KÜÇÜK bir bilim odamı yetişti ilk adı Okulöncesi dönemde çocuğun fen eğitimine nasıl yardım edebiliriz? Okulöncesi dönemdeki çocuklar meraklı, araştırıcı, hayal güçleri kuvvetli ve sorgulayıcıdırlar. Çocukların bu yöndeki gelişimlerini desteklemek ve fen bilgisine ilişkin güçlü temeller oluşturmak amacıyla; onlara araştırabilecekti, meraklarını giderebilecekleri, neden sonuç ilişkisini görebilecekleri, çeşitli fikirler öne sürerek tahminlerde bulunabilecekleri fırsatlar verilmelidir. Okul öncesi dönemdeki çocukları fen bilgisiyle ilgilenmeye başlamaları için asla çok küçük değildirler. Siz anne babalar olarak onlara cevaplarını bulmaları ve keşfetmeleri için yardım ettiğinizde ve soru sormaları için onları cesaretlendirdiğinizde, onların bilim ve matematiğe olan ilgilerinin de temellerini atmış olursunuz. Çocuğunuzun erken yıllarda bilimi sevmesi ve bilimle ilgilenmeye başlaması, onun gelecekteki eğitimi için sağlam temellerin atılmasında çok önemlidir, Okulöncesi dönemde çocuğunuzla yapacağınız birkaç eğlenceli aktivite çocuğunuzun bilimle erken yaşta tanışmasını sağlayacağı gibi ilerisi için nde de başarı sağlayacaktır. Doç. Dr. Yaşa re Aktaş Artta s 42 Çocuk ve Aile Ekim 2003
Fen eğitimine ne zaman başlanmalıdır Bir ebeveyn olarak, çocuğunuzun ilk ve en etkili öğretmeni sizsiniz. Çocuklar ile Fen eğitimine başlamak için en iyi zamanı onların etraflarındaki dünyayı merak etmeye başladıkları zamandır. Onların bilinçli ilk hareketleri, etraflarındaki dünyayı anlamak için araştırma yapmaya başlamalarıdır. Çocuğunuzun yatağının üzerine yerleştirdiğiniz ilginç mobiller (dönence) gözlem becerilerinin gelişimini harekete geçiren, dikkatlerini odaklamalarına yardım eden ilk oyuncaklardır ve fen materyalleridir. Çocuklar olgunlaşırken, doğal olarak çevreleri hakkında daha fazla şey merak etmeye ve etrafları ile etkileşime girmeye başlarlar. Ağızlan, elleri ve ayakları ile nesnelere dokunarak, hareket eden nesneleri ilerleterek, yuvarlayarak ve yüksek sandalyeden atarak bu eylemlerin sonuçlarını inceler ve bundan da çok hoşlanırlar. Fen eğitimine nasıl destek olunmalıdır? Erken dönemde fen çalışmaları çocukların bu doğal davranışların devamı şeklinde olmalıdır. Bu anlamda çocukların koklama, duyrna, tatma, dokunma ve dinleme ile ilgili zengin duyusal deneyimleri onların daha fazla merak etmelerine ve gözlem yapmalarına yardımcı olabilir. Nesnelerin özelliklerini keşfetmek; çocukların bu özellikleri temel alarak nesneleri nasıl sınıflandıracaklarını öğrenmelerine yardım eder. Çocuklar oyunları sırasında, onlann çevreleri ile etkileşime girerek etraflarındaki dünyadan nasıl bağımsız olduklarını ve çevrelerini nasıl etkileyebileceğini anlarlar. Fen bilgisi çocuğun bir bloğun eklenmesi ile kulenin çökmesi, sabun köpüklerinin patlaması gibi onlann kendi eylemleri ile dünya hakkında bir şeyler öğrenebileceklerini keşfettikleri an başlar. Bir çocuk yüzmeyi en iyi su ile etkileşime girerek, fen bilgisini en iyi yaparak ve yaşayarak öğrenir. Yaparak yaşayarak edinilen bilimsel deneyimlerde meydana gelen değişimler hakkında birlikte konuşmak çocuklarda bilimsel düşüncenin gelişiminde en iyi yoldur. Erken dönemde fen ile ilgili deneyimleri çocuğun bilimsel becerilerinin gelişmesinin yanı sıra, bilime karşı pozitif tutum geliştirmelerinde de çok önemlidir. Cocuklann bilim ile ilgili becerilerini geliştirmeye yardım edecek birçok etkinlik vardır. Ebeveynler olarak çocuklarımıza nasıl rehberlik yapabiliriz? Çocuğunuza uyarıcı çevreyi tanıtın. Okyanuslar, parklar, hava alanları, bataklıklar ve hatta mutfak, banyo, bahçe gibi mekanlar bilimsel tartışmalar ve gözlem ıçm size birçok şans sunar. Çocuğunuza doğal bir şekilde onun öğrenmesini ve eğlenceli keşifler yapmasını sağlayacak uyaranlar sağlayabilirsiniz. Örneğin, oyuncaklar uyarıcı çevrenin önemli bir bölümü olabilir. Ancak çocuğunuzun zekası ve sosyal gelişimi sunulan materyal veya oyuncağın sayısı ile ilişkili olmayıp, çeşidi ile ilişkilidir. Eğer çocuğunuz farklı eğitici oyuncaklara sahipse becerileri daha iyi gelişecektir. Bir çocuk bir oyuncak ile ne kadar çok şey yapabiliyorsa, oyuncak o kadar eğitici demektir. Çocuğunuzun fen bilimlerine karşı olan ilgisine tepkisiz kalmayın. Çabalarını cesaretlendirin ve çocuğunuzun bilimsel ilgileri hakkında onun konuşun. Eğer o dinazorlarla ilgileniyorsa, birlikte dinazorlar hakkında kitap okuyabilir, tartışabilir, dinazor maketleri yapabilir ve dinazor maket veya fosillerini görmek için müzeyi ziyaret edebilirsiniz. Öğrenmeye hevesli olduktan anları yakalayın Örneğin çocuğunuz baharda güzel bir lale görüp onun hakkında sorular sorarsa, bu çiçekler ve çiçek soğanları ile ilgili olarak tartışma ortamı yaratmak için iyi bir fırsattır. Ayrıca çocuğunuzla birlikte bahçede tohumun çiçek olmasını veya soğanın bitki olmasını takip edebilir veya televizyonda onunla ilgili programlar izleyebilırsi 44 Çocuk ve AlJe Ekim 2003
Deneyim kazanmaları için fırsatlar sağlayın. Çocuğunuzun bir bilimsel kavramı keşfetmesi için iyi bir başlangıç olarak daha Önceki bilgilerinden yararlanın. Deneyler yalnız çocukların öğrenmesi için değil, aynı zamanda bilim hakkında harekete geçmeleri için de iyi bir yoldur. E er bir aktivite, yaparken çocuğa ilginç geliyorsa çocuk için uygun bir aktivitedir. Aktiviteler çocuklar için ne çok kolay ne de çok zor olmalıdır. Aktivitelerin çok zor ya da çok kolay olması çocuğunuzu hayal kırıklığına uğratabilir. Eğer çocuğunuz bir aktiviteyi yapmaya karşı ilgili gorünmezse, başka bir aktivite önerebilir veya başka bir zaman o aktiviteyi tekrar deneyebilirsiniz. Çocuklarınızı bir aktiviteye karşı ilgi göstermeleri için zorlamayın, fakat onları motive olabilecekleri aktivitelere yönlendirin. Bu tür aktiviteler çocukların öğrenmeye karşı doğal arzularını alevlendirir. İKşp kams Eğer kuş beslemek, araba tamir etmek, balık beslemek gibi hobileriniz varsa veya bilimle ilgili bir işiniz varsa çocuğunuzla bu heyecanı paylaşabilirsiniz. Bilimsel tartışmalar için ayn bir zaman ayıtın. Bu, çocukların düşünmesi ve fikirlerine odaklanmaları için güçlü bir araçtır. Bir aktiviteyi deney öncesi, deney anı ve sonrasında tekrar tekrar tartışın. Bu, tartışmaksizm yapılacak olan dört tane aktivite yapmaktan daha iyi sonuç verecektir, Çocuğunuzu her ortamda bilimsel konularda konuşması için cesaretlendirin, iletişim için çocuğun çaba sarf etmesi; düşünmeye odaklanmasını, kavramların şekillenmesi ve fikirler arasında ilişki kurmasını sağlar. İyi bir tartışmasının ölçüsü yetişkinin çocuğa bilgiyi ne kadar açıkladığı değil, çocuğu ne kadar düşünmeye teşvik ettiğidir. Medyayı kullanarak köprü kurun. Çocuğunuzla sinema, televizyon, magazin, gazete, kitap ve bilgisayar programlarında fen ile ilgili konulan takıp edebilirsiniz. Bu konularla ilgili bir olayla karşılaştığınızda bu konular hakkında çocuğunuzla konuşup, onun nelere ilgi duyduğunu belirleyebilirsiniz. Çocuğunuz ile yapabileceğiniz basit fen çalışması Sizler bu etkinlikleri artırabilir ve daha da geliştirebilirsiniz. Birlikte yürüyüşe gidebilirsiniz. Etrafınızda fark ettiğiniz çiçekleri, küçük hayvanları ve böcekleri incelemesi için durup zaman ayırabilir, gördüğü şeyler hakkında çocuğunuzla konuşabilir, onlar hakkında basit sorular sorabilirsiniz. Birlikte resim yapabilirsiniz. Ondan pencereden dışarıya bakmasını veya bir yürüyüş sonrasında gördüklerini çizmesini isteyebilirsiniz. Daha sonra çocuğunuz ile çizdikleri hakkında konuşabilirsiniz. Bitikte bir hikaye oluşturabilirsiniz. Ondan bir resim çizmesini, daha sonra çizdiği resmi anlatmasına isteyebilirsiniz. Bu sırada anlattıklarını bir yere not edebilir ve daha sonra ondan tüm bu anlattıkları hakkında bir hikaye oluşturmasını isteyebilirsiniz. Ekim 2003 Çocuk va Aile 45
Somlar sorun ve cevaplandırması için cesaretlendirin. Çocuğunuzdan her gün etrafında gördükleri şeyler hakkındaki gözlemlerini anlatmasını isteyebilir ve anlattıklarını dinleyebilirsiniz. Bir gezi veya bir yürüyüş hakkın j daki düşüncelerini anlatmasını istediğinizde, çocuğunuzu farklı kelimeler seçmesi ve düşünmesi için cesaretlendirebilirsinjz. Bu kendi fikirlerinin sizin için önemli olduğunu öğrenmesini sağlayacaktır. Ayrıca çocuklar düşündükleri veya gördükleri şeyleri diğer insanlara anlatmaktan da çok hoşlanırlar. Öğrenmesine yardım edecek oyuncaklar seçin. Toplar, bloklar, yap-boziargibi çocuğunuzun hayal gücünü geliştirmesine, öğrenmesine ve keşfetmesine yardımcı olacak oyuncaklar seçin. Oyuncaklar basit, esnek ve güvenli olmalıdır. Örneğin, Çeşitli boyutlardaki toplarla yuvarlama, havaya fırlatma gibi oyunlar oynayabilir ve çocuğunuza "En yükseğe hangi top sıçradık", "Hangi top suda battı hangisi yüzdük" gibi sorular sorarak onun düşünmesini sağlayabilirsiniz. Alışılmış yapıdan farklı olarak köprü, duvar, merdiven inşa edebilmek için her biri farklı boyut ve şekillerde yapı inşa blokları olabilir, inşa blokları çocukların geometri ve uzaysal muhakeme becerilerinin gelişmesinde önemli materyallerdir. (Ancak bu oyuncaklar çocuğun ağzına koymaması veya elle tutabilmesi için yeterince büyük olmalıdır). Yap-bozlar problem çözme becerilerinin gelişmesi ve çocuğun düşünme, pratik yapma, şekil, boyut, renkler hakkında bilgi edinmesi için vazgeçilmez materyallerdendir. Yeni yürüyen bebekler birkaç parçalı yap boz ile oynayabilirler. Ayrıca anne babalar magazin resimlerini kesip kartona yapıştırarak ve sonra onları büyük parçalar şeklinde keserek de yap boz oluşturabilirler. Veya çocuğunuzun yaptığı resimlerin birinden de yap boz yapmayı deneyebilir- Berauer kitap okuyun Çocuğunuza bilim ki ta plan okuyabilir ve ondan size resimlerine bakarak olayları anlatmasını isteyebilirsiniz. Bu ayrıca çocuğunuzun erken yaşta okumaya karşı ilgisinin gelişmesini de sağlayacaktır. Doğa programlan izleyin Birlikte televizyonda doğa İle ilgili programları izleyebilir ve izledikleriniz üzerine tartışabilirsiniz.
Okul öncesinde bilim projeleri Okul öncesindeki çocuklar dünya hakkında öğrenmeye çok isteklidirler. Çocuğunuza bilim sevgisi kazandırmak için bu dönemin avantajlarından yararlanabilirsiniz. Aşağıda sizin için listelenen bilim aktiviteleri kolay ve eğlencelidir. Sizler bu aktiviteleri artırabilir ve çok daha eğlenceli bir şekle dönüştürebilirsiniz. Eğlenirken aynı zamanda her gün bilim dünyasını keşfedebilirsiniz. Havayı izleyin Günlük olarak dışarıdaki havayı izleyebilir ve hava grafikleri hazırlayabilirsiniz. Bu çocuğunuzun havadaki değişimleri izleyerek mevsimlerdeki ve çevremizdeki değişiklikleri anlamasını sağlar. Bu amaçla çocuktan o günkü hava durumuna göre grafiğe güneş, yağmur, kar ve bulut resimleri çizmesini isteyebilirsiniz. Bazı günler ile ilgili yorumlar yazabilirsiniz. Bu arada ağaçlar, bitkiler ve çimenleri de izleyerek bahçenizdeki değişimleri gözlemleyebilirsiniz. Çocuğunuzdan ay ay bahçenizdeki bu değişimlerle ilgili resimler çizmesini isteyebilir, birlikte değişimleri tartışabilir ve bunları yıllara göre biriktirebilirsiniz. Mıknatıs oyunu oynayın Mıknatıs alarak çocuğunuza bununla çevrenizdeki hangi nesneleri tutabileceğinizi sorabilir ve araştırabilirsiniz. Mıknatısın neden bazı nesneleri tutarken, bazılarını tutmadığı hakkında konuşabilirsiniz. Çocuğunuza ölçümleri öğretin Aylık olarak onun boyunu ve ağırlığını ölçerek boykilo grafiği hazırlayabilirsiniz. Bu amaçla kullanabileceğiniz ve çocuğunuzun odasına asabileceğiniz çok dayanıklı ve ilgi çekici grafikler mevcuttur. Yıldızlan keşfedin Birlikte dışarı çıkıp yıldızları izleyebilir, takım yıldızını arayabilirsiniz. Ayın faıklı durumlarını inceleyebilirsiniz. Bu konu ile ilgili biı kitap edinip birlikte okuyabilir, yıldızların adlarını öğrenebilirsiniz. Bir böcek kutusu oluşturarak, bahçede birlikte böcek toplayabilir ve böcekleri inceleyebilirsiniz. Daha sonra kaç tane böceğiniz olduğunu sayabilir ve böcekler arasındaki farklılıkla n ve benzerlikleri tartışabilirsiniz. Bacak sayısı, antenler, göz ve ağız sekli, vücut bölümleri gibi. Kuşları izleyin Kuşların neler yediğini, çevremizde kaç farklı kuş çeşidi olduğunu keşfedebilirsiniz. Taşları inceleyin Birlikte taşlar toplayıp, inceleyebilirsiniz. Taşlar arasındaki farkları tartışabilirsiniz. "Neden bu taşlar düz ve pürüzsüzken, bunlar değilv" gibi sorular sorarak yorumlarım dinleyebilir, konuyu birlikte ara sorabilirsiniz. Taşların oluşumu ile ilgili kitap okuyabilir ve bu konu ile ilgili ansiklopedileri inceleyebilirsiniz. Çocuğunuzdan etrafındaki şeylere 10 saniye bakmasını, sonra gözlerini kapatmasını ve neler gördüğünü hatırlamasını isteyebilirsiniz. Daha sonra hatırladıklarının doğru olup olmadığını kontrol etmesini isteye bilirsiniz. Veya çevresindeki ilgilendiği şeyleri toplamasını ve birkaç özelliğine göre bunlan gruplandırmasını isteyebilirsiniz. Örneğin parktan yapraklar toplayabilir ve bunlan boyutlarına, renklerine, şekillerine göre gruplandırabilirsiniz. Bulutları izleyin Hava değişimlerini ve bulutlardaki değişimleri not edebilir, siyah yağmur bulutlarını, yumuşacık bulut yığınlarını inceleyebilirsiniz. Buludan bazı şekillere benzeterek hayal dünyasını geliştirebilirsiniz. Nesnelere dokunmasını, gördüklerini anlatmasını veya resmini yapmasını isteyebilirsiniz. "Başka ne görüyorsun" gibi sorularla onu yönlendirebilirsiniz. Büyüteç ile elinin üzeri veya kıyafetlerini incelemesi konusunda ona rehberlik yapabilirsiniz. Ekim 2003 Çocuk ve Aile 47