 2001 krizinden bu güne hem reel hem de nominal olarak değerleniyor. Birinci nesil reform süreci, olumlu küresel likidite koşulları YTL / ABD doları (2001-2007) 1.8 1.7 1.6 1.5 1.4 1.3 1.2 1.1 1 0.9 0.8 Nominal döviz kuru (YTL/ABD) Reel döviz kuru (YTL/ ABD) 200 18 0 16 0 14 0 12 0 10 0 80 60 40 20 0 M9 2001 M11 2001 M1 2002 M3 2002 M5 2002 M7 2002 M9 2002 M11 2002 M1 2003 M3 2003 M5 2003 M7 2003 M9 2003 M11 2003 M1 2004 M3 2004 M5 2004 M7 2004 M9 2004 M11 2004 M1 2005 M3 2005 M5 2005 M7 2005 M9 2005 M11 2005 M1 2006 M3 2006 M5 2006 M7 2006 M9 2006 M11 2006 M1 2007 M3 2007 M5 2007 M7 2007 M9 2007
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 7 Türkiye yalnız değil Çin Kore TaylandBrezilyaMacaristanGüney AfrikaTürkiye Ocak 2003 100 100 100 100 100 100 100 Temmuz 2007 91.51 78.57 79.02 53.25 81.09 82.83 77.97 Cari açık / milli gelir (2006) %10.3 %7.00 %1.30 %1.20 %-5.60 %-6.50 %-8.00 Değerlenme sadece Türk lirasında değil Diğer gelişmekte olan ülkelerin de paraları değerlenmekte Ancak, yüksek cari açığımız bizi diğerlerinden daha kırılgan yapıyor Cari açık finansmanında doğrudan yabancı yatırımlar tehlikeyi azaltıyor (ekonomiye olan güvenin devam ettirilmesi gerekir) Kaynak: IFS, IMF
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 8 Kur düşerken biz sürekli ve hızlı büyüdük Verimlilik artışları büyümenin lokomotifi oldu 2002-2006 döneminde imalat sanayi verimliliği yılda ortalama %7,5 arttı Milli gelir büyümesi (1988-2007) 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% Kaynak: TÜİK
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 9 Kur düşerken, ihracatımız rekor üstüne rekor kırdı Dış ticaret hacmi ve milli gelir içerisindeki payı (1975-2006) Kaynak: TCMB
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 10 YTL deki değerlenmenin en çok ihracatı vurması beklenirdi ama Türk lirasındaki değerlenmeye rağmen ihracat 2002-2006 döneminde yılda ortalama %23 arttı. Nasıl? Özel sektördeki verimlilik artışları Hedef pazarlardaki ekonomik büyüme Ucuzlayan ithal ara girdi Şirketler kesiminde borç dolarizasyonu artan açık pozisyon Türkiye nin ihracatı sadece artmakla kalmadı Daha fazla kalemde ihracat yaptı Daha fazla ülkeye mal sattı İhracat sepetinin kalitesini arttırdı Kalite: Zengin ülkelerin ihracat sepetine yakınsama
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 11 Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolar tutarından daha fazla ihracat yaptığı ürün sayısı (SITCrev2 sınıflandırması) 18 17 16 14 2000 2005 14 14 14 12 10 10 8 6 5 6 4 2 1 1 1 2 2 2 2 2 2 3 0 Bahreyn Ürdrün Umman Bulgaristan İran Fas S. Arabistan Tunus Ukrayna Yunanistan Slovenya Romanya İsrail Türkiye Macaristan Rusya Çek Cum. Kaynak: BM, COMTRADE Veritabanı, TEPAV
20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 12 Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolardan daha fazla ihracat yaptıkları ülke sayısı 19 2000 2005 16 15 14 7 7 5 5 5 4 3 2 2 2 2 1 1 1 Ürdün Yemen Hırvatistan Fas Umman Tunus Bulgaristan Yunanistan İran Slovenya Ukrayna İsrail Romanya Çek. Cum. Macaristan Türkiye Türkiye(2006) Kaynak: BM, COMTRADE Veritabanı, TEPAV Azerbaycan
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 13 İhracat sepetimizin kalitesi arttı Seçilmiş ülkelerin ihracat sepetlerinin kalite düzeyi (1995=100) 130 125 120 115 110 105 100 Macaristan Çin Türkiye Tayland Hindistan Çek Cum. Brezilya Arjantin 95 90 Şili 85 80 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 14 En çok ihracat yaptığımız kalemler nasıl değişti? 1995 2005 1. Köşeli çubuklar 2. Süveter/kazak/hırka/yelek vs. pamuktan (örme) 3. Tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası; pamuktan (örme) 4. Fındık (kabuklu) 5. Deri ve köseleden giyim eşyası 6. Demir/alaşımsız çelikler 7. Kadın/kız çocuk için pantolon, şort vs. pamuktan (örme) 8. Erkek/erkek çocuk için gömlek; pamuktan 9. Kadın/kız çocuk için gecelik ve pijama; pamuktan (örme) 10. Tütün 1. Televizyon alıcıları, video monitörleri ve projektörler 2. Tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası; pamuktan (örme) 3. Dizel/yarı dizel motorlu taşıtlar 4. Köşeli çubuklar 5. Petrol yağları ve bitümenli minerallerden yağlar 6. Motorlu taşıt, kıvılcım ateşlemeli 7. Motorlu taşıt; dizel/yarı dizel 8. Kadın/kız çocuk için pantolon, şort, vs. pamuktan 9. Fındık (kabuklu) 10. Kıymetli metal kaplamalardan mücevherci eşyası
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 15 Çin in en çok ihracat yaptığı kalemler nasıl değişti? 1. Deri ve köseleden giyim eşyası 2. Otomatik bilgi işlem makinesinin parçaları 3. Tişört, fanila, atlet vs. giyim eşyası; pamuktan 4. Petrol yağları ve bitümenli minerallerden yağlar 5. Ayakkabı; dış taban yüzü kauçuk 6. Ayakkabı; yüzü deriden 7. Radyo yayınlarını alıcı kombine cihazlar 8. Diğer oyuncaklar 1995 2005 9. Dış yüzleri plastik valiz, 10. Plastikten diğer eşya Köşeli çubuklar 1. Alıcı cihazı bulunan verici cihazlar 2. Otomatik bilgi işlem makinesinin parçaları 3. Veri saklama ünitesi 4. Diğer video kayıt ve kayıt gösterme cihazları 5. Hava taşıt, radar, telsiz cihazı aksam, parçalar 6. Diğer alet, cihaz-tertibatlar 7. Dijital devreler 8. Renkli TV alıcıları, monitörleri, projektörleri 9. Bilgisayar girdi-çıktı üniteleri 10. Dijital bilgisayar parçaları
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 16 Ancak yerimizden memnun olmamalıyız Bu hızla gidersek ABD nin ihracat sepeti kalitesini 2026 yılında yakalayabileceğiz. 2013 yılında yakalamak istiyorsak, hızımızı 2 katından fazlaya çıkarmamız lazım İhracat sepetinin kalitesi, 1995 İhracat sepetinin kalitesi, 2005
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 17 Ortada bir politika çerçevesi yoksa ne olur? Kur, sanayi politikası işlevini üstlenir. İhracatınız daha kaliteli olabilir Yerli sermayeniz yabancı ile yer değiştirebilir. Türk imalat sanayiinde ikili bir yapı göze çarpıyor Kazananlar: İthal ara girdi kullanımı yüksek, teknoloji yoğun sektörler Kaybedenler: Ara girdi tedarikini yurtiçinden yapan ve işgücü maliyetleri yüksek olan sektörler
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 18 Hangi sektörler hızla büyürken hangilerinde işler kötüye gidiyor? İmalat sanayi alt sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızı büyüme (2002-2006) 60% 50% Tekstil -3% Giyim Eşyası -3% Diğer taşıma araçları -2% Deri Ürünleri 0% Kağıt Ürünleri 4% Radyo ve telekomünikasyon araçları, 9% Kimya 9% Ana metal 9% Taşıma araçları 28% 40% 30% 20% 10% 0% -10% Büro m akinaları (bilg.,it vs.), 52% Kaynak: TÜİK
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 19 Yeni dönemin öncelikleri Kazananların hızını kesmeden kaybedenlerin acısını hafifletmek Tempolu büyüme sürecinin devamını sağlamak Küresel ekonomiyle daha bilinçli bir biçimde bütünleşmek Yeni bir sanayi politikası ve ikinci nesil reformlar
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 20 Tempolu büyümek lazım Türkiye de yaş gruplarına göre gizli işsizlik oranı Büyümeden taviz vererek 2.5 milyon işsizimize iş yaratamayız Büyümedeki yavaşlama merkezi bütçeye hemen yansıdı Giderler artmaya devam ederken gelirlerdeki artışın gerisinde kaldı 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 15-19 20-24 25-34 35-54 55+ 2007 ilk 9 ay bütçesinin kalemlerindeki artış oranı (%) I) Bütçe giderleri 19.0% I-a) Faiz dışı giderler 21.0% I-b) Faiz giderleri 13.9% II) Bütçe gelirleri 10.7% II-a) Dahilde alınan mal ve hizmet vergileri II-a-1) Dahilde alınan katma değer vergisi 4.8% 1.8% 15-19 20-24 25-34 35-54 55+ II-a-2) Özel tüketim vergisi 4.0%
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 21 O zaman ne yapmak lazım: Yeni amaçlar; yeni program Türkiye ekonomisini normalleştirmeyi başardı. Dolayısıyla, bugünün amaçları dünden farklıdır; normal bir ekonominin ihtiyaçları haline gelmiştir. Yeni bir programa ihtiyaç var Amaçlar Reform stratejileri Birinci nesil reformlar Büyümenin hızlanması Enflasyonun düşmesi Makroekonomik kuralların değişmesi Devletin ölçeğinin ve kapsamının küçültülmesi Korumacılığın ve devletçiliğin azaltılması İkinci nesil reformlar Büyümenin sürdürülmesi Makroekonomik istikrarın korunması Rekabet gücünün arttırılması Sosyal gelişmişliğin arttırılması Serbest piyasa ekonomisinin kurumsal altyapısı Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik ve diğer kamu hizmetlerinin reformu Küresel ekonomiye entegrasyonu yönlendirebilecek stratejik koordinasyon mekanizmaları Source: TEPAV (2007), Naim (1994), Navia ve Velasco (2002)
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 22 Çok tartışma yaratacak reform alanları uzlaşı ihtiyacı İkinci nesil reformlar çok daha karmaşık olacaktır Çok tartışma çıkaracak konulara 2007 den önce fazla dokunulmadı (yargı, eğitim, kamu yönetimi) Uzlaşı ihtiyacı Yeni anayasa Reform alanları Birinci nesil reformlar Harcamaların azaltılması ve vergi oranları Fiyatlarda serbestleşme (kur, tarım) Dış ticarette ve doğrudan yabancı yatırımlarda serbestleşme Kolay yapılabilecek özelleştirmeler İkinci nesil reformlar İşgücü piyasası reformu Kamu yönetimi reformu Yerelleşme Yargı reformu Düzenleyici kapasite arttırımı Eğitim reformu Sağlık reformu Sosyal güvenlik reformu Kümelenmelerin rekabet gücünün arttıracak yaklaşımlar
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 23 Karmaşık konular, yeni oyuncular: koordinasyon ihtiyacı Dünkü koordinasyon çok kolaydı İkili sistem: harca veya harcama Bugünün koordinasyon ihtiyacı çok daha karmaşık Amaçlarla ve önceliklerle uyumlu harcamalar Kamu yönetimi reformu ve AB süreci Hükümetin karşılaşacağı temel zorluk Temel aktörler Birinci nesil reformlar İzole teknokratların makroekonomik yönetimi Başbakan Bakanlar Kurulu Merkez Bankası Uluslararası finansal kuruluşlar (IMF ve Dünya Bankası) Yabancı yatırımcılar ve başlıca finansal gruplar İkinci nesil reformlar Kurumsal altyapıdaki gelişim ve değişim, orta-düzey bürokratların başarısına bağlı Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık Bakanlar Kurulu Bürokrasi ve Yargı Belediyeler Siyasi partiler Sivil toplum kuruluşları Sendikalar Odalar ve sektör kuruluşları
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 24 Kafa karışıklığı nasıl giderilir? Alışık olmadığımız türden sonuçları olan bir iktisadi dönüşüm sürecinden geçiyoruz Bu dönemde, malumata ve analitik çalışmalara dayanan politika önerilerine ihtiyaç var Akademik dünyanın politika tasarımına katkısı Veri ihtiyacı: Dünya Bankası-TEPAV Bilgi Merkezi Benzer tecrübeleri yaşayan ülkelerden ders çıkartmak gerekli Uluslararası kuruluşların raporları: Dünya Bankası-TEPAV Bilgi Merkezi
Türkiye de Değişen Politika Gündemi: İkinci nesil reform gereği Slide 25 Sonuçlar Tespit: Politika tasarımı ve analizi konusunda kapasiteyi güçlendirmenin önemli olduğu bir dönemdeyiz. İleriye ancak böyle bakabiliriz. Teşhis: Daha hızlı gidebilmek için, daha iyi bir arabaya, daha iyi yollara ihtiyaç var: Kurumsal yapı değişikliği PIC: Dünya nasıl değişiyor, başkaları ne yaşıyor, bizden önce yapanlar önceliklerini nasıl saptamışlar?