Trakya Kalkınma Ajansı www.trakyaka.org.tr Edirne İlinde Yem Bitkileri Ekilişi Kaba Yem Üretiminin İhtiyacı Karşılama Oranı
EDİRNE YATIRIM DESTEK OFİSİ EDİRNE İLİNDE YEM BİTKİLERİ EKİLİŞİ, MERALARIN DURUMU VE KABA YEM ÜRETİMİNİN İHTİYACI KARŞILAMA ORANI Işık OCAKLI Mayıs, 2011
İçindekiler Trakya Kalkınma Ajansı 1. Giriş 2. İlin Arazi Varlığı ve Kullanılış Biçimleri 3. İlin Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Durumu 4. Edirne İlinde Kaba Yem Üretim Düzeyi ve İhtiyacı Karşılama Oranı 5. Sonuç
1. Giriş Tarım nüfusun beslenmesi, sanayiye hammadde sağlaması, nüfusun halen önemli bir kısmını istihdam etmesi nedeniyle ülkemizde önemini koruyan bir sektördür. Edirne ilinde de bitkisel ve hayvansal üretim halkın önemli geçim kaynakları arasındadır. 2009 yılında Edirne ilinde kişi başına bitkisel üretim değeri 2.943 TL, hayvansal üretim değeri ise 721 TL olmuştur. Edirne ili bölgenin diğer illeri arasında da kişi başı tarımsal üretim değeri açısından öne çıkan bir ilimizdir. Tablo 1: 2008 Yılı Kişi Başına Tarımsal Üretim Değeri (TL) Kişi Başına Bitkisel Üretim Değeri Kişi Başına Hayvanlar Ürünler Değeri Türkiye 923 333 Tekirdağ 1.213 375 Edirne 2.943 721 Kırklareli 1.557 578 Kaynak: TÜİK, Bölgesel Göstergeler TR21, 2009 Edirne ilinde tarımsal faaliyette bulunan işletmelerin büyük bir kısmı bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmaktadırlar. İlde tarımsal faaliyette bulunan işletmelerin %55,2 si bitkisel üretim ve hayvansal üretim, %37,2 si yalnızca bitkisel üretim ve %1,5 i yalnızca hayvansal üretim yapmaktadır 1. Hayvansal üretim denilince akla ilk kaba yem gelmektedir. Kaliteli kaba yemler; çayır-mera alanları ve yem bitkileri tarımından sağlanmaktadır. 2010 yılı verilerine göre Edirne ilinde çayır-mera kaynaklı üretilen kuru ot miktarı 35.451 ton, yem bitkileri kaynaklı kuru ot miktarı ise 110.940 ton civarındadır. Buna karşılık 165.097 Büyükbaş Hayvan Birimi (BBHB) varlığı bulunmakta, sadece bunların yaşama payı kaba yem gereksinimlerinin karşılamak için yılda yaklaşık 602.604 ton kaliteli ota gereksinim duyulmakta, ancak kaliteli kaba yem üretimi 146.391 ton düzeyinde kalmaktadır. Yani Edirne ilinde kaliteli kaba yem açığı %76 dır. Bu nedenle yem bitkilerinin üretim deseni içerisinde yer alınmasının sağlanması bölgede hayvancılığın gelişmesi açısından önemlidir. Böylece sadece yem bitkileri ekili alanlar artmakla kalmayacak aynı zamanda çayır-mera alanları üzerindeki otlatma baskısı azaltılabilecektir. Ancak Trakya bölgesi toprakları, tarımsal sınıflandırma açısından, kaliteli topraklardır. Tarıma elverişli toprakların dağılımı (ilk dört toprak sınıfı) ülkemiz ortalaması olarak ancak %33,7 dir. Oysaki bölgede tarıma uygun arazilerin oranı Türkiye ortalamasının yaklaşık iki buçuk katıdır (% 81,8). Tarıma elverişli araziler içerisinde toprak dağılımına bakıldığında ise, toprakların büyük bir çoğunluğunun II. grup arazilerde yoğunlaştığı görülmektedir (% 47,0). 1 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Edirne İli Tarım Master Planı, Ocak 2005
Trakya Kalkınma Ajansı Şekil 1: TR 2 Bölgesi Arazi Sınıfına Göre Toprak Dağılımı Toprakların bu kadar verimli olduğu bir bölgede yem bitkileri ekim alanlarının yeterince yaygınlaşamamış olması beklenilen bir sonuçtur. Genelde yem bitkileri ekilişleri, IV. Sınıf topraklarda veya altında kaliteye sahip topraklarda yapılmaktadır. Bu nedenle yem bitkileri ekiminin yaygınlaştırılmaya çalışılmasının yanı sıra, ucuz kaba yem temin yollarının bulunması ve mera ıslah çalışmalarına hız verilmesi belki de üzerinde daha öncelikle durulması gereken konulardır. 2. İlin Arazi Varlığı ve Kullanılış Biçimleri Edirne ilinin toplam yüzölçümü 609.791 hektardır. Bu alanın yaklaşık 370.948 hektarı tarım arazisi, 104.502 hektarı orman arazisi ve 57.409 hektarı çayır-mera arazisidir. Tarım dışı alanlar ise 76.933 hektardır. İlde çayır-mera alanlarının düşük olması hayvancılık için olumsuz bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. İlin hayvan varlığına karşın çayır-mera alanları ve kalitesi de yeterli değildir. Tablo 2: İlin Arazi Varlığı Kullanılış Şekli Alan Oran (ha) (%) Tarımsal Alan 370.948 61 Ormanlık Alan 104.502 17 Çayır-Mera Alanı 57.408 9 Tarım Dışı Alan 76.934 13 Yüzölçüm 609.791 100 Tarıma elverişli toprakların dağılımı Türkiye ortalaması olarak ancak %33,7 dir. Bölgemiz bu açıdan ülke geneli ile karşılaştırılacak olursa tarıma uygun arazilerin oranının Türkiye ortalamasının yaklaşık iki buçuk katı olduğu görülür (% 81,8) (Tablo 3). Tarıma elverişli araziler içerisinde toprak dağılımına bakıldığında, toprakların büyük bir çoğunluğunun da II. grup arazilerde yoğunlaştığı görülmektedir
Tablo 3: Bölgenin Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfına Göre Toprak Dağılımı (ha) Arazi Sınıfı Türkiye TR21 İşlemeli Tarıma Elverişli İşlemeli Tarıma Elverişli Olmayan I 4.987.705 181.276 II 6.663.877 732.182 III 7.193.839 502.686 IV 7.364.506 143.184 Toplam 26.209.927 1.559.328 V 125.967 739 VI 10.752.602 195.525 VII 35.698.154 137. 751 VIII 5.113.050 11.030 Toplam 51.689.773 345.045 Genel Toplam 77.899.700 1.904.373 Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TR2 Batı Marmara Tarım Master Planı, 2007 IV. sınıf araziden sonraki arazi sınıfları meraya uygun alanlardır. Dolayısıyla bölgede meraya elverişli alanlar, işlemeli tarıma elverişli olan tarım alanlarından daha azdır. Oysaki bir büyükbaş hayvan için 4 da kaba yem alanının ayrılması gerekmektedir. İlde işlenen tarım alanları ilin yüzölçümünün % 61 ini oluşturmaktadır. Bu alanın, 89.322 hektarında sulu tarım, geriye kalan 281.626 hektarında ise kuru tarım yapılmaktadır. İlin toplam tarımsal arazisi 370.948 hektar olup, tarımsal arazinin % 96 sı tarla arazisi, % 3 ü sebze arazisi, % 1 i ise meyve ve bağ arazisidir (dağınık olarak bulunan meyve ağaçları ve ana ürün olarak sebze ekilmeyen alanlar dikkate alınmamıştır). Tablo 4: Tarımsal Arazilerin Kullanılış Biçimleri Kullanılış Şekli Alan (ha) Oran (%) Tarla Arazisi 357.667 96 Sebze Arazisi(sera dahil) 9.879 3 Meyve ve Bağ Arazisi 3.402 1 Toplam Tarım Arazisi 370.948 100 İlde toplam 1.907.588 ton tarla bitkileri üretimi yapılmaktadır. Tarla tarımı içerisinde % 60 lık pay ile tahıllar ilk sırayı alırken, bunu sırasıyla % 18 ile yağ bitkileri ve % 17 ile yem bitkileri üretimleri izlemektedir. Yumrulu bitkiler, endüstri bitkileri ve baklagil üretimi ise daha düşük miktarlarda yapılmaktadır. Yem bitkileri ve doğal çayır - meralar, hayvanlara kaliteli, ucuz kaba yem sağlamada önemli kaynaklar durumundadır. Ucuz bir yem kaynağı olmasının yanı sıra mineral ve vitaminlerce zengin olması, gerekli yağ, protein ve selüloz içermesi, beslemeye bağlı pek çok metabolik hastalığı önlemesi ve yüksek kalitede hayvansal ürün sağlaması bakımından da önemlidir (Serin ve Tan 2001a).
Tablo 5: 2010 Yılı 2. Tahminine Göre Yem Bitkileri Üretimi (Ton) Ürün Cinsi Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam YEM BİTKİLERİ 323.485 Fiğ (Yeşil Ot) 10.000 640 325 1.680 1.500 1.000 125 1.200 1.000 17.470 Mısır (Silaj) (1.üretim) 12.000 5.000 32.500 10.500 22.500 19.250 8.000 35.000 29.250 162.000 Mısır (Silaj) (2.üretim) 24.500 5.000 9.000 13.000 0 1.750 8.000 12.000 29.250 102.500 Yonca (Yeşil Ot) 9.400 900 525 5.000 6.250 320 800 6.000 2.000 31.195 Korunga (Yeşil Ot) 0 0 0 0 150 0 0 84 1 235 H.Pancarı 0 3.900 0 0 0 0 0 0 270 4.170 Yem Şalgamı 0 0 0 0 0 0 630 40 400 1.070 Yulaf (Yeşil Ot) 0 4 31 0 0 0 0 0 0 35 Tritikale (Yeşil Ot) 0 500 0 3.000 0 500 210 600 0 4.810 Trakya Kalkınma Ajansı Tablo 6: 2010 Yılı 2. Tahminine Göre Yem Bitkileri Ekim Alanları (Dekar) Ürün Cinsi Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam YEM BİTKİLERİ 102.553 Fiğ (Yeşil Ot) 2.500 1.600 650 1.200 2.500 2.000 250 1.000 2.000 13.700 Mısır (Silaj) (1.üretim) 3.000 1.000 6.500 3.500 5.000 5.500 2.000 7.000 6.500 37.000 Mısır (Silaj) (2.üretim) 7.000 1.500 3.000 5.200 0 500 2.000 3.000 6.500 28.700 Yonca (Yeşil Ot) 2.350 1.000 2.100 1.000 5.000 400 500 1.500 1.000 14.850 Korunga (Yeşil Ot) 0 0 0 0 250 0 0 70 3 323 H.Pancarı 0 650 0 0 0 0 0 0 60 710 Yem Şalgamı 0 0 0 0 0 0 300 20 200 520 Yulaf (Yeşil Ot) 0 250 250 0 0 0 0 0 0 500 Tritikale (Yeşil Ot) 0 2.500 0 2.000 0 1.000 350 400 0 6.250 Tablo 7: 2010 Yılı 2. Tahminine Göre Yem Bitkileri Verim Değerleri (kg/da) Ürün Cinsi Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Fiğ (Yeşil Ot) 4.000 400 500 1.400 600 500 500 1.200 500 Mısır (Silaj) (1.üretim) 4.000 5.000 5.000 3.000 4.500 3.500 4.000 5.000 4.500 Mısır (Silaj) (2.üretim) 3.500 3.333 3.000 2.500 0 3.500 4.000 4.000 4.500 Yonca (Yeşil Ot) 4.000 900 250 5.000 1.250 800 1.600 4.000 2.000 Korunga (Yeşil Ot) 0 0 0 0 600 0 0 1.200 400 H.Pancarı 0 6.000 0 0 0 0 0 0 4.500 Yem Şalgamı 0 0 0 0 0 0 2.100 2.000 2.000 Yulaf (Yeşil Ot) 0 15 125 0 0 0 0 0 0 Tritikale (Yeşil Ot) 0 200 0 1.500 0 500 600 1.500 0 3. İlin Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık Durumu İl genelinde 21.769 işletmede büyükbaş hayvancılık yapılırken, sadece 2.527 işletmede küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Bu da il genelinde büyükbaş hayvancılığın daha gelişmiş olduğunu göstermektedir. Tablo 8: Hayvan Varlığı (2010) Merkez Enez Havsa İpsala Keşan Lalapaşa Meriç Süloğlu Uzunköprü Toplam Büyükbaş Hayvan 18062 12208 17551 18478 24679 16111 7900 9521 23527 148037 Sayısı Küçükbaş Hayvan 19928 29951 16843 21093 49040 17079 13550 10589 49385 227458 Sayısı TOPLAM 37990 42159 34394 39571 73719 33190 21450 20110 72912 375495
İlin 2005-2010 yılları arasındaki büyükbaş hayvan mevcuduna bakıldığında; 2009 yılına kadar, çok büyük miktarlarda olmasa da, söz konusu olan artışın 2010 yılında durduğu ve 2009-2010 yılı üretim döneminde, hayvan sayısında 7.247 başlık bir azalma olduğu görülür. Küçükbaş hayvan sayısı da yıllar bazında dalgalanmalar göstermektedir. Bölge üreticilerinin sahip olduğu hayvan varlığı potansiyel olarak yüksek verimli ırklardan (kültür ve kültür+melez) oluşmasına rağmen yeterli bakım ve besleme koşullarının olmaması bölge hayvancılığının en önemli sorunları arasında yer almaktadır. Bölgede yapılan hayvancılık daha çok küçük ölçekli olup aile işletmeciliği şeklindedir. Hayvansal üretimde en önemli girdiyi oluşturan kaliteli kaba yemin en ucuz ve en kolay temin edildiği kaynaklar çayır ve meralardır. Ancak ot kalitesini yitiren meralar, yem bitkisi ihtiyacını karşılamaktan oldukça uzaktır. Aşırı otlatma ve mera ıslah projelerinin yeterli düzeylerde yapılamaması, meraların cazibesini azaltmaktadır. Tablo 9: Yıllar İtibariyle Hayvan Mevcutları (2005 2010) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Büyükbaş Hayvan Sayısı 139.880 142.236 146.302 146.258 155.284 148.037 Kültür Irkı 67.851 73.965 76.077 76.102 106.859 131.752 Kültür Melezi 63.955 62.584 64.295 64.353 43.372 13.244 Yerli 7.891 5.548 5.803 5.704 4.984 2.960 Manda 183 139 127 99 69 81 Küçükbaş Hayvan Sayısı 213.403 235.400 235.725 234.576 223.345 227.458 Koyun (Yerli) 173.838 176.782 176.794 175.933 160.582 172.345 Koyun (Merinos) 8.996 9.100 9.497 9.148 25.235 10.759 Keçi (Kıl) 39.565 49.518 49.434 49.495 37.528 44.354 Tablo 10: Edirne İlinde 2010 Yılı BBHB Cinsinden Hayvan Varlığı Hayvan Sayısı Hayvan Birimi BBHB Büyükbaş Hayvan Sayısı 148.037 143.238 Kültür Irkı 131.752 1.00 131.752 Kültür Melezi 13.244 0.75 9.933 Yerli 2.960 0.50 1.480 Manda 81 0.90 73 Küçükbaş Hayvan Sayısı 227.458 21.859 Koyun (Yerli) 172.345 0.10 17.235 Koyun (Merinos) 10.759 0.10 1.076 Keçi (Kıl) 44.354 0.08 3.548 TOPLAM BBHB HAYVAN VARLIĞI 165.097 BBHB: Büyükbaş Hayvan Birimi (500 kg canlı ağırlığındaki süt veren ineğe eşdeğerdir)
4. Edirne İlinde Kaba Yem Üretim Düzeyi ve İhtiyacı Karşılama Oranı Tablo 11: Edirne İlinde 2010 Yılı Yem Bitkileri Üretimi Ürün Cinsi Ekili Alan (da) Üretim Üretim (yeşil ot-ton) (kuru ot-ton) Fiğ (Yeşil Ot) 13.700 17.470 5.480 Mısır (Silaj) (1.üretim) 37.000 162.000 46.250 Mısır (Silaj) (2.üretim) 28.700 102.500 35.875 Yonca (Yeşil Ot) 14.850 31.195 14.850 Korunga (Yeşil Ot) 323 235 97 H.Pancarı 710 4.170 4.260 Yem Şalgamı 520 1.070 2.600 Yulaf (Yeşil Ot) 500 35 15 Tritikale (Yeşil Ot) 6.250 4.810 1.513 YEM BİTKİLERİ TOPLAMI 102.553 323.485 110.940 ve Tarım İl Müdürlüğü Çalışmaları Trakya Kalkınma Ajansı Batı Akdeniz Sahil Kuşağında Sorgum, Sudanotu ve Mısırın İkinci Ürün Olarak Değerlendirilmesi, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2005, Semiha Çeçen, Cengiz Erdurmuş (Batı Akdeniz Tarrımsal Araştırma Enstitüsü), Mehmet Öten (Kumluca Tarım İlçe Müdürü) Tablo 12: İlin Mera Alanlarında Yapılan Islah Çalışmaları ve Ot Verimleri Toplam Mera Alanı 574.080 da Üretim (kuru ot-ton) Mera Islah Projesi Tamamlanmış Alan 57.117 da 7.140 Mera Islah Projesine Devam Edilen Alan 49.252 da 4.925 Islah Kapsamına Alınmamış Alan 467.711 da 23.386 Islah Öncesi Yeşil Ot Verimi 180-25 kg/da Islah Sonrası Yeşil Ot Verimi 400-600 kg/da Islah Öncesi Kuru Ot Verimi 45-60 k/da Islah Sonrası Kuru Ot Verimi 100-150 ka/da Kaynak: Edirne Tarım İl Müdürlüğü Islah çalışmalarından önce ilin meralarında yeşil ot verimi dekara 180-250 kg iken, verim ıslah çalışmaları tamamlanmış alanlarda 400-600 kg a çıkmıştır. Kuru ot verimi de ıslah öncesi 45-60 kg iken, ıslah çalışması tamamlanmış meralarda dekara 100-150 kg a ulaşılmıştır. Tablo 13: İlin Kaba Yem Kaynakları İle Hayvan Varlığı Dengesi Kaynak Alan (da) Üretim (kuru ot-ton) Çayır-mera 574.080 35.451 Yem Bitkileri 102.553 110.940 Toplam 676.634 146.391 Hayvan Varlığı BBHB Büyükbaş 143.238 Küçükbaş 21.859 Toplam 165.097 Gereksinilen Kaba Yem Yaşama Payı Gereksinimi İçin (ton) Toplam 602.604 Kaliteli Kaba Yem Açığı 469.014
Bir BBHB nin yaşama payı besin madde ihtiyacını karşılamak için günde yaklaşık 10 kg kuru ot gerekmektedir (Gökkuş ve ark. 1995). Edirne de toplam 165.097 BBHB hayvan varlığı dikkate alındığında, bunların yaşama payı ihtiyaçlarının yıl boyu temini düşünüldüğünde 602.604 ton kaliteli kaba gereksinim olduğu ortaya çıkar. Oysaki gerek yem bitkileri üretiminden, gerekse meralardan elde edilen kuru ot miktarı 146.391 ton dur. Edirne ili mevcut BBHB hayvan varlığı dikkate alındığında, meralardan ve yem bitkileri ekilişlerinden elde edilen ot miktarı ihtiyacın yalnızca % 24 ünü karşılamaktadır. 5. Sonuç Gelişmiş ülkelerde tarımsal ekonominin lokomotifi olan hayvancılık; çok düşük maliyetle istihdam yarattığı, kalitesiz veya insan beslenmesine uygun olmayan yem kaynaklarının kaliteli insan gıdasına dönüştürdüğü, için çok önemlidir. Hayvancılık sektörü, ülke ekonomisini geliştiren, birim yatırıma en yüksek katma değer oluşturan ve en düşük maliyetle istihdam fırsatı yaratan bir sektördür. Türkiye de sanayide bir kişiye istihdam imkanı yaratabilmek için asgari 80 bin dolar yatırıma ihtiyaç duyulurken, hayvancılıkta bunun beşte biri kadar kaynak yeterli olmaktadır. Sanayi kesimi ile mukayese edildiğinde aynı miktar yatırım ile hayvancılıkta 5 kat daha fazla sayıda kişiye iş imkanı yaratılabilmektedir. 2 Hayvancılık sektörü; ülkemizde de ulusal beslenmenin yanı sıra; ihracatın artırılması, sanayiye hammadde sağlaması, kırsal alanda gizli işsizliğin önlenmesi ve sanayi ve hizmetler sektörlerinde yeni istihdam imkanları yaratması gibi önemli pek çok sosyo-ekonomik fonksiyonlar üstlenmektedir. Trakya bölgesi, büyükbaş hayvancılıkta Türkiye de ayrı bir öneme sahiptir. Bölgede yapılan canlı hayvan sevklerine getirilen kısıtlamalar ve uygulanan aşı programları sonucunda Kasım 2007 den beri bölgede şap hastalığı görülmemiştir. Dünya Hayvan Sağlığı Teşkilatı (OIE), Mayıs 2010 da bölgede gerçekleştirilen incelemeler sonucunda şap hastalığının bölgede bulunmadığını tescil etmiş, yani bölgeyi şap hastalığından aşılı ari olarak tanımlamıştır. Bölgeden Anadolu ya gönderilen hayvan sayısı yüksek ve hastalıktan ari hayvanların ithalatı da pahalı olduğundan bölge, büyükbaş hayvan sayısında azalma riski ile karşı karşıyadır. Oysaki bölgede et besiciliği ve süt sığırcılığı potansiyel yatırım alanları olarak öne çıkmaktadır. Et ve süt hayvancılığı potansiyeli bu kadar yüksek olan bir bölgede, mera alanları ve yem bitkileri üretimi, yüksek sınıflı arazi miktarının fazla olması nedeniyle, yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle dışarıdan kaba yem takviyesi gerekmektedir. 2 Türkiye Hayvancılığı; Hedef 2023, Sorunlar, Çözüm Yolları ve Politika Arayışları, Ocak 2003, Adana, Prof.Dr. Hasan Rüştü KUTLU, ÇÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Prof.Dr. Aykut GÜL ÇÜ Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Prof.Dr. Murat GÖRGÜLÜ ÇÜ Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü
Et ithalatına izin verilmesi ile, Ocak-Kasım döneminde ülkemizin canlı hayvan ithalatı, 2009 yılının aynı dönemine göre %617.1 lik artış ile 209.722.000 dolara yükselmiştir. 3 Bu çarpıcı bir durumdur. Hayvan ithalatımızın bu denli yüksek rakamlara ulaştığı bir dönemde ve ülkemizin hayvancılık potansiyelinin çok yüksek olduğu göz önüne alındığında hayvancılık politikalarının gözden geçirilmesine ve hayvansal üretimin desteklenmesine ihtiyaç vardır. Öte yandan; Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde hayvancılığın giderek bittiği dikkate alındığında, bu bölgede hayvancılığın desteklenmesinin şart olduğu ortaya çıkmaktadır. Trakya Kalkınma Ajansı Bölgede hayvancılığın geliştirilmesi için öncelikle; hayvansal üretimde ölçek ekonomisini hayata geçirecek tedbirler alınmalı, hayvancılıktan elde edilen gelirin artırılması için, yem bitkileri üretimi artırılarak kaba yem açığı kapatılmalı, meraların ıslahı ve yem kalitesi artırılmalı, mevcut kaba yem kaynaklarının kalitesi iyileştirilmeli, yerli üretimin yetersizliği ve kalitesizliği nedeniyle karma yem sektörü için yurtdışından ithal edilen mısır, çekirdek soya ve soya küspesinin yurtiçinde üretimi teşvik edilmeli, yem sanayimiz ithalata bağımlı olmaktan kurtarılmalıdır. 3 http://www.tarimsal.net, erişim tarihi 18 Mayıs 2001