KANITA DAYALI TIP Yrd. Doç. Dr. Yasemin ÇAYIR Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD 1
Soğuk su içmeyi engelleyerek soğuk algınlığını önleyebilir miyiz? Vitamin C vererek gribi önleyebilir miyiz? Bebeğin poposunu önden arkaya silmek üriner enfeksiyonu önler mi? Alkolle silmeden enjeksiyon yapsak hasta enfeksiyon kapar mı? Kendi kendine meme muayenesi kanser taraması yerine kullanılabilir mi? 2
KANITA DAYALI TIP Tanım Mevcut en iyi kanıtın, hekimin deneyimi ve hasta tercihleri ile entegrasyonunu içeren sistematik yaklaşım. 3
KANITA DAYALI TIP Süreç KDT ın beş adımı var KDT sürecinde temel amaç en kısa sürede mevcut en iyi kanıta ulaşarak bilimsel geçerliliği en yüksek olan bir karar verebilmek, zaman kazanmak 4
KANITA DAYALI TIP Süreç Hasta Soru Kaynak Kanıtı eleştirel değerlendirme Hasta 1. Hasta bakımı sırasında klinik bir problem/sorun ile başlayınız 2. Duruma uygun bir soru oluşturunuz 3. Uygun kaynağı seçip kanıt araştırınız 4. Elde ettiğiniz kanıtı geçerlilik, uygulanabilirlik açısından değerlendiriniz 5. Elde ettiğiniz bilgiyi klinik deneyiminiz ve hastanın tercihleri ile birleştirerek klinik karar sürecinizde kullanınız Girişim sonucunu izleyerek performansın değerlendirilmesi: 6.adım 5
KANITA DAYALI TIP Süreç Nasıl zaman kazanabiliriz? En kısa sürede mevcut en iyi kanıtlara ulaşarak En iyi mevcut kanıtlar nelerdir? Metaanalizler ve sistematik derlemeler ( review lar) 6
METAANALİZ ve Sistematik Derleme Ne demektir? Metaanaliz:Belli bir konuda, belli bir zaman aralığında yapılmış çok sayıda çalışmanın sonuçlarının tekrar istatistiki olarak değerlendirilip yorumlanarak sunulması Sistematik Derleme(Review): Yorumsuz sunulması 7
TANI TEDAVİ REHBERLERİ= KLAVUZLAR= PRACTICE GUIDELİNE LAR Metaanaliz ve sistematik derlemelerden oluşmakta, bu nedenle değerli. 8
En iyi mevcut kanıtlara nerden ve nasıl ulaşabiliriz? 9
Kanıta dayalı tıp sitelerinden örnekler www.cochrane.org Doğrudan metaanalizlere ulaşılabilir www.pubmed.com Hem metaanalizlere, hem de tek tek makalelere ulaşılabilir www.ulakbim.gov.tr Türkçe yayınlara ulaşılabilir. 10
Bir örnek yapalım.. Ahmet Bey 1.Klinik sorun: Ahmet Bey in akciğer kanseri olup olmadığını öğrenmek için akciğer filmi çektirmek istemesi 2.Klinik soru : Akciğer kanseri taramasında akciğer filmi kanıta dayalı bir yöntem midir? 3.Cochrane e girerek en iyi mevcut kanıta ulaşmaya çalışalım.(anahtar kelimeler:lung cancer,screening) www.cochrane.org 11
12
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 13
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 14
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 15
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 16
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 17
Ahmet bey için KDT sürecine devam edelim 4- En iyi mevcut kanıta ulaştık. 5-Kendi deneyimimiz ve Ahmet Bey i de sürece katarak karar verelim Akciğer grafisi akciğer kanseri erken tanısı /taraması için kanıta dayalı önerilen bir yöntem değil. Bunun açıklamasını Ahmet Bey e de yapalım (Görüşmeci model+hasta merkezli yaklaşım+hasta otonomisine saygı) 18
Aynur Hanım Klinik sorun: Aynur hanımın mammografi çektirmek istemesi Klinik soru : Meme kanseri erken tanısında tarama testi olarak mammografi kanıta dayalı bir yöntem midir? Cochrane e girerek en iyi mevcut kanıta ulaşmaya çalışalım (Anahtar kelimeler: breast cancer, screening) 19
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 20
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 21
Mammografi klinik sorusu için kanıtlara baktığımızda: Sonuç: Mammografi ile tarama kanser mortalitesini azaltıyor.aile öyküsü ayrıca ele alınmalı. 22
Aynur hanım için başka bir klinik soru: Kendi kendine meme muayenesi ve hekimin meme muayenesi meme kanseri taramasında kanıta dayalı bir yöntem midir? Cochrane e girelim, en iyi mevcut kanıta ulaşmaya çalışalım. (Anahtar kelimeler:breast cancer, screening, self examination, clinical examination ) 23
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 24
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 25
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 26
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 27
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 28
Bir de tedavi etkinliğiyle ilgili soru oluşturalım 1-Metabolik sendromlu hipertansif bir hastanız var (Klinik sorun) 2-Metabolik sendromlu hipertansif bir hastada ACE inhibitörü ile ARBnin tedavi etkinliği açısından birbirine üstünlüğü var mı? (Klinik soru) 3-Pubmed e girelim, kanıt arayalım. (Anahtar kelimeler: ACE,ARB,metabolic syndrome, hypertension, treatment) 29
Sorumuz tedavi etkinliği ile ilgili ise internete girip arayacağımız araştırmaların türü ne olmalı? Randomize kontrollü çalışma, yani tedavi etkinliği çalışmaları olmalı Ama zaman kazanmak istiyoruz. O zaman tek tek randomize kontrollü çalışmalar yerine bunların metaanalizlerine bakalım. 30
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 31
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 32
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 33
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 34
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 35
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 36
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 37
Bu hastamız için kanıta dayalı tıp sürecine devam edelim 4- En iyi mevcut kanıta ulaştık, bu kanıtta böyle bir hastada her iki ilacın da (ACE inh. ya da ARB) kullanılabileceği belirtiliyor 5- Kendi deneyimimiz ve hastanın tercihlerini de dikkate alarak kanıta dayalı bir karar verelim İlaç seçiminde her iki ilacı da kullanabileceğimizi, her iki ilacın da en sık görülen yan etkilerini hastamıza anlatalım 6-Performansımızı değerlendirmek için hastayı kontrole çağıralım. 38
Oluşturduğumuz klinik soru tipine göre. İnternete girip arayacağımız çalışma tipi de değişmekte. 39
SORU TİPİ Tanı Tedavi Prognoz Zarar (risk)/ etio Maliyet analizi ÇALIŞMA TİPİ Tanı testleri, duyarlılık, özgüllük Randomize kontrollü çalışma (RCT) Kohort, vaka kontrol Kohort, vaka kontrol Ekonomik analiz Sistematik Derleme Meta - analizler
Kanıta dayalı tıp sitelerini tanımaya devam edelim, sonuncusu. 41
42
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 43
Çalışma Düzeni/Çalışma tipi ARAŞTIRMA TÜRÜ Gözlemsel Tanımlayıcı Analitik Olgu sunumu Olgu kontrol Olgu serisi Kohort Kesitsel Deneysel Randomize kontrollü çalışma Klinik Saha 44
KANIT DÜZEYİ ÇALIŞMA TİPLERİNİN KANIT DÜZEYLERİ Tanımlayıcı Çalışma Tipleri YÜKSEK Uzun dönem gözlemsel çalışmalar Basit kesitsel çalışmalar Olgu serisi Olgu sunumu 45
KANIT DÜZEYİ ÇALIŞMA TİPLERİNİN KANIT DÜZEYLERİ Analitik (Karşılaştırmalı) Çalışma Tipleri Kohort çalışmaları İki gruplu kesitsel çalışmalar Olgu kontrol çalışmaları YÜKSEK 46
ÇALIŞMA TİPLERİ Deneysel Çalışma Randomize Kontrollü Çalışma (RCT) Tek kör- çift kör? Sistematik hata: Randomizasyonun homojen yapılmaması Taraf tutulması (Bias) 47
META ANALİZ RCT Kohort Cohort Vaka Kontrol Control Vaka Serileri Review Derlemeler makaleler Anekdotlar, Deneyimler Hayvan çalışmaları İn-vitro çalışmalar KANIT PİRAMİDİ 48
Çalışma evreni, örneklemi, deneklerin özellikleri, Çalışmanın ait olduğu zaman / dönem Deneklerin çalışmaya alınma / dışlanma kriterleri 49
Kullanılan girişimler, Çalışmanın süresi, Çalışmanın sonlandırma kriterleri, Hangi verilerin çalışma bulguları olarak değerlendirildiği, Bulguların değerlendirilmesinde kullanılan istatistik yöntemler belirtilmelidir. 50
Klinik sorun:sigara bıraktırılması eğitimi verilerek davranış değişikliği oluşturulacak bir öğretmen hasta Klinik sorun:sigaranın bıraktırılmasında davranış değişikliği için transteorik modelin aşamalarından hangisi önemlidir? COCHRANE: key words: Smoking cessation Behavioral change Thranstheoretical model Stages 51
52
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 53
54
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 55
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 56
Aile Hekimliği 1. Aşama Eğitimi 57
Bu hastamız için kanıta dayalı tıp sürecine devam edersek.. 4-En iyi mevcut kanıtı bulduk.. 5- Kanıt transteorik modelde eğitim vermek için sadece hazırlanma veya idame evresine odaklanılmasını önermemektedir. Hastamızla her görüşmemizde hangi evrede olursa olsun mesaj vermek sigara bırakma sürecinin davranış değişikliği ile sonlanmasında katkı sağlayacaktır. (Hastamıza da neden her görüşmemizde sigara ile ilgili konuştuğumuzu açıklamamız uygun olabilir) 6. aşama: Böyle davrandık, işe yaradı mı, kendi performansımızı değerlendirmeliyiz. 58
https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage &v=bx1i8kcow90 59