Datum Farklı datumlar haritalanacak yeryüzü bölümüne bağlı olarak geoide göre değişik elipsoid oryantasyonları (referans elipsoid) kullanırlar. Amaç seçilen elipsoide göre en doğru koordinatlama yapmaktadır. Yeryüzünde yapılan ölçümler geoid yüzeyinin gerçek ölçümleridir. Ancak yerküre yüzeyine oturtulan elipsoid ise matematiksel modeldir. Dolayısı ile ölçümlerin seçilen elipsoide göre tekrar hesaplanması gerekir Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 1
Datum Türkiye de 2001 yılına kadar 1/25.000, 1/50.000 ve 1/100.000 ölçekli topografik haritalar Avrupa Datumu 1950 (European Datum 1950: ED 50) sisteminde üretilmiştir. ABD nin geliştirdiği ve 1973 yılından itibaren kullanılmaya başlayan NAVSTAR GPS (Navigation Satellite Timing and Ranging/Global Positioning System) ile WGS 84 (World Geodetic System) datumunda koordinatların elde edilmesi yaygınlaşmıştır. 2002 yılından itibaren WGS 84 sisteminde üretimine geçilmiştir. Ulusal ağların yer merkezli, yer sabit ortak bir global datumda ifade edilebilmesi için oluşturulan CORS TR (TUSAGA AKTIF) sisteminde kullanılan datum giderek yaygınlaşmaktadır. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 2
Harita Projeksiyonları Harita projeksiyonları dünya yüzeyinin yada bir parçasının düz bir yüzey üzerinde görüntülemesi işlevini yerine getirir. Bir proje için seçilen projeksiyon amaca uygun olarak seçilmelidir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 3
Neden Projeksiyon? Tutarlı bir koordinat sistemine ihtiyaç Dünyanın yuvarlak ve haritaların düz olması Haritalarda; Nesneler arasındaki mesafeleri Objelerin alanlarını, Objeler arasındaki yönleri, Ölçekleri belirlemek için kullanılır. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 4
Neden Projeksiyon? Harita projeksiyonları, küresel bir şekle sahip dünyayı 2 boyutlu bir yüzeye dönüştürme yaklaşımlarıdır. Bu esnada mutlaka bazı distorsiyonlar meydana gelecektir Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 5
Neden Projeksiyon? Gerçek dünya nesnelerinin, belirli bir koordinat sistemi ile mümkün olan en az bozulma ile geoid yüzeyinden düzlemsel bir yüzeye aktarılması ile haritalar oluşur. Meridyen ve paralellerden ibâret olan coğrafî sistem,bir küre ya da elipsoid üzerine kolayca çizilebilir. Fakat küre yüzeyindeki bütün ayrıntıların bir düzlem üzerine geometrik bağıntılarda hiç bir bozulma olmadan geçirilebilmesi mümkün değildir. Bu bozulmalar uzunlukta, açıda ve alanda olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Bu düzlem üzerine yeryüzünün bir parçasını mümkün olduğu kadar az hata ile nakledebilmek için çeşitli Projeksiyon (izdüşüm) sistemlerinden faydalanılır. İzdüşüm sistemlerinde esas; yer yuvarlağı üzerinde tasarlanmış enlem boylam dâireleri ile var olan ayrıntıları, o sistemde yapılacak haritaların kullanılma maksatlarına en uygun düşecek şekilde en az hatalı olarak bir yüzey üzerine geçirmektir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 6
Neden Projeksiyon? Projeksiyon yüzeylerinin elipsoide/küreye teğet olduğu bölgelerin yakın çevresinde bozulmalar(deformasyonlar) minimumdur. Teğet nokta ya da dairelerden uzaklaştıkça deformasyonlar büyür. Bu nedenle, projeksiyonu yapılacak bölgenin yer üzerindeki coğrafi konumu, seçilecek projeksiyon yüzeyinin cinsini ve konumunu belirlemekte önem taşır. Örneğin; ekvatoral bölgeler için normal konumlu silindir uygun iken herhangi bir paralel kuşak boyunca uzanan bölgeler için konik projeksiyon yüzeyi deformasyonların büyümemesi için yararlıdır. Eğik konumlu düzlem projeksiyonlar ise elipsoid/küre içindeki küçük alanların projeksiyonları için kullanılabilir. Meridyen üzerinde uzanan bölgeler için en uygun projeksiyon yüzeyi transversal konumlu silindirdir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 7
Projeksiyonların Önemi Haritalar CBS için temel veri kaynaklarıdır. Farklı haritalar farklı projeksiyonlar farklı yerel koordinatlar Dünyanın kavisli şekli/eğriliği önemli bir çalışma alanını oluşturmaktadır. Bu çalışmalar neticesinde dünyanın şekline ait yaklaşımlar farklı projeksiyonların da ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 8
Harita Projeksiyonlarının Temel Özellikleri Şekil - Konformal Projeksiyonlar Alan Eşit Alan Projeksiyonları Mesafe Eşit Mesafe Projeksiyonları Yön - Azimutal Projeksiyonlar Ölçek Hiçbir projeksiyonda tamamen ölçek korunamaz. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 9
PROJEKSİYON TİPLERİ 4 Sınıfta toplanabilir: Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 10
Silindirik Projeksiyonlar Küresel yüzeyin silindir üzerine izdüşümünün alınması Meridyenler eşit aralıklarla, paraleller eşit olmayan aralıklarla yerleştirilmiştir. Ölçek, ekvator çizgisi boyunca doğrudur. Şekil ve ölçek distorsiyonları kutuplara gidildikçe artar. Ekvator, Kenya, Malezya gibi ekvator ve tropik bölgedeki ülkeler için iyi seçimdir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 11
Silindirik Projeksiyonlar Mercator en fonksiyonel silindirik projeksiyon Gerhardus Mercator Gerhard Mercator: Terrestrial globe, Ø 41 cm, 1541 Flaman Kartograf Gerhardus Mercator tarafından icat edildi -1569 Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 12
Konik Projeksiyonlar - Küresel yüzeyin bir koni üzerine izdüşümünün alınması. Conic (iki standart paralel) State Plane Conic (tek standart paralel) Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 13
Boylamlar düz bir çizgi halinde bir noktada birleşir ancak birleşme noktası kutup ya da başka bir nokta olabilir. Boylamlar arasındaki açısal mesafe koni sabiti karda bir sabitle düşürülür. Enlemler, boylamların birleşme kontalarında konsantrik yaylar halindedir. Enlemler boylamlarla dik açı yaparak kesişirler Her enlem boyunca bozulma sabittir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 14
Basit uygulaması ve kendi içindeki sabit bozulma deseni nedeni ile bölgesel ve ülke düzeyindeki haritalamalarda çokça tercih edilirler. Özellikle iki boylam ya da boylamların uzak olduğu iki boylam arasındaki alanların haritalanmasında kullanılırlar (örnek Rusya ve ABD). Öte yandan tüm dünya haritalaması için uygun projeksiyonlar değildirler. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 15
Azimutal Projeksiyonlar - Küresel yüzeyin bir düzlem üzerine izdüşümünün alınması. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 16
Düzlem üzerine izdüşüm alınmıştır. Alan korunur, merkezi noktasından hareketle yönler doğrudur. Yarımküre, ekvatoryal, ortalama enlem, kutup bölgeleri Tüm yönlere doğru yayılım gösteren bölgeler için uygundur. Örn., Asya ve Pasifik Okyanusu Navigasyon amaçlı olarak ve tematik haritalarda tercih edilir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 17
Azimutal Projeksiyonlar Kapsam - Dünya; Ekvatoryal/ortalama enlem/polar Merkezden ölçülen mesafeler doğrudur; merkezden uzaklaştıkça diğer özelliklerdeki distorsiyon artar. Merkezden başlayarak uçuş (havayolu) mesafelerinin gösterilmesinde faydalıdır. Sismik araştırmalar ve telsiz çalışmalarında kullanışlıdır. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 18
Universal Transverse Mercator (UTM) Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 19
Universal Transverse Mercator (UTM) 84N (kuzey) enleminden başlayıp 80S (güney) enlemine kadar dünyayı 6 derece genişliğinde 60 dikey zona ayırır. Zonlar, 180. Meridyenden başlayarak doğuya doğru numaralandırılır. He bir zon 8 derecelik enlemlere sahip bölümlere ayrılır Her bir zon için Doğu (merkezi meridyenden) ve Kuzey (ekvatordan) belirlenmiştir. UTM projeksiyonunda alan, mesafe ve şekil iyi bir biçimde korunmuştur. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 20
Mercator Projeksiyonu (Şekil Korunur) Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 21
Mollweide Projeksiyonu (Alan korunur) Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 22
All maps lie flat, therefore all maps lie Tüm projeksiyonlar şekil ve/veya boyut ve/veya alan da bozulmaya sebep olur Konform projeksiyon şekli korur fakat boyutu korumaz Equivalent/Equal alan projeksiyon gerçek alanla orantılı olarak şekli bozar Şişmemiş balon üzerindeki kare şekli balon şişirildikten sonra hala kare midir? HAYIR! Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 23
Bazı hatırlatmalar! Orta enlemlerde (Doğu Doğu Batı yönünde) haritalama: Konik (Lambert Conformal) Kuzey Güney doğrultusunda haritalama: Silindrik (Transverse Mercator) Tüm dünya: Azimutal (Lambert Equal Area) uygundur. Örnek: Merkator projeksiyonuna göre yapılmış bir Türkiye haritasında, ülkenin en güneybatı ve en kuzeybatı noktası arasındaki kuş uçuşu uzaklık gerçekte 1697 km iken, haritadan 2187 km olarak belirlenir. Bunun nedeni bu projeksiyon yönteminin navigasyon amaçlı olarak (açı koruyan projeksiyonlar) geliştirilmiş olmasıdır. Buna karşın atlaslarda alan koruyan projeksiyonlar kullanılır. Bunu nedeni projeksiyon kavramını bilmeyenlerin ülkelerin, karaların, denizlerin büyüklüklerini haritadan karşılaştırırken yanlış bilgi sahibi olmalarını önlemektir. Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 24
Ortodrom-Löksodrom Navigasyonal araç olarak özel amaçlı projeksiyon İki nokta arasındaki düz bir doğru bir rota verir Doç. Dr. Saffet ERDOĞAN 25
Tomurcuk derdinde olmayan ağaç, odundur.! Elden geldiği kadar kaç kötü arkadaştan, Kötü ahbâb kötüdür, en zehirli yılandan. Yılan zehir akıtıp, insanı candan eder, Ama kötü arkadaş, can ve imandan eder. 26