MOTOR BECERĐLER HALTER TAKIM SPORLARI SPRİNT MARATON YRD DOÇ DR MURAT BİLGE KÜ BESYO Beceri kısa süre içerisinde zor hareketleri öğrenebilme ve değişik durumlarda amaca uygun çabuk bir şekilde tepki gösterebilme, her hareketin birbirini doğru olarak izlemesine ve istenilen kuvvetle meydana gelmesine bağlıdır. Becerili hareket, kasılması gereken kaslara merkezi sinir sisteminden gelen uyaranların zamanında gelmesiyle olur (Sinir-kas koordinasyonu). Sportif anlamı ile koordinasyon, istemli ve istemsiz hareketlerin düzenli, uyumlu, amaca yönelik bir hareket dizisi içerisinde uygulanması olup, organizmanın sinirsel bir gücüdür. Diğer bir anlamda koordinasyon, hareketin uygulanmasına katılan iskelet kasları, eklemler ve eklem bağları ile merkezi sinir sistemi arasındaki iş birliğidir. Koordinasyon, iskelet kasının belli bir amaca yönelik bir hareketin gerçekleştirilmesi sırasında merkezi sinir sistemi ile ahenkli iş birliğidir. Koordinasyonun mükemmelliğini sağlayan faktör, bu hareketin akışı ile ilgili fiziki yasalar, hareketi gerçekleştiren agonist ve antogonist kasların antrenmanlılık derecesi ve kulakta bulunan denge oranının (vetiboller organ) uyum (adaptasyon) düzeyidir. Beceriklilik koordinatif yetenekle eş anlamlı olarak kullanılır ve bu yetenek birinci koordinatif yetenektir. Beceriklilik hareketin sevk ve idare sürecinde belirli kurallarla uygulama yeteneğidir. Elit sporcuların önceden öğrendikleri motorik hareketlere ve uyum durumlarına kesin ve ekonomik olarak hükmetmek ve sportif hareketleri relatif ve çabuk öğrenmektir. Beceri (koordinasyon), performansın daha az eforla daha fazla iş yapma imkanını sağlayan bir elamanıdır. Çok zor bir hareketin kolaylıkla yapılabilmesi becerinin olumlu özelliğidir. Elit sporcuların hareketlerindeki üstünlüğün nedeni antogonist ve sinerjik kaslar arasındaki mükemmel koordinasyonudur. Beceri iki ana bölüme ayrılır: 1. Genel beceri: Her spor dalı için geçerli olan genel anlamdaki vücut koordinasyonudur. 2. Özel beceri: Uygulanan, yapılan spor dalına yönelik, o spor dalının özelliklerini içeren tekniktaktik ve benzeri hareketlerin koordinasyonudur. 1
BECERİYİ OLUŞTURAN FAKTÖRLER Yapılan araştırmalarda beceriyi oluşturan faktörlerin yapısı, sayısı ve birbirine bağlılığı hakkında kesin bulgular henüz yoktur. Motorik uyum ve yer değiştirme yeteneği. Sevk ve idare yeteneği (Kombinasyon). Mekan, saha, yer kavrama yeteneği, Denge yeteneği. Çok yönlülük. Beceriklilik. Hareket hissi. Hareket akıcılığı. Hareket yumuşaklığı. Esneklik yeteneği. Ritm. Varyasyon (çeşitlilik) yeteneği Sayılan faktörler üç temel özellik çerçevesindedir (Kapsamındadır). 1. Motorik sevk ve idare yeteneği. 2. Motorik uyum ve yer (durum) değiştirme yeteneği 3. Motorik öğrenme yeteneği BECERİYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. Vücut Ağırlığı: Relatif kuvvet beceride önemli bir faktördür. Kaslara oranla ağırlık ne kadar fazla ise beceri o kadar sınırlı olacaktır. 2. Boy: Spor türlerinin özelliklerine göre o branşta başarılı olabilmek için (becerili olabilmek için) kısa, orta veya uzun boy avantaj sağlar. Süratli yer ve pozisyon değiştirme, dönüş ve sıçrama hareketlerini içeren aletli cimnastikte destek temeline yakın ve kısa mesafelerde değişebilen ağırlık merkezinin avantajı büyüktür. 3. Zaman Ayarlama: Kas kasılmasındaki zaman ayarlamanın derecesini sınırlayan faktör, merkezi sinir sisteminin kapasitesidir. Merkezi sinir sistemi kapasitesi düşük olan sporcuların kas sistemleri gelişmiş olsa bile dakik sinir-kas uyumu isteyen herhangi bir harekette yüksek derecede beceri kazanamaz. Bir harekete katılan kas grupları uygun zamanda kasılmalı veya gevşemelidir. 4. Hareket Dakikliği a. Göz-Kas Koordinasyonu: Koordinasyon gerektiren hareketlerde önce gözlem yapılarak (görerek) hareketin ilgisi kurulur. Ör. Teniste top ile raketin buluşması. b. Proprioseptik Duyarlılık: Vücudun duruşundan ve hareketinden haberdar olmak. c. Kinestetik Duyarlılık (Pozisyon ve Basınç Duyarlılığı): Kişinin bakmaksızın vücut organlarının ve yaptıklarının farkında olması duyarlılığı. 5. Denge: Koordinasyon gerektiren pek çok hareket iyi bir denge duyusuna gerek duyar. Hareketlerin dengeli yapılması veya denge bozulduğunda süratle normal pozisyona gelebilmesi için denge yeteneğinin geliştirilmesi gereklidir. 2
6. Reaksiyon Zamanı 7. Hareketin Sürati 8. Hareketin Yönü ve Uzaklığı: Vücuda uzak olan el hareketleri. yakın olan hareketlere oranla daha az hata ile yapılır. Kol ve bacakların veya vücut parçalarının yer değiştirmelerinin mükemmelliği. bunların mahkemesi sırasında fiziksel efora bağlıdır. 9. Görerek Nişanlama: Elle ulaşacak kadar yakın cisimler için görme keskinliği çok, iyidir. Büyüklük ve şeklin üç boyutlu olarak değerlendirilmesi. nişanlama dakikliğini ve uzaklık tahminini gerektirir. (Ör: Futbolda havadaki topa kafa ile vurabilme ve istediği yöne gönderebilme görerek nişanlama ile olur.) 10. Kassal Tansiyon: Kaslardaki gereksiz gerginlik hareketlerin tutuk. beceriksiz ve genelde ağrılı. çok az tansiyon ise hareketlerin zayıf ve kararsız uygulanmasına neden olur. 11. Yaş 12.Kondisyonel Yeteneklerin Yetersizliği 13.Kötü Teknikle Hareket Öğrenimi 14. Sakatlıklar BECERĐ ANTRENMANI 1. Değişik durumlarda (vaziyet, pozisyon) beceri antrenmanı, 2. Ek alıştırmalar yardımıyla beceri antrenmanı, 3. Uygun şartlar altında hareket değişikliğiyle beceri antrenmanı, 4. Karışık (karmaşık) öğrenme yani birçok ön ve ara istasyon aracılığıyla beceri antrenmanı. BECERİNİN GELİŞİMİNDE DİKKAT EDİLECEK İLKELER - Yüklenmenin dozu kademeli arttırılmalıdır. - Yeni hareketler öğretilmelidir. - Yeni hareketler öğretilirken çok sayıda değil, yeterli sayıda öğretilmelidir. - Yeni hareketler doğru teknikle öğretilmelidir. - Öğrenilecek yeni hareketlerin seçiminde sporcunun yeteneği göz önünde bulundurulmalıdır. Koordinasyonun üst seviyeye ulaşmasında bireysel farklılıklar unutulmamalıdır. Sportif branşların özel egzersiz istekleri düşünmelidir. 3
BECERİNİN GELİŞİMİNDE DİKKAT EDİLECEK İLKELER - Kombine bir antrenman düşünülmelidir, uygulanmalıdır. - Alıştırmaların temposu, sürekli değiştirilmelidir (Uygulanan hareketlerin ritm, yön ve hızının değiştirilmesi). Dış koşullar değiştirilmelidir. Değişik alanlarda, değişik alet ve yardımcı ile hareketler uygulanabilir. - Mekanik beceriler birleştirilmelidir. (Oyunların birleştirilmesi. teknik karakterdeki birkaç hareketin bağlantılı olarak uygulanması. Ör: Hentbolde top sürme ve düşerek atış çalışması.) - Çalışmalar zamana karşı yapılmalıdır. Reaksiyon geliştirici hareketlere yeri geldikçe önem verilmelidir. (Ör: Engelli koşu, hareketlerin zamana karşı süratle uygulanması, egzersizler üstün bir teknikle olabildiğince süratli yapılmalıdır). BECERİNİN GELİŞİMİNDE DİKKAT EDİLECEK İLKELER - Direktif komut değiştirme. (Gözler açık veya kapalı. aşağıya bakarak denge çalışması, ayna önünde duyarlılık çalışması). - Antrenman sonrası çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmaları karmaşık hareketler oluşturmalıdır. - Hareketlerin uygulanması sırasında şekil değişikliği. Hareketin belirli safhalarında vücudun belirli parçalarının hareketi değiştirilir. Ör: Yürüme. koşma. sekme hareketleri değişik kol formları ile yapılabilir. - Her spor dalı için özel beceri alıştırmaları uygulanmalıdır. - Yorgunluk meydana geldiğinde dinlenme verilmelidir. - Günlük antrenman programında beceri alıştırmaları uygulanmalıdır. - Belirli aralıklarla stafet yarışları. engel koşuları ile sporcuların kontrolü yapılmalıdır. Koordinasyon Antrenmanı Beceri Antrenmanı Koordinasyonun gelişiminde metodik davranışı gösterirken bölmek (çözümlemek) gereklidir. Önce kaba (basit) formdaki hareketler, daha sonra kompleks hareketler öğretilmelidir. Daha sonrada spor çeşidinin gerektirdiği hareket formlarına benzer tarzda çalışmalar ilave edilmelidir. Metot Alışılmamış çıkış Oyun metodu Tempo değişikliği Alan boyutlarında değişiklik Örnek Sırt sıçrama çukuruna dönük durumda geriye doğru duruştan uzun atlama Atma, vurma(itme, tekme, yumruk),sıçrama (bacak veya kol tercih etmeksizin) Yüksek veya alçak hareket sürati veya tempolu vuruş Atma sporlarında daireyi küçültmek, kaleyi küçültmek,değişen uzaklıklar vs. Ek hareketler ve değişik tepkiler Dönüşle birlikte sıçrama, değişik eşle mücadele KOORDİNASYON ANTRENMAN ÖRNEKLERİ ANTRENMAN 1 3 Çizgi üzerinde sağa sola çift ayak sıçrama 4
ANTRENMAN 2 ANTRENMAN 3 3 Çapraz ayak değiştirme. Sağ ayak sol ayağın yerine, sol ayak sağ ayağın yerine hızlı bir şekilde. Çift bas, tek çek. Çift ayak basılıp sağ ayak çekilir, çift ayak basılıp sol ayak çekilir. ANTRENMAN 4 ANTRENMAN 5 Engel üzerinden öne arkaya çift ayak sıçrama. Engel üzerinden sağa sola çift ayak sıçrama. ANTRENMAN 6 ANTRENMAN 7 3 3 Engel üzerinden çift ayak sıçrayarak açma kapama. Önden ve arkadan ayak değiştirme. 5
ANTRENMAN 8 ANTRENMAN 9 3 Diz çek ve depar Diz çekme ANTRENMAN 10 ANTRENMAN 11 Statik Duruş ve Depar Şınav ve depar ANTRENMAN 12 ANTRENMAN 13 Ters mekik ve depar Mekik ve depar 6
ANTRENMAN 14 ANTRENMAN 15 1 3 2 4 Şınav pozisyonunda ayak çekme Engeller arasından çapraz geçiş ANTRENMAN 16 ANTRENMAN 17 Đki engel arasında öne arkaya sıçrama ve iki engel arasında çift ayak sağa sola sıçrama Engelden tek adım geçme ANTRENMAN 18 ANTRENMAN 19 3 Engelden tek adım geçme Şınav Pozisyonunda Değiştirme Step 7
ANTRENMAN 20 Tell it to me and I will forget it, show it to me and I will remember it, let me do it and I will know it. Confucius Bacak Arasında Engelde Yürüme 8