Şubat 2015 Türkiye de Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi (VC 3186) 1
İçindekiler PROJE ÖZETI... 4 PROJE FAYDALANICISI VE PROJE UYGULAMA ORTAĞI BILGILERI... 4 İRTIBAT BILGILERI... 4 PROJE FAYDALANICISI VE PROJE UYGULAMA KURUMUNUN KISA TANIMI... 5 PROJE GEREKÇESI... 8 EYLEMIN ILGILILIĞI... 8 TOPLUMSAL CINSIYET HUSUSU... 9 PROJE ILE ILGILI MEVZUAT... 10 PROJE İÇERIĞI... 10 PROJENIN GENEL HEDEFI... 10 PROJENIN ÖZEL HEDEFI/HEDEFLERI... 10 BEKLENEN SONUÇLAR... 11 RISKLER VE RISK YÖNETIMI... 16 PROJENIN ORGANIZASYONU... 17 IZLEME, DEĞERLENDIRME, ARAŞTIRMA VE RAPORLAMA... 19 SÜRDÜRÜLEBILIRLIK... 20 BÜTÇE VE FINANSMAN PLANI... 21 MALI KAYNAKLAR KABUL EDILEBILIR GIDERLERE KAYNAK SAĞLANMASI (EUR)... 21 EKLER... 22 EK 1. PROJENİN MANTIKSAL ÇERÇEVESİ... 23 EK 2 FAALİYETLERİN AYRINTILI AÇIKLAMASI... 31 EK 3. ÇALIŞMA PLANI... 45
Kısaltmalar ADR CCJE CEPEJ CCPE AK CoHE DG CLA ECHR ECtHR HCoJP MoJ MFSP NDP SATURN SIDA SCM TESK TJA ToT TOBB UNDP TNB UTBA UYAP WG Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Avrupa Hâkimleri Danışma Konseyi (AHDK) Avrupa Adaletin Etkililiği Komisyonu Avrupa Savcıları Danışma Konseyi (ASDK) Avrupa Konseyi (AK) Türkiye Yükseköğretim Kurulu (YÖK) Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü (HİGM) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AIHS) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AIHM) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) Adalet Bakanlığı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB) Ulusal Kalkınma Planı Adli Zaman Kullanımı Çalışmaları ve Analizleri Çalışma ve Analizleri Araştırma Ağı İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Kurumu Yürütme Kurulu Toplantısı (YKT) Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu Türk Adalet Akademisi (TAA) Eğitici Eğitimi Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Noterler Birliği Türk Barolar Birliği (TBB) Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP) Çalışma Grubu GLOSSARY Baseline Survey Follow Up Survey : Temel Araştırma (Durum tespiti yapma amaçlı başlangıç Araştırması) : İzleme Araştırması (Temel Araştırma sonrasında yapılan çalışmanın etkilerini ölçmek ve takip etmek amaçlı yapılan araştırma) 3
Proje Özeti Proje başlığı: Türkiye de Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Uygulamalarının Geliştirilmesi Projesi Program alanı: Uyuşmazlık çözümü konusunda Adaletin/Alternatif araçların yeterliliği Proje faydalanıcısı: Türkiye Adalet Bakanlığı, (Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü, Arabuluculuk Daire Başkanlığı) Proje Uygulama Kurumu: Avrupa Konseyi Proje Finansmanı: SIDA ve Türk Hükümeti Eylem Süresi: 24 ay (başlangıç dönemi dâhil) Başlangıç dönemi: 3 ay Projenin genel hedefi arabuluculuk uygulamalarının etkili şekilde uygulanmasıyla hukuk uyuşmazlıklarının çözümü için gerekli olan maliyet ve sürenin azaltılmasını sağlayarak adaletin etkinliğinin geliştirilmesidir. Projenin özel hedefleri, 1) Türkiye de hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun etkin şekilde uygulanmasını sağlayacak yasama ortamının oluşturulmasının desteklenmesi; 2) Hukuk uyuşmazlıklarında etkili arabuluculuk pilot uygulamalarına dayalı olarak Türkiye için uygulanabilir bir modelin geliştirilmesi; 3) Adalet Bakanlığı bünyesinde kurulmuş olan Arabuluculuk Dairesinin kurumsal ve eğitim kapasitesinin güçlendirilmesi; 4) Hâkimler, avukatlar, sivil toplum ve toplum bireyleri arasında arabuluculuk işlevi konusunda farkındalığın artırılmasıdır. Hedef Grup: Yargı mensupları, seçilen ilk derece mahkemelerinin hâkimleri, avukatlar, Hukuk fakülteleri akademisyenleri ve öğretim görevlileri, STK lar ve genel olarak Türk toplumu. Proje Faydalanıcısı ve Proje Uygulama Ortağı Bilgileri İrtibat Bilgileri Tam hukuki adı: Türkiye Adalet Bakanlığı, Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü, Arabuluculuk Daire Başkanlığı Adres: Adalet Bakanlığı Ek Bina, Mustafa Kemal Mah. 2151 Cad. No:34, B Blok 1. Kat (06530) Söğütözü/ANKARA, Türkiye İrtibat Yetkilisi: Hakan Öztatar Ünvanı: Daire Başkanı Tel. No.: 90-312-219 81 88 Faks. no: 219 44 47 E-posta: hakan.oztatar@adalet.gov.tr 4
Proje Faydalanıcısı ve Proje Uygulama Kurumunun Kısa Tanımı Adalet Bakanlığı Proje Faydalanıcısı, AB tarafından finanse edilen birçok Projede Avrupa Konseyi (AK) desteği alan Türkiye Adalet Bakanlığı (Adalet Bakanlığı) dır. Yargının bağımsız, güvenilir ve etkili bir şekilde güçlendirilmesi tüm AK üye devletleri için temel bir önceliktir. Bunun için öncelikle yargılama sisteminin hızlandırılması, derdest olan dava sayısının azaltılması, yeterli insan kaynağı, nitelikli personel, etkili bir eğitim sistemi ve yeterli teknik destek sistemlerinin sağlanmasını gerektirmektedir. Adalet Bakanlığı Stratejik Planında (2010-2014) iki temel alanda eksiklik olduğu tespit edilmiştir: Mahkemeler ve hâkimler üzerindeki aşırı iş yükü ve adalete erişimin yetersiz düzeyde olması. Tespit edilen eksikliklere karşılık olarak Planın 4. Stratejik Hedefinde, alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri konusunda kamuoyunun bilinçlendirilmesine özel önem verilmesi yoluyla uyuşmazlıkların önlenmesi ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm (ADR) yöntemlerinin geliştirilmesine yönelik önlemlerin uygulanmasını önerilmiştir. Adalet Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014 Stratejik Hedef 4.3: Hukuk uyuşmazlıkları için bir mekanizmanın uygulanması üzerinde çalışılması ve uygulama ile ilgili altyapı faaliyetlerinin tamamlanması. Stratejiler Diğer ülkelerdeki uygulamaların gözden geçirilmesi ve idari yapı da dahil olmak üzere mevzuat değiş değişiklikleri üzerinde çalışılması Yargı mensupları ve arabulucular için eğitim düzenlenmesi Arabuluculukla ilgili konuların hukuk eğitimine dahil edilmesi için hukuk fakülteleriyle işbirliği yapılması. Kamu bilgilendirme etkinliklerinin düzenlenmesi (ör. TV ve radyo programları, gazete haberleri vs.) ve materyallerin geliştirilmesi (ör. Kitaplar, broşürler vs.) Performans Göstergeleri Eğitim sayısı ve kursiyer sayısı Kamu bilgilendirme etkinlikleri sayısı Arabuluculuk yapılan dava sayısı sayısı Adalet Bakanlığı Temmuz 2012 tarihinde Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü (DG CL) bünyesinde Arabuluculuk Dairesini kurmuştur. Daire Başkanlığı bünyesinde Arabuluculuk Hizmetleri, Sicil ve Eğitim olmak üzere üç birim kurulmuştur. Bu birimler hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculuk yoluyla çözümlenmesi için gerekli olan düzenlemeler ve ilkelerin belirlenmesi; eğitim programının içeriği, eğitim süresi ve eğitim standartları bakımından arabuluculuk eğitim veren kurumların denetimi; arabuluculuk sınavlarının hazırlanması ve uygulanması, arabuluculuk sicl kaydının yapılması ve arabuluculukla ilgili koşulların belirlenmesi; arabulucuların ve Arabuluculuk Dairesi ve Arabuluculuk Kurulunun çalışma usul ve esaslarıyla ilgili hususların denetlenmesi ve takip edilmesinden sorumlu olacaktır. Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Projenin ana faydalanıcısı olup, projenin başlıca çıktılarının koordinasyonu ile dahili ve harici paydaşlarla işbirliği konusunda kilit rol oynayacaktır. 5
AB Genel Müdürlüğü proje toplantılarına katılacak, proje sonuçlarının ilgili uluslararası paydaşlara dağıtacak ve projenin uluslararası tanıtımı konusunda iki dilli destek sağlayacaktır. Kanunlar Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Kanunu ve bağlantılı mevzuatla ilgili gerekli değişiklikleri hazırlayacaktır. Strateji Geliştirme Dairesi temel destek sağlayacak ve pilot mahkeme uygulamaları ile kamu farkındalığının artırılması bileşenleriyle ilgili Çalışma Grubuna katılım sağlayacaktır. UYAP sistemi ve yargı uzmanları, arabuluculuk uygulamalarıyla dava yönetim sisteminin denetim ve desteğinin oluşturulması konusunda proje ekibine yardımcı olacaktır. Diğer Yargı Aktörleri Teftiş Kurulunun yanı sıra HSYK da hâkimlerin pilot uygulamalara katılım konusunda teşvik sağlayacak ve mahkeme performans standartlarının bir parçası olarak hâkimlerin terfileri bakımından pilot arabuluculuk uygulamalarının değerlendirilmesi ve denetlenmesine katılacaktır. TAA, arabuluculuk konusunda eğitim programı geliştirme ve Eğitici Eğitimi (ToT) çalışmalarına etkin katılım sağlayacaktır. TBB, hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk için yardım hattının oluşturulması, adli yardım, arabulucu eğitimi ve farkındalık geliştirme faaliyetleri konusunda pilot uygulama ihtiyaçlarının karşılanması için baro başkanlıkları ve UYAP üzerinden koordinasyon ve destek sağlayacaktır. Adalet Bakanlığı ile İşbirliği Ortakları Proje kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (ASPB), TAA, TBB, HSYK, Türkiye Noterler Birliği (TNB), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Üniversitelerin Hukuk Fakülteleri, Sanayi ve Ticaret Odaları ve ilgili diğer ortaklar dâhil olmak üzere çeşitli paydaşlar arasındaki işbirliği proje süresince güçlendirilecektir 1. Avrupa Konseyi AK, Avrupa çapında hükümet ortakları ve hükümetdışı ortaklarıyla benzersiz bir ağa sahip hükümetlerarası bir kuruluştur. Görevi Avrupa da insan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasinin geliştirilmesi ve korunmasıdır. Avrupa da hukuk alanında referans kuruluşu olarak kabul edilen Avrupa Konseyi, hukuk alanında Avrupa normları ve standartlarını (AİHS nin 6. Maddesi ve AİHM nin içtihatları, Bakanlar Komitesi tarafından verilen çeşitli tavsiyeler, Avrupa Hâkimler CCJE ve Savcılar CCPE Danışma Konseylerinin Görüşleri) geliştirmiştir ve başta Avrupa Adaletin Etkililiği Komisyonu (CEPEJ), CCJE ve CCPE konusunda Avrupa Komisyonunun çalışmalarıyla adaletin bağımsızlığı, etkinliği ve kalitesi konusunda köklü uzmanlık ve deneyime sahiptir. 1 Diğer ilgili ortaklara şunlar dahil olabilecektir: Meslek Odaları, Türk Patent Enstitüsü, Spor Hukuku Enstitüsü, Bankacılık ve Ticaret Hukuku Enstitüsü, Enerji Hukuku Enstitüsü, Tüketici Hakları Derneği, Tüketiciyi Koruma Derneği, Tüketici Hakları Merkezi, Sağlık Tıp Hukuku Enstitüsü Derneği, Sağlık Hukuku Merkezi, Deniz Ticareti Hukuku Enstitüsü, Deniz Hukuku Araştırma Merkezi, Deniz Hukuku Derneği, Türk Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, Telif Hakları Genel Müdürlüğü, Bankacılık Düzenleme ve Denetme Kurumu, Sendikalar, Yerel Baro Başkanlıkları, Sivil Toplum Kuruluşları (STK lar). 6
AK nin bazı Tavsiyeleri özel olarak arabuluculuk konusunu ele almaktadır: aile arabuluculuğu hakkındaki Tavsiye (98) 1, ceza konularında arabuluculuk hakkındaki Tavsiye (99) 19, idari merciler ve özel taraflar arasındaki uyuşmazlıkalr için yargı yoluna alternatif yöntemler hakkındaki Tavsiye (2001)9, hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğa ilişkin Tavsiye (2002) 10. Bu bağlamda CEPEJ, anılan tavsiye kararların etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamaya yönelik esaslar ve spesifik önlemler hazırlamıştır: Aile arabuluculuğu ve hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculukla ilgili mevcut tavsiyelerin daha iyi uygulanmasına ilişkin rehber ilkeler. Dolayısıyla, AK arabuluculuk alanında özel uzmanlığa sahiptir. Makul bir süre içinde adil yargılama ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri (ADR) dikkate alınarak hâkimin yargılamadaki rolü konusundaki 6 numaralı Görüşünde (2004), CCJE ADR nin birçok olumlu etkiye sahip olduğunu ve bunlara uyuşmazlıkların hızlı şekilde çözümlenmesini sağlamaya yönelik potansiyelinin de dahil olduğunu belirtmektedir. 1. Avrupa Hâkimler Konferansında, uyuşmazlığın başında çözümlenmesi konusunda ADR nin önemi ortaya konmuştur. ADR nin mahkemeler üzerindeki aşırı iş yükünün hafifletilmesinde en uygun yol olarak görülmemesi gerektiği açıktır, ancak mahkeme kararına kıyasla ADR taraflar arasında bir mutabakata yol açması bakımından büyük önem taşımakta, dolayısıyla da oldukça faydalı ve etkili bir yöntemdir. CCJE aynı zamanda, hukuk ve idari uyuşmazlıklarda tarafların arabuluculuğa kendi insiyatifleriyle başvurabileceği veya alternatif olarak, bazı uyuşmazlıklarla maliyet sebebiyle kabul edilmemesi durumunda hâkimlerin tarafları arabulucuya sevk edebilmesi bakımından arabuluculuk konusunda hâkimin rolü de ele almıştır. CCJE aynı zamanda, ilgili kamu hizmetinin verilmesi için arabulucunun tarafsız ve bağımsız olması gerektiğini, bunun yanı sıra arabulucuların ilgili beceri ve vasıflara sahip olması gerektiğini, ADR sistemlerinin mahkeme sistemi ile yakın bağlantı içinde olması gerektiğini vurgulamaktadır. Dolayısıyla CCJE, arabuluculukta eğitimin önemine de vurgu yapmaktadır. AK aynı zamanda, CEPEJ üzerinden Avrupa mahkeme sistemlerinin günlük işleyişiyle ilgili değerlendirmler yapmaktadır. Başta yargılamaların uzun sürmesi sorununa yönelik olmak üzere SATURN ilkeleri ve Adli Zaman Yönetimi Kontrol Listesi gibi spesifik araçlar geliştirmiştir. Bir başka araçlar seti de, mahkemelerde adaletin kalitesinin geliştirilmesine ilişkin Kontrol Listesi gibi adalet alanında kullanıcı hedefli politikalar üzerinde odaklanmaktadır. CEPEJ in çabaları özellikle Stockholm Programında bir Avrupa referansı olarak belirtilmiştir. Hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk, CEPEJ in engin deneyim sahibi olduğu bir konudur. CEPEJ in bir hedefinin de adaletin etkinliği ve hakkaniyetli olmasına ilişkin Avrupa Konseyi tarafından geliştirilen uluslararası hukuk belgelerinin daha iyi uygulanmasının sağlanması olduğundan, başta yukarıda belirtilen Tavsiyeler olmak üzere, CEPEJ önceliklerinin arasında Avrupa Konseyi belgeleri ve standartlarının etkili şekilde uygulanmasına yönelik bir faaliyet daha dahil etmiştir. Bu bağlamda kabul edilen rehber ilkeler şöyledir: Ceza konularında arabuluculukla ilgili mevcut tavsiyelerin daha iyi uygulanmasına ilişkin rehber ilkeler; aile arabuluculuğu ve hukuk uyuşmazlıkları hakkındaki mevcut tavsiyelerin daha iyi uygulanmasına ilişkin rehber ilkeler; idari merciler ve özel taraflar arasındaki uyuşmazlıklar hakkında yargı yoluna alternatif yöntemlere dair tavsiyelerin daha iyi uygulanmasına ilişkin rehber ilkeler (2007). AK ve CEPEJ, arabuluculuk alanındaki kamu politikalarının yönlendirilmesi konusunda özel katma değer sağlayabilecektir. CEPEJ Adalet Bakanlığı ve ilgili paydaşlarla yakın koordinasyon içinde uzmanlık bilgisi sağlayarak, projenin 4 bileşenine ilişkin tüm faaliyetlerin önderliği ve koordinasyonu yapacaktır. İlgili Türk makamlarıyla yakın işbirliği içinde ve onların görüşlerini de alarak, AK/CEET tarafından kararlaştırılan program çerçevesinde: 7
1. Mevzuatla ilgili gerekli değişikliklerin önerilmesi ve bir bütün olarak arabuluculuk ilkelerini kapsayan bir kanunun düzenlenmesi amacıyla arabuluculukla ilgili kanunlar ve yönetmeliklerin ayrıntılı analizi yapılacaktır; 2. CEPEJ çalışma yöntemlerine bağlı olarak, arabuluculuk pilot mahkemeler seçilecek, arabuluculuk hizmetleri tasarlanacak ve uygulanacaktır; 3. CEPEJ İlkelerine dayalı olarak, standartlaştırılmış ve yeterli eğitim programlarının tasarlanmasına yardımcı olacak; 4. Genel kamuoyunun ve başta pilot arabuluculuk uygulamalarının yapıldığı adliyeler olmak üzere yargı personelinin arabuluculukla ilgili farkındalığının geliştirilmesi gerekli faaliyetleri yürütecektir. Proje gerekçesi Eylemin ilgililiği Bağımsız, güvenilir ve etkin bir yargının idame ettirilmesi Türkiye için en üst düzeyde öneme sahiptir ve aynı zamanda Türkiye nin Avrupa Konseyi ndeki uzun süreli üyeliğinden kaynaklanan bir sorumluluğudur. 2014-2019 dönemine ilişkin 10. Ulusal Kalkınma Planında (NDP) adalet uluslararası adalet, hukukun üstünlüğü ve hukuk devleti olma normlarına uygun olarak yargılama süreçlerinin hızlı, adil, etkin, güvenilir ve yanılmaz şekilde işletilmesi gerektiği vurgulanmıştır. NDP nin yargılama politikalarının bir parçası olarak ADR mekanizmasının tüm hukuk davaları türlerinde uygulanması önemle vurgulanmıştır. Adalet sektörünün kamu bütçesindeki payı 10. NDP de %1.3 ten 1.5% e yükseltilmiştir. Hükümet, anılan ulusal politikaların devamında kapsamlı yargı reformlarının yapılması çabalarını hızlandırmıştır ve bu amaçla hazırlanmış olan yargı reformu stratejisi de aynı zamanda, alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmalarının geliştirilmesiyle ilgili olarak Türk ceza hukukunda uzlaştırma ve özel hukukta arabuluculuğun uygulanmasını öngörmektedir. Bu açıdan Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (no 6325) Haziran 2012 de kabul edilmiş ve yabancı kaynaklı uyuşmazlıklar dahil olmak üzere taraflarca serbest şekilde kabul edilen faaliyetlerin sonucunda meydana gelen özek hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculukla çözümlenmesinin önünü açmıştır. Uyuşmazlıkların arabuluculukla çözülmesinin, mahkeme sürecine göre başlıca iki avantajı bulunmaktadır. İlk olarak, hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculukla çözülmesi mahkeme sürecine göre çok daha hızlı ve esnektir; ikinci olarak ise dava açmak resmi bir işlem olduğundan, taraflar arasında husumete sebebiyet verebilmekte, davacı ile davalı arasındaki ilişkilerin onarılamaz şekilde zarar görmesi söz konusu olabilmektedir. Diğer taraftan, ticari bir uyuşmazlığın arabuluculukla çözülmesi durumunda, tarafların gelecekteki ticari ilişkilerini sürdürmeleri mümkün olabilecektir. Bu açıdan, hukuk sistemi içinde arabuluculuğun etkin şekilde uygulanması büyük bir öneme sahiptir. Bu amaca uygun olarak, bu proje ile Haziran 2012 de onaylanan Arabuluculuk Kanununun etkin şekilde uygulanması için altyapının oluşturulması ve uluslararası deneyimler ve pilot uygulamalardan çıkarılan derslerden faydalanarak Türkiye de seçilmiş pilot mahkemelerde uygulanabilir modellerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Mevzuatın iyileştirilmesi, arabulucuların eğitilmesi, farkındalığın artırılması ve hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk uygulamaları için uygulanabilir modellerin geliştirilmesi başta olmak üzere, mevcut gereklilikler ortaya çıkmıştır. Hedef arabuluculuğun alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak uygulanmasını sağlamak ve yargılama sürecinde bu yöntemi kullanmış olan diğer ülkelerin deneyimlerinden faydalanılmasını sağlamak üzere bu projenin uygulamaya konmasıdır. 8
Arabuluculuk pilot sistemleriyle ilgili seçeneklerden bir tanesi, mahkeme içi arabuluculuk (hakimin tarafları arabuluculuğa sevk etmesi) uygulaması için pilotlar mahkemelerin seçilmesidir. Tarafların geleneksel olarak mahkemelere değer verdiği ortadadır ve arabuluculuğun her zaman bir mahkeme süreci olmaması ve mahkemede gerçekleşmemesine rağmen, bir mahkeme binasında gerçekleştirilmesi halinde sürecin saygınlığı artırılabilecektir. Mahkeme içi arabuluculuk, belli bir coğrafi alandaki tüm arabulucuları bir araya getirebilme avantajına sahiptir. Türk toplumu ve kültürü için en iyi pilot arabuluculuk sistemi, Adalet Bakanlığı ile yakın istişare içinde olan Proje Ekibi ve uluslararası uzmanlar tarafından belirlenecektir. Arabuluculuk Dairesi ve Arabuluculuk Kurulu nun programları, sadece hukukun üstünlüğü hedeflerinin değil aynı zamanda ekonomik kalkınma, sivil toplumun gelişmesi ve dezavantajlı grupların desteklenmesi gibi diğer kalkınma hedeflerinin dahil edilmesiyle teşvik edilecektir. Proje, hukuk uyuşmazlıklarında AK üye devletlerinin örnek uygulamalarının gerçekleştirilmesi konusunda destek sağlayacaktır. Proje kapsamında, Avrupa ülkelerindeki örnek uygulamalara dayalı bir arabuluculuk modelinin hazırlanması üzerinde durulacaktır. Diğer AK üye devletlerine yapılacak çalışma ziyaretleri ve farklı Avrupa ülkeleri arasında bilgi alışverişi kuramsal bilgilerin tamamlanması, uygulamaların anlaşılmasına yardımcı olunması konusunda ilk elden deneyim sağlayacak ve bireylerin daha gelişmiş hukuki/kurumsal sistemlerine sahip olan ve/veya geçiş döneminin farklı aşamalarında benzer sorunlar yaşamış olan ülkelerden meslektaşlarla kişisel ilişkilerin oluşturulması konusunda paydaşlara yardımcı olacaktır. Üye Devletler, en iyi uygulamalar baz alınarak belirlenecek ve küçük çaplı karma gruplar için çalışma ziyaretleri düzenlenecektir. Bu proje, Adalet Bakanlığı ile işbirliği içinde 2011 ile 2013 tarihleri arasında UNDP tarafından yürütülen ve SİDA tarafından finanse edilen Türkiye de Arabuluculuğu Geliştirme Programı nın devamı niteliğindedir. AK, yukarıda belirtildiği şekilde mekanizmaları ve araçları açısından ve son yıllarda Hukukun Üstünlüğü alanında Türkiye de uygulanan diğer AK projelerini tamamlayıcılığı açısından bu devam sürecine yardımcı olmak üzere oldukça donanımlıdır. Bu projenin faaliyetleri aynı zamanda avukatlar, hâkimler ve diğer yargı aktörleri tarafından yapılan işlerin sonuçları ışığında da şekillendirilmiştir (kapasite geliştirme çalışması, farkındalık artırma faaliyetleri ve söz konusu program sırasında çıkarılan dersler). Toplumsal Cinsiyet Hususu Proje uygulaması süresince toplumsal cinsiyet konusu üzerinde odaklanacaktır. Toplumsal cinsiyet paritesi açısından bazı proje faaliyetlerinin etkileriyle ilgili potansiyel farklar dikkate alınarak tüm proje süresince erkekler ve kadınlar için eşit imkânlar sağlamayı hedefleyecektir. Adalet Bakanlığı tarafından yürütülen arabulucu sınavının ilk sonuçları, ikinci sınav için başvuruda bulunanların %52 sinin erkek ve %48 inin kadın olduğunu göstermekle birlikte: sınavı geçenlerin eşit dağılımda olduğu gözlemlenmiştir: %50 kadın ve %50 erkek. Mahkemeler, barolar, arabuluculuk sürecine katılan kurumlar ve kuruluşlar, arabulucular listesinde aynı veya daha yüksek yüzdede kadınların seçilmesi konusunda teşvik edileceklerdir. Ayrıca Adalet Bakanlığı, Arabuluculuk Dairesi bünyesindeki Arabuluculuk Kurulunun Arabuluculuk Kuruluüyelerinin atanması ve seçilmesi konusunda kadın arabuluculara başvurma konusunda teşvik edilecektir. Konseyin şu anki bileşimi 2 kadına karşı 13 erkekten oluşmaktadır. Proje aile mahkemeleri, ticaret odaları, barolar, sendikalar, eğitim merkezleri vs. gibi belli uygulama alanlarında kadın arabulucular için imkanları tespit edecek ve oluşturacaktır. 9
Projenin kamuoyu farkındalığı unsurunun geliştirilmesi ve uygulanması aşamasında genel kamuoyu için hazırlanan basılı broşürler, kitapçıklar ve ilgili görsel-işitsel materyallerde toplumsal cinsiyet eşitliği ve toplumsal cinsiyet farkındalığı güçlü şekilde vurgulanacaktır. Arabulucuların standartlaştırılmış eğitim modüllerine kadın hakları ve insan hakları unsurları da dahil edilecektir. Arabulucular ve eğiticilere hukuk uyuşmazlıklarında uyuşmazlık çözümü konusunda kadın hakları ve kültürel farklılıkların önemini tartışma imkânı sağlanacaktır. Arabuluculukla ilgili mevcut mevzuatın değiştirilmesi sırasında ilgili Kanunlar kadınların desteklenmesi ve özellikle boşanma, miras, tazminat veya çalışma hakları gibi hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuktan faydalanmak isteyen kadınlara adli yardım sağlanması açısından gözden geçirilecektir. Yeni Medeni Kanunla kadınların aile ve toplum içindeki yeri güçlendirilmiştir; örneğin her iki cinsiyet için yasal evlenme yaşının 18 e yükseltilmesi, boşanma durumunda evlilikte edinilen malların paylaşımı konusunda hukuki dayanağın oluşturulması ve evlilik içi çocuklar ile aynı miras haklarının evlilik dışı çocuklara da sağlanması. Proje, Medeni Kanun ve kadınlar için pozitif ayrımcılıkla toplumsal cinsiyet eşitliğinin etkili şekilde uygulanması ve kadınların yararına olduğunun öngörülmesi halinde arabulucudan faydalanma imkânının sağlanması konularına özel önem verecektir. Hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculukla sulhen çözümlenmesi, taraflar arasında arabulucunun kullanılması suretiyle aile içi şiddetin dolaylı şekilde önleme yöntemi olarak kabul edilebilecektir. Her iki açıdan, Proje Ekibi arabuluculuk ve ilgili kanunlar arasındaki ilişkilerin daha iyi bir şekilde incelenmesi amacıyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı nın görüşlerine başvuracaktır. Proje ile ilgili Mevzuat Proje uygulama döneminde aşağıdaki mevzuat dikkate alınacaktır: a) Haziran 2012 te kabul edilen 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu; Arabuluculuk Yönetmeliği (Arabuluculuk Kanununun uygulanmasına yönelik olarak 26 Ocak 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Aşağıda listelenen ilgili kanunlar, yeni Arabuluculuk Kanunu ve yönetmeliğine göre değiştirilmiştir. b) 3256 Sayılı Avukatlık Kanununun 12. Maddesi c) 12 Ocak 2011 tarih ve 6100 Sayılı yeni Türk Hukuk Muhakemeleri Kanununun 137, 140 ve 320 nolu maddeleri d) 5435 sayılı Hâkimler ve Savcıların Derece Terfi Şartlarına ilişkin Kanunun 21. Maddesi. e) Arabuluculuk Kurulu Mart 2013 te oluşturulmuş ve Arabulucular için Meslek Kurallarını onaylamıştır. Proje İçeriği Projenin Genel Hedefi Projenin genel hedefi arabuluculuk uygulamalarının etkili şekilde uygulanmasıyla hukuk uyuşmazlıklarının çözümü için gerekli olan maliyet ve sürenin azaltılmasını sağlayarak adaletin etkinliğinin geliştirilmesidir. Projenin özel hedefi/hedefleri 10
Projenin özel hedefleri: 1) Türkiye deki hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun etkin şekilde uygulanmasını sağlayacak yasama ortamının oluşturulmasının desteklenmesi; 2) Hukuk uyuşmazlıklarındaki etkili arabuluculuk pilot uygulamalarına dayalı olarak Türkiye için uygulanabilir bir modelin geliştirilmesi; arabuluculuk pilotları altyapısının oluşturulması, araların sağlanması ve gözlemlerin sunulması; 3) Adalet Bakanlığı bünyesinde kurulmuş olan Arabuluculuk Dairesinin kurumsal ve eğitim kapasitesinin güçlendirilmesi 4) Başta pilot mahkemelerin bulunduğu iller olmak üzere hâkimler, avukatlarsivil toplum ve kamu bireyleri arasında arabuluculuğun işlevi konusunda farkındalığın artırılmasıdır. Bu hedefler, aşağıdaki bileşenlerle gerçekleştirilecektir: Bileşen 1 mevzuatın iyileştirilmesi; Bileşen 2 arabuluculuk pilot uygulamalarının yapılması ve değerlendirilmesi; Bileşen 3 arabulucuların eğitilmesi; Bileşen 4 farkındalık artırılması. Beklenen sonuçlar Proje iki aşamalı olarak uygulanacaktır: Başlangıç aşaması (Aralık 2014 Şubat 2015): CEPEJ Proje Ekibi ve CEPEJ uzmanlar ekibi Türk makamlarıyla yakın işbirliği içinde iş planını nihai hale getirecek, projenin uygulama döneminde sonuçların doğru ve etkili bir şekilde denetlenmesi ve projenin değerlendirilmesi amacıyla performans göstergelerini belirleyecektir. AK aynı zamanda Ankara ve Strazburg ta Proje ekipleri oluşturacak ve Projenin tam uygulaması için gerekli olan donanım ve araçları sağlayacaktır. Projenin başlangıç döneminde, devam eden reformlar çerçevesinde başlıca öncelikler ve ihtiyaçların tespit edilmesi ve proje faaliyetlerinin buna göre uyarlanması amacıyla paydaşların görüşlerine başvurulacaktır. Uygulama aşaması (Mart 2015 Kasım 2016), nihai iş planı ve göstergelere dayalı olarak, mahkemelerdeki arabuluculuk uygulamalarının geliştirilmesi ve uygulanmasını kapsayacaktır. Projenin hedeflenen çıktı ve sonuçları şöyledir: Beklenen Sonuç 1: Türkiye deki hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun etkin şekilde uygulanmasına imkân tanıyacak şekilde yasal çerçevesinin güçlendirilmesi Mevcut Durum: Arabuluculukla ilgili mevcut hukuki çerçeve arabuluculuk ilkelerin tam olarak koruyamamaktadır. ADR yöntemlerine başvurulmasını teşvik etmemektedir. Çıktılar: o Proje desteğiyle arabuluculuk mevzuatında yapılacak değişiklikler o Proje desteğiyle, taslak arabuluculuk mevzuatının Avrupa standartları ve CEPEJ ilkeleriyle daha iyi şekilde uyumlaştırılması Faaliyetler: 11
Bu başlık altındaki faaliyetler, 2012 tarihli arabuluculuk kanununun gözden geçirilmesi ve değişikliklerin benimsenmesi konusunda destek sağlanmasını hedefleyecektir. Yasama sürecinin tamamlanmasına yönelik adımların Adalet Bakanlığı açısından uygun olan en kısa zamanda atılması hayati önem taşımaktadır. Gerekli değişikliklerin hazırlanması konusunda Adalet Bakanlığı a AK tarafından gerekli olan uzmanlık sağlanacaktır. Hazırlık sürecinin tamamlanmasından sonra CEPEJ uzmanları ve diğer ilgili uzmanlar 2 Avrupa standartlarına uygun olarak mevzuat taslağı konusundaki yorumlarını sunacaktır. Mevzuatın hazırlanması için ulusal uzmanlardan oluşan ve uluslararası ve ulusal uzmanlar ile ilgili paydaşlar tarafından kılavuzluk sağlanan çalışma gruplarının oluşturulmasının, projelerin etkin şekilde uygulanması için gerekli olan görüş birliğinin oluşturulması konusunda faydalı olduğu kanıtlanmıştır. Dolayısıyla, Projenin metodolojisi kanunların hazırlanması ve revizyonu, uygun arabuluculuk pilot sistemlerinin hazırlanması, eğitim materyallerinin tasarlanması vs. için çalışma gruplarının oluşturulmasını içerecektir. Bu Başlık kapsamında Mevzuat ÇG tarafından üç temel faaliyet gerçekleştirilecek olup, bu faaliyetler, arabuluculuk uygulamalarının başarılı şekilde uygulanması için gerekli olan önkoşulların oluşturulmasına katkıda bulunacaktır. Mevzuat çalışma grupları ilk olarak mevcut mevzuattaki eksik unsurları tespit edecektir ve önerilen mevzuat değişikliklerinin pilot mahkemelerde uygulanabilmesi için pilot hakimlere/mahkemeler Türk yargı mercileri tarafından gerekli izinlerin verilmesine öncelik verilecektir. Bu nedenle mevzuatla ilgili ilk çalışma grubu öncelikli olarak mevzuatla ilgili eksikliklerin tespit edilmesi için toplanacaktır; bu esnada HSYK ve diğer ilgili kurumlardan hakimler/mahkemeler için fiili izinler alınacaktır. Pilot uygulama için izin alındıktan sonra, bu izinler pilot mahkemeler için oluşturulan eylem planlarına eklenecektir. Eylem planları izlenecek ve sonuçları değerlendirilecektir. Uygulama dönemi boyunca pilot uygulamalardan elde edilen sonuçlar, Avrupa rehber ilkeleri ve Avrupa ülkelerindeki en iyi uygulamalar esas alınarak mevzuatta yapılması gereken değişiklikler taslak olarak hazırlanacaktır. Adalet Bakanlığı, bu değişiklikleri Başbakanlık üzerinden Meclise sunmayı, uygulamayı ve bu değişikliklere göre gerekli düzenlemeleri yapmayı taahhüt etmektedir. 1. Üç ÇG Toplantısı (iki gün) (gerek duyulursa): mevcut mevzuatın uygulanması neticesinde karşılaşılan sorunlu alanlarla ilgili geri bildirimlerin alınması amacıyla arabuluculuk paydaşları ve yargı mensuplarıyla (azami 6 arabuluculuk pilot ilde seçilen mahkemelerin hakimleri ve ilgili mahkemeleri kullanan avukatlar) görüşmeler. 2. Bir Uluslararası Çalıştay (bir gün) örnek uygulamaların incelenmesi (AK Proje ekibi tarafından sağlanan seçilen mevzuatın tercüme edilmesi) ve Avrupa uygulamalarının incelenmesi 3. Bir Nihai Gözden Geçirme Çalıştayı (iki gün): taslak mevzuatın nihai hale getirilmesi ve Arabuluculuk Kurulu ve AK deki ilgili gözden geçirme komisyonlara sunulmadan önce tüm paydaşlarla nihai taslağın görüşülmesi. 4. Mevzuatta yapılan değişikliklerin taslak olarak ilgili uzmanlara sunulması; değişikliklerin nihai hale getirilmesi için Uzmanların görüşleri alınacaktır. Doğrulanabilir göstergeler: (1) Seçilen pilot mahkemelerde hukuk uyuşmazlıklarında etkili arabuluculuğun desteklenmesini amaçlayan CEPEJ rehber ilkeleri ve uluslararası standartlara göre ilgili paydaşlarla birlikte yürütülen politika ve uygulamaların sonuçları 2 Gerekirse Venedik Komisyonuna başvurulabilecektir. 12
alındıktan sonra gerekli teşvik hükümleri de dahil olmak üzere mevcut mevzuatta gerekli değişikliklerin yapılması (2) Hukuk uyuşmazlıklarına ilişkin Arabuluculuk Kanununda taslak değişikliklerin yapılması amacıyla ilgili kurumlar ve AK uzmanları tarafından Avrupa standartlarına uygunluğunun tespit edilmesi. Beklenen Sonuç 2. Türkiye de hukuk uyuşmazlıklarındaki arabuluculukta kullanılmak üzere gerekli model, araç ve yapıların mevcut olması. Mevcut durum: Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun Temmuz 2013 te kabul edildiği ve 2013 te yürürlüğe girdiği dikkate alındığında, Türkiye de arabuluculuk uygulaması (hem iradi arabuluculuk hem de hakimin sevk etmesi yoluyla yapılan arabuluculuk) hala çok yaygın değildir (Nisan 2014 itibarıyla 30 arabuluculuk faaliyeti), arabuluculuk uygulamaları çok yetersizdir ve kamu kurumları tarafından yeterince bilinmemektedir. Çıktılar: o Arabuluculuk uygulama modellerinin seçilen pilot mahkemelerde uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi ve yaygınlaştırılması için son şeklinin verilmesi o Yargı mensuplarının arabuluculuğa sevk sürecine olan güvenin artırılması ve yargı mensuplarınca desteklenmesi o Arabuluculuk pilot uygulamalarının başarısıyla ilgili bilgilerin Adalet Bakanlığı tarafından toplanması ve buna göre pilot uygulamaların çoğaltılması ve/veya değiştirilmesi planlanmaktadır. Faaliyetler: Model arabuluculuk uygulamalarının tasarımı için azami 6 pilot adliyede azami 32 pilot mahkeme (her bir hukuk mahkemesi hakimi ve kalem müdürlüğüyle birlikte değerlendirilecektir) seçilecektir. Ulusal ve uluslararası uzmanların katkısı ile 2012 den bu yana Arabuluculuk uygulamalarının ilk aşamalarına halihazırda katılmış olan hakimler ve arabulucular da dahil olmak üzere birkaç paydaşın da katılımıyla bir model geliştirme çalışma grubu oluşturulacaktır. Bu çalışma grubu diğer çalışma gruplarıyla birlikte her mahkeme türü için eylem planı geliştirecektir ve bu eylem planları seçilen 6 pilot adliye/ilde uygulanacaktır. Seçilen modelin pilot uygulamasından elde edilen bulgular, Projenin değerlendirilmesinden önce formüle edilecektir. Ayrıca, bu model ve pilot uygulama aşamasınd aaşağıdaki faaliyetler yürütülecektir: 1. Her bir adliye için bir uygulama planının tasarlanması; Arabuluculuk sistemi kapsamının tanımlanması (1 Çalıştay) 2. Yeni arabuluculuk model uygulamasında görevlendirilecek hakim ve mahkeme personelinin nicel ve nitel olarak seçilmesi ve bu kişilere eğitim verilmesi (2 Eğitim/Bilgilendirme Semineri) 3. Genel kamuoyunun sorularını cevaplamak üzere arabuluculuk konusunda eğitim verilecek ve yeterli donanımı sağlanacak arabuluculuk memuru/görevlisinin istihdam edilmesi (1 Eğitim/Bilgilendirme Semineri).. 4. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) ile istişare toplantılarının düzenlenmesi (1 Çalıştay) 5. Arabuluculuğa sevk edilen hukuk uyuşmazlıkları için UYAP ta denetleme ve değerlendirme ekranlarının geliştirilmesi. (1 Çalıştay) 13
6. Projenin başlangıç döneminde bir Temel Veri Araştırması ve proje uygulama döneminin sonuna doğru bir İzleme Araştırmasının yapılması (2 Toplantı) Doğrulanabilir göstergeler: (1) Arabuluculuk uygulamalarında görevlendirilen ve arabuluculuğa uygun davaları arabulucuya sevk eden hakim sayısının temel veri araştırmasına kıyasla %7 oranında artış göstermesi ve hakim yönlendirmesi ile arabuluculukla çözülen hukuk uyuşmazlıklarının sayısının, UYAP verilerine kıyasla iki yıl içinde pilot mahkemelerde en az %5 oranında artması. (2) Tarafların aralarındaki uyuşmazlığı çözmek için arabuluculuğu kullanmaya karar vermesi ile iradi şartlarda yapılan arabuluculuk faaliyet sayısının, Adalet Bakanlığı, arabuluculuk dernekleri, arabulucular ve iş dünyası veya kamu kurumlarından toplanan temel verilere kıyasla iki yıl içinde %10 artış göstermesi (iradi esas ve gizlilik ilkesine uygun yapılanarabuluculuk faaliyetleri). (3)Davaları hakim sevki yoluyla arabuluculukla çözen pilot hakimlerin %10 unun HSYK tarafından terfi alması ve HSYK nın bu tür arabuluculuk faaliyetlerini proje sonunda performans değerlendirme kriteri veya referans noktası olarak değerlendirmesi (4) Adalet Bakanlığı tarafından, pilot uygulamaların başarılı şekilde uygulanması sonucunda bir yol haritasının geliştirilmesi. Pilot uygulama dışındaki diğer mahkemelerin arabuluculuk pilot mahkemesi olmak üzere başvurması. Beklenen Sonuç 3: - Arabuluculuk Dairesinin CEPEJ İlkelerine uygun açık, yeterli ve standartlaştırılmış eğitim programını kullanması; - Sürekli eğitimin oluşturulması; - Arabulucu olarak görevlendirilen hukukçu/avukatların bu görevi yerine getirmek için gerekli beceri ve yeterliği kazanması. Mevcut Durum: Mevcut mevzuat çerçevesinde temel arabuluculuk eğitim programı verme yetkisine sahip 49 kurum bulunmaktadır. Temel eğitim programları ve materyalleri standartlaştırılmamıştır. Eğitim kurumları 40 saat temel eğitim vermekte ve sınav yapmaktadır. Deneyimli arabulucu olmadığından, arabulucu olmak için belli bir süre ile staj yapma şartı yoktur. Belli uzmanlık alanlarında arabuluculuk eğitim programları (aile, ticaret arabuluculuğu vb.) veya akreditasyon sistemi henüz bulunmamaktadır. Çıktılar: o o o CEPEJ ilkelerine uygun bir temel eğitim programının oluşturulması ve yetkili eğitim kurumları tarafından eğitim faaliyetlerinde kullanılması Ülke çapında arabuluculuk eğitiminin sürdürülmesini sağlayabilecek kapasitede nitelikli bir eğitici havuzunun oluşturulması Müfettişler (adalet uzmanları) tarafından etkili şekilde kullanılmak üzere, Eğitim Merkezleri için performans değerlendirme Kriterine dayalı bir eğitim merkezleri değerlendirme sisteminin uygulamaya konması. Faaliyetler: 1. CEPEJ İlkeleri ışığında mevcut eğitim programı ve eğitim modüllerinin gözden geçirilmesi (2 Çalıştay) 2. Kılavuzlar ve el broşürlerinin CEPEJ İlkelerine göre yeniden tasarlanması, değerlendirilmesi ve standartlaştırılması. 3. Eğitim materyalleri ve modüllerinin geliştirilmesi ve ilgili paydaşlara dağıtılması (1 Çalıştay) 14
4. Eğitici Eğitimi ve eğitici havuzunun oluşturulması (1 Eğitici Eğitimi çalıştayı, 1 Bilgi Tazeleme Kursu) 5. Eğitim merkezleri için performans değerlendirme kriterlerinin geliştirilmesi (1 Çalışma Grubu Toplantısı) Doğrulanabilir göstergeler: (1) Hukuk ve aile uyuşmazlıklarında arabulucululuk konulu CEPEJ rehber ilkelerinin, Adalet Bakanlığı, Arabuluculuk Dairesi, eğitim kurumları, eğiticiler ve hali hazırda sicile kayıtlı arabuluculara ayrıntılı ve eksiksiz şekilde tanıtılması (2) Adalet Bakanlığının temel eğitim programları için ortak standartlar hazırlanması ve bu standartların kullanımını teşvik etmesi (3) Arabuluculuk Eğitim Merkezleri tarafından, Avrupa rehber ilkelerine uygun olarak revize edilmiş eğitim programları ve eğitim materyalleri konusunda olumlu geri bildirim sağlanması. (4) Sağlanan temel arabuluculuk eğitim kalitesinin CEPEJ uzmanları tarafından olumlu olarak değerlendirilmesi. Beklenen Sonuç 4. Hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk ve arabuluculuğun kullanımı, faydaları ve hukuki etkilerinin genel olarak kamuoyu ve yargı, hukukçular ve adalet sisteminin kullanıcıları tarafından bilinmesi Mevcut durum: Günümüzde, arabuluculuk ve ADR Yöntemleri konusunda farkındalığın artırılmasına yönelik olarak Adalet Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen çeşitli eylemlere rağmen kamuoyu ve aynı zamanda avukatlar genel olarak arabuluculuğun tanımı, rolü, araçları, maliyetleri ve amacı konusunda yeterli bilgiye sahibi değildir. Arabuluculuk, yeteri kadar açıklığa kavuşturulmamış bir konudur ve arabuluculuğun etkileri veya sağlayacağı kolaylıklar ve yardım toplum tarafından bilinmemektedir. Hukuk davalarının arabuluculuğa sevk edilmesinde hakimin rolü ile tarafların iradesiyle gerçekleşen arabuluculukta arabulucuların rolü, arabuluculuğun geliştirilmesi amacıyla kamu farkındalık stratejisi kapsamında birleştirilecektir. Çıktılar: o Türk toplumunun arabuluculuk uygulamaları, kapsam ve faydaları konusunda bilgilendirilmesi; o Hukuk uyuşmazlıklarının arabuluculukla çözümlenmesi ve bu çözüm yolunun taraflara önerilmesi konusunda daha fazla sayıda hakimin görev ve sorumluluk alması o İlgili meslek gruplarının arabuluculuk konusunda daha açık ve net bir anlayışa sahip olması Faaliyetler: Proje faaliyetleri başta 6 pilot ilin bulunduğu coğrafi alanda arabuluculuğun tanıtılması ve geliştirilmesine odaklanacaktır. Kamusal farkındalığın en önemli unsurlarından biri arabuluculuğa olan talebin artırılması ve döngünün arabuluculuğun faydaları hakkında farkındalık yaratacak şekilde değiştirilmesidir. Temel veri araştırmasının sonuçları ile veri ve istatistik toplama araçları da, arabuluculuğun geliştirilmesini amaçlayan kamusal farkındalık stratejisinin oluşturulmasına yönelik temel unsurları, algıları ve hedef grupları (bireyler, şirketler, mahkemeler) kapsayacaktır. 1. Arabuluculukla ilgili geniş çaplı bir izleyici kitlesini hedefleyen medya reklamları/tv kampanyaları, arabuluculuk günü, açık oturumlar, mahkeme kullanıcılarına yönelik 15
inceleme panoları gibi faaliyetler ile Kamusal Farkındalık Stratejisinin geliştirilmesi (1 çalıştay 2 işitsel-görsel medya materyali) 2. Sosyal medya ve ilgili diğer internet sitelerinde kampanya (halkın tutumunun ölçülmesi için sanal-e-anketler) 3. İlgili kilit noktalarda, broşürler ve kitapçıklar gibi kamu farkındalık materyallerinin geliştirilmesi ve dağıtılması 4. Yargı mensupları ve avukatlar için arabuluculukla ilgili bilgilendirme konferansları, toplantıları ve çalıştaylarının düzenlenmesi (5 Bölgesel Toplantı) 5. Avrupa Devletlerindeki arabuluculuk uygulamalarının gözlemlenmesi için Arabuluculuk Kurulu ve Çalışma Grubu üyeleri için Uluslararası çalışma ziyaretlerinin (2) düzenlenmesi. Doğrulanabilir göstergeler: (1) İnternet sitesi ziyaretleri, TV spotları, medya tanıtım günleri, basın toplantıları ve ilgili kanallar ile medya haberleri, mahkemeler ve diğer ilgili kurumlar tarafından dağıtılan tanıtım broşürleri ve kitapçıklarla ulaşılan pilot illerdeki vatandaş sayısının 1.000.000 e ulaşması (bu bağlamda vatandaşlar, ulusal makamlar ve diğer ilgili aktörlerin hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun anlamı, rolü ve avantajları konusunda daha ileri düzeyde bilgi sahibi olması dahildir). (2) Adalet Bakanlığı ve Arabuluculuk dernekleri/merkezleri ile farklı meslek örgütleri arasında en az 6 mutabakat muhtırasının imzalanması, bu sayede bu meslek örgütlerinin üyeleri arasında arabuluculuğun kullanılmasının teşvik edilmesi. (3) Pilot mahkemelerdeki arabuluculuk başvurularının Proje sonuna kadar %5 artırılması. (4) Arabuluculuktan faydalanmak üzere başvuruda bulunan Meslek Kuruluşu sayısının artması. (5) Hakimve arabulucular aracılığıyla arabuluculuk sürecinden haberdar olan tarafların sayısının ve arabuluculuğun kullanılması amacına yönelik kamu farkındalık araçlarının ve elde edilen sonuçlar konusundaki memnuniyetin artması. Riskler ve risk yönetimi Risk tanımı Değerlendirme Risk hafifletme planı İlgili paydaşların (hâkimler/ avukatlar) pilot mahkeme faaliyetlerine katılım konusunda isteksiz olması Dış risk faktörü Olasılık [düşük/orta/ yüksek] Etki [düşük/orta/ yüksek] Yüksek Yüksek HSYK lerin erken aşamalarda görüşlerinin alınması, TAA dahil hakimlerin katılımının sağlanması, TBB veya pilot mahkemelerin illerindeki barolarla toplantıların yapılması. Siyasi istikrarsızlık, siyasi kararların, arabuluculuğa kaynak sağlanması dâhil olmak üzere belli reformların uygulanmasına yönelik çabaların hızını etkilemesi Dış risk faktörü Orta Yüksek AK Proje yönetimi, anılan riskin durumunu yakından denetleyecek, uygulama planını gözden geçirecek ve konunun ele alınması için derhal faydalanıcı ve donör kurumla bilgilendirici önlemleri alacaktır. 16
Mevzuat düzenlemesinin değiştirilmesinin bloke edilmesi, benimsenmemesi Dış risk faktörü Orta Yüksek Anılan risklerin ortaya çıkma olasılıklarının belirlenmesi için Orta Vadeli değerlendirme yapılacak ve uygulama planı buna göre revize edilecektir. Projenin Organizasyonu Proje, AK nin İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü Genel Müdürlüğü nün Adalet ve Hukuki İşbirliği Dairesi tarafından uygulanacaktır. Proje ekibi uluslararası ve ulusal personel ile bu konuda engin profesyonel deneyime sahip uluslararası uzmanlardan oluşacaktır. Ekip aşağıdaki şekilde oluşturulacaktır: -- Proje Koordinatörü (Kısmi süreli, Strazburg); -- Proje Asistanı (Kısmi süreli, Strazburg) -- Proje Yöneticisi (Ankara); -- Proje Asistanı (Ankara) -- Dil Asistanı (Ankara); -- Ofis Finans Asistanı (Kısmi süreli, Ankara). Strazburg merkezli ekip Proje Koordinatörü (Kısmi süreli) Strazburg merkezli olan Proje Koordinatörü, AK mekanizma ve araçlarına dayalı olarak kalite kontrolü sağlayacaktır. Kendisi, Türkiye de bulunan proje müdürü ile işbirliği içinde Türkiye de gerçekleştirilen faaliyetleri koordine edecektir. Türkiye deki ekip ile CEPEJ arasında irtibatı sağlayacaktır. Önerilen faaliyetlerin zamanında ve gereken şekilde uygulanması başta olmak üzere proje ilerlemesinin denetlenmesinden sorumlu olacaktır. Proje Koordinatörü aynı zamanda idari ve mali hususların denetlenmesinden ve akdi ve raporlama yükümlülüklerin yerine getirilmesinin sağlanmasından sorumlu olacaktır. Uluslararası proje asistanı (Kısmi süreli) Strazburg merkezli proje asistanının başlıca görevi, proje faaliyetlerinin uygulanması ve Sekreterya ve uluslararası uzmanların takip görevlendirmeleri konusunda gerekli olan lojistik ve idari desteği sağlamak olacaktır. Ankara merkezli proje ekibi Yerel proje yöneticisi Yerel Proje Yöneticisi, ulusal mercilerle koordinasyonun sağlanmasının yanı sıra proje kapsamındaki tüm operasyonel faaliyetlerin planlanması, düzenlenmesi ve takibinden sorumlu olacaktır. Proje yöneticisinin projenin beklenen sonuçları ve çıktılarının başarılı şekilde sağlanması amacıyla mekvidaşları ve faydalanıcı kurumların yanı sıra uluslararası ve yerel danışmanlarla yakın şekilde çalışması beklenmektedir. Proje yöneticisi yerel danışmanların çalışmalarını koordine edecek, projenin temel uygulamasına katkıda bulunacak ve yerel proje asistanını denetleyecektir. Kendisi 17
aynı zamanda Yürütme Kuruluna sunulacak olan açıklayıcı raporların hazırlanmasına da girdi sağlayacaktır. Yerel asistan Yerel tam süreli asistan proje faaliyetlerinin planlanması, organizasyonu ve bütçe takibi konusunda lojistik ve sekreterya desteğini sağlayacak, proje faaliyetleriyle ilgili tüm idari, yazışma ve mali işlemlerle ilgilenecek ve proje faaliyetlerine katılan uluslararası ve ulusal uzmanlara lojistik destek sağlayacaktır. Yerel dil asistanı Yerel tam-süreli dil asistanı projenin uluslararası personeline sözlü çeviri hizmetleri sağlayacak ve proje dokümanları, yazışmalar ve Türk yargı sistemi ve mahkemelerin çalışma şekliyle ilgili diğer dokümanlara ilişkin yazılı çeviri, imla ve gramer kontrolü ve redaksiyon işlemlerini gerçekleştirecektir. Çevirilerde ilgili terminoloji ve kurumsal kullanımlara uygun harekete edecek ve genel kullanım amacıyla proje terminolojisini oluşturacaktır. Ofis Finans Asistanı(Kısmi süreli) Yerel finans asistanı, finans yönetimi konusunda tavsiyelerde bulunulması ve Organizasyon un finans düzenlemeleri ve takvimine uygun şekilde doğru ve güvenilir bütçe, muhasebe kaydı, beyanname ve raporların tutulması amacıyla projeyle ilgili çeşitli görevleri yerine getirecektir. Ofisin tüm mali işlemlerinin mali düzenlemeler, kurallar ve prosedürlere uygun şekilde gerçekleştirilmesi ve raporlanmasını sağlayacaktır. Ayrıca, gerektiğinde ilgili vergi muafiyetleri, KDV ödemeleri konusunda başvuruda bulunacak, mali kurumlar ve bankalarla irtibatı sağlayacaktır. Uluslararası ve ulusal danışmanlar: Proje kapsamında mevcut durumun tespit edilmesi ve projenin teklif edilme sürecinde uluslararası uzmanlardan oluşan bir ekibi görevlendirmiştir; projenin başlangıç aşamasında da aynı uluslararası uzmanlarla işbirliği sürdürülecektir. Projede, ilgili uzmanlık alanlarında üst düzey vasıflara sahip, deneyimli ve kıdemli bir uzmanlar ekibi oluşturulacaktır. Bu uzmanlar AK üye devletlerinden deneyimli uzmanlar olacaktır. Ulusal uzmanlar ise hukukçular, avukatlar, adli ve akademik kurumlar, STK temsilcileri ile yürütme ve yasama kurumlarının karar vericileri ve hukuk sektörü dışındaki profesyonellerden oluşacaktır. Uluslararası ve ulusal danışmanlar proje süresince paydaşlara CEPEJ/arabuluculuk araçlarının kullanılması ve proje faaliyetlerinin uygulanmasıyla ilgili her türlü temel konuda bilgi sağlayacaktır. Proje yöneticisinin koordinasyonu ile uzmanlar faaliyetlerin uygulanması konusunda faydalanıcı ve paydaşlarla irtibat ve işbirliği içinde olacak; ilgili değerlendirme ve inceleme raporları ile tavsiyeler hazırlayacak; gerekli eğitim modüllerini geliştirecek ve eğitici eğitimlerini yürüteceklerdir. Proje faaliyetleri ve çıktılarının nihai denetimi, Birim Başkanı, Bölüm Başkanı ve Daire Başkanı tarafından yapılacaktır. Bu kişiler proje kapsamında fonlanmamaktadır. AK, İsveç Büyükelçiliği, CoHE, DG CLA, HSYK, Adalet Bakanlığı, TESK, TAA ve TBB temsilcilerinden oluşan bir Proje Yürütme Kurulu (YK) oluşturulacaktır. Pilot mahkemeler dahil olmak üzere diğer paydaşlar ve ortaklar, YK toplantılarına davet edilebilecektir. Avrupa Konseyi, YK nın sekreterya işlerini yürütecektir. YK projenin uygulanmasıyla ilgili hususları görüşecek, ilkeleri belirleyecek ve uygulama aşamasında karşılaşılan zorlukları ele alacaktır. YK dört ayda bir toplanacaktır. 18
Yürütme Kurulunun sorumlulukları şunlardır: Proje kapsamında ilerlemenin değerlendirilmesi ve önceliklerin belirlenmesi; Projenin geliştirilmesiyle ilgili kilit göstergelerin tanımlanması; Ulusal ortaklara tüm ilgili bilgilerin sağlanması; Proje uygulaması sırasındaki fiili ihtiyaçların değerlendirilmesi; Spesifik ve genel çalışmaların onaylanması; Proje çıktılarının gözden geçirilmesi ve sistematize edilmesi; Proje uygulaması konusunda nihai gözden geçirmenin yapılması; Proje sonuçlarının değerlendirilmesi; Sonuçların sürdürülebilirliği için stratejilerin belirlenmesi; Proje görünürlüğünün sağlanması. izleme, Değerlendirme, Araştırma ve Raporlama Proje Teklifinde veya Mantıksal Çerçeve / Sonuç Yönetim Tablosunda belirtilen proje çıktıları AK Proje ekibi tarafından yakından denetlenecek ve yıllık ilerleme raporunda rapor edilecektir. Projenin başlangıç döneminde (ilk üç aya kadar), uygulama ve denetim planının nihai çerçevesi ve nihai hale getirilmesi ve gerektiğinde göstergelerin revize edilmesi sağlanacaktır. UNDP tarafından yürütülen ilk Projenin sonuçları da gözden geçirilecektir. Bu ilk aşamada, UYAP sistemi ve uzmanlığı gibi Adalet Bakanlığı tarafından sağlanan kaynaklara başvurularak, bilgi kaynağı ve verilerin doğrulanması açısından arabuluculuk uygulamalarında bir denetleme ve değerlendirme veri tabanı geliştirilecektir. Başlangıç döneminde bazı Proje faaliyetleriyle ilgili ilk adımların atılması gerekmektedir. Örneğin, Adalet Bakanlığı arabuluculuk eğitim programının revizyonuna öncelik vermektedir ve bu konunun projenin en başından itibaren ele alınması gerekmektedir. Projenin başarısı için gerekli olan temel araştırma verilerinin toplanması, performans hedeflerinin tespit edilmesi ve bunların daha sonradan ölçülmesi, proje uygulamasının başında tamamlanmalıdır. Başlangıç aşamasında, temel veri araştırma çalışması için bir metodoloji geliştirilecektir. Bu aşamada uluslararası ve ulusal akademisyenler ve kaynaklara başvurulacak ve bunlardan faydalanılacaktır. Temel araştırma verilerinin toplanması ve İzleme araştırması mevcut proje fonları ve proje süresi dahilinde yürütülecektir; bu iki araştırmanın ayrıntıları yargı mensupları ve ilgili tüm taraflarla birlikte kararlaştırılacak ve aşağıdaki hedefler dahilinde Proje sonuçları ve çıktılarının ölçülmesi amacıyla yürütülecektir: (1) arabuluculuğun etkin şekilde uygulanmasına ilişkin yasal çerçevenin gözden geçirilmesi, (2) mevcut uygulama ve tasarımının gözden geçirilmesi ve yeni kurumsal çerçevenin değerlendirilmesi, yargı ve yargı-dışı personelin eğitimi dahil olmak üzere yeni pilot arabuluculuk sisteminin kurulması, danışmanlık ve kamu bilgilendirme hizmetlerinin uygulanması, arabuluculuğa yönlendirilen dava sayısı vs. (3) arabuluculuk hizmetlerinin kaliteli bir şekilde sağlanması amacıyla kapasite ve imkanların iyileştirilmesi ve yeterliliğinin değerlendirilmesi (4) arabuluculuğun etkin şekilde kullanılması için topluma daha geniş şekilde erişilmesi. Temel Araştırma verilerinin toplanması sürecinde, arabuluculuğa yönlendirilen ve başarılı şekilde çözümlenen davaların sayısı, arabuluculuğa yönlendirilen davaların dava değeri ve mahkeme davalarına kıyasla arabuluculuk maliyetleri konularında Adalet Bakanlığı / UYAP tarafından istatistiki bilgiler sağlanacaktır. Aynı zamanda farklı etüt türleri de değerlendirilecektir. Bu veriler ve bilgiler daha sonra, ticaret çevrelerinin arabuluculuğun seçilmesi halinde sağlanacak olan tasarrufun değerlendirilmesini sağlamak suretiyle teşvik oluşturmak üzere farkındalığı artırılmasına yönelik kamu bilgilendirme kampanyasında araç olarak kullanılacaktır. Çıkarılan derslerin tespit edilmesinin yanı sıra verilerin değerlendirilmesi ve daha ileri düzeyde araştırılması konusunda bağımsız akademik ve mesleki kuruluşlar çalışmalara dâhil edilecektir. Bu 19
Temel araştırmayı yürütecek ekibe Avrupa Konseyi Proje Ekibi, ulusal ve uluslararası CEPEJ uzmanları gerekli yardımı sağlayacaktır. Bu bağlamda, Avrupa Konseyi CEPEJ/Arabuluculuk Çalışma Grubu tarafından geliştirilen standartlar önemli referanslar olarak işlev görecektir. Proje uygulama döneminin sonunda, Türkiye deki arabuluculuk pilot sisteminin uygulanmasından önce ve sonrasındaki verilerin karşılaştırılması ve etkililiğin ölçülmesi amacıyla İzleme araştırması yapılacaktır. Dolayısıyla, sonuçların sürdürülebilirliği amacıyla Proje kapsamı dışında Adalet Bakanlığı, HSYK, TAA ve TBB tarafından uygulanan yöntemler de dahil olmak üzere temel araştırma ve İzleme araştırması için basit ve güvenilir bir metodoloji uygulanmalıdır. Yürütme Kurulu, projenin uygun şekilde denetlenmesi ve uygulanması için denetleyici bir rol üstlenecek ve proje sonuçlarının mümkün olan en geniş şekilde yaygınlaştırılması için gerekli önlemlerin alınmasını teşvik edecektir. YK aynı zamanda Projenin değerlendirme stratejisine de girdi sağlayacaktır. Projenin 12 ayının tamamlanmasından sonraki Dönem Ortası Değerlendirme, Faaliyet Tanımı ve OECD nin değerlendirme çerçevesi gibi temel değerlendirme araçlarına uygun olarak bir danışman/uzman tarafından yürütülecektir. Dönem ortası değerlendirmesinin sonuçlarına göre Projenin çerçevesi ve uygulama planının revize edilmesi ve gerekli düzeltici önlemlerin alınması gerekebilecektir. Nihai Değerlendirme, Proje döneminin sonunda Proje ekibinin desteğiyle bağımsız değerlendiriciler (yerel ve uluslararası danışmanlar) tarafından gerçekleştirilecektir. Faydalanıcı ileride kendi sürdürülebilirlik planının geliştirebilmek amacıyla değerlendirme sürecinin planlaması, hazırlanması ve gözden geçirilmesinde destek sağlayacaktır. AK Proje ekibi tarafından yıllık ilerleme raporları hazırlanacak, uygulama planı ve proje çıktıları denetimine uygun olarak SIDA ve Adalet Bakanlığı na sunulacaktır. Sağlanan ilerleme ve elde edilen sonuçların rapor edilmesinde UYAP verileri, uzman raporları ve çıktı göstergeleri kullanılacaktır. Sürdürülebilirlik Proje sürdürülebilirliği, proje uygulamasının sona ermesinden sonra da çeşitli stratejilerle istenen sonuçların devam ettirilmesinin sağlanması üzerinde odaklanmaktadır. Proje kapsamında aşağıdaki faaliyetlerin uygulanması ile arabuluculuk uygulamaları ve hizmetlerinin etkili şekilde uygulanması sağlanacaktır. 20