I Av. Dilek KARAKUZU BAYTAN FİKİR MÜLKİYETİ HUKUKU KAVRAMLAR Fikir Hakları ve Sınai (Alanda) Haklara İlişkin Kavramlar Bilgisayar Kavramları Hukuk Yolları Uluslararası Sözleşmeler Fikir Mülkiyeti Kuruluşları
II Yay n No : 1563 Hukuk Dizisi : 693 1. Bas - Mart 2005 - STANBUL ISBN 975-295 - 447-2 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da- t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask - Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Beta Bas m A.fi. V ize/kirklarel : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
III Sözcüklere s mayacak büyüklükte sevgi ve sayg duydu um annem ve babam Ayfle, Mustafa Karakuzu ve yaflam m n anlam o lum Kayra Baytan a
V ÖNSÖZ Fikir haklar ve düflünce ürünlerinden endüstri alan nda yararlan lmas na iliflkin hak konular ve hak iliflkilerinin düzenlenmesini amaçlayan uluslar aras ve ulusal kurallar aras nda belirli önemli farkl l klar n bulunmas yan nda, benzerlik, yak nl k ve karfl l kl etkileflimin bir arada ve daha yak ndan de erlendirilmesini sa lamak amac yla, fikir mülkiyeti kavram ve kurallar n n topluca incelenmesinin yararl olaca na olan inanc m, bu çal flman n yap lmas nda önemli bir etken olmufltur. Öte yandan, ülkemizdeki gerek yasal metinlerde ve gerekse bu alandaki çeflitli bilimsel nitelikteki araflt rmalarda ve uygulamada karfl laflm fl oldu um, önemli fikir mülkiyeti kavramlar üzerinde bir görüfl birli inin bulunmad n, hatta baz hatal de erlendirmelerin, giderek ilgilileri, yanl fl anlafl lmaya ve sonuçlara yöneltmifl oldu unu gözlemifl olmam da, bende, bu konuda uluslararas temel fikir mülkiyeti kavramlar n n bir arada topluca de erlendirilmesinin, yeni çal flma ve araflt rmalar yan nda, yap lmas nda zorunluluk bulundu unu düflündü üm düzenlemeler için de yararl olabilece i kan s n güçlendirmifltir. Çal flman n düzenlenmesi s ras nda, gerek 5846 say l Fikir ve Sanat Eserleri Yasas nda ve gerekse henüz bir yasaya sahip olmayan ve 551, 554 556 say l Kanun Hükmünde Kararnameler ile düzenlenen s nai haklar alan nda, gerekli dikkat ve titizli in gösterilemedi i izlenimini uyand rabilecek çeflitli kavramlara aç kl k getirilmesi, noksan oldu una inand m kavramlar n tamamlanmas, birbiri ile iliflkili kavramlar üzerinde ilginin odaklanmas, Yasa da ve Kararnamelerde yer alan çeflitli kavramlar aras nda gereksiz oldu u düflünülebilecek olanlara iflaret edilmesinin uygun olaca n düflündüm. Bu çal flmada, fikir mülkiyeti alan nda s kl kla karfl lafl lan çeflitli kavramlar alfebetik bir s ralama ile incelemeye sunman n, birbirleri ile yak n ve karfl l kl etkileflim içinde olan bilgilerin kolayl kla izlenebilmesi ve de erlendirilebilmesini güçlefltirebilece i düflüncesini benimsemifl oldu umu ve bu nedenle birbirleri ile yak n ve ilgili kavramlar n, alfebetik s ralanmas yerine, bunlar grupland rarak düzenlemenin okur için inceleme s ras nda daha yararl olabilece i kan s içinde, böyle bir çal flma için farkl bir yöntem uygulamay uygun buldu umu da ifade etmek istiyorum. Ayr ca, bir yasa metninde egemen olan dilin, kullan lan sözcüklerin her fleyden önce anlafl labilir olmas n n temel koflul oldu una da inan yorum.
VI 1940 l y llarda yayg n sözükler ile düzenlenmifl olan Fikir ve Sanat Eserleri Yasas n n, bugün, ola an toplum kesimi bir yana, yasay uygulamakla görevli olanlar taraf ndan da kolayl kla anlafl labilir oldu unun ileri sürülebilmesine olanak olmad na da dikkat edilmesinin uygun olaca n düflünüyorum. Bu çal flmama, fikir mülkiyeti alan nda yürürlükte olan uluslar aras sözleflme ve andlaflmalar ve Avrupa Toplulu u taraf ndan fikir mülkiyeti alan nda kabul edilen Yönergeler ile uluslar aras fikir mülkiyeti kurulufllar ve Türkiye deki fikir mülkiyeti kurum ve kurulufllar yan nda ilgilenenler için önemli ulusal ve uluslar aras kurulufllar n WEB sitelerine iliflkin bilgiyi de eklemeyi uygun buldum. Çal flmam n, yasal kavramlar, fikir ve sanat yaflam n düzenleyen kurallar ve uluslar aras ilke ve esaslar aras nda uyum sa lanmas üzerinde durulmas nda ve yap lacak araflt rma, çal flmalar ve uygulamada yararl olabilmesini umuyor ve diliyorum. Bu çal flman n yap lmas nda verdi i güç, destek ve sa lad olanaklar için herzaman yan mda olan de erli a abeyim Op. Dr. Ayd n KARAKUZU ve deste ini esirgemeyen eflim smail BAYTAN ile, çal flmam en iyi flekilde de- erlendiren BETA Yönetim Kurulu Baflkan Say n Seyhan SATAR a, çal flman n düzenlenmesinde yo um emek sarfeden Say n Gülgonca ÇARPIK a ve BETA çal flanlar na en içten teflekkürlerimi tekrarlamak istiyorum. Ankara, fiubat 2005 Av. Dilek KARAKUZU BAYTAN
VII Ç NDEK LER Önsöz...V Temel Kavramlar...1 B R NC BÖLÜM 1. Fikir Haklar Kavramlar...9 2. Topluma Sunufl Araçlar...13 3. Eser...17 4. Eser Türleri...24 5. Eser Sahipli i...37 6. Eser Sahibinin Haklar...43 A. Manevi Haklar...44 i. Topluma Sunma Hakk...45 ii. Sunufltan Vazgeçme Hakk...45 iii. Ad n Belirtilmesi Yetkisi...46 iv. Eserde De ifliklik Yap lmas n Önlemek Hakk...47 v. Eser sahibinin, eserin Zilyet ya da Maliki karfl s nda haklar...48 vi. Ölüm Sonras nda Manevi Haklar...48 B. Mali Haklar...49 i. Çeviri Hakk...50 ii. flleme (Uyarlama Hakk...50 C. Ço altma Hakk...51 i. Ço altma Hakk n n S n rlar...53 ii. ktibas (Al nt ) Serbestisi...53 iii. fiahsen (Kiflisel) Kullanma...54 iv. E itim ve Ö retim çin Seçme ve Toplama Eserler...56 v. Gazete çeri i ve Haber...57 vi. Reprografik Ço altma Hakk...57 D. Yayma Hakk...58 i. Yayma Hakk n n Tükenmesi...59 ii. Paralel thalat...61
VIII iii. Kiralama ve Kamuya Ödünç Verme Hakk...62 E. Temsil Hakk...63 i. Temsil Serbestisi...63 F. Topluma letim Hakk...64 i. Radyo ve Televizyonla Yay n Hakk...65 ii. Tablo ile Yay n Hakk...66 G. Pay ve Takip Hakk...67 7. Haklardan Yararlanma (Tasarruf)...70 8. Hak zleme Örgütleri...97 9. Yay m Sözleflmesi ve Yay mc...112 10. Komflu Haklar...123 11. Yasal Koruma...133 12. Eser Sahibinin Kiflisel Borçlar...147 13. Uydu ve Radyo ve Televizyon Yay n...157 14. Bilgisayar Kavramlar...163 K NC BÖLÜM S nai (Alanda Fikir) Haklar...185 1. Bulufllar ve Patent...185 2. Faydal Modeller...198 3. Markalar...201 4. Endüstriyel Tasar m...213 5. Co rafya flareti...217 6. Entegre Devreler...220 7. Biyoteknik Bulufllar...224 8. Bitki Çeflitlili i...225 9. Ortak Kurallar...229 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Hukuk Yollar ve Yapt r m...239 1. Hukuksal Yapt r mlar...252 2. Ceza Yapt r mlar...260 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Fikir Mülkiyeti Alan nda Uluslar Aras Sözleflme ve Andlaflmalar...271 1. Fikir Haklar Alan...271 2. Komflu Haklar Alan...274 3. S nai Haklar Alan...277 4. Avrupa Toplulu u Yönergeleri...280
IX BEfi NC BÖLÜM Fikir Mülkiyeti Kurulufllar... 283 1. Uluslar aras Fikir Mülkiyeti Kurulufllar...283 2. Türkiye de Fikir Mülkiyeti Kurum ve Kurumlar...288 3. Yararlan labilecek WEB Siteleri...295 EKLER 1. 1883 S nai Mülkiyetin Korunmas na iliflkin Paris Sözleflmesi...299 2. 1886 Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmas na iliflkin Bern Sözleflmesi...326 3. Evrensel Fikir Haklar Sözleflmesi...363 4. 1996 WIPO Fikir Haklar Sözleflmesi...384 5. crac Sanatç lar, Plak Yap mc lar ve Radyo-TV Kurulufllar n n Korunmas na Dair 1961 Roma Sözleflmesi...393 6. 1996 WIPO cralar ve Plaklar Andlaflmas...409 7. Fikir Mülkiyeti Haklar n n Ticari Niteliklerine iliflkin Anlaflma (TRIPS)...442 Yararlan lan Kaynaklar...465 Kavram Dizini...469