ELEKTROMEKANİK KUMANDA SİSTEMLERİ ÖRNEK UYGULAMALAR PROBLEM 1: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Kesik Kesik Çalıştırmak Çalışma Şekli : Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine elektrik akım gelir ve bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan sayesinde kontaktör paletini çeker. Böylece kontaktörün açık kontakları kapanır, kapalı kontakları açılır. Güç devresindeki normalde açık olan kontaklar kapanır ve motor çalışır. Elimizi start butonundan çektiğimizde kontaktörün bobinine gelen elektrik akımı kesilir ve motor durur. Şema: Amerikan normu Alman Normu 1
PROBLEM 2: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Sürekli Çalıştırmak Çalışması: Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine elektrik akımı gelir ve bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan kontaktör paletini çeker. Böylece kontaktörün açık kontakları kapanır, kapalı kontakları açılır. Kumanda devresindeki start butonununa paralel M kontağı ve güç devresindeki M kontakları kapanır. Böylece motor çalışmaya başlar. Elimizi start butonundan çeksek bile motor çalışmaya devam eder, devrenin elektrik enerjisi kesilmez. Elektrik akımı start butonununa paralel M kontağınden geçmeye devam eder. Devrenin elektrik enerjisini kesmek için stop butonuna basmak gerekir. Start butonununa paralel kontak bağlamaya mühürleme denir. Şema: Amerikan normu Alman Normu 2
PROBLEM 3: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Ayarlanan Süre Sonunda Çalıştırmak Çalışması: Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında A kontaktörü ve TR zaman rölesi çalışır. TR zaman rölesi ayarlandığı sürenin sonunda açık kontaklarını kapatır, kapalı kontaklarını açar. Kumanda devresindeki gecikmeli açılan (G.A.) zaman rölesi kontağı kapanarak M kontaktörünün çalışmasını sağlar. Böylece motor ayarlanan süre sonunda çalışmaya başlar. Kumanda devresindeki kapalı M kontağı açılarak A kontaktörünün elektrik enerjisini keser. A kontaktörünün görevi devrenin mühürlemesini ve TR zaman rölesinin çalışmasını sağlamaktır. Start butonuna ilk basıldığı anda M kontaktörü çalışmadığı için M kontaktörü ile devrenin mühürlemesi yapılamaz. Bu nedenle A kontaktörü kullanılmıştır. Şema: Amerikan normu Alman Normu 3
PROBLEM 4: 3 Fazlı Bir Asenkron Motorun Elektriksel Kilitlemeli Devir Yönünü Değiştirmek Çalışması: 3 Fazlı bir asenkron motorun devir yönünü değiştirebilmek için 3 fazdan biri sabit tutulur ikisi yer değiştirilir. I kontaktörünün önüne G kontaktörünün kapalı kontağı, G kontaktörünün önüne I kontaktörünün kapalı kontağı bağlanarak elektriksel kilitleme elde edilir. Kumanda devresindeki ileri butonuna basıldığında I kontaktörü çalışır ve motor bir yönde döner. G kontaktörünün önündeki I kontaktörünün kapalı kontağı açılır. Bu nedenle geri butonununa bastığımızda hiçbir şey olmaz, motoru diğer yönde çalıştırabilmek için önce stop butonuna sonra geri butonununa basmak gerekir. Böylece motor diğer yönde dönmeye başlar. Elektriksel kilitlemede kontaktörlerden biri çalışıyorken diğer kontaktörü çalıştırabilmek için önce stop butonununa basmak gerekir. Şema: Amerikan normu Alman Normu 4
PROBLEM 5: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Ayarlanan Süre Kadar Çalıştırmak Çalışması: Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörü ve TR zaman rölesi çalışır. Motor çalışmaya başlar. TR zaman rölesi ayarlandığı sürenin sonunda açık kontaklarını kapatır, kapalı kontaklarını açar. Kumanda devresindeki gecikmeli açılan (G.A.) zaman rölesi kontağı açılarak M kontaktörünün elektrik enerjisini keser. Böylece ayarlanan süre sonunda motorun çalışması durur. Şeması: Amerikan normu Alman Normu 5
PROBLEM 6: 3 Fazlı Bir Asenkron Motoru Kesik ve Sürekli Çalıştırmak Çalışması: Bu devrede kesik çalıştırma amacıyla jog butonu kullanılır.jog butonu iki konumlu bir butondur. Kumanda devresindeki start butonuna basıldığında M kontaktörünün bobinine elektrik akımı gelir ve bir manyetik alan oluşur. Bu manyetik alan kontaktör paletini çeker. Böylece kontaktörün açık kontakları kapanır, kapalı kontakları açılır. Kumanda devresindeki start butonununa paralel M kontağı ve güç devresindeki M kontakları kapanır. Böylece motor çalışmaya başlar. Elimizi start butonundan çeksek bile motor çalışmaya devam eder, devrenin elektrik enerjisi kesilmez. Elektrik akımı start butonununa paralel M kontağınden geçmeye devam eder. Devrenin elektrik enerjisini kesmek için stop butonuna basmak gerekir. Kesik çalışma butonuna basıldığında M kontaktörü enerjilenir ve motor çalışır. Elimizi kesik çalışma butonundan çektiğimizde motorun çalışması durur. Yalnız bu devrede istenmeyen bir durum vardır. Elimizi kesik çalışma butonundan kontaktörün paletini bırakmasından daha kısa bir sürede hızlıca çekersek motor durmaz ve sürekli çalışmaya devam eder. Bunun nedeni motoru çalıştıran kontaktör ile mühürlemeyi yapan kontaktörün aynı olmasıdır. Bu nedenle kesik ve sürekli çalıştırma devresi olarak iki kontaktörlü kesik ve sürekli çalışma devresi kullanılır. Şeması: Amerikan normu Alman Normu 6
PROBLEM 7: Bir torna tezgahında bulunan 3 adet Asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında birinci motor çalışacaktır. b- Birinci motor çalıştıktan 4 saniye sonra ikinci motor çalışacak, 7saniye sonrada 3. Motor çalışacaktır. c- Hangi motora ait aşırı akım Rölesi atarsa o motor duracaktır. d- Stop butonuna basarsak tüm sistem duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? PROBLEM 8: İki adet 3 asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında iki motorda çalışacaktır. b- Stop butonuna basıldığında veya birinci motorun aşırı akım Rölesi attığında birinci motor hemen duracak, ikinci motor ise 10 saniye sonra duracaktır. c- İkinci motorun aşırı akım Rölesi attığında ise her iki motor hemen duracaktır. Gerekli kumanda devresini ve güç devresini çiziniz? 7
PROBLEM 9 : Dört adet 3 Asenkron motora bir tek stop start butonu ile aşağıdaki şekilde kumanda edecektir. a- Start butonuna basıldığında bütün motorlar çalışacaktır. b- Her motora ait aşırı akım Rölesi kontağı, kendine kumanda eden kontaktör devresine konulacaktır. c- Stop butonuna bastığında veya herhangi bir motorun aşırı akım Rölesi attığında bütün sistem duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? PROBLEM 10 : İki adet asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında her iki motorda çalışacaktır. b- Stop butonuna basıldığında veya aşra akım Rölesi attığında birinci motor hemen duracaktır. c- Birinci motor durduktan, 5 saniye sonra ikinci motor duracak. d- İkinci motor durduktan, 7 saniye sonra tekrar fakat ters yönde 10 saniye daha çalışıp duracaktır. e- İkinci motorun aşırı akım Rölesi attığında ise her iki motorda duracaktır. Ger ekli kumanda ve güç devresini çiziniz? 8
PROBLEM 11 : 5 adet 3 Asenkron motora, 5 adet stop-start butonu kullanılarak aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Her motor için ayrı bir stop-start butonu kullanılacaktır. b- Her motor kendinden evvelki motor çalışmadıkça, çalışmayacaktır. c- Hangi motorun stop butonuna basılırsa veya aşırı akım Rolesi motorlar duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? atarsa, ondan sonraki 9
PROBLEM 12 : İki adet 3 Asenkron motora aşağıdaki şekilde yol verilecektir. (kumanda edilecektir.) a- Sistemde yalnız bir adet stop-start butonu kullanılacaktır. b- Stop butonuna basıldığında veya aşırı akım Rolesi attığında birinci motor duracaktır. c- Birinci motor durur durmaz, ikinci motor çalışmaya başlayacak ve 120 saniye sonra kendiliğinden duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? (devre ters zaman rölesi kullanılarak çizilecektir.) PROBLEM 13: İki adet 3 asenkron motora bir stop-start butonu ve iki kontaktör yardımı ile aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında her iki motorda çalışacaktır. b- Birinci motor start butonuna basıldığı sürece devrede kalacak, fakat ikinci motor çalışmasına devam edecektir. c- İkinci motor ancak stop butonuna basıldığında durmayacaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? 10
PROBLEM 14: Bir sinema perdesi 3 asenkron motora bir adet stop-start kullanılarak açılıp kapatılacaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? PROBLEM 15: 3 adet 3 Asenkron motora aşağıda istenilen şekilde kumanda edilecektir. a- Sistemde bir adet stop-start butonu, 3 adet Kontaktör ve istediği kadar zaman Rolesi kullanılacaktır. b- Start butonuna basıldığında birinci motor çalışacak, 60 saniye sonra ikinci motor ve ikinci motor çalıştıktan 120 saniye sonrada 3. Motor çalışacaktır. c- Birinci motor durunca bütün motorlar duracaktır. İkinci motor durunca, üçüncü motorda duracaktır. ancak birinci motor çalışmasına devam edecektir d- OL3 attığında sadece üçüncü motor duracaktır. gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz, 11
PROBLEM 16 : Otomatik torna tezgahında bulunan iki adet asenkron motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında her iki motorda çalışacaktır. b- 10 saniye sonra birinci motor duracak ve aynı anda ikinci motor ters yönde dönecektir c- 20 saniye sonra ikinci motor duracak ve birinci motor devamlı çalışma durumuna girecektir. d- Stop butonuna basıldığında veya herhangi bir motorun aşırı akım Rolesi attığında sistem tamamen duracaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz, devreyi kurup çalıştırınız? Çiziniz? PROBLEM 17 : 3 fazlı 2 adet asenkron motora aşağıdaki şekille yol verilecektir. (kumanda edilecektir.) a- Bir adet stop-start butonu kullanılacaktır. b- Sistemde 2 adet kontaktör, 2 adet zaman Rolesi kullanılacaktır c- Start butonuna basıldığında I.motor hemen, II.motor ise 50saniye sonra çalışacaktır. d- II. motor 75 saniye sonra I. motor ile beraber duracaktır. e- OL1 attığında bütün sistem, OL2 attığında ise 2o motor duracaktır. gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? 12
PROBLEM 18: Sistemde bir motor bulanacak ve start butonuna basıldığında ileri yönde 15 sn çalışarak duracak. 10 sn durdurduktan sonra geri yönde 15 sn çalışacak ve duracak. 10 sn durduktan sonra tekrar ileri yönde çalışmaya başlayacak. Stop butonuna basılıncaya kadar bu şekilde periyodik olarak çalışmasını sürdürecek. Gerekli güç ve kumanda devresini çiziniz. PROBLEM 19: Bir kavşaktaki trafik lamba kontrolünü gerçekleştiriniz? (sadece araçlar için) ( Kırmızı: 10 sn Sarı : 2 sn Yeşil: 8 sn ) 13
PROBLEM 20 : İki adet 3 fazlı asenkron motor aşağıdaki şekilde çalıştırılacaktır. a- Sistemde bir adet stop-start butonu, iki adet kontaktör ve iki adet zaman Rolesi kullanılacaktır. b- Start butonuna basıldığında birinci motor çalışacaktır. c- Birinci motorda 30 saniye sonra 2. Motor çalışacaktır. d- 60 saniye sonra ise her iki motorda duracaktır. e- herhangi bir motora ait aşırı akım termiği altlığında sistem duracaktır. gerekli kumanda devresini çiziniz? PROBLEM 21 : 2 adet 3 fazlı asenkron motora aşağıdaki şekille kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında I. motor çalışacak ve 60 saniye sonra ise II. motor çalışacaktır. b- Stop butonuna basıldığında veya OL1 attığında I. motor duracaktır. c- II. motor OL2 atana kadar çalışmasına devam edecektir. Grekli kumanda devresini çiziniz? 14
PROBLEM 22: Bir asenkron motor stop-start butonu kullanılarak periyodik olarak 1 dakika çalışacak, 1dakika duracaktır. Sistemin çalışması stop butonuna basılıncaya kadar devam edecektir. Aşırı yük termiği atınca da sistem duracaktır. Gerekli kumanda devresini çiziniz ve devreyi kurup çalıştırınız PROBLEM 23: Bir asenkron motor, stop-start butonu kullanılarak ve periyodik olarak 10 saniye sağa çalışacak, 5 saniye sonra duracak ve 10 saniye sola çalışacaktır. Bu çalışma şekli stop butonuna basılıncaya kadar veya aşırı akım termiği atılıncaya kadar devam edecektir. Gerekli kumanda devresini çiziniz? 15
PROBLEM 24: İki müstakil A ve B devresine iki adet stop butonu ve bir adet start butonu ile aşağıda istenen şekilde kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında A devresi çalışacaktır. b- Stop butonuna basıldığında A devresinin enerjisi kesilecektir. c- Start butonuna ikinci kez basıldığında B devresi enerjilenecektir. d- Stop butonuna ikinci kez basılınca B devresinin enerjisi kesilecektir. e- Sistemi herhangi bir anda durdurmak gerektiğinde stop-2 butonuna basılacaktır. Yukarıdaki istenenleri gerçekleştiren kumanda devresinin çizimini yapınız? PROBLEM 25: 3 fazlı asenkron motorun, sıra ile her iki yöne periyodik olarak çalıştırılabilmesi için gerekli güç ve kumanda devresini çiziniz? 16
Çalışması: Start butonuna basılınca F kontaktörü ve TR1 zaman rölesi enerjilenir. Motor ileri yönde çalışmaya başlar. TR1 zaman rölesi bir süre sonra F kontaktörü devresini açar ve motor durur. TR2 nin devresini kapattığı için ise, TR2 zaman rölesi enerjilenir. TR2 zaman rölesi, geri yön kontaktörü devresini kapatıncaya kadar dinlenir. Kapattığı anda R kontaktörü enerjilenir ve motor geri yönde döner. R ile birlikte çalışan TR3 PROBLEM 26: 3 Fazlı asenkron motorun, her iki devir yönünde de periyodik olarak çalıştırılabilmesi için gerekli güç ve kumanda devresini çiziniz? PROBLEM 27: Bir adet asenkron motora λ/δ olarak aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Motora İleri-Geri olarak her iki yönde de yol ( devir yönü değiştirilmesi ) verilecektir. b- Motor her iki yönde direkt olarak çalıştırılabildiği gibi istenirse kesik kesik olarak ( jog butonu ile ) çalıştırılabilecek. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? 17
PROBLEM 28: Otomatik λ / yol alan, her iki yöne ani geçişli, periyodik çalıştırma devresi: (start butonuna basıldığında motor belirli bir yöne otomatik λ / olarak yol olacak ve bir süre çalıştıktan sonra duracaktır, ve otomatik olarak ve aynı anda diğer yöne λ / yol alarak dönecektir. Çalışmalar her iki yöne olmak üzere, stop butonuna basılıncaya kadar veya motorun aşırı yük termiği atıncaya kadar devam edecektir). Çalışması: Bu kumanda devresinde, start butonuna basıldığında F kontaktörü enerjilenir. R kontaktörü devresindeki kapalı kontağını açar. Otomatik λ / yol verme devresindeki kontaklarını da kapattığı için motora üç fazı bağlar. Enerjilenen λ kontaktörü de motor sargılarını λ bağlandığı için motor λ yıldız olarak düşük gerilimle yol almaya başlar. TR3 zaman rölesi zamanı dolunca, λ kontaktörü devreden ayırır ve kontaktörünü enerjilendirir. Motor şebeke geriliminin tamamına kavuşmuş olarak çalışmasına devam ederken zamanı dolan TR1 zaman rölesi F kontaktörünün devresini açar ve aynı anda R kontaktörünün devresini kapattığı için, motor ani olarak frenlenir ve akabinde ters yönde dönmeye başlar. Geri yöndeki çalışma, TR2 zaman rölesi, TR1 in devresini açıncaya kadar devam eder. TR2 zaman rölesi TR1 in devresini açtığı anda, enerjisi kesilen TR1 zaman rölesi, geri yönde devresindeki kapattığı kontakları açar, F devresindeki açtığı kontağını kapatır ve motor ileri yönde otomatik λ / yol alarak dönmeye başlar. Bu çalışmalar stop butonuna basılıncaya kadar devam eder. 18
PROBLEM 29: Otomatik λ/δ yol alan, her iki yöne ani olarak geçişli periyodik çalışmalı bir ASM kumanda edilecektir. a- Start butonuna basıldığında motor belli bir yönde otomatik olark λ/δ olark yol alacaktır ve bir süre çalıştıktan sonra duracaktır. b- Durduktan sonra otomatik olarak aynı anda diğer yönde λ/δ yol alacaktır. c- Çalışmalar her iki yönde otomatik olmak üzere stop butonuna basılıncaya kadar veya aşırı akım ermiği atıncaya kadar devam edecektir. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz? PROBLEM 30: Bir adet Asenkron Motora aşağıdaki şekilde kumanda edilecektir. a- Motora λ/δ yol ( her iki yönde de ) verilecektir. b- Elektriksel kitlemeli olarak devir yöbü değiştirilecektir. c- Motorun durdurulması dinamik frenleme ile ( doğru gerilimle ) sağlanacaktır. Gerekli kumanda ve güç devresini çiziniz. 19