Geçmi Zaman Gerçekten Geçmi midir? Ist die Vergangenheit wirklich ganz vergangen? Yrd. Doç. Dr. Arslan TOPAKKAYA Özet Geçmi zaman gerçekten geçmi midir sorusuna geçmi zamanın gerek bireysel yaama etkisi ve bu anlamda bireysel geçmile olan ilgisi ve gerekse uygarlık, kültür ve gelenek açısından verilecek en güzel cevap, geçmi zaman ın hiçbir ekilde etkisizleme anlamında geçip gitmemi olduudur. imdiki zamanda hazır olan insan ve onun yapıp etmeleri, yaratımları, dünya ya ve yaama bakı tarzı büyük oranda geçmi zaman toplamının bir ürünüdür. Bu sadece birey açısından deil, bireyin içinde yaadıı ve mensubu olduu toplum için de böyledir. Geçmiiyle ilgi ve irtibatını kesen birey, kökünden sökülmü bir aaç gibidir. Devlet ve milletler için de aynı ey söz konusudur. Bu kopuun olabilmesi ancak toplu bir hafıza kaybıyla mümkündür. Anahtar kelimeler: Geçmi zaman, imdiki zaman, Gelecek zaman, Birey, Toplum, Devlet, Kültür, Tarih. Zusammenfassung Ist die Vergangenheit ganz vergangen?. Man sollte diese Frage in Bezug auf die eigene Vergangenheit und eigenes Leben des Menschen beantworten. Sie bezieht sich auch auf die Zivilisation, Kultur und Tradition des Menschen. Angesichts der oben genannten Tatsachen muss man feststellen, dass die Vergangenheit gar nicht ganz vergangen und nichtig geworden ist. Der in der Gegenwart lebende Mensch selbst und dessen Handlungen und dessen Weltauffassung sind in der Tat ein Produkt seiner Vergangenheit. Dies gilt auch für die Gesellschaften und Staaten. Der seine Verbindung zur Vergangenheit abbrechende Mensch ist genauso wie ein Baum, der seine Verbindung mit der Erde abgebrochen hat. Dieser Abbruch ist nur möglich, wenn man sein Gedächtnis ganz verloren hat. Stichwörter: Vergangenheit, Gegenwart, Zukunft, Indıvıduum, Gesellschaft, Staat, Kultur, Geschichte. Erciyes Üniversitesi, Felsefe Bölümü Öretim Üyesi.
Geçmi Zaman Gerçekten Geçmi midir? 567 Zaman kavramı gerek düünce tarihinin gerekse günlük yaantımızın en önemli kavramlarından biridir. Zaman nedir, mahiyeti nasıldır? sorusu bütün büyük filozofların üzerinde kafa yordukları ve cevap aradıkları bir sorudur. Bu soruya verilen farklı cevaplara ramen Zaman nedir? sorusu hâlâ önümüzde durmaktadır ve yapılan bütün açıklamalara ve yorumlara ramen, bu soruya doyurucu bir cevabın verildiini söylemek mümkün deildir. Bunda hiç üphesiz zaman kavramının anlaılması ve anlatılmasında açıa çıkan güçlük önemli bir unsurdur. Sistematik felsefenin kurulumundan yani Platon ve Aristoteles ten beri üç farklı zaman buyutunun varlıı (farklı derecelerde de olsa) kabul edilir. Filozoflara göre bu boyutların gerçek olup olmadıı, onların varlık yapısının nasıllıı doal olarak farklılık göstermektedir. Aristoteles zamanın anların () toplamından baka bir ey olmadıını, gerçek olanın sadece imdi olduunu söyleyip, zamanı hareketin ölçüsü olarak betimlerken 1, Augustinus da imdi nin zamanın gerçek buyutu gibi görünmesine karın, onun bile hemen geçmi zamana dönüümünden dolayı gerçekliinden söz etmenin zorluundan bahseder ve zamanın algılanmasını ve gerçekliini insanın ruhu (ya da ruhta bulunduunu söyledii bir yeti) sayesinde kazandıını söyler. 2 Buna karın mesela Bergson, zaman boyutlarının birinin dierine tercih edilemeyeceini her üç zaman boyutunun birbirlerinden ayrılamayan bir bütün ve durmadan ilerleyen bir birlik oluturduunu oldukça etkileyici ve iirsel bir dille ifade eder. 3 Bergson un bu görüüne karın Heidegger gelecek zaman boyutunu ön plana çıkararak 4 Bergson un zaman anlayıının abartılı bir yorumla Aristoteles in zaman anlayıının bir tekrarı olduu saptmasında bulunur. 5 Kısaca geçmi, imdiki ve gelecek olmak üzere üç farklı zaman boyutunun varlıı genel anlamda kabul edilen bir ayrım olmasına karın, bunlardan birisine verilen önem bazen dier zaman boyutlarının unutulmasına bazen de birisi adına dierinin feda edilmesine sebep olmutur. Bu balamda genelde unutulan ya da üzerinde fazla durulmayan zaman boyutu maalesef geçmi zaman dır. Bunun çeitli sebepleri vardır ama bizce en önemli sebep, geçmi zaman boyutunun güncelliini ve dolaysıyla etkisini yitirmesi ve geçmi, olmu bitmi herhangi bir eyi deitirmenin imkansız oluu gerçeinden dolayı bu zaman boyutu genelde ihmal edilen, ya da en azından dier zaman boyutlarına göre önem verilmeyen bir zaman boyutu haline gelmitir. Biz bu yazımızda geçmi zamanın sadece geçmi bir zaman olamayacaını, aslında onun bir bütün olarak imdi ve u anda yaandıını 6, 1 Aristoteles, Metaphysik V 12, 1020a 13-14 2 Arslan Topakkaya, Augustinus un tiraflar (Confessiones) Adlı Eserinin XI. Kitabında Zaman Kavramının Felsefi Açıdan Temellendirilmesi, Özne: Felsefe ve Sanat Seçkisi, 7. kitap, 42-48 (2006). 3 Arslan Topakkaya, Die wirkliche Zeit Eine vergleichende Untersuchung der Zeitlehre von W. Dilthey und H. Bergson unter besonderer Berücksichtigung von I.Kants Zeitanalyse, s.168 vd., Freiburg 2005. 4 Martin Heidegger, Sein und Zeit, s.334 vd. 5 Arslan Topakkaya, Heideggerin Bergson Zaman Öretisine Getirdii Tenkitler, www.e-akademi.org hakemli internet dergisi, sayı 24, 1-9 (2004). 6 Wilhelm Hellmann, Der Begriff der Zeit bei H.Bergson, s.127-128.
568 Yrd. Doç. Dr. Arslan TOPAKKAYA belkide bu anlamda gerçekten varolan zaman boyutunun geçmi zaman olduunu göstermeye çalıacaız. Bütün bunları da Geçmi zamanın bizim için anlam ve önemi nedir? sorusu balamında ele alıp, analiz etmeye çalıacaız. Geçmi zamana dair ilikimiz sıradan bir iliki deildir. Bireyin geçmi zamana dair ilikisi onun yaantısı, hayatı anlamlandırması ve deerlendirmesiyle yakından ilgilidir. Bu durum sadece bireyler için deil, toplumlar için de geçerlidir. Geçmi zaman bireysel anlamda yaantımızda neyin önemli olduu, hangi gelimelerin hatırlandıı ya da hatırlanılması istendii olgusu ile yakından ilgilidir. Aynı zamanda bu zaman boyutu geçmi toplumların u andaki pozisyonlarını belirlemede ve gelecekle ilgili ne tür bir planlama yapacaklarıyla da dorudan ilintili bir konudur. Olmu bitmi herey sadece olup bitmesiyle kalmamakta gelecekle ilgili seçimlerimizi biz farkında olmasak da etkilemektedir. Geçmi zamana nasıl bir anlam verdiimiz ve onu nasıl algıladıımız olgusu sahip olduumuz zaman bilinciyle dorudan alakalı bir konudur. Günümüz uygarlıklarında geçmi zamana bakı açılarında büyük farklılıklar söz konusudur. Batıda geçmi zamana ait tutumlar artık dinsel, kültürel ya da sosyal faktörler tarafından belirlenmemekte, her birey hiçbir baskı altında kalmadan geçmi zamana dair kendi tutumunu belirlemektedir. Fakat bunu dou toplumları için söylemek oldukça güçtür. Gelenek ve geleneksel otorite(ler) dou uygarlıına 7 mensup bir bireyin geçmi zaman algısı üzerinde hâlâ oldukça etkindir. Batıda bu etkinin hiç olmadıı söylemek yanlı olur fakat bu etki bize göre oldukça sınırlıdır. Günümüzde bireysel yaam ve onun geçmi zamanla birlikte deerlendirilmesi eskiye göre oldukça önemli hale gelmitir. 20 yüzyıl oldukça sert toplumsal ve siyasal deimelerin olduu bir yüzyıldır. ki dünya savaı, toplumsal, kültürel ve teknolojik gelimeler tarihe ve dolaysıyla geçmie olan bakı açısında önemli deiiklikler yaratmıtır. Bu hızlı deiimler ister istemez bireysel yaamların eskisine oranla daha fazla yeniden deerlendirilmesine, refleksiyona tabi tutulmasına, öz eletiri yapma ve gelecee dönük yeni planlar kurulmasına sebep olmutur. Bu balamda toplumdaki yalı insanlar kendi geçmilerine gençlere oranla daha bir sakin bakmakta ve daha soukkanlı deerlendirmelerde bulunmaktadırlar. Onların ortak tecrübesi, büyük oranda hayatda planların çou zaman tutmadıı, bu açıdan yaama dair yapılan tahmin ve öngörülere fazla güvenmemek gereidir. Bu anlamda ne kıyamet senoryoları ne de iyimser bir ilerleme fikri tek baına haklıdır. 20. yüzyılda gelien ve yaanan olaylar gelecek hakkında kesin tahminlerin yapılamayacaını açık bir ekilde göstermitir çünkü 20. yüzyıl genel anlamda iyi gelecek vaatlerinin ve iyimser tahminlerin nasıl boa çıktıını bize en güzel bir biçimde göstermitir. Bu balamda bu karııklıı ve kemekei yaayan yalı insanlar daima korku ve ümit arasında bir yaam sürmü, bu olumsuzlukları yaadıklarından dolayı optimist yorumlara fazla itibar 7 Dou kavramını, hem orta dou hem de uzak dou anlamında kullanıyorum.
Geçmi Zaman Gerçekten Geçmi midir? 569 etmemilerdir. Buna karılık gençler bu olumsuzlukları yaamadıklarından dolayı gelecee -geçmii tamamen unutmak isteyerek ya da onu görmezden gelerek- daha bir ümitle ve iyimser bakabilmektedirler. Bunu yaparken de geçmiin ve tarihin gösterdii olumsuzlukları ya ciddiye almamakta ya da basit bir ekilde imdi yi yaamaktadırlar. Bireyin kendi geçmiiyle olan ilikisi ve kendi tarihi arasında bir benzerlik vardır. nsanlar bireysel yaantılarını belli bir temel üzerine kurup, bu balamda hatıralarını düzenleyerek, yaamlarının en yüksek ve en olumsuz yanlarını bu temel üzerinde deerlendirirler. Yaamlarında karılatıkları kriz anlarını geride bırakmak için planlar yaparlar ve aynı zamanda yaamlarının bundan sonraki yönünü tespit etmek için çeitli yollar denerler. Bütün bunlar insanın geçmiiyle yüzlemeden ya da onunla bir hesaplamaya girmeden mümkün gözükmemektedir. Belkide bundan daha önemlisi geçmi zaman ın ben neyim?, nereden geliyorum?, nereye gidiyorum?, yaam beni nereye sürüklüyor? gibi varolua dair sorularla olan özsel ilgisidir. Ben in özünün ne olduu, onun özdeliinin nasıl salandıı, bireyin gerçekten bir Ben olabilmesi için neler yapması gerektii ve bütün bunların geçmi zamanla ilikisi üzerinde derin düünmeyi gerektiren hususlardır. Bu sorular balamında geçmi zamana bakıldıında bireyin kendi geçmii yapıcı bir ileve sahip olmakta, belki daha da önemlisi u andaki voroluumuzun temelini oluturmakta ve gelecekle olan karılamamıza bizi hazırlamaktadır. Fakat aynı geçmi zaman hem bireysel hem de toplumsal anlamda imdiki zamanın gerçekliklerinden kaçmak ve gelecek zamanın muhtemel korkularından kurtulmak üzere bir sıınak noktası olarak da kullanılmaktadır. Fakat öngörülen ve tasarlanan gelecek, hakiki, otantik gelecek deil, olsa olsa gelecein imdisidir. Gelecek yakalanamayandır, baımıza gelen ve bizi ele geçirendir. Gelecek bakadır. 8 Aslında zaman boyutları içinde durmadan yıılan ve artan sadece ve sadece geçmi zaman dır. Bu anlamda gerçek olan da yaanmı imdiki zaman olması bakımından geçmi zamandır. Gelecek zaman henüz gelmediinden ona reel olarak bir gerçeklik atfetmek anlamsızdır. O, olsa olsa sadece bir imkanlar yıınıdır ve öylede kalmak durumundadır. imdiki zaman ise Augustinus un da haklı olarak belirttii gibi hemen geçmi zaman olmakta ve bu anlamda salam bir ontolojik zemine bir türlü kavuamamaktadır. 9 Geçmi zaman ise hem ontolojik bir varlık zeminine sahiptir hem de tamamen geçip gitmemi, kapsadıı hereyle birlikte hem insanın halihazırdaki bütün yaamını etkilemekte hem de insanın içinde bulunduu toplum ve devletlerin kaderini belirlemede önemli derecede rol oynamaktadır. Bu anlamda gerçeklik içeriinin sadece ve sadece imdiki zamana ait olabilecei hakkındaki genel felsefi kabülün ciddi anlamda gözden geçirilmesi ve üzerinde 8 Emmanuel Levinas, Zaman ve Baka, s. 103., (sunu ve yayıma haz. Zeynep Direk), (çev. Özkan Gözel), Metis Yay., stanbul 2005 9 Arslan Topakkaya, Augustinus ın itiraflar..., s.43 vd.
570 Yrd. Doç. Dr. Arslan TOPAKKAYA ciddi tartımaların yapılması gerekir. 10 Fakat bunu söylerken geçmi zamanın tek baına bir gerçeklik olduu iddia edilmemektedir. Bu anlamda geçmi zaman, ne imdiki zamanın ne de gelecek zamanın yerine konabilecek bir eydir. Geçmi zaman da dier zaman boyutları gibi zamanın vir varolu tarzı olup, ancak dier zaman boyutlarıyla olan karılıklı ilikisi sayesinde kendi anlamını ve önemini kazanmaktadır. Buna ramen özellikle hasta, yalnız, çaresiz ve mutsuz insanlar geçmi zamana karı sevgiyle bakarlar ve geçmiin resimleri ve anılarıyla biraz olsun mutlu olmaya çalıırlar. nsan bir birey olarak sadece kendi ana ve babasının çocuu deildir. O aynı zamanda uzun bir geçmi zamanın ürünü olan özkültür ve onun mirasının da bir ürünüdür. nsanın bireysel geliiminde kalıtımın ya da sosyal ve kültürel çevrenin etkisinin ne olduuda dair tartımalarda önemli bir nokta gözden kaçırılmaktadır. O da udur: Bizim u andaki düüncemizi, davranılarımızı ve eylemlerimizi belirleyen ey kültürdür. Bu kültür de geçmi zamanın bizzat kendisi ve onun birikimlerinden baka bir ey deildir. Bu olgu kendiliinden doru olarak kabul edilen bir olgu deildir. Bunun kabul edilmesi, daha doru bir tabirle bu gerçein farkına varılması belirli bir entellektüel ve kültürel birikimi gerektirmektedir. Geçmi zamana dair bütün toplumlarda görülen iki temel yaklaımdan bahsetmek mümkündür. Bunlardan ilki geçmie eletirel bir bakı açısıyla bakmak ki bu tutum onu tamamen reddetmemek artıyla oldukça verimli ve olması gereken bir tutumdur-, dieri geçmie oldukça youn bir duygu seliyle balı olmaktır. Bu tutumun temel belirleyicisi gelenein korunmasına dikkat etmek ve sahip olunan tarihle gurur duymaktır. Böyle bir tutumun da faydalı yönleri doal olarak söz konusudur. Köklü bir geçmie sahip olma bilinci hem bireyin özbilincini kazanmasına hem de toplum olarak gelecekle ilgili ortaya çıkan görev ve sorumlulukların üstesinden gelebilme ansını vermektedir. Geçmi zamanın sürekli olarak artması ve her eskimi senenin bir sürü yenilik ve deiimle birlikte geçmi zaman denizine akması, aynı zamanda tarihsel birikimin de artması anlamına gelmektedir. Zamanın geçmesiyle geçmie dair önemli ve gündelik yaamımızı etkileyebilecek yeni ve anlamlı eyler örenilmektedir. Bu gerçeklik özellikle 20. yüzyılın sonlarında ayrı bir önem kazanmıtır. Çaımızda geçmie dair yazılan kitaplar, tarihsel tartımalar ve bu tartımaların medya ya yansıması, çeitli sergiler sayesinde insanların kendi geçmilerini tekrar bir gözden geçirmeye ihtiyaç duymaları gibi durumlar özel anlamda bireyin kendi geçmiiyle ve genel anlamda içinden geldii uygarlık ve geleneinin geçmiiyle yeni bir iliki kurma olanaını ortaya koymaktadır. Bu 10 Bu tartıma balamında M.Proust un Kaybedilmi Zamanın Peinde adlı eseri oldukça önemli bir bayapıtdır. Konu hakkında daha fazla bilgi için bkz. Proust, M.: Werke Band: 2, Auf der Suche nach der verlorenen Zeit Bd.7 Die wiedergefundene Zeit,aus d. Franz. übers. von Eva Rechel-Mertens, 1. Aufl.. - Frankfurt am Main 2002.
Geçmi Zaman Gerçekten Geçmi midir? 571 tespitlerle aslında geçmi zamanın nekadar modern ve güncel olduu ifade edilmi olmaktadır çünkü onun üzerine tartımalar yapılmakta, ona hayran olunmakta ya da o eletirilmekte ve hatta suçlanmaktadır. Bu anlamda her durumda geçmi zamana dair bir angajman ortaya konulmaktadır. Günümüzde geçmi zamana dair deerlendirmelerde insanların daha gerçekçi bir bakı açısına sahip olduklarını söylemek mümkündür. Yani artık geçmi zamanın ne tamamen harikalarla ve kahramanlık ve övünç sayfalarıyla dolu olduu ne de tam aksine geçmiin kendinden utanılacak, karanlıklarla ve zulümlerle dolu bir dönem olduu ve tamamen unutulması gerei düüncesi rabet görmemekte, genelde olumlu ve olumsuz yönlerin birlikte ele alınması gerei düüncesi haklı olarak daha fazla taraftar bulmaktadır. Aslında geçmie dair bütün tecrübelerden çıkarabileceimiz sonuç, tarihin hiçbir ekilde önceden belirlenemedii gerçeini kabul etmek ve gelecek planlarımızı ve anlamlandırmamızı 11 bu temel gerçeklik üzerine yapmaktır. Bu anlamda geçmi bize oldukça zengin ve çeitli veriler vermektedir. Geçmii heyecanlı kılan dier bir özellik de budur. Tarihsel sürecin geliim çizgisi balamında son ikiyüzyılda ortaya çıkan iki temel yaklıımdan bahsetmek mümkündür. Bunlarda ilki uygarlıın durmadan arttıı ve bu anlamda bir ilerlemeden bahsetmenin zorunluluuna dair yaklıım, ikincisi ise doa tarihinin evolüsyonu ile ilgili olan yaklaımdır. Bu iki yaklaım aslında birbirlerinden oldukça farklı iki temel yaklaım olmasına ramen bazen birbirlerine karıtırılmakta, hatta birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Her iki yaklaımın da zamana dair farklı yaklaımları söz konusudur. Özellikle birinci yaklaım geçmi zamanı aynı unsurun doal ve zorunlu bir deiimi olarak kabul etmez. Onun için geçmi zaman yaratıcı bir süreçtir ve bu anlamda zaman da durmadam yeni formlar ve olu tarzları ortaya koyar. Evolüsyonist doa tarihi açısından da bu temel ilke kabul edilir fakat buradaki deiimin hızı, çeitlilii belli bir determinasyona balı olmasından dolayı birincisi kadar zengin deildir. Bu tür doa anlayıı için geçerli olan ey, doanın zamanın geçmesiyle durmadan çeitlendii, farklı varlık çeitlerinin ortaya çıktıı ve evrenin gittikçe daha güzel hale geldii ya da geleceidir. Bu balamda bununla ilgili iki farklı görü açıa çıkar. Bunlarda birincisi evrenin Tanrı tarafından bir kerede deil tedricen yaratıldıı ve evrenin bütününün zamanla ve zaman içinde ortaya çıktıını ileri süren görütür. kinci görü ise, evrimin ide boyutundan pratie dökülen belirli bir program olmadıını ve her türlü deiimin herhangi bir plan ya da program olmaksızın mevcut artlar altında meydana geldiini iddia eden görütür. Bu balamda Teilhard de Chardin gibi bazı düünürler doa bilimlerinin evrimci evren açıklamasıyla dinsel alem açıklamaları arasında bir paralellik kurmak istemi; fakat bu yaklaım özellikle doa bilimcileri tarafından reddedilmitir. 11 Kant gelecei anlamayı ve anlamlandırmayı insanın en temel özelliklerinden biri olarak kabul eder. Sadece imdiki zamanın getirdikleriyle yetinmeyip, gelecee dair beklentileri anlamlandırmak ve gelecek olan ve bizden uzakta duran zamanı imdiki zamana getirmek ve onun üzerinde düünmek kendini gelecek amaçlara göre belirleyen insanın en temel özelliidir. Immanuel Kant, Werke, Band III, s. 65, hrsg.von A.Messer, Berlin und Lepzig 1924.
572 Yrd. Doç. Dr. Arslan TOPAKKAYA Evrenin bir anda yaratılmı olması durumuyla, evrenin belirli bir süreç içinde ortaya çıktıı ve bu balamda onun da bir geçmie sahip olduu olgusu geçmi zaman ın anlamını kavramak bakımında oldukça önemlidir. Evreni ve koca bir insanlıı artık sadece dünya tarihinde meydana gelen olaylar, savalar, doal felaketler ve güçler daılımıyla deil, aynı zamanda yaam tarzındaki küçük deimeler, nüfus younluu, ulaım ve zaman ölçümü gibi hususlar da deitirebilmektedir. Bu açıdan günümüzde yaama dair ayrıntılar eskisine göre çok daha fazla önem kazanmaya balamıtır. Bu açıdan bakıldıında kültür tarihindeki gelimelerin yönelimi oldukça büyük önem kazanmaktadır. Bununla uramak zor ve yorucu bir itir fakat geçmi zamanı anlamak için gerekli bir ilemdir. Bütün bu anlatılanlardan sonra sonuç balamında bata sorduumuz soruya dönecek olursak unları söyleyebiliriz: Geçmi zaman gerçekten geçmi midir sorusuna onun gerek bireysel yaama etkisi ve bu anlamda bireysel geçmile olan ilgisi ve gerekse uygarlık, kültür ve gelenek açısından verilecek en güzel cevap geçmi zaman ın hiçbir ekilde etkisizleme anlamında geçip gitmemi olduudur. imdiki zamanda hazır olan insan, onun yapıp etmeleri, yaratımları, dünya ya ve yaama bakı tarzı büyük oranda geçmi zamanların toplamının bir ürünüdür. Bu sadece birey açısından deil bireyin içinde yaadıı ve mensubu olduu toplum için de böyledir. Bireyin ve onun mensubu olduu toplumun aslında geçmiin ve geçmiin zamansal ifadesi olan geçmi zamanla olan bu ontolojik baı neyazık ki çou zaman unutulmakta hatta görmezden gelinmektedir. Zaman boyutlarının hangisinin daha gerçek ve somut olduu konusuna ortaya atılabilecek soruya en tutarlı cevap geçmi zamandır çünkü gelecek zaman sadece bir potansiyeldir ve bu anlamda ontolojik bir varlıa sahip deildir. imdiki zaman ise u an da yaanmakta ve algılanıyor olmasına ramen o da salam bir varlık yapısına sahip gözükmemektedir. Bu anlamda geçmi zaman her nekadar güncel gözükmese ve sadece hatırlamayla imdiki zamana getirildii söylense de, ontolojik anlamda gerçekten varlık kazanmı tek zaman boyutudur. Geçmi zaman artık ne potansiyel bir zaman boyutudur ne de imdiki zaman gibi varlıının olup olmadıı tespit edilemeyecek kadar kaygan bir zeminde durmaktadır. imdiki zaman olmu bitmi, yaanmı ve varlık kazanarak kendisini geçmi zaman ın sonsuz derinliinin en üst ve en taze katmanı olarak bu gerçeklie eklemlemitir. nsanın ve toplumların geçmii olmadan imdileri ve gelecekleri olmaz. Geçmi zaman ne sadece bir nostalji ne de sadece kendisiyle övünülen bir tarihselliktir. O bir aaçtır ve her yeni yaanan zaman onun yeni meyveleridir. Meyve ve yaprak yok olup gidebilir fakat yerine yenileri gelir. Aacın kendinin ortadan kalkması durumununda ne meyve ve ne de yapraklar varlıklarını sürdürebilir. Bu anlamda geçmi zaman bizzat aacın kökü ve gövdesidir. Bunu ortadan kaldırmak mümkün deildir. Aynı zamanda ona gereken deeri vermemek ve küçümsemek ise meyve ve yaprakların kendi kendilerine olutuklarını iddia
Geçmi Zaman Gerçekten Geçmi midir? 573 etmek demektir. Sadece geçmi zaman varlıında imdiki ve gelecek zamandan bahsetmek mümkündür. Bu balamda geçmi zaman, imdiki ve gelecek zamanı kendi kök ve gövdesi sayesinde olu topraına balamakta onları hayattar kılmaktadır. Köküyle irtibatını kesen meyvenin yaaması nasıl mümkün deilse, geçmi zamanla irtibatını kesen imdiki ve gelecek zamanın varolabilmesi mümkün deildir. Aynı durum tek tek bireyler ve toplumlar için de geçerlidir. Geçmiiyle ilgi ve irtibatını kesen birey aslında bu kopu mümkün deildir sadece birey kendisini aldatmak pahasına bunu iddia etmektedir- kökten sökülmü bir aaç gibidir. Devlet ve milletler için de aynı ey söz konusudur. Hatta bu alanda böyle bir kopu imkansızdır. Bunun olabilmesi ancak toplu bir hafıza kaybıyla mümkündür. Geçmi zaman gerçekten geçip gitmemitir ve heran bireysel ve toplumsal yaamımızda etkin, ilevsel ve balayıcıdır. Kaynakça Aristoteles: Metaphysik, Mit Einleitung und Kommentar hrsg.von H.Seidl, Hamburg 1978. Hellmann, W.: Der Begriff der Zeit bei H. Bergson, in: Philosophia Naturalis, Bd.IV (1957), 126-139. Heidegger, M.: Sein und Zeit, 18. Auflage, Tübingen 2001. Kant, I.: Werke, Band III, hrsg.von A.Messer, Berlin und Lepzig 1924. Levinas, E.: Zaman ve Baka, çev. Özkan Gözel, Metis Yayınları, stanbul 2005. Proust, M.: Werke Band: 2, [Auf der Suche nach der verlorenen Zeit], Bd. 7 Die wiedergefundene Zeit, aus d. Franz. übers. von Eva Rechel-Mertens, 1. Aufl.. Frankfurt am Main 2002. Topakkaya, A.: Augustinus un tiraflar (Confessiones) Adlı Eserinin XI. Kitabında Zaman Kavramının Felsefi Açıdan Temellendirilmesi, Özne: Felsefe ve Sanat Seçkisi, 7. kitap, 42-48 (2006). Topakkaya, A.: Die wirkliche Zeit Eine vergleichende Untersuchung der Zeitlehre von W. Dilthey und H. Bergson unter besonderer Berücksichtigung von I.Kants Zeitanalyse, Freiburg 2005. Topakkaya, A.: Heideggerin Bergson Zaman Öretisine Getirdii Tenkitler, www.e-akademi.org hakemli internet dergisi, S. 24, 1-9 (2004).