ANTRENMAN BİLİMİ IŞIĞINDA KADIN ERKEK FUTBOLCULAR ARASINDAKİ FİZİKSEL- FİZYOLOJİK ve SOSYOLOJİK FARKLILIKLAR Günümüzde, futbol denilince akla ilk erkekler gelse de son Dünya Kupasındaki istatistikler kadın futbolunun varlığının azımsanmayacak şekilde geliştiğini göstermiştir. Ülkemizdeki kadın futbolunun varlığı gün geçtikçe yapılan çalışmalar ve projelerle güçlenmektedir. FIFA Başkanı Sepp Blatter in dediği gibi Futbolun geleceği kadınlardadır Doğal olarak bu gelecekte sadece kadın oyuncular değil, onlarla beraber çalışacak antrenörler, yöneticiler, sağlık ekipleri de karşımıza çıkacak. Kadın ya da erkek olsun bir antrenör için en kritik nokta çalıştığı yaş grubu ve cinsiyete göre yapacağı antrenmandır. Sporun içinde bulunanlar dünyayı farklı algılarlar. Kadınlarda daha baskın olmakla beraber sosyalleşme ve takım ruhu ortaya çıkar. Bu oluşumların yanı sıra Rekabet ve Kazanma hırsıda söz konusudur. Kadınlar için ortaya çıkan ÜRÜN önemliyken, erkekler için SONUÇ önemlidir. İşte bu yazıda Bilimsel verilere dayalı olarak kadın ve erkek futbolcular arasındaki benzerlik ve farklılıkları ele alacağız. Sosyal Açıdan Futbol ve Kadın Kadınların spor yapıyor algısının altında, kadının istediği spor branşını yaparken verdiği mücadele genellikle buzdağının altında kalmaktadır. Aşağıda kadının mücadele ettiği ve farkındalık yaratılması gereken başlıkları incelersek; Farkındalık Yaratılması Gereken Başlıklar 1.Toplum içerisinde biçilen rol *Cinsiyete göre yapılan değerlendirmeler: Kadının sporcu yönünden çok cinsiyetine odaklanılması *Kadın işi/erkek işi olarak sınıflandırmaların yapılması; futbol erkek sporu, voleybol kadın sporu algısı 2.Toplumun Kadın Algısı *Doğurgan Üremeden Sorumlu Kişi *Anne, çocuk yetiştiren *Erkek için fiziğine dikkat eden, formunu koruyan, kadına yakışır spor branşlarını tercih eden/ettirilen!!! 3. Medyanın Bakış Açısı: Dikkatin başarıdan çok magazinsel özelliklere göre yer alması *Başarılı Kadın sporcunun annelik ya da iyi eş olma özelliklerine vurgu yapılması *Yapmış olduğu spor branşından sonra erkeksi özellikleri ön plana çıkartmak *Maçta ortaya çıkan kavga küfür vb davranışlardan sonra haber niteliği taşıması *Güzel olan haber sunar, futbolu erkek oynar algısı 4.Aile ve spora bakış açısı *Yapılan spor branşının meslek olarak kabul edilmemesi *Kadınlara öngörülmüş branşlara yöneltmek. 1
Fiziksel Fizyolojik Açıdan Spor ve Kadın 10-12 yaşlarına kadar kız ve erkek çocuklarının paralel büyüme ve gelişme gösterdiği gözlenmektedir. Ancak 12 yaş sonrası kadınlarda östrojen, erkeklerde ise testesteron hormonunun fazla salgılanmasıyla cinsiyetler arasında farklılaşma belirgin olarak ortaya çıkmaktadır. Bahsedilen farklılıklar: Vücut Yağ Yüzdesi Kas Sistemi Sinir Sistemi Hormonal Sistem Egzersiz ve Kan Kalp ve Dolaşım Sistemleri Solunum Sistemleri Isı Uyumu Enerji Kaynakları Kısaca bu farklılıkların kadın futbolculara avantaj ve dezavantajına bakarak dikkat edilmesi gereken noktaları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz; Vücut Yağ Yüzdesi Kadınlarda erkeklere oranla iki kat daha fazladır, Yağ aktif olman ve dezavantaj doğuran bir kitledir. Kas sistemi Kadınlarda kas kitlesi aynı ölçülerdeki erkeğe nazaran %15-20 daha az orandadır. Kas tonusu ve kas kuvveti daha zayıftır. Kaslar daha kolay yorulur ve verimi düşüktür(koç,1997) Kas tendonları kadında daha düşük, daha zayıf ve daha gevşektir. Bu durumdan dolayı eklemler daha fazla hareketlilik kazanır. Yani esneklik ve eklemlerin hareketlilik açıları erkeklere oranla daha geniştir. Bu nedenle kadınlarla yapılacak antrenmanlarda, antrenmanın şiddev, tekrar sayıları yaş grubu ve cinsiyet göz önüne alınarak hazırlanmalıdır. 2
Sinir Sistemi Kadınların motor ve nönovejatif sistemle ilgili reaksiyon zamanları daha süratlidir. Psişik durum; genellikle kadınlar erkeğe oranla daha heyecanlıdır. Bu heyecanlı olma yarışma sporlarına kadın için önemli dezavantaj olarak görülür. Ancak dezavantajı, avantaja çevirmek, oyuncunun yarışma ortamını, antrenmanda da yaşamasını sağlamak, deneyim ve tekrarlarla olumlu yönde gelişvrecekvr. Hormonal Sistem Bayanlarda cinsel olgunlaşma ilk menstrasyonla başlar. Buna menarş denir. Testestoron hormonun salgısıyla kas gelişimi artış gösterirken östrojen hormonlarının salgısıyla yağ hücreleri gelişmektedir.(sevim,2002). Kadın futbolcuların menarş dönemlerindeki ağrı, antrenman yapmama durumu, yüzdeye vurulduğunda çok azdır. Yapılan araş]rmalara göre; menarş döneminin ikinci gününden ivbaren performansta yükselme olduğu açıklanmış]r. Spor yapan kadınların, menarş ağrılarında azalmalar gözlemlenmişvr. Egzersiz ve Kan Hemeglobinin 10 mm kandaki oranı kadınlarda14gr kadardır. Erkelerde ise bu oran 15-16gr civarındadır. Kadınlardaki hemeglobin oranının azlığı ile menstrual dönemlerde büyük miktarda demir kaybı meydana gelmektedir. Bu da erkeklere nazaran %25 az hb ne sahip olan kadınlar için aerobik performansı olumsuz etkileyen bir durum olarak görülmektedir.(sevim,2002) Aerobik Kapasite Erkeklere oranla kadınlarda daha düşüktür.(sevim,2002) Enerji Kaynakları ATP (Adenozin Trifosfat)ve PC (Fosfokreatin) bakımından erkek ve kadında kaslarda bulunan miktar aynı gözlemlenmiştir. ATP kaslarda 4mm/kg ve PC de 16 m/kg oranında bulunmakta ve bu miktar erkek ve kadında yapılan ölçümlerde aynıdır. Buna karşılık kısa süreli şiddetli eforlar (kısa mesafe koşuları) da kadınların erkeklerden çok geri kalmadığını düşünecek olursak, daha küçük kas kitlesi ve daha küçük vücut yapısında olan kadınlarda, erkeklere göre bir etkinlik farkı yaratmadığı düşünülebilir. Laktik asid sistemi bakımından yapılan araştırmalarda, maximal egzersizlerde, kadınlarda kan laktik asid düzeyinin erkeklerinkine göre daha düşük olduğu sonucuna varılmaktadır(fukunaga,1988).bunun nedeni kadınlarda kas kitlesinin daha az oluşuna bağlanmaktadır. 3
Bu nedenle egzersizlerde kadınlar daha az avantajlı görünmektedirler. Kadınların lakvk asit sistemini gelişvrecek yönde antrenman programları uygulanması yapılmalıdır. 10-12 yaş aralığı hariç, aerobik kapasiteye bakıldığında kadınlar, erkeklerden %15-25 kadar daha düşüktür. Elit kadın erkek futbolcuların maç esnasındaki fiziksel profillerine bakıldığında yukarıda anlattığımız konular daha net bir şekilde ortaya çıkacaktır. Şu ayrıntıda unutulmamalıdır ki; son yapılan maç analizleri sonuçlarına göre kadın futbolcular erkek futbolculara oranla daha disiplinli, oyun formundan uzaklaşmadan ( taktik faul, zamandan çalma) oyunu oyun için oynamaktalar. Kadın Futbolcuların Oyun Esnasındaki Fiziksel Profilleri: ELİT KADIN FUTBOLCU ELİT ERKEK SPORCU Maç Esnasında Katedilen 9-11 km 10-13 km Mesafe Alan kapatma ve sprint 0.71 1.70 km ve 0.05-0.46 km 1.90 2.46 km ve 0.41-0.65 km ~18km/h ve~25-30 km/h Maç Esnasında Egzersiz Yoğunluğu ~167 bpm veya ~%87 max kalp atım hızı ve ya ~ %77 vo2max ~170 bpm, ~%85 max kalp atım hızı ve ya ~%75 vo2max Toplam sürede, yapılan aktivite yüzdeleri %16 bekleme %44 yürüme %30 düşük şiddetli koşu %6 yüksek şiddetli koşu ve sprint %4 geri geri koşu %18 bekleme %40 yürüme %30 düşük şiddetli koşu %9 yüksek şiddetli koşu ve sprint %3 geri geri koşu Toplam sürede yapılan yüksek 125-154 171-217 şiddetli koşu sayısı Toplam sürede yapılan sprint ~26-30 ~26-39 Laktik asit seviyesi 4-5 mmol/l 3-12 mmol/l Maç esnasında harcanan enerji 60 kg olan bir oyuncu için ~1,100 kcal 75 kg olan bir oyuncu için ~1,500 kcal Kadın sporcular için özel bir paragraf açmak gerekirse, kadınların üçlemesi karşımıza çıkacaktır. Elit erkek ve kadın futbolcuların fiziksel profillerin de incelendiği gibi profesyonel ortamda farkın çok fazla olmadığını ve sporcuların kendilerine her aşamada özen göstermeleri gerekliliği ortaya çıkacaktır. Kadınlar için önemli olan üçleme sorunlarını aşağıdaki gibi açıklayabiliriz. 4
YEME ALIŞKANLIKLARI MENARŞ DÖNEMİ OSTEOROPOZ KADIN SPORCU MENARŞ DÖNEMİ Yukarıda da belirttiğimiz gibi kadınların menarş döneminde Kadın futbolcuların menarş dönemlerindeki ağrı, antrenman yapmama durumu, yüzdeye vurulduğunda çok azdır. Yapılan araştırmalara göre; menarş döneminin ikinci gününden itibaren performansta yükselme olduğu açıklanmıştır. Spor yapan oyuncuların ise ağrılarının azaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca Karacan Çolakoğlu nun yapmış oldukları çalışma sonucunda; Türk elit kadın sporcularında sporun mestruel periyodu değiştirebildiği ve menstruasyonun sportif aktiviteyi daha çok fiziksel ve psikolojik olarak etkileyebileceği düşünülmektedir. 5
YEME ALIŞKANLIKLARI Sosyal ortamda kabul görmek ve sağlıklı kilo yerine trend olan beden ölçülerine sahip olmak isteyen genç kadın sporcular, Dengesiz beslenme Hızlı kilo alıp verme Bağışıklık sistemini ve kardiyovasküler sistemi tehlikeye atmak, işlevini azaltmak. DüzelVlemez kemik hasarlarına sebep olmak. Antrenman uyumu ve antrenman performansında düşme. Yapılacak antrenmanı ertelemek. Sakatlık riskinin artması. Yukarıdaki tehlike sinyallerine çözüm bulunamazsa ölümle sonuçlanan durumlarla karşılaşılabilir. Bu nedenle sporcuların, Antrenman yoğunluğunu azaltmak (~%10-20) Kalori alımını arrrmak %10-20 oranında; vücut ağırlığının %2-3 ü kadar Ek vitamin ve kalsiyum alımını sağlama (1,500mg/ gün) Uzman kişilerden destek alınması; Jinekolog, psikolog ve beslenme uzmanı ile çalışmak sağlıklı sporcuların yevşmesi adına son derece önemlidir. 6
OSTEOROPOZ 20 li yaşlara kadar kemik oluşumu tamamlanır ve kemikler 35 li yaşlara kadar kalsiyum depolar. Bu dönemden sonra özellikle menopoz ve yaşlılık döneminde kalsiyum emilimi azalır ve kemik erimesi (osteoporoz) riski büyük oranda artar. Kalsiyum erken dönemde yeterli tüketilmezse vücutta yeterli depo oluşmayacağından kemik kaybı riski de artar. Diyetle yetersiz kalsiyum tüketimi, düşük kemik mineral yoğunluğuna ve stres kırıklarına neden olmaktadır. Sporcuların diyetlerinde düşük olarak tüketilen en önemli mineraller, özellikle kadın sporcularda kalsiyum, demir ve çinkodur. Osteoporoza karşı korunmak ve kalsiyumun vücutta görev aldığı hayati olayların devamlılığı için beslenme programında yeterli düzeyde kalsiyumun alınması oldukça önemlidir. Kalsiyum yeterli tüketildiğinden emin olunması gereken minerallerin başında yer alır. Üçlemenin Önlenmesi: Sağlık muayenelerinin hazırlık döneminde yapılması; Enerji ve besleyici besinlerin yenmesi, menarş dönemlerinin tarihlerinin alınması, vücut kompozisyonunu, boy- kilo oranını, stres eşiği, kardiyak muayene ve depresyon ile ilgili çalışmaların yapılması. Yeterli demir alımını almak(kırmız et, yeşil lifli sebzeler vb.. gıdalarla beslenmeyi sağlamak ki vejeteryan olan sporcular demir açısından büyük risk taşırlar. Kan testlerinin her oyuncu için her sezon yapılması; demir ve hemoglobin seviyesinin belirlenmesi. Vitamin ve kalori takviyesi için teşvik etmek. Düzenli antrenman yapmak. 7
Sonuç: 1. Kadınlar, erkeklerden genellikle daha hafif, daha kısa ve daha düşük kas kitlesine sahipken, daha fazla yağ kütlesine sahiptirler. 2.Kadınlar, erkeklerden daha az dayanıklılık, hız, kuvvet, güç ve çevikliğe sahiptirler. 3.Menstürasyon döngüsü ve hamilelik sadece kadınlarda gerçekleşir. 4.Kadınlara özgü atlet üçlemesinde; menarş dönemi, osteoropoz ve yeme alışkanlıkları dikkat edilmesi gereken noktalardır. 5.Kadınlar erkeklerden genellikle daha iyi bir esnekliğe sahiptir. 6. Kadınların, erkeklere oranla diz ve ön çapraz bağ yaralanmaları riski yüksektir. 7.Erkekler ve kadınlar arasındaki fiziksel özellikler arasındaki farklar ergenlik dönemi artmaya başlar. 8.Kadın sporu ÜRÜN, erkek ise SONUÇ olarak algılar. 9.Cinsiyetten doğan farklılıklar göz önüne alınmalı ancak, kişinin sporcu olduğu unutulmamalıdır. Futbol dünyasında yenilikçi ve başarıya odaklı antrenörler için yeni bir açılım olarak kadın futbolu ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle elit düzeyde kadın futbolcular ile erkek futbolcular arasındaki benzerliklerin ve farklılıkların bilinmesi gerekmektedir. Gerekli ilgi, çalışma ve araştırmayla kadın futbolunda uzmanlaşmanın günümüz antrenörleri için başarıya ulaşma noktasında erkek futboluna nazaran çok daha kısa sürede mümkün olabileceği gerçeği göz ardı edilmemelidir. Yararlanılan Kaynaklar: 1. Koç H., Yüksel H.(1997).Kadınlarda Fiziksel ve Fizyolojik Performansın Değerlendirilmesi. 2. Sevim Y.(2002). Antrenman Bilgisi. Nobel Yayınları. 3. Helena A.Andersson, Morten B. Randers, Anja Heiner- Moller, Peter Krustrup and Magni Mohr.,Elite Female Soccer Players Perform More Hıgh- Intensıty Running When Playıng in Internatıonal Games Compared Wıth Domestic League Games, 913-919. 3. Fukunaga, M. F. I.(1998). Calculation Of Muscle Stengt Per Unit Cross Sectional Area Of Human Muscle By Means Of Ultrasonic Measurements. 4. Açıkada, C., Ergen, E. (1990).Bilim ve Spor. Ankara:Büro- tek Ofset 5. Uslu T., Osteoporoz, http://www.turanuslu.com/2008/05/07/osteoporoz- kemik- erimesi/ 6. Martinez V.,FIFA WF Coaching Course,Physical and psychosocial characteristics of female football players. 7. Öztürk Kuter, Füsun, Kadın ve Spor,http://sporbilim.com 8