Türkiye Elektrik Piyasası Yapısı, YEK Elektrik Üretimi ve İlgili Mevzuat Mustafa SEZGİN Strateji ve Sektörel Politikalar Grup Başkanı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu 18.11.2015
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Elektrik, Doğalgaz, Petrol ve LPG piyasalarını düzenler Mali ve idari açıdan özerk Piyasaları ve piyasa oyuncularını izler, yönlendirir ve denetler Düzenlemeye tabi tarifeleri onaylar Düzenlemelerinin temel amaçları Mali açıdan güçlü, istikrarlı ve rekabetçi bir enerji piyasası Sürdürülebilir, çevreyle uyumlu, kaliteli ve düşük maliyetli enerji hizmeti
Türkiye Enerji Görünümü 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Enerji Yoğunluğu (kg ep/1000 ) Kişi Başına Gelir ve Elektrik Tüketimi kwh/kişi $/kişi 3
Elektrik Piyasası Temel Veriler Kaynak Bazında Kurulu Güç (% 31/01/2015) Kaynak Bazında Elektrik Üretimi (31/01/2015) 34,1 5,2 0,1 0,9 21,0 FUEL-OİL + ASFALTİT + NAFTA + MOTORİN KÖMÜR DOĞALGAZ + LNG 22% 4% 1% 3% 0% 30% KÖMÜR DOĞALGAZ + LNG HİDROLİK 6,8 1,0 30,8 JEOTERMAL + YENİLENEBİLİR ATIK ÇOK YAKITLILAR KATI + SIVI + D.GAZ HİDROLİK RÜZGAR GÜNEŞ (LİSANSSIZ) 40% RÜZGAR JEOTERMAL + YENİLENEBİLİR ATIK FUEL-OİL + MOTORİN + NAFTA + ASFALTİT ÇOK YAKITLI KATI + SIVI + D.GAZ Eklenen Kapasite (MW) 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 388 569 1.183 619 384 963 2.856 4.948 3.716 3.746 5.710 5.101-2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 4
Elektrik Piyasası Gelişim Projeksiyonu 5
Elektrik Piyasası Gelişim Projeksiyonu Mert Şaban DEMİR
Elektrik Piyasası 2023 Hedefleri Arz güvenliğinin temin edilmesi Maliyetlerin ve fiyatların ekonomik büyümeyi destekleyecek seviyede olması Tüketicinin refahı için rekabetçi bir piyasa Olumsuz çevresel etkileri asgariye indirilmesi Bilinen linyit ve taş kömürü rezervlerinin kullanılması Doğalgazın üretimdeki payının azaltılması Nükleer enerjiden faydalanmak Üretimin % 30 unu yenilenebilir enerjiden sağlamak Ekonomik ve teknik olarak değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyelin kullanılması (34.000 MW) 20.000 MW rüzgar kurulu gücüne ulaşmak 1000 MW Jeotermal potansiyeli hayata geçirmek 5000 MW Güneş enerjisi kapasitesi Tüm tüketicilerin serbest olduğu bir piyasa 7
Türkiye Elektrik Piyasası EÜAŞ Yİ-YİD-İHD TETAŞ TEİAŞ İletim, Sistem İşletimi) Dağıtım Serbest Olmayan Tüketiciler Üretim Şirketleri Otoprodüktörler Dengeleme ve Uzlaştırma Mekanizması Tedarik Şirketleri EPİAŞ (Piyasa İşletimi) G. Tedarik Şirketleri Serbest Tüketiciler İkili Anlaşmalar Piyasası + Havuz Sistemi (~ % 70 + % 30) Serbest tüketici limiti 4 MWh (piyasa açıklığı > % 85) Perakende satış 2013 te rekabete açıldı İthalat/İhracat 8
Lisanslandırma Süreci Lisans Yükümlülüklerin tamamlanması Önlisans Önlisans İhale Değerlendirme İnceleme Başvuru Eksikliklerin tamamlanması Evrakların kontrolü Sadece rüzgar ve güneş için Gerekli görüşlerin alınması Proje sahasının durumu Bağlantı ve sistem kullanım Rüzgar ve güneş için teknik inceleme İhtiyaç duyulan diğer görüşler
Önlisans Döneminde Yapılması Gerekenler Proje sahasının tahsis edilmesi (su tutma alanları için kamulaştırma kararı yeterli) İmar planlarının onaylanması Ön proje onayının alınması Bağlantı ve sistem kullanımı anlaşması için başvuru yapılması Askeri yasak bölgeler ve güvenlik bölgeleri için gerekli görüşlerin alınması Rüzgar projeleri için Teknik Etkileşim İzni nin alınması Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) kararının alınması Yapı ruhsatı veya ilgili belgenin alınması Gerekli ise kullanılan kaynak ile ilgili anlaşmanın yapılması Yerli kömür için Kaynak Kullanımı Anlaşması Hidroelektrik için DSİ ile Su Kullanım Hakkı Anlaşması Rüzgar ve Güneş için Katkı Payı Anlaşması (ihale yapılmışsa) Kurulu Güç (P) Aralığı (MW) Önlisans Süresi (Ay) P 5 24 5<P 50 30 50<P 36 * Yerli veya ithal kömür yakıtlı üretim tesisleri ile rezervuarlı hidroelektrik üretim tesisleri için 36 ay * Önlisanslar tadil edilebilir. ANCAK, lisans alınıncaya kadar herhangi bir şekilde hisse devri mümkün değildir
Elektrik Ticareti Nasıl Yapılıyor? Üretici İkili Anlaşmalar (taraflar arasında) Kimle? Toptan Satıcı Perakende Satıcı Serbest Tüketici Toptan Satıcı Perakende Satıcı Havuz (miktar ve fiyat teklifleri) Nerede? Gün Öncesi Piyasası Gerçek Zamanlı Dengeleme Piyasası
Yenilenebilir Enerji de Yeni Dönem Yeni Elektrik Piyasası Kanunu (6446) Mart 2013 te yürürlüğe girdi EPDK, lisans yönetmeliği başta olmak üzere ikincil mevzuatı yeniden düzenledi Daha fazla şeffaflık ve öngörülebilirlik için, güneş ve rüzgar başvurularında bağlantı kapasitesinin en az 1 yıl öncesinden ilan edilmesi kararlaştırıldı Kasım 2013 te TEİAŞ bölgesel bazda 3.000 MW kapasite açıkladı Lisans alma ve şirket kurma muafiyeti 0,5 MW tan 1 MW a çıktı 2012 de güneş enerjisine başlangıç olarak açıklanan 600 MW kapasite için 10-14 Haziran 2013 tarihlerinde alınan başvuruların kapasitesi 8.900 MW a ulaştı Rüzgar ve güneş başvurularında daha önce güneş için EPDK nın öngördüğü şekilde 1 yıl süreli ölçüm zorunluluğu getirildi Üretim lisanslarında, inşaat öncesi dönemi için önlisans verilmesi öngörüldü
Yenilenebilir Enerji Yasal Mevzuat 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde Kullanılan Aksamın Yurt İçinde İmalatı Hakkında Yönetmelik Güneş Enerjisine Dayalı Elektrik Üretim Tesisleri Hakkında Yönetmelik Rüzgar Ve Güneş Enerjisine Dayalı Lisans Başvuruları İçin Yapılacak Rüzgar Ve Güneş Ölçümleri Uygulamalarına Dair Tebliğ Rüzgar ve Güneş Enerjisine Dayalı Üretim Tesisi Kurmak Üzere Yapılan Önlisans Başvurularına İlişkin Yarışma Yönetmeliği Güneş Enerjisine Dayalı Lisans Başvurularının Teknik Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik
Yenilenebilir Enerji Teşvikleri Teşvik Lisans ücreti Şebeke Bağlantısı Şirket kurma ve lisans alma muafiyeti Alım garantisi Alım garantisi fiyatı Arazi kullanım ücretleri (31/12/2020 tarihinden önce işletmeye girenler) Kapsam Lisans ücretinin sadece %10 u ödenir Yıllık lisans ücreti ilk 8 yıl boyunca ödenmez Bağlantı görüşlerinde Dağıtım şirketleri ve TEİAŞ öncelik tanır Sistem kullanım ücretlerinde 5 yıl boyunca % 85 indirim sağlanır (31/12/2020 tarihinden önce işletmeye girenler) Azami 1 MW gücündeki tesisler için Tüm tedarikçiler toplam elektrik tedarikindeki payları oranında YEKDEM portföyünden yenilenebilir enerji satın almak zorundadır 10 yıl boyunca (31/12/2020 tarihinden önce işletmeye girenler) Fiyatlar kaynak bazında farklı (ayrıca yerli ekipman kullanım teşviki var) Hazine mülkiyetindeki arazilerin kira, irtifak hakkı ve kullanım ücretlerinde ilk 10 yıl için % 85 indirim uygulanır. Bu kapsamda ayrıca, ulaşım ve iletim yatırımlarına ilişkin arazi ücretlerinde % 85 indirim uygulanır. Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Geliri alınmaz HES lerin devlete ait taşınmazlar üzerinde olan rezervuar alanları için bedelsiz kullanım izni verilir 14
Yenilenebilir Enerji Teşvikleri (YEKDEM) Tesis Tipi Destek (USD /kwh) Cetvel I * Cetvel II ** Toplam HES 7,3 2,3 9,6 Rüzgar 7,3 3,7 11 Jeotermal 10,5 2,7 13,2 Biyokütle (çöp gazı dahil) 13,3 5,6 18,9 Güneş (PV) 13,3 6,7 20 Güneş (CSP) 13,3 9,2 22,5 BİLEŞEN Akışkan yataklı buhar kazanı Sıvı veya gaz yakıtlı buhar kazanı Gazlaştırma ve gaz temizleme grubu Buhar veya gaz türbini İçten yanmalı motor veya stirling motoru Jeneratör ve güç elektroniği Kojenerasyon sistemi Destek (USD /kwh) 0,8 0,4 0,6 2,0 0,9 0,5 0,4 * 31/12/2020 ye kadar işletmeye girenler için 10 yıl boyunca ** 31/12/2020 ye kadar işletmeye girenlerden yerli ekipman kullananlar için 5 yıl boyunca 15
Yenilenebilir Enerji Ticareti Lisanslı - A Lisanssız B ( 1 MW) Piyasa İşletmecisi Görevli Tedarik Şirketi YEKDEM Lisanslı - C Serbest Tüketiciler Tedarikçiler Lisanslı - D Gün Öncesi Piyasası
YEKDEM - Piyasa Fiyatları Karşılaştırması 350 YEKDEM ve GÖP Fiyatlarının Aylık Gelişimi Price (TL/MWh) 300 250 200 150 100 50 0 Ortalama PTF 7,3 cent/kwh Teşvik 10,5 cent/kwh Teşvik 13,3 cent/kwh Teşvik 2.000 YEKDEM Kapasite (MW) 1.500 2016 Yılı YEKDEM Portföy büyüklüğü 15901 MW 1.000 500-2011 2012 2013 2014 Rüzgar Hidrolik Biyokütle Jeotermal 17
Lisanssız Elektrik Üretimi Türkiye nin Güneş Haritası 01.11.2015 tarihi itibariyle İşletmeye Geçen Santraller Adet GES 347 210 RES 3 0,6 Biyokütle 10 11,6 Trikojen. 12 35 Kurulu Güç (MW) 01.11.2015 tarihi itibariyle onaylanan projeler: Toplam 2034 Proje Toplam 1759 MW Kapasite
Lisanssız Elektrik Üretimi Uygulamadan faydalanacak kişinin Kurulu gücü 1 MW veya altında mı? bir tüketim tesisi olması zorunludur. (Üretim tesisi ile birlikte kurulabilir) Lisanssız üretim tesisleri tüketim tesisleri ile aynı dağıtım bölgesinde yer almalıdır Ödemeler ihtiyaç fazlası olarak sisteme verilen «net üretim» miktarı üzerinden yapılır Detaylı bilgi için: http://www.epdk.org.tr/index.php/elektrik-piyasasi/lisanssiz-uretim 19
Sektörün Dile Getirdiği Sorunlar Teşvik Fiyatının Yetersizliği İzin süreçlerinin belirsizliği, birbirini kilitleyen izin mekanizmaları (örneğin radar izni alınmadan imar izni alınamaması) Genelkurmay, Mit, Başbakanlık, İlgili Bakanlıkların izin süreçlerinin uzunluğu ÇED raporundaki belirsizlikler Ölçüm yapılacak sahalara ilişkin izinlerin alınmasında yaşanan sorunlar Kapasite artışı ve Proje değişikliklerinde sürecin uzunluğu İletim kapasite bedelindeki sorunlar Yarışma sürecinde verimlilik esasının dikkate alınmaması Finansman temininde yüksek öz sermaye oranlarının istenmesi Yeşil elektrik satışına ilişkin herhangi bir düzenleme ve denetim mekanizması olmadığı için tedarikçiler tarafından verilen beyanların doğruluğunun sorgulanmaması
Gelecek Beklentileri Enerji Borsası ile birlikte artan piyasa derinliği ve ticaret hacmi Enerji tüketiminde elektriğin artan payı Emisyon ticaretinin gelişmesi/ab ETS ile bütünleşme Akıllı sistemlerin entegrasyonu ve talep tarafının piyasaya daha etkin katılımı Sektörler içerisinde konsolidasyonlar (çok sayıda küçük oyuncu yerine az sayıda büyük oyuncu) Santral birleştirme ve depolama teknolojilerinin entegrasyonu State-of-the-art» tekniklerle tahmin, üretim ve sistem modellemelerinin yapılabilir, risk azaltılabilir Şebekelerin genişlemesi ve modernizasyonu ile bölgesel entegrasyon daha yüksek oranda YEK entegrasyonu için kritik önemde 21
Yatırımcılar açısından dikkat!!! Gerek döviz kurlarındaki yüksek seyir gerekse referans fiyattaki düşüş neticesinde YEKDEM portföyünün büyümesi ilave tedbirleri gerektirebilir. Lisanssız elektrik üreticileri için on yılın sonunda ki belirsizlik Enerji yatırımlarının finansmanına yönelik alternatif yatırım araçlarının hala yetersiz olması Dağıtım sistemi kullanım bedellerinin bağlantı gücü bazında belirlenmesi hususu gündeme gelebilir Lisanssız elektrik üretim kurulu güç üst limitinin artırılması??? 22
İlginiz için teşekkürler Mustafa Sezgin Grup Başkanı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu E-mail : msezgin@epdk.org.tr Tel : +90 312 201 43 10 Web : Address : www.epdk.org.tr Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C 06530 Yüzüncüyıl, Ankara, Turkey