İKİ ÜNİVERSİTEDEKİ FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ PROGRAMI ÖĞRENCİLERİNİN ALT BRANŞLARDAKİ BAŞARI DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Salih ÇEPNİ 1, Tuncay ÖZSEVGEÇ 1, Funda SAYILKAN 2, F.Bilge EMRE 2 1 KTÜ, Fatih Eğitim Fak., İlköğretim Bölümü, Fen Bilgisi Eğitimi A. B. D., TRABZON 2 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fak., İlköğretim Fen Bilgisi Eğitimi A. B. D., MALATYA ÖZET: İlk öğretimdeki fen bilgisi dersini yürüten öğretmenlerin çoğunluğunun fen bilgisi derslerinin bazı konularını yürütmekte zorluklarla karşılaştıkları bilinmektedir. Bununla birlikte, fen bilgisi öğretmenliği programından mezun olan öğretmenlerin bu derslerin her üç branş konularında (fizik, kimya ve biyoloji) yeterli olmaları beklenmektedir. Bu programa gelen öğrencilerin akademik başarıları, her bir alt branştaki başarıları ve temel kavramları anlama düzeylerinin lisans eğitimleri boyunca değişimlerinin nasıl gerçekleştiği ve buna eğitim fakültelerinin katkısının ne yönde olduğu bugüne kadar üzerinde fazla durulmamış bir konudur. Bu çalışmanın amacı, KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Programında yapılan iki çalışmadan elde edilen sonuçların İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği programındaki öğrenciler için de geçerli olup olmadığını araştırmaktır. Çalışmada özel durum yöntemiyle, KTÜ deki çalışmalarda geliştirilen ve her üç branşta belirli konuları içeren başarı testi, İÜ Eğitim Fakültesi fen bilgisi öğretmenliği 1, 2, 3, ve 4. sınıf öğrencilerine uygulanmıştır. Adayların temel kavramları anlamadaki gelişim ve değişimleri her iki üniversitede birbirine paralellik göstermektedir. 1. GİRİŞ İlköğretim fen bilgisi programı fizik, kimya ve biyoloji konularını içeren birleştirilmiş bir programdır. Bundan dolayı programı uygulayacak olan öğretmenlerin her üç branşta yeterli düzeyde eğitim almış olmaları ve bu alanlara karşı eşit tutum ve başarı göstermeleri gerekmektedir. Bununla birlikte, eğitim fakültelerinin orta öğretim öğretmenliği programlarından mezun olan adayların, ilköğretimin I. ve II. kademesinde yer alan fen bilgisi derslerini amaçlarına uygun olarak veremedikleri ve bunun doğal sonucu olarak da bu derslerde etkili olamadıkları konusunda bulgular mevcuttur (Çepni, Özsevgeç & Bacanak, 2001a; Çepni, Küçük & Ayvacı, 2001b). Akgün (1998) de yaptığı çalışmada, farklı branşlardan mezun olan, fakat fen bilgisi derslerini yürüten öğretmenlerin alanları dışındaki konuları anlatmada ve özellikle laboratuar uygulamalarında yetersiz olduklarını belirtmiştir. Yukarıda belirtilen problemi çözmek için YÖK-MEB işbirliği çerçevesinde eğitim fakültelerinde ilköğretim fen bilgisi öğretmenliği programları açılmış ve her üç alana eşit mesafede davranımda bulunabilecek öğretmenlerin yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda açılan bu programlar mezunlarını vermiş ve bunların bazıları aktif olarak göreve başlamışlardır. Bu adayların her üç branşa karşı eşit tutum ve başarıya sahip olmaları beklenirken, yapılan çalışmalarda bir branşa karşı daha fazla tutum ve başarı göstererek mezun oldukları belirlenmiştir (Çepni ve diğer., 2001a; Çepni ve diğer., 2001b). Bu programa kayıt yaptırmadan önce ilgi duydukları branştaki konulara adayların daha çok önem verdikleri, diğer konulara ise fazla ilgi duymadıkları yönünde bulgular mevcuttur (Çepni ve diğer., 2001a; Çepni ve diğer., 2001b). Bu da aklımıza şu soruyu getirmektedir: Fen bilgisi öğretmenliği programlarından mezun olan adaylar branş öğretmeni gibi davranıyorlarsa, bu programların açılma gerekçesi nedir? Bununla birlikte, öğretmenin alan ve alan eğitimi bilgisindeki yeterliliği, öğrencilerinin fen derslerindeki başarılarını ve derse karşı olan tutumlarını etkileyen önemli bir faktördür (Germann, 1998; Ataklı, 2000). Bundan dolayı,öğretmenin kişiliği, mesleki yeterliliği ve öğretmenlik mesleğine karşı tutumu önemlidir (Sözer, 1996). Bu programa gelen öğrencilerin akademik başarıları, her bir alt branştaki başarıları ve kavramları anlama düzeylerinin lisans eğitimleri boyunca değişimlerinin nasıl gerçekleştiği ülkemizde geniş çaplı olarak üzerinde fazla durulmamış bir konu olarak görülmektedir. Bu çalışmanın amacı, KTÜ Fatih Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Programında yapılan iki çalışmadan (Çepni ve diğer., 2001a; Çepni ve diğer., 2001b) elde edilen aşağıdaki sonuçların İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği programındaki öğrenciler için de geçerli olup olmadığını araştırmaktır. KTÜ deki çalışmalarda elde edilen sonuçlar: 1. Öğretmen adaylarının fen testindeki başarılarında cinsiyetleri önemli bir faktör değildir. 2. Testteki her üç konuda (Fizik, Kimya ve Biyoloji) adaylar yeterli alan bilgisine sahip değillerdir.
3. Kütle ve Ağırlık merkezi, Gazlar ve Hücre konuları ile ilgili temel kavramları anlama boyutunda adayların eğitim fakültelerine giriş ile çıkış davranışları arasında anlamlı bir fark yoktur. 4. Adayların akademik ortalamaları ile testteki temel fen kavramlarındaki başarıları arasında anlamlı bir ilişki yoktur. 5. Öğretmen adayları başarı testinin biyoloji kısmında daha başarılıdırlar. 6. Adaylar kendilerini her üç branşa eşit mesafede bir fen bilgisi öğretmeni olarak değil, bir branş öğretmeni olarak görmektedirler. 2.YÖNTEM Çalışmada özel durum metodolojisi kullanılmıştır (Çepni, 2001). Daha önceden K.T.Ü. Fatih Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Programında okuyan öğrencilere (N = 307) uygulanan her üç branşta belirli konuları içeren Fen Kavramları Testi (Çepni ve diğ., 2001a; Çepni ve diğ., 2001b) İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliği Programındaki 1, 2, 3 ve 4. sınıf öğrencilerine (N = 101) uygulanmıştır. Test sorularının konu içeriği olarak Fizikte; Kütle-Ağırlık Merkezi, Kimyada; Gazlar ve Biyolojide; Hücre konularından oluşmaktadır. Kavramsal ve işlemsel öğrenmeyi ölçmek için her branşa ait 10 soru yer almakta, soruların 5 i açık uçlu ve 5 i çoktan seçmelidir. Testin güvenirlilik katsayısı KTÜ de yapılan çalışmada r = 0,94 olarak hesaplanmıştır. Testten elde edilen veriler SPSS paket programı kullanılarak t testi ve ANOVA testi ile analiz edilmiştir. Bu yolla KTÜ de elde edilen sonuçlar ile İnönü Üniversitesinde elde edilen sonuçların karşılaştırılmaları yapılmıştır. 3. BULGULAR Testin uygulandığı İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Öğretmenliğindeki öğrencilerden ve KTÜ de yapılan çalışmalardan elde edilen bulgular bu bölümde tablolar halinde sunulmuştur. İ.Ü. de öğrencilerin sınıflarda cinsiyete göre dağılımı farklı olduğu için genel olarak alınmıştır. KTÜ de yapılan çalışmalar 2. 3. ve 4. sınıflarla yapılmış ve bulgular yüzde olarak ifade edilmiştir. Tablo 1 ve Tablo 2 de her iki üniversitedeki son sınıf öğretmen adaylarının testteki başarıları verilmiştir. Tablo1. İÜ son sınıf öğrencilerin cinsiyete Tablo 2. KTÜ son sınıf öğrencilerinin göre başarıları (N = 28) cinsiyete göre başarısı (N =67) Cinsiyet Fizik Kimya Biyoloji Kız (%) 40.7 38 58.7 Cinsiyet Fizik Kimya Biyoloji Erkek (%) 46,9 43.8 67.7 t değeri 1.61 Sig..118 Kız (%) 56.9 29.4 36.1 Erkek (%) 58.2 40.5 41 t değeri 2,07 Sig..785 Tablo 1 de, İÜ de uygulanan testten elde edilen başarıda cinsiyet faktörünün etkisini görmek üzere yapılan bağımsız t testinde kız öğrenciler ile erkek öğrenciler arasında.05 düzeyinde manidar bir ilişkinin (t (82) = 1.61, p =.118) olmadığı görülmektedir. Buna paralel olarak, KTÜ de yapılan çalışmada ise, son sınıf öğrencilerinin cinsiyetlerine göre branşlar arasındaki başarılarının karşılaştırılmasında manidar bir ilişki (p>.05) bulunamamıştır. Tablo 3. İÜ de genel başarının sınıflar düzeyinde karşılaştırılması Sınıf N Ort. F p 1. sınıf 22 44.3 2. sınıf 25 38.8 1.59.197 3. sınıf 26 41 4. sınıf 28 44.4 Tablo 4. KTÜ de genel başarının sınıflar düzeyinde karşılaştırılması Sınıf N Ort. F p 2. sınıf 120 41 - - 3. sınıf 120 41.2 - - 4. sınıf 67 43.5 33,1.000
İÜ de testin uygulandığı sınıfların başarılarına bakıldığında birinci sınıf ile dördüncü sınıf öğrencileri en başarılı sınıflar olurken, ikinci sınıf öğrencileri en başarısız sınıf olmuştur. Elde edilen başarılarda sınıflar arasında bir ilişkinin varlığını görmek için yapılan tek yönlü varyans analizinde F = 1.59, p>.05 de manidar bir ilişkinin olmadığı bulunmuştur. KTÜ deki çalışmada 4. sınıf öğrencilerin fen branşlarındaki başarıları arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir. İÜ deki testteki fen branşlarındaki başarılar arasındaki ilişkiler Tablo 5 te verilmiştir. Tablo 5. İÜ de alt branşlardaki başarıların ANOVA tablosu Sınıf N Fizik Ort. (I) Kimya Ort. (J) Biyoloji Ort. (K) F p 1.sınıf 22 42.2 58.2 47.3 3.77.028 I-J = -16*.025 2.sınıf 25 32.4 45.2 51.6 6.51.003 I-K = -12.8*.002 3.sınıf 26 39.2 46.5 52.6 2.66.076 - - 4.sınıf 28 42.5 38.5 67.1 16.17.000 I-K= -24.6*.000 J-K= -28.6*.000 *.05 düzeyinde ortalama önemlidir. Birinci sınıflar en başarılı kimyadan olurken diğer sınıflar biyolojide olmaktadır. Yapılan tek yönlü varyans analizinde p =.05 de üçüncü sınıf öğrencilerinin alt konulardaki başarıları arasında manidar bir ilişki (F= 2.66, p>.05) gözlenmezken, diğer sınıflarda alt branşlar arasında manidar bir fark bulunmaktadır. Birinci sınıfta fizik ile kimya (F= 3.77, p<.05) arasında anlamlı fark bulunmuştur. Son sınıf öğrencileri arasında fizik ile biyoloji ve kimya ile biyoloji arasında da (F= 16.17, p<.05) manidar bir ilişki olduğu görülmektedir. Tablo 6. KTÜ de alt branşlardaki başarıların ANOVA tablosu Sınıf N Fizik Ort. (I) Kimya Ort. (J) Biyoloji Ort. (K) 4.sınıf 67 35.3 39 57.6 33.11.000 F P I-K= -22.3*.000 J-K= -18.6*.000 KTÜ son sınıf öğrencileri biyolojide diğer branşlara göre daha fazla başarılı oldukları Tablo 6 dan görülmektedir. Yapılan tek yönlü varyans analizinde son sınıf öğrencilerinin alt konulardaki başarıları arasında manidar bir ilişki (F= 33,1 p=.000) bulunmaktadır. Fizik ile biyoloji ve kimya ile biyoloji arasında anlamlı bulunmuştur. Tablo 7. İÜ Lisans ortalamaları ile test sonuçlarının karşılaştırılması Sınıf N Lisans Fizik Lisans Kimya Lisans Biyoloji F p Ort. (L) Ort. (M) Ort. (P) 1. Sınıf 22 52.2 36.4-3.93.000 2. Sınıf 25 56.8 56 64 14.03.000 3. Sınıf 26 52 59.4 58.9 6.52.000 4. Sınıf 28 63.5 62.6 70.2 21.54.000 Öğrencilerin öğrenim gördükleri sınıflara kadar Fizik, Kimya ve Biyoloji derslerinden aldıkları notların ortalamaları ile Fizik, Kimya ve Biyoloji test sorularındaki başarıları arasındaki ilişkiyi bulmak için yapılan F testi Tablo 7 de verilmiştir. Birinci sınıf öğrencileri henüz Biyoloji dersi almazken, lisans derslerinde en yüksek ortalamalara son sınıf öğrencileri sahiptir. Tabloya bakıldığında öğrencilerin fen bilimleri derslerindeki başarıları ile testte yer alan alt konulardaki başarıları arasında.05 düzeyinde anlamlı ilişkilerin olduğu görülmektedir.
Tablo 8. İÜ test sonuçları ile lisans ders ortalamalarının çoklu karşılaştırmaları Birinci sınıf İkinci sınıf Üçüncü sınıf Dördüncü sınıf Ortalama Farklar p J-M= 21.8*.003 I-L= -24.4*.000 I-L= -12.7*.031 I-L= -21*.000 I-M= -24.4*.000 I-M= -20.1*.000 I-M= -20.1*.000 I-P= -31.7*.000 I-P= -19.6*.000 I-P= -27.7*.000 J-P= -18.9*.000 J-M= -12.8*.030 J-L= -25*.000 K-P= -12.5*.035 J-P= -12.3*.042 J-M= -24.1*.000 J-P= -31.7*.000 *.05 düzeyinde ortalama anlamlıdır. Testte elde edilen başarılar ile öğrencilerin lisans başarıları arasındaki ilişkilerin çoklu karşılaştırmaları Tablo 8 de görülmektedir. Birinci sınıflarda sadece kimya test başarısı ile lisans kimya ortalaması arasında, dördüncü sınıfta kimya ve fizik test başarısı ile lisans dersleri arasında manidar bir fark bulunmaktadır. İkinci, üçüncü ve dördüncü sınıfta fizik test başarısı ile lisans derslerinin tamamı arasında.05 düzeyinde anlamlılık varken, biyoloji test başarısı ile lisans biyoloji ortalaması arasındaki anlamlılık sadece ikinci sınıfta bulunmaktadır. Tablo 9. İÜ akademik ortalama-test sonuçlarının ANOVA tablosu Sınıf N Akademik Ort. Test Ort. F P 2.sınıf 25 59.7 38.8.236.792 3.sınıf 26 61.6 41.887.887 4.sınıf 28 69.4 44.4.296.746 Akademik ortalamaları üst (%75-100), orta (%25-74) ve alt (%0-24) düzeylere ayrılmış olan öğrencilerin akademik ortalamaları ile testteki başarıları arasında yapılan karşılaştırmalar Tablo 9 da verilmiştir. Birinci sınıftaki öğrencilerin akademik ortalamaları belli olmadığından gerekli hesaplamalar yapılamamıştır. Üç farklı sınıfta bulunan öğretmen adaylarının testten elde ettikleri başarılar ile akademik ortalamaları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı Tablo 9 dan görülmektedir. Son sınıftaki öğretmen adaylarının F =.296, p>.05 düzeyinde akademik ortalamaları ile test başarıları arasında manidar bir ilişki bulunmamaktadır. Aynı şekilde KTÜ de yapılan çalışmada son sınıf öğrencilerin akademik ortalamaları ile test başarıları arasında (F =.45, p>.05) anlamlı fark olmadığı tespit edilmiştir. 4. SONUÇLAR 1- Fen bilgisi öğretmenliğinde öğrenim gören öğrencilere uygulanan test sonucunda, İÜ de temel fen kavramlarındaki başarıda cinsiyetin önemli bir faktör olmadığı bulunmuştur. Benzer şekilde KTÜ de yapılan çalışmada (Çepni, Özsevgeç & Bacanak, 2001a) elde edilen sonuç, İÜ de elde edilen sonucu desteklemektedir. 2- Her iki üniversitede örneklem olarak alınan sınıfların testteki başarıları incelendiğinde sınıfların birbirlerine yakın ortalamalara sahip olduğu tespit edilmiştir. Testin uygulandığı bütün sınıflardaki başarı genel itibariyle %50 nin altındadır. Bununla birlikte İÜ deki birinci sınıf ile dördüncü sınıf öğrencileri aynı başarıya sahiptir. Bu sonuç, kütle-ağırlık merkezi, gazlar ve hücre ile ilgili temel fen kavramlarını anlamaları bakımından öğrencilerin fakülteye giriş davranışı ile çıkış davranışı arasında bir farklılığın meydana gelmediğini göstermektedir. 3- Uygulanan testin sonucunda öğrencilerin başarılarının, her üç branşta eşit dağılım göstermediği ve her iki üniversite öğrencilerinin biyoloji branşında diğer branşlara göre daha başarılı olmaktadırlar. Buna paralel olarak, öğrencilerin biyoloji lisans derslerindeki ortalamaları diğer branşlara göre yüksek olduğu bulunmuştur. Bu durumun, biyoloji konularının daha çok
ezberlenebilir bilgiye dayalı olduğunu veya öğrencilerimizin biyoloji konularına daha fazla ilgi duymasından kaynaklandığına inanılmaktadır. 4- Testte yer alan branşlardaki başarılar ile lisans derslerindeki branşlar arasında anlamlılığa bakıldığında, genellikle fizik ve kimya test başarıları ile lisansdaki fizik ve kimya derslerindeki başarılar arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Bununla birlikte, biyolojide sadece ikinci sınıfdaki test başarısı ile ikinci sınıf lisans biyoloji ortalaması arasında fark vardır. 5- İÜ deki öğrencilerin akademik ortalamaları ile testteki başarıları arasında anlamlı ilişki bulunmamaktadır. Aynı şekilde K.T.Ü deki son sınıf öğretmen adaylarının akademik ortalamaları ile test başarıları arasında manidar bir fark yoktur. İÜ öğrencilerin lisans branş ortalamaları ile testteki başarıları arasında oldukça büyük olmaktadır. Tablo 8 e bakıldığında lisans branş ortalamalarının testteki ortalamalardan oldukça yüksek olduğu ve üst sınıflara doğru arttığı görülmektedir. Bunun sonucu olarakta aradaki farkın anlamlılığı artmaktadır. 6- Her iki üniversiteden elde edilen bulgular incelendiğinde fen bilgisi öğretmenliği programındaki öğretmen adaylarının birleştirilmiş bir program olan fen bilgisi derslerinin alt konularının tamamında yeterli olmadıkları görülmektedir. Bununla birlikte ulaşılan sonuçlar neticesinde bu programdaki öğretmen adaylarının kendilerini bir fen bilgisi öğretmeni olarak değil, bir branş öğretmeni olarak gördükleri anlaşılmaktadır. Mevcut durumda, iki eğitim fakültesinden elde edilen sonuçlara göre, fen bilgisi öğretmenliği programı kuruluş amaçlarını yerine getirmediğini göstermektedir. 5. ÖNERILER Fen bilgisi öğretmen adaylarının her üç branşta eşit başarıya sahip olmalarını sağlamak için lisans eğitimleri süresince belli aralıklarla branşlara karşı tutumları ve başarıları incelenmelidir. Adayların düşük başarıya veya olumsuz tutuma sahip oldukları branşlar tespit edilerek, bunları olumlu yöne çevirecek dersler programa eklenmeli veya çıkarılmalıdır. Adayların bir branş öğretmeni gibi değil de bir fen bilgisi öğretmeni olarak yetiştirilmesi gerekmektedir. Bunun için ezberci anlayıştan uzak tamamen ilgi, tutum ve becerilerin sergilendiği laboratuar uygulamaları I-II gibi derslere daha çok önem verilmeli ve laboratuar deneylerinin ağırlıklı bir orana sahip olmaları sağlanmalıdır. Bu şekilde adayların fizik, kimya ve biyoloji konularını birlikte özümsemeleri sağlanmalıdır. Birinci sınıftan son sınıfa kadar, fen bilgisi öğretmen adayları yalnızca bir branşın öğretmeni olmadıkları, onlara tüm branşlarda kendilerini yetiştirmeleri gerektiği hatırlatılmalı ve bu yönde motive edilmelidirler. 6. KAYNAKLAR Çepni, S., Özsevgeç, T., & Bacanak, A., (2001a). Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen branşlarına karşı tutumları ile fen branşlarındaki başarılarının ilişkisi, X. Ulusal eğitim bilimleri kongresi, 7-9 Haziran, Bolu. Çepni, S., Küçük, M., & Ayvacı, H.Ş., (2001b). Fen bilgisi öğretmen adaylarının fen branşlarına karşı tutumlarının ve temel fen kavramlarını anlama düzeylerinin yıllara göre değişimi, X. Ulusal eğitim bilimleri kongresi, 7-9 Haziran, Bolu. Akgün, Ş., (1998). Okullarımızda fen bilimlerine olan ilginin azalma sebepleri, KTÜ III. Fen bilimleri eğitimi sempozyumu, 23-25 Eylül, Trabzon. Germann, P.J., (1998). Development of attitude toward science in school assessment and ıts use to investigate the relationship between science achivement and attitude toward science in school, Journal of research in science teaching, 25, (8), 689-703. Ataklı, A., (2000). Students expectations, wishes and preferences in the secondary education. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 26-34. Sözer, E., (1996). Üniversitelerde öğrenim gören öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları, Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6, (2), 7-21. Çepni, S., (2001). Araştırma ve proje çalışmlarına giriş, Trabzon: Erol Ofset Matbaacılık.