İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİYE GÜVEN VE BEKLENTİLER ANKETİ

kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi 1. ARAfiTIRMANIN AMACI ve YÖNTEM Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi, tüketici enflasyonu, iflsizlik oranlar, faiz oranlar, döviz kuru, cari ifllemler dengesi ve GSMH büyüme h z na iliflkin mali ve reel sektörde karar al c ve uzman kiflilerle, profesyonellerin beklentilerini saptayarak genel olarak ekonomiye güven endeksinin ortaya ç kar lmas n kapsamaktad r. Anketin kitlesinin belirlenmesinde, seçilmifl gönüllü kat l mc lar n paneli oluflturmas na dayanan olas l k d fl örnekleme metodu kullan lm flt r. Araflt rman n uyguland örneklem flu flekildedir : Akademisyenler: Türkiye deki devlet ve vak f üniversitelerinin ktisat ve ktisadi dari Bilimler Fakülteleri nde görev yapan Profesör ve Doçentler, Bankac l k Sektörü: Bankac l k sektörü toplam kredilerinin yüzde 80 inden fazlas n sa layan ve toplam içinde en yüksek paya sahip ilk 16 bankadan (kat l m bankalar dahil), banka aktif büyüklü ü de dikkate al narak 1 ila 4 aras nda de iflen belirli say da seçilen üst düzey yöneticiler (banka genel müdürü, riskten sorumlu yönetim kurulu üyesi ve genel müdür yard mc lar ), Borsa: Arac kurumlarda görev yapan üst düzey yöneticiler ve bafl ekonomistler, Gazeteci-Yazar: Ekonomi alan ndaki ulusal yaz l ve görsel medya mensuplar, Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi toplu sonuçlar konusunda aç kl k, kat l mc baz ndaki bilgilerde mutlak gizlilik ilkesine kesinlikle uyulmakta, derlenen bilgiler saptanan amaçlar d fl nda kesinlikle kullan lmamaktad r. Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi nde yay mlanan toplu sonuçlarda her soru için gözlem say s, en küçük, en büyük de erler, standart sapma, aritmetik ortalama, medyan, mod ve uygun ortalama gibi tan msal istatistikler kullan c lara sunulmaktad r. Uygun ortalama seçimi, uç de erler analiz edilerek, aritmetik ortalama, medyan, mod ve alfa kesilmifl ortalama (trimmed mean) karfl laflt rmalar na göre hesaplanm flt r. Anket sonuçlar ndan Ekonomiye Güven Endeksi de oluflturulmufltur. Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi nde verilen cevaplardan, çok daha iyi, biraz daha iyi, ayn, çok daha kötü, biraz daha kötü fleklinde al nan baz cevaplar n birlikte de erlendirilip özetlendi i tek bir gösterge olarak kullan lan Ekonomiye Güven Endeksi, uzmanlar n ekonomik göstergelerin gidiflat n nas l de erlendirdiklerinin ve gelece e iliflkin beklentilerinin bir fonksiyonu olarak toplulaflt r lm fl göstergedir. Anketten elde edilen cevaplar aras nda iyimser olanlar 1, ayn olanlar 0 ve kötümser olanlar da 2 kodlanm flt r. Endeksler Avrupa Birli i nin de kulland denge yöntemine göre hesaplanm flt r. Denge, toplam cevap verenlerin içerisinde pozitif ve negatif cevap verenlerin yüzdelerinin fark al narak hesaplanm fl ve bu farka 100 eklenerek her bir soru için ayr yay lma endeksi oluflturulmufltur. Daha sonra ekonomiye güven endeksine seçilen sorular n yay lma endekslerinin aritmetik ortalamas al narak genel endeks hesaplanm flt r. 121

Türkiye Ekonomisine Bak fl - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi istanbul smmmo 2. BEKLENT ANKET SONUÇLARI Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi nin sonuçlar ndan büyüme h z, cari ifllemler dengesi, faiz oranlar, TÜFE, IMKB 100 Endeksi ve döviz kurlar na iliflkin y l sonu beklentileri ile Ekonomiye Güven Endeksi oluflturulmufltur. Ülkemizde beklenti anketleri ve güven endeksleri ayl k olarak TCMB taraf ndan 80 civar nda kat l mc ile yap lmaktad r. Referans olarak TCMB anketlerinin baz al nd Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi, Türkiye nin önde gelen akademisyen, banka ve borsa üst düzey yöneticileri ve ekonomist gazeteci-yazarlar aras ndan seçilmifl gönüllü 148 kat l mc ile olas l k d fl örnekleme metodu kullan larak gerçeklefltirilmifltir. Tablo 1. SMMMO Beklenti Anketi Gözlem Say s En Küçük En Büyük Standart Sapma Aritmetik Ortalama Medyan Mod Uygun Ortalama Y l Sonu Büyüme H z Cari fllemler Dengesi/GSMH Y l Sonu TÜFE (%) 148 3,5 6,2 0,63 4,72 5 4,5 4,71 148-9,8-6,2 0,47-7,99-8 -8-7.99 148 5,3 13,2 0 9,23 8,5 9 9,08 flsizlik Oran (%) 148 8,8 12,7 0,48 10,7 9,9 10 10,76 Y l Sonu Reel Faiz 148 7,2 12 1,4 8,96 9 9 8,83 IMKB=100 Endeksi Dönem Sonu Dolar Kuru Dönem Sonu Euro Kuru 122 35000 58400 3254,47 52.342 55.000 55.000 52.680 148 1,21 1,6 0,14 1,37 1,35 1,40 1,38 148 1,63 2,15 0,13 1,87 1,80 1,90 1,86 Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anket ine kat lan 148 seçilmifl gönüllü uzman n çeflitli makroekonomik göstergelere iliflkin uygun ortalamalar : Tablo 2. Beklenti Anketi Uygun Ortalamalar Y l Sonu Büyüme H z 4,71 Cari fllemler Dengesi / GSMH -7,99 Y l Sonu TÜFE 9,08 flsizlik Oran 10,76 Y l Sonu Reel Faiz 8,83 IMKB=100 Endeksi 52.680 Dönem Sonu Dolar Kuru 1,38 Dönem Sonu Euro Kuru 1,86 122

kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi 3. EKONOM YE GÜVEN ENDEKS VE ANKET SONUÇLARI Bu çal flmada araflt rmaya kat lan deneklere sorulan bir tak m sorularla, Ekonomiye Güven Endeksi oluflturulmufltur. 3.1. EKONOM YE GÜVEN VE BEKLENT LER ANKET SONUÇLARI Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi ne kat lan uzmanlar n toplam yüzde 53 ü geçen y la göre flu anki ekonomik görünümün daha kötü, yüzde 23 ü ise daha iyi oldu u, dörtte biri de de iflmedi i inanc n tafl maktalar. Grafik 1. Geçen y la göre, Türkiye nin flu andaki genel ekonomik durumunu nas l de erlendiriyorsunuz? Kat l mc lar n toplam yüzde 62 si Türkiye nin ekonomik görünümünün gelecek 6 ayl k dönemde daha kötü olaca inanc n tafl maktalar. Buna karfl n kat l mc lar n yüzde 22 si gelecek 6 ayl k dönemde Türkiye nin genel ekonomik durumunun daha iyi olaca n ifade etmekteler. Genel ekonomik durumun ayn düzeyde devam edece ini belirtenlerin oran ise yüzde 16 d r. Grafik 2. Gelecek 6 ayl k dönemde Türkiye nin genel ekonomik durumunu nas l görüyorsunuz? 123

Türkiye Ekonomisine Bak fl - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi istanbul smmmo Kat l mc lar n yüzde 32 si gelecek 6 ayl k dönemde ifl bulma olas l n n ayn kalaca n, yüzde 17 si daha iyi olaca n ve yar s da (yüzde 51) ifl bulma olas l n n daha da kötüleflece ini düflünmekteler. Bu soruya verilen cevaplar toplu bir flekilde de erlendirilirse, gelecek 6 ayl k dönemde ifl bulma olas l n n ayn veya daha kötü durumda olaca n düflünenlerin bir anlamda önümüzdeki dönemde iflsizlikle mücadelede önemli ad mlar n at lmayaca kanaatinde olduklar anlafl lmaktad r. Grafik 3. Gelecek 6 ayl k dönemde ifl bulma olas l nas l de iflecek? Türkiye de flu andaki sat nalma gücü kat l mc lar n yüzde 47 sine göre geçen y la oranla biraz daha kötüleflmifl, yüzde 41 ine göre ise ayn kam flt r. Kat l mc lar n sadece yüzde 12 si sat nalma gücünün artt n ifade etmifltir. Bu durum, aç klanan enflasyon rakamlar n n halk n sat nalma gücüne yans mad n göstermektedir. Grafik 4. Geçen y la göre Türkiye de flu andaki sat n alma gücü nas l de iflti? Gelecek 6 ayl k dönem için, kat l mc lar n yaklafl k yar s Türkiye deki sat nalma gücünün daha kötüleflece ini düflünürken, yüzde 31 i ayn kalaca n ifade etmifltir. Bu durum 2008 y l sonu itibariyle hedeflenen enflasyon oran n n beklenenin üzerinde gerçekleflece i beklentisinin yayg n oldu una iflaret etmektedir. Sat n alma gücünün artaca n düflünenlerin oran ise yüzde 25 tir. 124

kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi Grafik 5. Gelecek 6 ayl k dönemde Türkiye'deki sat n alma gücü nas l de iflecek? Kat l mc lar n yüzde 62 si gelecek 6 ayl k dönemi Türkiye de tasarruf etmek için uygun bir zaman olarak düflünmektedir. Bu oran Temmuz 2007 de aç klad m z oran n daha alt nda gerçekleflmifltir. Temmuz 2007 deki Mali zleme Raporu nda, kat l mc lar n yüzde 81 i gelecek dönemi Türkiye de tasarruf etmek için uygun bir zaman olarak öngörmüflken, flu an için bu oran yaklafl k yüzde 25 gerilemifltir. Grafik 6. Gelecek 6 ayl k dönem, Türkiye de tasarruf etmek (Türk Liras, döviz, alt n, mevduat, di er finansal yat r m araçlar vb.) için uygun bir zaman m d r? Kat l mc lar n yüzde 43 ü gelecek 6 ayl k dönemde Türkiye de özel sektör yat r mlar n n ayn kalaca n, yüzde 32 si artaca n, yüzde 25 i de biraz daha azalaca n düflünmektedir. 125

Türkiye Ekonomisine Bak fl - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi istanbul smmmo Grafik 7. Gelecek 6 ayl k dönemde, Türkiye de özel sektör yat r mlar nas l de iflecek? Kat l mc lar n yüzde 37 si hükümetin sosyal alandaki hizmetleri itibariyle geçti imiz y lda kötü bir performans izledi ini belirtmifltir. Ortaya ç kan bu durumda hükümetin uygulad faiz d fl fazla hedefi politikas n n etkisi büyüktür. Grafik 8. Geçen y lda kamunun sosyal alandaki hizmetlerinin (e itim, sa l k, sosyal güvenlik) düzeyi nas l geliflti? Kat l mc lar n yüzde 59 u gelecek 6 ayl k dönemde kamunun sosyal alandaki hizmetlerde daha kötü bir performans gösterece ini belirtmifltir. Bu durum 2007 y l nda uygulanmakta olan seçim ekonomisinden kaynaklanan harcama art fl n n e itim, sa l k gibi sosyal hizmetleri bu y l da bask layaca düflüncesiyle aç klanabilir. 126

kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi Grafik 9. Gelecek 6 ayl k dönemde, kamunun sosyal alandaki hizmetlerinin (e itim, sa l k, sosyal güvenlik) düzeyi nas l geliflecek? Mevcut hükümetin Temmuz 2007 seçimlerinden sonraki ekonomi yönetimindeki performans ise uzmanlar n yaklafl k yar s taraf ndan baflar s z bulunmufltur. Mali disiplinin aksamas ve yap sal reformlar n gecikmesi bu baflar s zl n temel nedenleri olarak gösterilmektedir. Grafik 10. Mevcut hükümetin Temmuz seçimlerinden sonraki ekonomi yönetimindeki performans n nas l de erlendiriyorsunuz? 2008 y l için Türkiye ekonomisine olacak yabanc sermaye giriflinin bir önceki y la göre artaca n düflünenlerin oran yüzde 17 iken, daha kötü bir düzeyde gerçekleflece ini ifade edenler ise kat l mc lar n yüzde 26 s d r. 127

Türkiye Ekonomisine Bak fl - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi istanbul smmmo Grafik 11. 2008 y l nda Türkiye ekonomisine yabanc sermaye giriflindeki beklentiniz nedir? Son iki y ld r enflasyon hedeflemesinin daha üstünde gerçekleflen enflasyon rakamlar n n fl nda, bu y l da enflasyon hedefinin tutturulamayaca kan s oldukça yayg nd r. Grafik 12. 2008 y l için belirlenen enflasyon hedefinin tutaca na inan yor musunuz? May s 2008 de sona erecek olan IMF ile anlaflmam z n ard ndan, ekonomi yönetiminde IMF ile devam edilip edilmemesine iliflkin sorulan soruya verilen cevaplar birbirine yak n oranlarda seyretmifltir. Kat l mc lar n yüzde 53 ü ekonomi yönetiminde IMF ile devam edilmesini, yüzde 47 si ise devam edilmemesini ifade etmifllerdir. 128

kinci Bölüm - Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi Grafik 13. May s 2008 de IMF ile anlaflmam z n bitmesinden sonra, ekonomi yönetiminde IMF ile devam edilmeli midir? 3.2. EKONOM YE GÜVEN ENDEKS Ekonomiye Güven ve Beklentiler Anketi ne verilen cevaplar n birlikte de erlendirilip özetlendi i tek bir gösterge olarak Ekonomiye Güven Endeksi oluflturulmufltur. Bu endeks her 6 ayda bir aç klanarak, ekonominin genel görünümünün uzmanlarca de erlendirilip kamuoyuyla paylafl lmas n sa lamaktad r. Tablo 3. Ekonomiye Güven Endeksi Ekonomiye Güven Endeksi (Temmuz 2007) 90,78 Ekonomiye Güven Endeksi (Mart 2008) 90,26 Genel Ekonomik Durum (Gelecek Dönem) 60,22 fl Bulma Olas l (Gelecek Dönem) 65,74 Sat n Alma Gücü (Gelecek Dönem) 81,12 Özel Sektör Yat r m Ortam (Gelecek Dönem) 106,58 Yabanc Sermaye Yat r m Ortam (Gelecek Dönem) 103,15 Tasarruf Ortam (Gelecek Dönem) 124,72 Ekonomiye Güven Endeksi 0 ile 200 aral nda de erler almaktad r. Endeksin 100 den büyük olmas iyimser durumu, 100 den küçük olmas kötümser durumu, 100 olmas ise ne iyimser ne de kötümser durum oldu unu göstermektedir. Temmuz 2007 deki Ekonomiye Güven Endeksi 90,78 olarak gerçekleflmiflken, fiubat 2008 itibariyle Ekonomiye Güven Endeksi 90,26 ya gerilemifltir. TCMB nin Temmuz 2007 Tüketici Güven Endeksi 95,49 iken, Aral k 2007 Tüketici Güven Endeksi 93,89 olarak hesaplanm flt r. TCMB deki Tüketici Güven Endeksindeki yaflanan bu düflüfle paralel bir flekilde, Ekonomiye Güven Endeksinde de 90,78 den, 90,26 ya bir gerileme yafland görülmektedir. 129