BÖÜM 3 SES DAGAARI MODE SORU - 1 DEİ SORUARIN ÇÖZÜMERİ 1. Bir ses in cel dik çe bu se sin yük sek li ği ke sin lik le artar. 5. noktasına vurulduğunda oluşan sesin frekansı sıvı yüksekliği ile ters orantılıdır. artarsa frekans azalır, ses kalınlaşır. Frekans azalırsa sesin yüksekliği de azalır. sıvı I. ve III. yargılar yanlıştır. II. yargı doğrudur. 2. Sesin şiddeti, genli ğinin karesi ile doğ ru oran tı lı dır. 3. x Ses dalgalarının bir engele çarpıp geldiği ortama geri dönmesine yankı denir. Yüzeyden yansıdıktan sonra duyulabilen bu ses yankıdır. Ses dalgaları avada 340 m/s ızla yayılır. ulak ise 0,1 saniye duyarlılığa saiptir. Bir insanın yankıyı duyabilmesi için yansıtıcı yüzey ile arasındaki mesafe V.t = x + x 430.0,1 = 2x & x = 17 m olur. 6. Deney tüplerine eşit şiddetle vurulduğunda oluşan sesin frekansı su yüksekliği ile ters orantılıdır. Y tüpünde fazla su olduğundan f > f olur. I. yargı kesinlikle doğrudur. Aynı tüpe vurulduğunda oluşan su su sesin frekansı (f ) ile üflendiğinde oluşan sesin frekansı (f X ) arasında kesin bir kıyaslama yapılamaz. II. yargı için kesin birşey söylenemez. X ve Y tüplerine üflendiğinde ava molekülleri titreşir. Bu durumda X tüpünde daa fazla ava olduğundan frekansı daa küçük olur. Böylece f Y > f X bulunur. III. yargı yanlıştır. 4. İn san ku la ğı fre kan sı 20 Hz ile 20.000 Hz ara lığın da ki ses le ri du yar. e di, kö pek gi bi ay van lar 20.000 Hz in üze rin de fre kans ta ki ses le ri du ya bilir ler. Bu na gö re, bu olay se sin yük sek li ği özel li ği ne bağ lı dır. DAGAAR 165
ÇÖZÜMER 1. Tüm dalgalarda olduğu gibi ses dalgaları da enerji taşır. Sesin oluşması için enerji ve titreşim gereklidir. Dalgalarda ortam areket etmez. Ortama verilen titreşim areket eder. Ses Dalgaları Test 1 7. Gürültülü bir ortama girdim senin sesini duyamıyorum. dediğimizde sesin şiddetinin fazla olduğu vurgulanır. Radyonun sesini biraz açarmısın dendiğinde sesin şiddetinin artırılması istenmektedir. 2. Oyuncak trampate gelişi güzel vuran çocuğun çıkardığı ses gürültüdür. Piste avalanan uçağın sesi gürültüdür. Birden fazla insanın oluşturduğu ses toplulukları ise uğultu olarak adlandırılabilir. 3. Sesin kalın algılanması ses kaynağı uzaklığına bağlı değildir. Sesin frekansına bağlıdır. Genliği büyük olan seslerin enerjisi de büyüktür ve uzaklara gidebilir. Dolayısı ile uzaklardan daa iyi duyulur. Ses kaynağından uzaklaştıkça ses sönüme gider şiddeti azalır. emanın sesi ne kadar da inceydi derken sesin frekansı ya da yüksekliği vurgulanmıştır. 8. Hava sıcaklığının 20 C olduğu bir günde yankının netleşmesi için kaynağın engele uzaklığı en az 17 m olmalıdır. Yankı kaynaktan çıkan sesin bir engele çarpıp geri yansıması ile oluşur. Yankının oluşabilmesi için yansıtıcı bir engel şarttır. Düz arazide yankı oluşmaz. I., II. ve III. yargılar doğrudur. 4. Verilen dalgalardan frekansı en büyük olan ve genliği en küçük olan D seçeneğinde verilen dalgadır. 9. Sesin rezonansa gelmesi iki kaynağın aynı frekansta titreşmesidir. Tını ise sesin çıktığı kaynakla ilgilidir. Bu iki kavramın birbiriyle içbir ilişkisi yoktur. 5. Sesin bir ortamdaki yayılma ızı, Ortamın areketine bağlıdır. Ortamın yoğunluğuna bağlıdır. 1 Va. d dir Sesin frekansına bağlı değildir. 6. Sesin yüksekliği frekansı ile ilgilidir. Frekansı büyük olan sesler yüksek frekanslı küçük olan sesler düşüktür. alın ses pes, ince ses tiz olarak adlandırılır. Sesin inceliği ya da kalın olması sesin yüksekliği olarak da adlandırılır. 10. Ses klasik bir dalgadır. atılarda en ızlı, sıvılarda biraz yavaş gazlarda ise en yavaş yayılır. Ses dalgalarının frekansı yayıldığı ortama bağlı değildir. Fakat bu bilgi tabloda verilen bilgilerden çıkarılamaz. I. ve II. yargılar doğrudur. III. yargı yanlıştır. 166 DAGAAR
ÇÖZÜMER 1. Ses Dalgaları 4. Test 2 m m m m Ses dalgaları aynı ortamda yayıldığından ızları eşittir. Seslerin dalga boyları m = 2 br, m = 1 br dir. Hızlar eşit olduğunda m.f = m.f 2f = 1f & f = 2f dır. Seslerin genlikleri, şiddetleri ve enerjisi eşittir. Seslerin frekansı farklı olduğundan yükseklikleri de farklıdır. gaz noktasında operlör ile üretilen sesin kulağa daa kısa sürede ulaşması için sesin gaz ortamında ızı artırılmalıdır. Bu ise, gazın sıcaklığı artırılarak, gazın yoğunluğunu arttırarak veya boru katı bir maddeyle (kum gibi) doldurularak sağlanabilir. Boru içindeki gaz boşaltılırsa ses kulağa ulaşamaz. Çünkü klasik dalgalar boşlukta yayılmaz. 2. Ses en fazla katılarda sonra gazlarda en az da sıvılarda yayılır. Bu durumda " katı, " gaz, M" sıvı olabilir. V 3 V 2 V 1 : : M: sesin yayılma ızı M ortam 5. İn san ku la ğı nın al gı la dı ğı se sin şid de ti, Ses kay na ğı nın gen li ği ne bağ lı dır. Gen lik arttık ça se sin şid de ti ar tar. Ses kay na ğı ile ku lak ara sın da ki uzak lı ğa bağlı dır. ay nak tan uzak laş tık ça se sin şid de ti azalır, kay na ğa yak laş tık ça se sin şid de ti ar tar. Ses kay na ğı ile ku lak ara sın da ki or ta mın cin sine bağ lı dır. 3. 6. Ses dalgalarıyla ilgili olarak; I. Tis ses & ince ses II. Şiddetli ses & genliği büyük ses III. Frekansı küçük ses & kalın ses Yağız metal levaya farklı yükseklikten toplar bırakıp çıkan seslerin incelediğinde bu seslerin şiddetlerinin farklı olduğunu gözlemleyecektir. IV. Enerjisi büyük ses & Genliği büyük ses olarak düşünülebilir. İnce ses yüksekliği çok olan ses yani frekansı büyük olan ses demektir. DAGAAR 167
7. Ses dalgalarının yayılma doğrultularına dik birim yüzeyden geçen enerji miktarına sesin şiddeti denir. Sesin şiddeti enerjisi ile dolayısı ile dalganın genliği ile doğru orantılıdır. Sesin şiddeti belli değerin altında olursa işitemeyiz. Sesin şiddeti arttığında taşıdığı enerji de artar. 8. Bir sesin angi kaynaktan çıktığını anlamak için sesin tınısına bakılır. Her kaynaktan çıkan sesin tınısı farklıdır. Örneğin do sesinin fülüt, saz, piyano gibi angi kaynaktan çıktığı tını ile belirlenir. 9. Deney tüpü musluktan akan su ile doldurulurken su miktarı arttıkça sesin kalınlığı da artar. Çünkü deney tüpüne su dolarken su deney tüpüne çarptığı anda deney tüpünün ve içindeki suyun titreşimini sağlar. Su miktarı arttıkça titreşim sayısı yani frekansı azalacağı için ses su daa kalın çıkar. Sesin frekansı yüksekliği demektir. Frekans azalırsa yükseklik de azalır. 10. İnsan kulağı er sesi duymaz. Frekansı 20 Hz ile 20.000 Hz aralığındaki sesleri duyar. Ayrıca sesi duyabilmemiz için şiddetinin de belirli değerlerde olması gerekir. 168 DAGAAR
ÇÖZÜMER Ses Dalgaları 1. Ses bombası patladığında yakınındaki camlar kırılır. 4. X Y Z Test 3 Hoporlörün üzerine pirinç taneleri konulup oporlör ses çıkarttığında pirinç taneleri zıplar. Bu iki olay sesin bir dalga olduğunu ve enerji taşıdığını bu enerjinin de başka enerjilere dönüştüğünü gösterir. Bağlamanın tellerine dokunduğunda ses çıkması sesin oluşumu ile ilgilidir. d Ses dalgaları ilerlerken ava moleküllerinin sıkıştığı yerler dalga tepelerini diğer yerler dalga çukurlarını temsil eder. Ard arda gelen iki dalga tepesi arasındaki uzaklık (d) dalga tepesini ifade eder. Ses dalgalarında yayılma doğrultusu ile titreşim doğrultusu paralel olduğundan boyuna dalgadır. 5. Bu ikisi ses ile ışığın ortak özelliği değildir. Işık boşlukta yayılır, ses boşlukta yayılmaz. 2. Ses kaynağı aynı olduğundan,, M noktalarında duyulan seslerin frekansları kesinlikle aynıdır. Diğer özellikleri şiddeti, yüksekliği, ortam farklı ise ızı farklı olabilir. M oparlör 6. Fark lı mü zik alet le ri nin ver di ği ses le ri bir bi rin den ayırt et me ye ya ra yan özellik se sin tı nı sı dır. Bu özellik sayesinde or kes tra da ki tüm ens trü man larda ay nı no ta lar ça lın ma sı na rağ men çı kan ses le ri bir bi rin den ayırt ede bi li riz. Ay rı ca tı nı ya se sin ren gi de denir. 7. Sonar Ciazı: Ses dalgalarının su altındaki yayılımından ve yansımalarından yararlanılarak yön bulmak, deniz araştırmalarına ve balık sürülerinin yerini tesbitinde kullanılır. 3. Öğrenci ses kaynağını avada ve suda kulağına eşit uzaklıkta tutup sesin kulağına farklı zamanlarda geldiğini gözlemliyor. Bu deney sesin farklı ortamlarda farklı ızlarla yayıldığını gösterir. Ultrason: Yüksek frekanslı ses dalgalarının vücuda göndererek doku yüzeylerinden gelen ekolar saptama esasına dayanan görüntüleme ciazıdır. DAGAAR 169
8. Se sin ya yıl ma ı zı or ta ma bağ lı dır. ay na ğın frekan sı na bağ lı de ğil dir. I. yar gı yan lış tır. ay na ğın tit re şim fre kan sı ar tı rı lır sa, l = f V ba ğın tı sı na gö re ses dal ga la rı nın dal ga bo yu aza lır. II. yar gı doğ ru dur. II I. yar gı yan lış tır., Y 9. X, Y, Z deney tüp, leri özdeş olduğundan X, Z boyları ve kesit alanları aynıdır. su su Tüplerdeki su ava sütunlarının boyları, X Y Z, X = 2,, Y = 3,, Z = kadardır. Tüplere üflendiğinden oluşan ses dalgaları ava moleküllerinin titreşmeleri sonucu oluşur. Oluşan sesin frekansı ava sütunun boyu ile ters orantılı olduğundan,, Y >, X >, Z f Z > f X > f Y olur. 10. Sesin ince ya da kalınlığı Frekans Ses düzeyi birimi Yükseklik Birim zamandaki titreşim sayısı Desibel Sesin ince ya da kalın olması yüksekliği olarak, Birim zamandaki titreşim sayısı frekans Sesin düzeyinin birimi desibel (db) olarak adlandırılır. 170 DAGAAR