Hemşireliğin Kayıtlara Yansıyan Yüzü Yaşam başlangıcından ölümüne kadar, sağlık ve hastalık durumunu anlama, uygun girişimleri planlayarak sorunu çözme sorumluluğuna sahip olan hemşirelik; insanı ele alan bilimsel bir sanattır (1). İnsan; fiziksel, duygusal, sosyal, kültürel, spiritüel ve entellektüel boyutta gereksinimleri olan bir bütündür. İnsanın sağlıklı olabilmesi için bu gereksinimlerinin karşılanması gerekmektedir (4). Hemşirelik sürecininin temelini de; sağlıklı ya da hasta bireyin hemşirelik bakım gereksinimlerinin belirlenmesini oluşturmaktadır (1). Hemşirelik süreci; bakım şekli ve hemşirelik bakımı hakkında düşünme şeklidir ve bireyin tanılanması ile başlar. Bu yüzden de insan hemşirelik bakımının odağıdır (2). DSÖ hemşirelik sürecini; hemşirelik bakımında bilimsel problem çözümleme yönteminin sistemli bir biçimde yaklaşımı olarak tanımlamaktadır (3). Hemşirelik sürecinin aşamaları 5 basamaktan oluşmaktadır. Bunlar; 1-Durumun Belirlenmesi/Veri Toplama (Assesment) 2-Hemşirelik Tanısını Belirleme / Tanılama (Diagnosis) 3-Planlama (Planning) 4-Uygulama (İmplamentation) 5-Değerlendirme (Evaluation) 1-Durumun Belirlenmesi/Veri Toplama (Assesment) Hemşirelik sürecinin ilk basamağı olan durumun belirlenmesi; bireyin/ailenin bakım gereksinimlerinin saptanması için bir öndeğerlendirmeyi içerir. Ön değerlendirmede birey ile ilgili veriler toplanır. Veri toplama aşaması; birey ile ilk karşılaşıldığı andan itibaren başlar ve aralıksız devem eder (3). Veriler objektif ve subjektif olarak gruplandırılır. Objektif veri bizim gözlemlediğimiz veya laboratuar sonuçları gibi kanıta dayandırdığımız veriler, subjektif veri ise bireyin ifadesidir. Örnek olarak; Kan basıncının 150/80 mm/hg olarak ölçmemiz objektif veri, bireyin benim hep tansiyonum yüksektir ifadesi subjektif veridir. Subjektif veriler bize ipucu oluşturmaktadır. Burada doğru veriye ulaşmamız gerekmektedir. Bireyden gelen her veri mutlaka değerlendirilmelidir (3). Veri Toplama Yöntemleri: 1.Gözlem 2. Görüşme (İnterview) 3. Hemşirelik Öyküsü (Nursing history) 4. Fiziksel değerlendirme (Physical assesment) 5.Verilerin doğruluğunun saptanması 6.Verilerin gruplandırılması
2-Hemşirelik Tanısını Belirleme / Tanılama (Diagnosis) Kuzey Amerika Hemşirelik Tanılama Birliği (NANDA); hemşirelik tanısını; Birey/aile ve toplumun gerçek olası sağlık sorunları veya yaşam süreçlerindeki yanıtları hakkındaki klinik rapor olarak tanımlamıştır (1). Hemşirelik tanıları sağlık profesyonellerine yapılacak girişimlerin seçiminde yol göstermekte ve bireyin sorunun başarı ile çözümlenmesi de hemşirelik tanısının doğru belirlenmesine bağlıdır. Hemşirelik tanıları NANDA tarafından oluşturulan taksonomi ile ilk kez 1973 yılında yayınlanmıştır. Bu tanılar gelişen teknoloji ışıgında günümüzde daha geniş kapsamlı olarak çeşitlenmiştir. Hemşirelik tanıları geniş bir boyuta ulaşmış olsa da tüm tanıların bütününde veri ile desteklenmesi gerekmektedir (1). Hemşirelik Tanı Tipleri -Varolan/Mevcut (Actual): Klinik olarak tanımlayıcı özellikleri ile doğrulanmış bireyde varlığı saptanmış problemlerdir. Örn; Deride kızarıklık. -Risk: Belirli hemşirelik girişimleri planlanmadan ve uygulanmadan, değişebilecek durumları tanımlayan hemşirelik tanılarıdır. Tanımlayıcı özellikleri risk faktörü olarak mevcuttur. Örn; Kanama riski. -Olası Problem: Problem belki var ama doğrulamak ya da dışlamak için daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Toplanan bilgiler sonucunda problemin varlığına karar verilir. Örn; Kanama potansiyeli. -Ortak Problem(Collaborative Problem): Hemşirenin tek başına çözümleyemeyeceği problemdir. Örn; Ters etki/alerji (1,2). Hemşirelik Tanısı Belirleme; Örnek; Trafik kazası sonucu pelvis kırığı nedeniyle hastaneye yatırılan bir hasta kalçalarında kaşıntı, ağrıdan yakınmaktadır. Hastanın sağ kalçasında da yaygın kızarıklık gözlenmiştir. Hemşire devamlı basınç bölgelerindende dolaşımı engellediği bilgisini kullanarak bu veriyi yorumlar ve şu tanıyı ele alabilir; Semptom; Kaşıntı, ağrı, kızarıklık. Etyoloji; Pelvis kırığı nedeniyle immobilizasyon. Problem; Cilt bütünlüğünün bozulması. Bakım planında ele alacağımız tanımız; Kaşıntı, kızarıklık, ağrı ile karakterize, pelvis kırığı nedeniyle immobilizasyona bağlı cilt bütünlüğünde bozulma olabilir (2). Hemşirelik Tanılarında Önceliklerin Belirlenmesi Hemşirelik tanıları belirlendikten sonra yapılması gereken öncelik sırasını belirlemek ve buna göre öncelikli hemşirelik uygulamalarını planlanmaktır. Öncelikleri belirlemek için yaygın olarak kullanılan iki yapı vardır. Bunlardan birisi hasta için tehlike ilişkisinin göz önüne alınmasıdır. Bu yapı kullanılarak tehdit oluşturan durum bakım planında öncelikli alınmalıdır. Örneğin Etkisiz Hava Yolu Temizliği tanısı Uyku Paterninde Bozulma tanısından önce ele alınmalıdır. İkinci yapı olarakta; Maslow un gereksinimler hiyerarşisidir. Bakım planında bu gereksinimler ele alınarak tanılar sınıflandırılır (3).
Hemşirelik Tanısı ve Tıbbı Tanı Ayrımı Hemşirelik tanısı ve tıbbi tanı birbirinden farklıdır ve kesinlikle tıbbi tanı hemşirelik tanısı olarak yazılmamalıdır. Aralarındaki en önemli fark ise; hemşirelik tanısının hemşirenin yasal olarak tedavi edebileceği hasta problemlerini kapsamaktadır. Örneğin apandisit cerrahi girişim gerektirdiği için tanı olarak ele alınamaz. Bu durumdaki bir birey için hemşirelik tanısı İnsizyonel ağrı ile ilişkili etkisiz hava yolu temizliği ele alınabilir (1). Tıbbi tanı; tanı ve tedaviye yetkili hekim tarafından bireyin probleminin belirlenmesi ve tedavi edilmesidir. Hemşirelik tanısı ise bakım vermeye yetkili hemşire tarafından bireyin sağlığını geliştirme, koruma ve hastalık halinde iyileştirme amacı ile belirlenmiş, hasta problemidir (1). 3-Planlama(Planning): Bireyin gereksinimlerine yönelik uygulanacak hemşirelik girişimlerinin planlanmasıdır. Bu aşama bireysel, organize ve amaca yönelik olarak nasıl bir hemşirelik bakımı verileceğine karar verme zamanıdır. Planlama Aşaması; 1.Önceliklerin belirlenmesi 2.Bakımın amaçların/uzun vadeli beklenen sonuçların belirlenmesi 3.Hemşirelik girişimlerine karar verilmesi ve 4.Bakım planının yazılmasını kapsar. Amaçların(Beklenen Sonuçların) Yazılması; 1.Hasta merkezli olmalı: Hastanın ne yapacağını ifade ediyor olmalı. Hasta yapacak, Hasta yapabiliyor olacak. gibi ifadeler kullanılmalı. 2.Ölçülebilir olmalı: Uygulamaların problemin ne derece etkili olduğunu değerlendirmemizi sağlar. -Hastanın ateşi 36.5-37.5 arasında olacak. -Hastanın solunum sayısı 12-20 arasında olacak gibi. 3.Ulaşılabilir ve gerçekçi olmalı 4.Sonuç kriterine sahip olmalı Amaçlar belirlendikten sonra bireye uygun girişimler belirlenerek uygulama sürecine geçilir. Hemşirelik uygulamalarının seçiminde hastaya uygulanan tedaviler, hastanın sağlık durumu, yaşı ve sınırlılıkları, uygulamaları gerçekleştirmek için elde olan kaynakların dikkate alınması amaca ulaşmayı kolaylaştırır (2). 4-Uygulama (İmplamentation) Hemşirelik uygulamaları planlandıktan sonra, hemşirelik sürecinin dördüncü basamağı olan uygulama adımı başlar. Uygulama, girişimlere hazırlanma, yapma, eğitim, danışmanlık, bilgilendirme ve kayıt yapmayı kapsar ve veri toplama aşamasından itibaren süreklidir (1).
Hemşirelik Girişim Türleri 1. Bağımsız girişimler ( Örn; Hastaya meme muayanesini öğretme.) 2. Yarı bağımlı girişimler (Örn; Hastanın kısıtlanması) 3. Bağımlı girişimler ( Örn; İlaç uygulamaları) Hemşirelik girişimleri yazılırken sırası ile önce bağımsız, sonra yarı bağımlı en son bağımlı girişimlerimiz yazılmalıdır (1). 5- Değerlendirme (Evaluation) Uygulanan planın, yapılan girişimlerin bireyin sorununa çözüm getirip getirmediğine bakılıp değerlendirilmesidir. Hemşirelik sürecinin kritik basamağıdır, eğer problem çözülmemişse, hemşirelik bakım planı gerekli değişimler yapılarak yeniden planlanmalı ve süreç tekrar başlatılmalıdır. Değerlendirme daima bakım planlarının değişime ihtiyacı olduğunu gösterir. Hemşirelik Tanısı Amaç Hemşirelik girişimleri Uygulama Değerlendirme E H *Alışık olmadığı uyku pozisyonuna bağlı uyku örüntüsünde bozulma *Hasta daha fazla uyuduğunu ve dinlenmiş olduğunu ifade edecek *Hastaya uyuyabileceği bir pozisyon verilecek *Gürültü azaltılacak *İlaç tedavileri mümkünse uyku saatlerine göre düzenlenecek *Hasta gece 6 saat kesintisiz uyuduğunu ifade etti. Bakım Planlarının Yazılması ve Kayıtlarının Önemi; -Tüm sağlık ekibi arasında iletişimi sağlamak, -İstatistiksel veri sağlamak, -Uygulanan hemşirelik uygulamalarının görünür hale getirmek, -Hemşirelik tanılamasında yardımcı olmak, -Emin adımlarla ilermeyi sağlamak, -Herhangi bir problemin ortaya çıkışını ve bireyin tepkilerini içeren davranışların kayıt edilmesini sağlamak, -Ani oluşabilecek durumlara karşı hazırlıklı olmayı sağlamak, -Kaliteyi hasta bakımını sağlamak - İyileşme ve kötüleşmeyi değerlendirme için temel bir kaynak sağlamaktır.
Sonuç olarak yapmış olduğumuz bakım planları; hemşireliğin kayıtlara yansıyan yüzüdür. Çalışmalarımızın yazıya dökülmüş halidir ve dinamik bir çalışma aracıdır. Bakım planları karmaşık görünen problemleri çözmede yol gösterir ve çözüme bizi biraz daha yaklaştırır. Sadece yazmak için bakım planı yapılmamalıdır çünkü her birey ayrı ve özel bir süreci hak etmektedir. KAYNAKLAR: 1- Akça A, F. (2008). Hemşireşik Süreci. İçinde: Temel Hemşirelik Kavramlar, İlkeler, Uyugulamar. Ed: Fatma Akça Ay. 2.Baskı, Medikal Yayıncılık, İstanbul. s: 61-73. 2- Birol L. (2004). Hemşirelik Süreci: Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım. 3.Baskı Etki Matbaacılık, İzmir. 3- Velioğlu P. (1999). Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar Alaş Ofset,İstanbul.. 4- Öz F. (2004). Sağlık Alanında Temel Kavramlar. İmaj, Ankara. Hazırlayan: Ela Yılmaz Acıbadem Bakırköy Hastanesi Genel Yoğun Bakım Hemşiresi Hemşirelik Esasları Yükseklisans Öğrencisi Hazırlanma Tarihi:12.01.2011