GDO ile Đlgili Gelişmeler: Türkiye nin Yaklaşımı ve Sorunlar Prof. Dr. Selim ÇETĐNER Sabancı Üniversitesi cetiner@sabanciuniv.edu 24 Nisan 2015
... 21. Yüzyılda başarı, bireyler kadar toplumların da modern biyoteknolojinin sunduğu imkanları araştırıp kullanmaya cesaret etmesini gerektirmektedir. Bunu yapamayanlar geri kalacaklardır.... Lester Thurow, 2003 Servet Cesur Olanındır
MODERN BĐYOTEKNOLOJĐ - Rekombinant (DNA) tekniklerinin ya da Geleneksel ıslah ve seleksiyonda kullanılmayan teknikler olan ve doğal fizyolojik üreme veya rekombinasyon engellerinin üstesinden gelen, sınıflandırılmış familyanın ötesinde hücre füzyonu tekniklerinin uygulanması. - Transgenik; Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar - Genetiği Değiştirilmiş Mikroorganizmalar
Biyoteknolojinin Gelişimi Modern Biyoteknoloji Hayvanlarda genetik müh. Bitkilerde genetik müh. Mikroorganizma genetik müh. Rekombinant DNA teknolojisi Monoklonal antikor üretimi Hayvanlarda embriyo transferi Bitki doku kültürü Biyolojik azot fiksasyonu Fermentasyon Klasik Biyoteknoloji Karmaşıklık düzeyi
GDO Tarımının Etkileri
Yeni Islah (GDO) Teknikleri Oligonucleotide-Directed Mutagenesis (ODM) Zinc Finger Nuclease (ZFN) Transcription Activator-like Effects Nucleases (TALENs) Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats (CRISPR) RNAi, mirna RNA Dependent DNA Methylation (RdDM)...
Yeni GDO lar Vitamin-mineral mineral içeriği artırılmış pirinç, muz, mısır... Innate Patates, Arctic Ice Elma... Fitaz aktivitesi yüksek arpa, glutensiz buğday Tütünde aşı üretimi Aspirde insulin üretimi Kamu, özel sektör, kamu-özel sektör Risk analizleri???
GDO Konusunda Endişeler Gıda güvenliği Çevresel etkiler Tekelleşme (küreselleşme) Ticari kaygılar Đdeolojik ve duygusal tercihler
Biyogüvenlik: Biyoteknolojinin, insan sağlığı ve çevreye zarar vermeden uygulanmasını sağlamak için alınması gereken politik ve işlevsel önlemlerin tümü.
Tarihsel Süreçte Biyogüvenlik 1972: Đlk GDOlar 1974: Berg in mektubu 1975: Asilomar toplantısı 1979: rdna lab kuralları 1982: Humulin 1985: GDO tarla deneme 1986: ABD eşgüdüm çerçevesi 1986: OECD Blue Book 1990: AB GDO direktifleri 1992: Biyoçeşitlilik sözleşmesi 2000: Kartagena Biyogüvenlik Protokolü 2003: Yeni AB tüzükleri 2010: AB ve Kartagena gözden geçirme 2015: AB Direktif değişikliği
Düzenleyici Kurallar A. B. D. A. B. USDA (APHIS) Dir 90/219-98/81/EC 98/81/EC FDA Dir 2009/41/EC EPA Dir 90/220-2001/18 NIH Dir 2015/412 Reg EC 258/97 Reg 1829/2003 Uluslararası Reg 1830/2003 Kartagena Biyogüvenlik Protokolü Codex Alimentarius
EFSA Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi Organizasyon Yönetim kurulu Danışma kurulu Bilim kurulu 8 uzman paneli GDO paneli (21 bilim insanı) Tamamen bağımsız, bilim insanları! Son karar mercî Avrupa Komisyonu?
AB Ülkeleri GDO Oyları
AB Biyogüvenlik Mevzuatı Dir 90/219-98/81/EC 98/81/EC Dir 2009/41/EC Dir 90/220-2001/18 Dir (EU) 2015/412 Reg EC 258/97 Reg 1829/2003 Reg 1830/2003 Reg 641/2004 Reg 1332/2008 Tavsiye ve rehber dokümaları
GDO Analizleri Karar Ağacı
AB Mevzuat Değişikliği Dir (EU) 2015/412 opt out (uymama); MON810 Gıda-yem için ithalat onaylı 50 GDO EFSA olurlu 13 GDO beklemede 65 (58) GDO başvuru sürecinde 22 Nisan 2015 yeni komisyon kararı: gıda ve yem için ithalatta opt out AB ortak pazarı?? DTÖ -SPS?? Uygulama nasıl olacak?
Çin ve diğer ülkeler soya ithalatı
Türkiye de Mevzuat Çalışmaları 1995 Biyoteknoloji Öncelikleri Raporu Mayıs 1996 ilk girişim 25 Ağustos 1997 BTYK kararı Şubat 1998 TÜBĐTAK komisyon Mayıs 1998 Tarla Denemeleri Talimatı UNEP/GEF Projesi 26 Ekim 2009 GDO yönetmeliği
Mevzuattan Beklenenler Anlaşılabilirlik Şeffaflık Tutarlılık Oransallık Uygulanabilirlik Uyarlanabilirlik Dönemsel değişiklik
5977 No lu Biyogüvenlik Kanunu AB ve Kartagena ile uyumsuz Şeffaf değil Kendi içinde tutarsız ve orantısız GDO yetiştirmek yasak Çok ağır cezai hükümler (12 yıla kadar hapis) Her türlü Ar-Ge engelleniyor Đthalat mümkün ama belki
Türkiye Türkiye- AB Mevzuatları: Risk önleme RD+ Sosyo-ekonomik D. 17 GD yem hammaddesi (bebek maması-ekim yasak) 270 gün + belirsiz Onaylanmayan GDO % 0 Zorunlu etiket >%0,9 İthalat için zorunlu GDO analizi AB Sağlığı ve çevreyi koruma Risk Değerlendirme 48(+2) GDO gıda+yem onaylı 1 Yıl+ belirsiz Onaylanmayan GDO % 0.1(yem) Zorunlu etiket >%0,9 GDO olmadığı beyan edilirse analiz
Türkiye de GDO Algısı Genetik delikanlıyı bozar mı? GDO kısırlık yapıyor! Genetik özürlü mısırlar geldi! Genetiği değişmiş tohum istenmiyor! Đthal edilmek istenen 6 GDOlu mısır riskli bulundu Modern çağın gerekliliği mi, gıda terörünün yeni adı mı? 2011 yılında 1839 yayın, hepsi olumsuz!!!
Neden Korku Stratejisi? Korkmak: hayatta kalmak için korunmayı; Beslenmek: yaşamı sürdürmek için yemeyi; Cinsel yaşam: nesli devam ettirmek için; Annelerin yavrularını koruma güdüsü
GDO karşıtlığının faydaları: Yemezler telefon kampanyası; Ayda 20 TL; yılda 240 TL bağış; Yılda 8-9 milyon TL gelir
Avrupa Birliği GDO Güvenlik Araştırmaları 1985-2000: 81 Proje 400 Kamu araştırma grubu, 70,000,000 Avro 2000-2010: 50 Proje 400 Kamu araştırma grubu 200,000,000 Avro Toplam: 25 yıl, 270M Avro
GDO ların insan sağlığı ve çevre üzerinde hiçbir zararı yoktur!
GDO ların insan sağlığı ve çevre için birçok zararları vardır!
Doğrusu! Her biyoteknoloji ürünü GDO birbirinden farklıdır; Bunların her birisi ayrı ayrı bilimsel risk analizlerinden geçer; Bu analizler sonucu üretilip yetiştirilmesine onay verilen GDOlar en az klasik ürünler kadar güvenlidir. Son 19 yıldır dünyada üretilip tüketilen GDOların neden olduğu bir sağlık sorunu kaydedilmemiştir.
Bilim Đnsanlarının GDOlar Konusundaki Görüşü: Dünyada 37 bilimler akademisi Royal Society, AAAS, TWAS Ulusal ve Uluslararası meslek örgütleri WHO, FAO, UNIDO 32 000+ bilimsel makale
Türkiye de Biyogüvenlik Kanunu ve uygulamalarının kullanıcı sektörler üzerindeki ekonomik etkileri 2009 GDO yönetmeliği sonrası Soya, mısır ve ürünleri DDGS Buğday, pirinç, mercimek, pamuk Bebek mamaları Diğer işlenmiş gıdalar
Aksayan başlıca noktalar: Numune alma uygulamaları yanlış; GDO testi yapan laboratuvar 41 adet, ama uluslararası akredite değil; GDOsuz ürünler test ediliyor; GDOlu yemler, sıkıntılara rağmen ithal ediliyordu! du! Gıdada GDO toleransı 0 olduğu için hiçbir ürün giremez! Ama ithalat devam ediyor! Enzim ithalatında AB normları?
Tedarik Zinciri Mülakatları İşletme tipi Mülâkat adedi İthalatçı/broker 14 Kırıcı 4 Gıda imalatçısı 10 Yem imalatçısı 15 Hayvancılık ürünleri üreticisi 14 GDO analizi yapan şirketler 5 Ticari birlikler 6 Toplam 68
Türkiye gıda-tarım zincirinin maruz kaldığı maliyetler özeti Ekim 2009- Aralık 2011 Maliyet Tipi Milyon $ Kısa dönemdeki maliyetler(ekim-kasım 2009) soya ve türevlerinin fiyat artışı Tutulan ek stokların maliyeti (soya ve türevleri) 47.7 (477) İthalatta GDO analizi 0.7 ilâ 5.8 Demuraj bedelleri 47.0 Yerli mısırın fiyat artışı 417.0 Gıda amaçlı kullanımda soya yağının ikamesi 73.7 Mısır yağının ikamesi 43.5 Gıda amaçlı kullanımda sertifikalı GDO suz ürünlere ödenen fiyat primi 33.0 Soya proteini türevleri ve lesitinin ikamesi 13.2 ilâ 14.6 Kedi-köpek maması hammaddelerinde fiyat artışı 8.5 48.0 Kanatlı ve yumurta sektörlerinde soya ve türevlerine erişim imkanının kalmaması: ek yem maliyetleri ve üretim kayıpları (2009 sonu/ 2010 başı) 103.0 835.3 ilâ 841.8
Gıda-içecek dış ticareti
Özetle... Yasal tutarsızlık- ticari belirsizlik... Ekim yasak! Đthal mümkün ama yasal değil... Araştırma mümkün ama yasal değil... Ağır para ve hapis cezaları... Teknolojinin ıskalanması-rekabet gücünün yitirilmesi; 40 milyar dolar hedefi imkânsız... Tek çözüm AB müktesebatı ile tam uyum!
Sonuç yerine......siyasette ve yönetimde en zararlı şey, milletler ve kurumlar için telâfisi en zor felâket, yarım bilgili adamların yetki sahibi olmasıdır. Đsmet Đnönü, 1940